bitişiklik kuramları
advertisement
BİTİŞİKLİK VE BAĞDAŞIMCILIK KURAMLARI John Broadus Watson Edwin Ray Guthrie Edward Lee Thorndike Hedef ve Kazanımlar Watson’ ın psikoloji bilimine katkılarını kavrayabilme. Watson’ın görüşlerini eğitim açısından doğrularını kavrayabilme. Guthrie’nin öğrenme ve öğrenmenin koşullarına ilişkin temel ilkelerini kavrayabilme. Guthrie’nin alışkanlıkları yok etmeye ilişkin görüşlerinden uygun olanları eğitimde kullanabilme. Watson Davranışçılığın kurucusudur. Yapısalcılığa karşı çıkmıştır. Çevrecidir. Bitişikçidir. Bir kuramcıdan çok bir savunucudur. Korku, kaygı vb. bazı uyarıcılara gösterilen Tepkilerin koşullama yoluyla giderilebileceğine Yönelik deneyler yapmıştır. Birey herhangi bir uyarıcıya en son yapılmış ve En sık tekrarlanmış tepkiyi gösterir. Watson ‘ın Psikoloji Bilimine İlgin Görüşleri Davranışlar yaşantı yoluyla değişir. Psikolojide de yalnız somut ve gözlenebilir davranışlar ölçülebilir. ‘’Zihin boş bir levhadır.’’görüşünü benimser. Bebek istenilen şeklin verilebildiği bir hamurdur. Bir bebek koşullanma yoluyla trapezci, Müziyen, suçlu, vb yetişkin haline getirilebilir. Bunun için bireyin koşullanacağı çevresel koşulların önemi büyüktür. Watson’ ın Öğrenmeye İlişkin Görüşleri Davranışların başlangıç noktası olarak refleksleri kabul eder. Öğrenme, koşullu ve koşulsuz uyarıcıların birbirine çok yakın zamanda verildiğinde meydana gelmektedir. Bir bebeğe bir tavşan gösterilir ve aynı anda çekiç ve örs yardımıyla yüksek bir ses çıkarılır. Bebek ağlamaya başlar. Bu olay birkaç defa tekrarlanır. Bir süre sonra bebek tavşanı yüksek ses olmadan gördüğünde de ağlamaya başlar. En Son ve En Sık İlkesi Bir uyarıcıya verilecek tepki, o uyarıcıya karşı en son yapılmış ve en sık tekrarlanmış tepkidir. Okulda matematik problemi çözmekten hoşlanmayan bir öğrenci karşılaştığı benzer bir başka matematik problemini çözmekten de hoşlanmayacaktır. Guthrie Öğrenmede tüm zihinsel öğeleri reddeder. Öğrenmenin tek yasasının bitişiklik yasası olduğunu savunur. Bitişiklik Yasası Uyarıcı ile tepkinin birbirine bağlanması öğrenmenin temelini oluşturur. Bitişiklik ilkesi bir uyarıcı durumu ile birlikte bulunan bir hareketin aynı uyarıcı ile karşılaşıldığında yeniden görülmesi olarak açıklanabilir. ‘’Dikkat edilen şey, yapılan şey için işaret haline gelir.’’ Öğrenimde Tek Deneme Bir uyarıcı bir tepki ile ilk kez bitiştiği zaman en yüksek birleştirici, çağrıştırıcı gücünü kazanır. Yapılan tekrarlar çağrıştırıcı gücünü arttırmaz. Davranışı mikro düzeyde inceler Alıştırmanın Beceriyi Geliştirme Nedeni Davranış-beceri-etkinlik Davranış:mikro tepki Etkinlik bir dizi davranıştan oluşur. Beceri etkinliklerden oluşur. Örneğin davranışı: telefonu açma Etkinlik: makas kullanarak kesme yapıştırma Beceri: Araba kullanma, 10 parmak klavye kullanma Uyarıcı Üreten Hareket Urarıcı-açık tepki(uyarcı üreten hareket)-açık tepki-(uyarıcı üreten hareket)- açık tepki. Örn: Masada çalan telefonun yanıtlanması Güdülenme-Dürtüler Guthrie nin öğrenme kuramında güdülenme durumu önemli bir yer taşımaz. Güdülenme durumu sadece çağrışımlar bağların oluşturduğu hareketleri belirlemesi bakımından önemlidir. Dürtü (içsel uyarım) hareketin başlangıcı açısından önemlidir. Dürtü organizmayı amaca ulaşıncaya kadar aktif tutar. Aç bir kedi tok bir kediden farklı hareket eder. Dolayısıyla öğrenmesi farklı olur. Amaçlar Guthrie ye göre amaçlar süreğen uyarıcıyı koşullanan tepkilerdir. Birey yada herhangi bir organizma bir şeyi organize ederken bir plan yapar ve onu uygular. Yani, başka bir zaman organizma, aynı amaca ulaşmak için en son durumda yaptığı davranışlar dizisini yapar. Pekiştirme Guthrie, ödülün ürünü etkilediğine inanmakla birlikte, etki yasasına ve koşullanmanın pekiştirme ilkesine dayalı olduğu görüşüne karşıdır. Çağrışımsal öğrenmeye pekiştirme ile hiçbir şey eklenmemektedir. Pekiştirme uyarıcı koşullarını değiştirerek öğrenmemeyi yada öğrenilen bağın yok olmasını engeller. Örneğin kedi-balık deneyi Ceza Guthrie ye göre , cezalandırılan davranışla onu meydana getiren uyarıcı koşullar arasındaki birlikteliği yok edip aynı uyarıcıyla cezalandırılan davranışa zıt bir davranışın birlikte olması sağlanmalıdır. Bir kız çocuğu her eve girişinde şapkasını ve mantosunu yere atmaktadır. Annesi bu davranışına karşıonu azarlayıp şapkasını ve mantosunu yerine astırır. Bu durum böyle devam ederken, bir gün anne, kızının manto ve şapkasını asma tepkisini uyaran uyarıcının onu azarlaması olduğunu farkeder. Bu sefer çocuk şapka ve mantosunu yere atınca annesi onları alıp dışarı çıkmasını ve tekrar girmesini söyler. Çocuk içeri girer girmez annesi şapka ve mantosunu asmasını söyler. Bu durum bi kaç defa sürer ve çocuk manto ve şapkasını asmayı öğrenir. Alışkanlıkları Bıraktırma Yöntemleri Eşik Yöntemi Eşik, bir tepki oluşturabilecek en düşük değerdeki uyarılmadır. Uyarıcı çok az dozda verilerek istenmeyen tepkinin çağrışımını engeller. Uyarıcı dozu zamanla yavaş yavaş arttırılır. Bütün olarak yeşil zeytini yiyemeyen ve tüküren bir çocuğa zeytini çok ufak parçalara bölerek verilebilir. Tadı sevimsiz gelse de tükürme tepkisini uyandırmaz. Hatta zamanla zeytini zevkle yiyebilir. Yorgunluk(bıktırma) Yöntemi Yorgunluk yönteminde, uyarıcıyı organizmada tepkisel bir yorgunluk oluşuncaya kadar tekrarlamak söz konusudur. Bir köpeği piliçleri kovalamaktan vazgeçirmek için boynuna ölü pis kokan bir piliç bağlanır. Köpek piliçten kurtulana kadar onunla dolaşmak zorunda kalır. Köpek piliçten kurtulduğu zaman piliçleri kovalama tepkisi yerine onlardan uzak durma tepkisi alır. Zıt Tepki Yöntemi İstenilmeyen davranışı yol açan uyarıcılar değişik, karşıt davranışlar yaratacağına inanılan diğer uyarıcılarla birlikte verilir. Kediden korkan bir çocuğa annesi kedi hediye eder. Kedi korku yaratan uyarıcıdır. Anne ise sevilen güvenilen uyarıcıdır. İkisi birlikte sunulduğunda anne sevgisi ve güveni kedi korkusundan daha baskın bir uyarıcıysa anneye duyulan güven kediye de duyulacaktır. THORNDIKE Thorndike uyarıcı ve davranışın nöronal (sinirsel) bir bağla bağlandığını savunur. Öğrenmenin en temel formu deneme-yanılma öğrenmesidir. Haz ile sonuçlanan, başarıya götüren tepkiler kalıcı olur. Hazırbulunuşluk İlkesi Öğrenmeye ilgi, istek, motivasyon ve ön bilgilerin etkisi vardır. a. Bir kişi etkinlik göstermeye hazırsa etkinliği yapması da mutluluk verir. b. Etkinliği göstermeye hazır, fakat etkinliği yapmasına izin verilmez ise bu durum kızgınlık yaratır. c. Etkinliği yapmaya hazır değilken etkinliği yapmaya zorlanırsa kızgınlık duyar. Tekrar (alıştırma) ilkesi Tekrar edilen konuların etkin bir biçimde öğrenilmesi uyarıcı-tepki arasındaki bağın tekrar yöntemi ile güçlendirilmesinden kaynaklanır. Öğrenme sürecinde ezberleme değil, tekrarlama ve uygulama önem taşır. Etki ilkesi Etki yasasına göre, uyarıcının yol açtığı tepki, doyurucu bir sonuca götürüyorsa, uyarıcı ile tepki arasında “değiştirilebilir” bağ güçlenir. 1930’dan Sonraki Öğrenme Kuramı Etkinin Yayılması Pekiştirmenin etkisi, doğru davranışla yan yana yer alan davranışa da yayılır. Pekiştirme doğru davranışın tekrar edilme olasılığını arttırır ancak cezalandırılan davranışın tekrar edilme olasılığını azaltmaz. Ait Olma Uyarıcı durumda yer alan iki öğe birbirine ait ise, çağrışım olmakta, ancak bitişik olarak bulunan fakat birbirine ait olmayan öğeler arasında çağrışım meydana gelmemektedir. Tepkinin meydana getirdiği etki, organizmanın ihtiyaçları ile ilgili ise, öğrenme daha etkilidir. Çağrışımsal Zıtlık Belirli uyarıcı tepki bağlarının yerine genel ilkeler öğrenilirse, bireyler her iki yönde de aynı kolaylıkla performans gösterirler. Watson‟a göre yeni doğan bir bebeğin gösterdiği üç temel duygu söz konusudur: korku, öfke ve sevgi. Buna göre aşağıdaki durumlardan hangisi öğrenme ürünüdür? a) Yüksek bir gürültüden kaynaklı çocuğun korkması b) Bebeğin teninin okşanması, gıdıklanmasından oluşan sevgi c) Bir öğretmenin ders çalışan öğrencisine göz kırpmasından oluşan sevgi d) Bir yaşındaki bir bebeğin hareketi engellendiğinde öfkelenmesi e) Bir bebeğin yavaşça sallanmasından kaynaklı sevgi --- , öğrenmenin tek yasası --- demiştir. Ona göre, ---, Thorndike, Skinner, Pavlov fazla sübjektiftir. Çünkü öğrenme tek bir ilke ile açıklanabilir. Yukarıda boş bırakılan yerlere sırası ile aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? a) Watson – bitişiklik – Guthrie b) Guthrie – sıklık – Watson c) Watson – sıklık – Guthrie d) Guthrie – bitişiklik – Watson e) Guthrie – pekiştirme – Watson Kaynakça Gelişim, Öğrenim ve Öğretim – Kuramdan Uygulamaya Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU (Ders Kitabı)
