www.biyolojiportali.com GENETİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

GENETİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
-Kalıtım bilimi (genetik): Canlılardaki benzerlik ve
-Fenotip: Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan
farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan faktörleri, bu
dış görünüşüne denir.
faktörlerin nesilden nesile nasıl geçtiğini araştıran bilim
-Yani genotipin dışa yansımış halidir.
dalına kalıtım bilimi veya genetik denir.
-Kıvırcık saçlı, mavi gözlü, A kan grubu gibi.
KALITIMLA İLGİLİ KAVRAM, MODEL VE TEORİLERİN
-Fenotip yazılırken etkisini gösteren geni yazmak yeterlidir.
TARİHSEL GELİŞİMİ
-Örneğin; Genotip: AA, ise, fenotip baskın genin taşıdığı özellik
-Kalıtımla ilgili ilk çalışmalar, 1770 yılında Alman botanikçi
olacağından A şeklinde ifade edilir.
Költreuter (Költreter) yapmıştır. Költreuter, bir bitki
-Genotip: Aa şeklinde ise fenotip yine A şeklinde olur. Çünkü
türünden aldığı polenleri, aynı türden diğer bir bitkinin
“a” geni küçük harfle yazıldığına göre çekiniktir. Baskın olan
tepeciğine taşıyarak ilk melezleme çalışmalarını başlatmıştır. “A” geni yanında etkisini gösteremez.
- Matematik ve biyoloji öğrenimi görmüş bir papaz olan
-Genotip: “aa” şeklinde ise iki çekik gen bir aradır. Etkisini
Gregor Mendel (Gıregor Mendel) bezelyelerle 1857’de
gösterebilir. Dolayısı ile fenotip “a” şeklinde ifade edilir.
yapmış olduğu kalıtım çalışmalarıyla, modern genetiğin
-Hücrelerin farklı kromozom durumlarına göre genotip ve
temelini atmıştır. www.biyolojiportali.com
fenotipin sembollerle gösterilmesi:
-Sutton (Suton) ve McClung (Mek Kılan) 1902 yılında kalıtsal
Kromozom durumu Genotip
Fenotip
etkilerin kromozomlarda bulunduğunu ispatlamıştır.
Haploit (n)
AbCd
AbCd
- 1906 yılında Bateson (Baytsın), yeni yeni gelişen bu bilim
Diploit (2n)
AabbCCDD
AbCD
dalı için genetik terimini kullanan bilim insanı olmuştur.
Triploit (3n)
AAabbbCccDDD AbCD
-Kalıtsal özelliklerin taşındığı birimler 1909 yılında Johansson Örnek soru: Genotipi AabbDDEe olan bir canlının fenotipini
(Yohansın) tarafından gen olarak nitelendirilmiştir.
bulunuz. Çözüm:
GENETİK İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Genotip:
Aa
bb
DD Ee
Gen: Kromozomların kalıtsal bir karakterin oğul döllere
Fenotip:
A
b
D
E
aktarılmasını sağlayan bölümüne gen denir.
-O halde Fenotip: AbDe olacaktır.
-Gen, yaklaşık 1500 adet nükleotitten oluşan DNA parçasıdır. -Genetikte yapılan yanlışlıklardan biri karakter ve özellik
Alel gen: Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinin kavramlarıdır. Bazen birbirinin yerine yanlışlıkla kullanılır.
her birine alel gen denir.
-Karakter: Bireyler arasında çeşitlilik gösteren kalıtılabilir
-Alel gen sayısı her karakter için biri anneden diğeri babadan özelliklere denir.
olmak üzere en az iki tanedir. İkiden fazla olsa bile birçok
Özellik: Karakterin her bir farklı tipine denir. Örnek:
canlı bunlardan en fazla ikisini taşır.
Karakter
Özellik
-Lokus: Bir genin kromozom üzerindeki özgül yerleşim
Kan grubu
A Kan grubu
yeridir.
Çiçek rengi
Mor çiçek
-Kromozom: DNA ve proteinden oluşan, kalıtsal bilgileri
Tohum şekli
Buruşuk tohum
taşıyan hücredeki yönetimi ve kalıtımı sağlayan yapılardır.
Saç şekli
Kıvırcık saç
-Homolog kromozom: Diploit (2n) canlılarda bulunan, biri
anneden diğeri babadan gelen aynı özelliğin genlerini
taşıyan büyüklük ve şekilleri aynı olan kromozomlardır.
-Homozigot (Arı döI = Saf döI): Bir karakter için aynı alel
genleri taşıyan bireylere denir.
- (SS, ss, AA, aa, XRXR, XrXr ) şeklinde gösterilir.
-Heterozigot (Melez döI = Hibrit döI): Farklı alel genleri
taşıyan bireylere denir.
- (Ss, Aa, XRXr ) şeklinde gösterilir.
-Dominant (baskın) gen: Etkisini hem homozigot, hem de
heterozigot durumda gösterebilen gendir.
Bağımsız gen: İki veya daha fazla genin farklı kromozomlar
-Büyük harf ile gösterilir. Örneğin; bezelyelerde sarı tohum
üzerinde bulunması durumudur.
rengi baskın, yeşil tohum rengi çenik özelliktir. Buna göre;
Bağımsız genlerde, Gen sayısı = Kromozom sayısı
Sarı renk geni büyük “S” ile, yeşil renk geni küçük “s” ile
Örnek:
AaBb genotipinde genler bağımsız ise gösterimi:
gösterilir. SS→ Homozigot sarı, Ss→Heterozigot sarı olur.
-Resesif (çekinik) gen: Etkisini sadece homozigot iken
b
aB
A
gösterebilen gendir.
-Küçük harf ile gösterilir. Örneğin; yeşil tohumlu bezelyenin
-Bağlı genler: İki veya daha fazla genin aynı kromozom
genotipi, “ss” şeklinde gösterilir.
üzerinde bulunması durumudur. www.biyolojiportali.com
NOT: Çekinik bir özelliğin genotipi her zaman homozigot
Örnek: AaBb genotipinde genler bağlı ise gösterimi:
olur. Heterozigot olmaz. Ancak baskın özelliklerin genotipi
homozogit da olabilir heterozigot da olabilir.
A
a
-Genotip: CanIının sahip oIduğu genIerin tümüne denir.
b
B
-Diploit canlıda (2n) genotip yazılırken, her bir özellik için biri
anneden diğeri babadan gelen genler aynı harfin büyüğü
Örnek soru: AABbDdee genotipinde A ve d genleri bağlı diğer
veya küçüğü kullanılarak iki harf ile gösterilir.
genler bağımsız ise kromozom ve genlerin dağılımını gösteren
-Örneğin; homozigot baskın ise : “AA”, Heterozigot baskın
şekli çiziniz.
ise ”Aa” , Çekinik özellik ise “aa” şeklinde gösterilir.
Çizim:
-Haploit (n) canlıda ise genotip yazılırken her bir özellik için
A
A
d B b e e
D
bir gen bulunacağından dolayı bir harf kullanılır.
-Örneğin; A, b gibi.
www.biyolojiportali.com