hücre bölünmesi
advertisement
HÜCRE BÖLÜNMESİ 1-Amitoz (Amitosis) bölünme, 2-Mitoz (Mitosis) bölünme, 3- Mayoz (Meiosis) bölünme. Amitoz Bölünme Önce nukleolus, sonra nukleus, daha sonra sitoplazmanın uzayıp ortadan boğulması ile ikiye ayrılması şeklinde gerçekleşir. Boğularak ayrılan hücreler eşit büyüklükte olmazsa bu bölünmeye TOMURCUKLANMA denir. Mitoz Bölünme • Büyümeyi ve ferdin gelişimini sağlayan ve ana hücrenin kromozom sayısını sabit tutan bölünmedir. • Her hücre bölünürken nukleusu da iki kısma ayrılır. • Nukleusun benzer kromozomlara sahip kendine benzer iki nukleusa ayrılmasına MİTOZ veya KARYOKİNEZ denir. • Çok nukleuslu hücreler dışında her nukleus bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi, yani SİTOKİNEZ gelir. Mitoz Bölünme • • • • • • 1-Tomurcuk, sürgün ve kök uçlarında, 2-Kabuk içerisinde (Fellogen) 3-Floem ile odun dokusu arasında (kambiyum) 4-Köklerin perisikl tabakasında 5-Yaraların çevresinde (yara kambiyumu) 6-Çiçek ve meyve oluşumunda mitoz bölünme gerçekleşir. Mitoz Bölünmenin Aşamaları • Profaz: Bu fazda, interfaz aşamasında iki katına çıkan genetik materyali taşıyan kromozomlar kısalmaya başlarlar. İnterfazda kendini eşleyen kromozomlar sentromerle birbirine bağlıdır ve dört kolludur. • Metafaz: Bu fazda kromozomlar kalınlaşır ve kısalır. Kromozomlar bu fazda görünür haldedir. Ekvator bölgesine doğru gelen kromozomlar, iğ ipliklerine bağlanırlar. • Anafaz: Bu safhada kromozomlar sentromerlerden ayrılarak yarısı bir kutba diğer yarısı da diğer kutba doğru hareket ederler. • Telofaz: Bu son fazda, kromozomlar tekrar incelip uzarken ekvator bölgesine biriken pektin maddesi yeni bir çeper oluşturur ve böylece iki yavru hücre oluşur. İnterfaz aşamasında iki katına (4n) çıkmış olan genetik materyal, bu bölünme sonucunda tekrar 2n sayıya düşer. Mayoz Bölünme • Bitkilerde mayoz bölünme, sadece çiçeklerde bulunan polen ve yumurta ana hücrelerinde gerçekleşmektedir. • Eşeyli üreme gösteren türlerin hayat devirlerinin bir yerinde, canlılığın devamı için, kromozom sayısının yarıya inmesi gerekir. Kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan bölünmeye MAYOZ bölünme denir. • Mayoz bölünme sonunda 4 çekirdek meydana gelmek üzere birbirini izleyen iki çekirdek bölünmesi gösterir. Bu bölünmelerin yalnız birinde ana hücrenin kromozom sayısı yarıya iner. Onun için bu bölünmeye REDÜKSİYON BÖLÜNMESİ de denir. Mayoz Bölünmenin Aşamaları • Mayoz bölünme iki ana aşamada gerçekleşir. • I. ve II. Mayoz Bölünme olarak adlandırılan bu aşamalardan ilkinde kromozom sayısı yarıya iner, ikincisinde de genetik materyal sayısı yarıya iner ve böylece başlangıçta 2n kromozomlu olan hücreden 4 tane n kromozomlu yavru hücre oluşur. I. MAYOZ BÖLÜNME • Profaz I: İnterfaz aşamasında iki katına çıkmış olan genetik materyali taşıyan kromozomlardan homolog olanlar yanyana gelmeye başlar. Homolog kromozomlar biri anadan diğer babadan gelen ve şekilleri aynı olan kromozomlardır. Büyük olan iki homolog kromozom ile küçük olan diğer iki homolog kromozom yanyana gelmiştir. Kromozomlar bu safhada kısalıp kalınlaşmaya başlarlar ve herbiri dört kolludur. • Metafaz I: Homolog kromozomlar kalınlaşıp kısalmış ve ekvator bölgesine gelmiştir. Bu arada iğ iplikleri oluşmuş ve kromozomlara bağlanmıştır. • Anafaz I: Bu aşamada, homolog kromozomlar ayrılarak kutuplara doğru çekilmeye başlamıştır. Herbiri dört kollu olan ve iki kat genetik materyal içeren 2 kromozom bir kutba, diğer iki kromozom da diğer kutba çekilir. Bu aşamada kromozom sayısı yarıya inmiştir. Başlangıçta 2n = 4 iken bu aşamının sonunda 2n = 2 ‘dir. • Telofaz I: Bu aşamada kromozomlar incelir ve uzar. Bu aşamadan sonra da Mayoz II başlar. II. MAYOZ BÖLÜNME • Profaz II: Kromozomlar kalınlaşıp kısalmaya başlar. İğ iplikleri oluşur. • Metafaz II: Kromozomlar ekvator bölgesine gelir. Kromozomlar kalınlaşır ve kısalır. İğ ipliklerine tutunan kromozomlar bu aşamada belirgindir. • Anafaz II: Kromozomlar sentromerlerden ikiye ayrılarak kutuplara doğru çekilmeye başlarlar. Mayoz II başlangıcında herhangi bir genetik materyal rekombinasyonu (DNA’nın kendini eşlemesi) olmadığı için kromozom sayısı n’e düşer. Böylece bu aşamanın sonunda n=2 kromozomlu dört hücre oluşur. • Telofaz II: Bölünmenin bu son aşamasında orta lamel oluşarak hücre çeperi de bölünür (Sitokinez) ve sonuç olarak n kromozomlu 4 yavru hücre meydana gelir. Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme Arasındaki Farklılıklar • Mitoz bölünme somatik (vücut) hücrelerinde görülen ve ferdin büyümesini ve gelişmesini sağlayan; mayoz bölünme ileri yapılı bitki ve hayvanların eşey hücrelerinde (gametlerinde-polen ana hücresi; yumurta ana hücresi) görülen bölünmelerdir. • Mitoz bölünme bir kromozom ve bir çekirdek bölünmesidir. Mayoz bölünme ise bir komozom iki çekirdek bölünmesidir. Bu iki çekirdek bölünmesinin birinde kromozom sayısı yarıya iner. Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme Arasındaki Farklılıklar • Mitoz bölünmede yavru hücrelerde kromozom sayısı ana hücrenin kromozom sayısına eşit olduğu, yani değişmediği halde, mayoz bölünmede homolog kromozomların yarısı bir kutba, yarısı da karşı kutba gittiğinden yavru hücrenin kromozom sayısı yarıya inerek değişmiş olur. • Mitoz bölünme sonucunda ana hücrenin aynı yapısında iki yavru hücre meydana gelir. Mayoz bölünme sonucunda ise kromozom sayısı yarıya inmiş, haploid 4 yavru hücre (gon) meydana gelir. Mitoz Bölünme ile Mayoz Bölünme Arasındaki Farklılıklar • Mayoz bölünme mitoza göre daha uzundur. Özellikle profaz I çok uzun sürer. • Mitoz bölünmede meydana gelen yavru hücrelerde homolog kromozomların her ikisi de vardır; diploid hücrelerdir. Mayoz bölünme sonucunda meydana gelen gon hücrelerinde, yani gametlerde ise, koromozom çiftlerinden yalnız birer tanesi vardır; haploid hücrelerdir. Eşey hücrelerinin (=gamet) kromozom sayıları “n” ile gösterilir.
