Güneş Sistemi - Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi

Güneş Sistemi
Araş. Gör. Dr. Şeyma Çalışkan
Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi
Güneş Sistemi
 8 Gezegen
 5 Cüce gezegen
 173 Uydu
 654984 Asteroids
 3287 Kuyruklu Yıldız
 Dünya’mıza en yakın
doğal gök cismi gece bizi
aydınlatan “Ay”dır.
 Yer-Ay uzaklığı yaklaşık
384.400 km’dir!!!
 384.400 km oldukça uzak
görünüyor. Peki sadece bu
sayıya bakarak ne kadar
uzak olduğunu hayal
edebilir misiniz?
1700 km
Türkiye
Türkiye’nin bir ucundan diğer ucuna (örn. İzmir’den
Kars’a) 100 defa gidip gelirsek Yer – Ay mesafesi kadar
bir yolu yaklaşık olarak almış oluruz (1700 x 2 x 100 =
340.000).
 Yer’in çevresi yaklaşık
40.000 km’dir.
 Yer’in çevresinde 10
tur atsaydık (bunun
için okyanusları da
aşmak gerekir!!!) YerAy uzaklığı kadar yol
katedebilirdik.
(400.000 km)
40.000 km
 Güneş’in Yer’e olan uzaklığı yaklaşık
150 milyon km dir.
 Güneş e ulaşmak için ise yer
çevresinde 3700 tur atmak
gerekir!!!
 Güneş sisteminin sınırı yaklaşık
Güneş-Yer arası mesafenin 100.000
katı,
 O halde Güneş sisteminin sınırına
gitmek demek Yerin çevresinde 370
milyon tur atmak demektir !!!
 Saatte 900 km hızla giden bir
uçakla bunu deneseniz yaklaşık 2
milyon yıl sonra Güneş sisteminin
sınırlarına ulaşabilmek mümkün!!!
Gezegenler - Yörüngeler
Yer’in Güneş etrafındaki yörüngesinin belirttiği düzlem “EKLİPTİK düzlemi” adını alır.
Diğer gezegenlerin yörünge düzlemleri de hemen hemen ekliptik düzlemindedir.
Yörünge
eğimi
(derece)
Merkür
Venüs
Yer
Mars
Jüpiter
Satürn
Uranüs
Neptün
7
3.4
0
1.9
1.3
2.5
0.8
1.8
Gezegenler – Dönme ve Dolanma Özellikleri
• Ekliptik düzlemine üstten baktığımızda, saat ibrelerinin dönme yönünün aksi
pozitif yön olarak dikkate alınır.
• Buna göre tüm gezegenler Güneş etrafında pozitif yönde dolanırlar.
• Venüs ve Uranüs hariç tüm gezegenler eksenleri etrafında pozitif yönde
dönerler.
• Venüs ve Uranüs’ün ters yöndeki dönmeleri, sistemin oluşumu sırasında büyük
boyutlu ön-gezegenlerle çarpışmalarına bağlanmaktadır.
Gezegenlerin dönme eksenlerinin, ekliptik düzlemine dik
doğrultu ile yaptığı açılar birbirinden farklıdır.
Merkür 0°
25°
Jupiter 3°
Venüs 177° Dünya 23°
Saturn 27°
Mars 25°
Uranus 98°
Mars
Neptune 28° 30°
Gaz (jüpiter benzeri) Gezegenler
Dış Gezegenler
Karasal Gezegenler
İç gezegenler
Karasal Gez.
Gaz Gez.
Az yada hiç uydu
Çok uydulu
Kütleleri az
Kütleleri çok
Yoğunlukları yüksek
4-5 gr/cm3
Yoğunlukları düşük
0.7-2 gr/cm3
Halka yok
Halka var
Metalik çekirdek
Kayalık çekirdek
Astreoid Kuşağı
Kuiper Kuşağı
Ceres
Plüto, Eris,
Makemake, Haumea
Oort Bulutu
Merkür Ziyaretleri;
 Mariner 10
 Messenger
Merkür









En küçük gezegen,
0.4AB, 0.05M,0.4R
Güneşe uzaklığı 56 milyon km
Gece (-180 C) gündüz (430 C)
sıcaklık farklı çok yüksek
1 Merkür günü= 59 gün,
1 Merkür yılı=88 gün,
Uydusu yok,
Yüzeyinde kraterler var Ay da
olduğu gibi,
Güneş Dünyada olduğundan 3
kez daha büyük gözükür,
Venüs
Venüs Ziyaretleri;
 40 tan fazla uzay aracı,
 Magellan yüzeyinin %98 ini haritaladı






0.7AB, 0.8M, 1R
Güneşe uzaklığı 108 milyon km
Merkürden daha sıcak, 470 C,
1 Venüs günü= 243 gün
1 Venüs yılı=225 gün
Kalın ve toksik atmosferi,
karbondioksit ve azottan,
sülfürik asid damlacıklı bulutlar,
 Güneş batıdan doğup, doğudan
batıyor,
Mars Ziyaretleri;
40 dan fazla uzay aracı,
Curiosity hala çalışmalarına devam
ediyor
Phobos
Mars
Deimos
 1.5AB, 0.1M,0.5R
 Güneş’e uzaklığı 228 milyon km,
 Oksitletmiş mars toprağındaki
demir minerallerinden dolayı kızıl
gezen olarak bilinir,
 Dev volkanlar, büyük bir kanyon,
kutup başlıkları, ...
 Çok eskiden suyun sıvı halde
olduğuna dair deliller,
Jüpiter’e ziyaretler,
 Bir çok uydu Jüpiter’i ve uydularını ziyaret etti,
 2011 de fırlatılan JUNO uydusu 2016 da jüpitere varacak





Jüpiter
5.2 AB, 318M ,11R
Güneş e uzaklığı 778 milyon km,
1 Jüpiter günü=10 saat
1 Jüpiter yılı=12 yıl
Jüpiterin, Dünya büyüklüğünde katı bir çekirdeğe sahip
olduğu tahmin ediliyor,
 Atmosferi çoğunlukla hidrojen ve helyumdan,
 60 tan fazla uydusu ve ince bir halkası var,
Galileo Uyduları
Io
Europa
Ganymede
Callisto
 Io (400 aktif volkan var, jeolojik
olarak en aktif cisim),
 Europa (kabuğunu çevreleyen ve
100 km kalınlığında olduğu
düşünülen bir su tabakasına sahip),
 Ganymede(en büyük uydu,
magnetosferi olan tek uydu),
 Callisto, yaklaşık olarak eşit
miktarlarda kaya ve buzdan
oluşmuştur, en fazla kratere sahip
uydulardan biri
Satürn
Dünya ve Ay
Satürn e Ziyaretler,
5 uydu gönderildi,
Cassini (2004) hala çalışmalarına devam ediyor,
Cassini tarafından 19 Temmuz 2013 te
alınan görüntü
 Güneş’e uzaklığı 1.4 milyar
km, 9.5 AB, 95 M ,9R
 1 Satürn günü=10.7 saat
1 Satürn yılı=29 yıl
 60 tan fazla uydusu var,
Titan bunlardan biri,
 Satürn’ün halkası 7 halka,
bir kaç boşluk ve
bölmelerden oluşuyor,
 En hafif gezegen,
 Uydusu Titan, komplek
kimyasıyla geniş bir
atmosfere ve hidrokarbon
göllerine sahip tek uydu.
 Titan ın üst atmosferinde
yaşamın orjininde büyük rol
oynayan moleküller olan
polycyclic aromatic
hidrokarbonlar belirlendiği
rapor edildi (6/6/2013).




Satürn’ün halkası KATI değil,
Sayısız küçük buz ve kaya parçalarından meydana geliyor,
Bu parçacıkların her biri minik bir ay gibi gezegenin etrafında dolanıyorlar,
Gezegenin ekvator (çapı 120 536 km) u üzerinden 6630 km den 120 700 km
ye uzanıyor, 20 m kalınlığında
Uranüs’e Ziyaretler;
 Yalnızca Voyager 2 ,
Keck teleskobundan
Uranüs
 Jüpiter ve Satürn den küçük
Dünyadan oldukça büyük,
 19AB, 14 M ,4 R
 Güneş’e uzaklığı 2.9 milyar km
 1 Uranüs günü=17 saat
1 Uranüs yılı=84 yıl
 Buz devi,
 Atmosferinde Jüpiter ve
Satürne nazaran çok miktarda
metan var,
 20 den fazla uydusu var,
 İç halka dar ve karanlık, dış
halka parlak,
 Yatay olarak dönen tek
gezegen,
Neptün’e Ziyaretler;
 Yalnızca Voyager 2 ,
Neptün






Güneş’e uzaklığı 4.5 milyar km,
30AB, 17 M , 4 R
1 Neptün günü=16 saat
1 Neptün yılı=165 yıl
Buz devi uranüs e çok benzer,
Gaz gezegenler arasında
yoğunluğu en yüksek olanı,
 6 halkası var, karanlık, ama
kompozisyonu bilinmiyor,
 14 uydusu var, triton
bunlardan biri,
 Saatte 2000 km ye ulaşan
rüzgarlar,
Cüce Gezegenler
Cüce gezegenlere Ziyaretler;
 DAWN ilk uydudur, 2007 de
fırlatıldı ve 2015 te Ceres e
varacak
Eris
Ceres
Plüto ve uydusu
Charon
Nature 424, 639-642(7 August 2003)
Güneş sistemi 4.6 milyar yıl yaşında
Evren 13.7 milyar yıl yaşında
Uzay Boş mu?
Uzayın kimyasal kompozisyonu
değişiyor mu?
EVET!!!
Güneş sistemindeki büyük cisimlerin aynı
yönde ve hemen hemen aynı düzlemde
dönüyor!
İki tür gezegen var!
Bu ipuçlarından yola çıkarak Güneş
Karasal gezegenler; kayalık, göreli olarak küçük ve
Sisteminin
Güneş
e yakınlar, nasıl oluştuğunu
anlamamıza
yarayan gaz,
teoriler
var
mı?ten
Jüpiter
benzeri gezegenler;
büyük ve
Güneş
uzaklar,
Kayalık astroidlerin ve buzlu kuyruklu yıldızların
toplandığı yerler var!
Büyük ve hızlı
dönen gaz-toz bulut
büzülmeye başlıyor
Sıcaklık, yoğunluk
ve dönme artıyor
10 milyonlarca
yıl geçiyor ve,
Gezegen öncesi disk oluşuyor,
kaya ve buz parçacıkları
çarpışıyor, ve öngezegenler
oluşmaya başlıyor
Birkaç 100
milyon yıl,
Ön-güneş oluşuyor ve
büyümeye başlıyor
İç disk:
kaya parçacıklar
çarpışarak büyüyorlar
Dış disk:
buz kaplı toz
parçacıklar
çarpışıyorlar, iç
yapıları oluşuyor,
daha dış
katmanlardaki gazı
çekiyorlar
Karasal gezegenler büyüyorlar ve güneş merkezinde
nükleer füzyonu başlatmak için yeterli sıcaklığa sahip
Birkaç 100
milyon yıl,
Birkaç 100
milyon yıl,
Jüpiter benzeri gezegenler
dış diskten gaz çekerek
büyüyorlar, karasal
gezegenler ısınıyor,
kimyasal farklılaşma
başlıyor
Güneş rüzgarı kalan gaz ve tozu dışarı atıyor,
kalan; gezegenler, uydular, astroidler, kuiper
kuşağı, oort bulutu
Peki ya kanıt?
Teşekkürler...