Uluslararası Ticaret

Bölüm 33
Uluslararası Ticaret
David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,
8th Edition, McGraw-Hill, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward
Bu bölümde
• Uluslararası ticaretin yapısını,
• Karşılaştırmalı Üstünlük kavramını ve
ticaretin sağladığı faydayı,
• Karşılaştırmalı Üstünlük’leri belirleyen
etmenleri,
• Ticaret politikaları ve araçlarını,
• Gümrük tarifelerinin gerekçelerini ele
alacağız.
2
Türkiye’de İhracatın ve
İthalatın GSYİH’ye Oranı
(%)
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
İhracat/GSYİH (%)
İthalat/GSYİH (%)
Toplam Ticaret/GSYİH (%)
2011 Yılı Dünya Ticaretinde
Ülkelerin Payları
İhracat (%)
İthalat (%)
12
14
10
12
8
10
8
6
6
4
4
2
0
2
0
Dünya İhracatının
Bileşimi (2000-2010)
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-5.0
-10.0
-15.0
-20.0
Agricultural products
Fuels and mining products
Manufactures
2009
2010
Dünya ihracatının ürün
gruplarına göre dağılımı,
2010
2500
2000
1500
1000
500
0
6
Türkiye İhracatının
Bileşimi
2011
0%
1%
0%
0%
0%
2%
4%
Tarım ve Ormancılık
Balıkçılık
Madencilik ve Taşocakçılığı
İmalat
Elektrik, Gaz ve Su
Toptan ve Parakende Ticaret
Gayrimenkul, Kiralama ve İş Faaliyetleri
93%
Diğer Sosyal Toplumsal ve Kişisel
Hizmet
Source:DPT
7
Türkiye’de Dış Ticaretin
Seyri (2000-2011)
100
80
60
40
20
0
-20
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
-40
-60
-80
Dış Ticaret Dengesi (Milyar $)
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%)
Türkiye İhracatının
Bölgesel Dağılımı
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
2000
10.0
2011
0.0
2010 Yılında Türkiye’nin En Çok
İthalat ve İhracat Yaptığı
Ülkeler (Toplam Ticaret
İçindeki Payı)
İthalat (%)
İhracat (%)
14.0
12.0
12.0
10.0
11.6
10.1
10.0
9.5
8.0
9.3
8.0
6.0
6.4
5.7
6.6
6.0
5.5
5.3
5.3
Fransa
10
Irak
4.0
4.0
2.0
2.0
0.0
0.0
Rusya
Almanya
Çin
ABD
İtalya
Almanya İngiltere
İtalya
İhracatın GSYİH’ye Oranı
(%)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Belçika
İtalya
Japonya İngiltere Amerika
1967
1980
1991
2005
Fransa
Hollanda
Türkiye
2010
11
Dünya mal ihracatının
ihracat yapılan ülke
gruplarına dağılımı
1993
26%
2009
18%
29%
3%
13%
4%
6%
4%
3%
4%
45%
1%
3%
Kuzey Amerika Ülkeleri
Kuzey Amerika Ülkeleri
Güney ve Orta Amerika Ülkeleri
Güney ve Orta Amerika Ülkeleri
Avrupa Ülkeleri
Avrupa Ülkeleri
Bağımsız Devletler Topluluğu
Bağımsız Devletler Topluluğu
Afrika
Afrika
Orta Doğu Ülkeleri
Orta Doğu Ülkeleri
Asya Ülkeleri
Asya Ülkeleri
41%
Bazı Önemli Noktalar
• Hammadde fiyatları
– Az gelişmiş ülkeler gelişmiş ülkelerce sömürüldüklerini
iddia etmektedirler.
• Hammaddeleri ucuza alıp makine teçhizatı pahalıya
satmaları yoluyla
• Az gelişmiş ülkelerdeki (AGÜ) imalat sanayi ihracatı
– Kimi AGÜ’ler imalat sanayi ihracatında başarılı
olabilmiştir.
– Bu da gelişmiş ülkelerdeki işçilerin işlerini kaybetme
kaygısına kapılmalarına neden olmuştur.
• Gelişmiş ülkeler arasındaki ticari anlaşmazlıklar
– Bazı ülkelerde üreticiler verimli modern rakipleri önünde
yenilgiye uğramıştır,
• Özellikle Japonya ve Doğu Asya ülkelerindeki rakipler
– Bunun sonucunda ihracat kısıtlanmalı mı? sorusu akla
gelir.
13
Karşılaştırmalı
Üstünlükler (Comparative
advantage)
• Dış ticaretin varlık nedeni malların fırsat
maliyetleri arasındaki uluslararası farklılıktır.
• Ticaret, herkesin daha ucuza mal tüketmesini
olanaklı kılar.
• Malın fırsat maliyeti
– Bir maldan 1 birim daha fazla üretebilmek için diğer
malın üretiminden vazgeçilmek zorunda kalınan
miktar
• Karşılaştırmalı Üstünlük Yasası
– Ülkeler diğer ülkelerden görece düşük maliyetle
ürettikleri malların üretim ve ihracatında
uzmanlaşmalıdırlar. Görece yüksek maliyetle
ürettikleri malları ise ithal ederler.
14
Karşılaştırmalı Üstünlüğün
Kaynakları
• Ülkeler arasındaki en büyük farklılık faktör
donanımlarında (factor endowments) ortaya çıkar.
• Bu da faktör (emek, sermaye) fiyatlarının farklı olması
sonucunu doğurur.
– Örneğin İngiltere Hindistan’a nazaran daha fazla sermaye
ve daha az emeğe sahiptir.
– O halde, üretimde kullanılan sermaye maliyeti/emek
maliyeti oranı İngiltere’de Hindistan’a nazaran daha
düşüktür.
– O halde İngiltere’nin sermaye-yoğun mallarda,
– Hindistan’ın da emek-yoğun mallarda uzmanlaşmış olması
beklenir.
• Karşılaştırmalı Üstünlük kendini teknoloji düzeyinde de
gösterir.
15
Kazananlar ve Kaybedenler
• Ülkeler uzmanlaşıp ticaret yaparak kazanırlar
– Ancak bu kazançlar ülke içinde herkese ve her ülkeye
eşit şekilde dağılmaz.
– Örnek: Buzdolabının icat edilmesiyle, Arjantin et
ihraç etmeye başlar
• Amerikan et üreticileri, arazi sahipleri ve Arjantin’li
sıradan tüketici yükselen et fiyatlarından ötürü zarar
eder
• Arjantin’li et üreticileri, toprak sahipleri ve dolaylı
olarak artan ulusal gelirden pay alan Arjantin’li kâr
eder, Amerika’lı sıradan et tüketicisi de düşen
fiyatlardan dolayı kâr eder.
• Ticaret Politikaları
– Hükümetin uluslararası ticareti vergi ve teşvik
araçlarıyla etkilemeye yönelik uygulamaları
• Gümrük vergileri, tarifeler
– Ya da ihracatı ve ithalatı doğrudan kısıtlayarak
• Kota
16
Gümrük tarifelerinin
İktisadi Etkileri
DD ve SS bir mala olan iç talebi
ve arzı göstersin.
SS
Eğer dünya piyasasında geçerli fiyat
Pw ise serbest ticaret olanaklıdır.
Yerli firmalar Qs kadar arzederler
İç talep Qd kadardır
Pw + T
Pw
DD
Q s Qs '
Qd' Qd miktar
Aradaki fark ithal edilir.
Tarife konulmak suretiyle yerli arz
arttırılır ve ithalat kısıtlanır.
İçerde fiyat Pw + T’ ye çıkar
T tarifenin büyüklüğünü gösterir.
İç talep Qd’ ye üşerken, yerli arz Qs’ a yükselir.
Ve ithalat düşer
17
Tarifelerin sebep olduğu
refah kaybı
Tarife kesimler arası gelir
transflerine ve net sosyal
kayıplara yolaçar.
SS
Hükümet geliri artar, dolayısıyla
hükümete transfer edilen
gelirden bahsedebiliriz.
Pw + T
Pw
DD
Qs Qs '
Aynı şekilde üreticilere ekstra
kâr biçiminde bir transferden
sözedilebilir.
Qd' Qd miktar
Mal dünya fiyatı Pw den ithal edilebilirken iç üretimi
artırmak adına tarife
Ve tüketici artığını (consumer
konulması daha az etkin üretime
surplus) azaltır.
yol açar ve sosyal maliyeti arttırır.
18
Tarifeler
• Tarifelerin sebep olduğu bu kayıplar toplumun ticaretin
kısıtlanmasından zararlı çıkacağına işaret eder.
• Bu da serbest ticareti destekleyen en güçlü argümandır.
• GATT, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) anlaşmaları
sayesinde tarifeler önemli ölçüde düşürülmüştür.
– General Agreement on Tariffs and Trade
– Kazananlar, kaybedenler arasındaki mücadele halen
DTÖ müzakerelerinde devam etmektedir, ve
edecektir.
19
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-1
• Korumacı politikalar
– Ülke içindeki üreticileri, işçileri küresel
rekabetten korumak için uygulanan politikalar
• Ticaret Savaşları’na sebep olabilir. Ürettiği
mala vergi konan ülke aynı şekilde karşılık
verebilir bu da herkesin zararınadır.
– ABD 1929’da yaşadığı krizden çıkmak için
tarım ve sanayisini desteklemek için
tarifeleri %60 artırmış, ancak ABD’ye
tarım ve sanayi ürünü satan ülkeler de
ABD’den ithal ettiği mallara bu tür
tarifeler uygulamaya başlamış ve bunun
sonucunda küresel ticaret 1929-1934
arasında üçte birine düşmüştür.
20
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-2
• Tarifeler ülkelerin kolay gelir
kapısıdır.
– ABD’de 1913’e kadar gelir vergisi yoktu
ve federal hükümetin tek gelir kaynağı
tarifelerdi.
• Gelir vergisini her bireyden toplamak
zordur.
• Oysa tarifelerin toplandığı liman ve
gümrük kapıları için bu tür bir zorluk
sözkonusu değildir.
21
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-3
• Bebek endüstrileri korumak için
– Statik karşılaştırmalı üstünlükler ticaret
modelinde zaman boyutu yoktur.
• Oysa ülkeler zamanla yatırım yapmak
suretiyle tarım ülkesi konumundan
sanayileşmiş ülke konumuna gelebilir.
• Bunun için o endüstrilerin olgunlaşana ve
dış dünyada rekabet edebilir hale gelene
kadar bir süreliğine korunması gerekir.
– Japonya, Güney Kore’nin oldukça geç
başlayan sanayileşme sürecinde
korumacılık önemli bir politikadır.
22
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-4
• Askeri ve Gıda Güvenliği
– Ülkeler, potansiyel düşman olarak gördüğü
ülkelere silah satışını kısıtlayabilir.
– Aynı şekilde gıda bakımından dışa bağımlı
ülkeler bunu azaltabilmek için ülke içinde
tarımı destekleyip gıda ithalatını kısıtlayabilir.
• Japonya : Gıda temininde dışa ağır
biçimde bağımlıdır. Savaş gibi olağanüstü
şartlarda gıda arzında çıkacak kısıtları,
ülkede pirinç üretimini destekleyip
ithalatını azaltarak aşmaya çalışmaktadır.
23
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-5
• Askeri ve Gıda Güvenliği
– Ülkeler, potansiyel düşman olarak gördüğü
ülkelere silah satışını kısıtlayabilir.
– Aynı şekilde gıda sektöründe ithalata bağımlı
ülkeler bunu azaltabilmek için ülke içinde
tarımı destekleyip gıda ithalatını kısıtlayabilir.
• Japonya : Gıda temininde dışa ağır
biçimde bağımlıdır. Savaş gibi olağanüstü
şartlarda gıda arzında çıkacak kısıtları,
ülkede pirinç üretimini destekleyip
ithalatını azaltarak aşmaya çalışmaktadır.
24
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-6
• Belirsizliğin arttığı dünyada ürün yelpazesini
genişletmek için
– Serbest ticaret belirli mallarda uzmanlaşmayı
gerektirir.
• Özellikle tarım ve hammadde fiyatları dünyada
değişen talep ve iklim koşullarına bağlı olarak
oldukça oynaklaşmaya başlamıştır.
• Döviz geliri olarak bu mallara bağlı ülkelerin
refahı da fiyat dalgalanmaları ile çoğu kez
olumsuz etkilenmektedir.
• Ülkeler ticareti sınırlandırarak, daha farklı
ürünleri üretip bu kırılganlıklarını aşmak
isterler.
– DTÖ anlaşmalarının izin verdiği ölçüde!
25
Kimi ülkeler serbest ticarete
neden karşılar?-7
• Emek, çevre ve güvenlik standartları gerekçesi
– Uluslar arası şirketler serbestleşme ile üretimlerinin
çoğunu emek maliyetinin az ve çevresel
düzenlemelerin gevşek olduğu ülkelere kaydırmaya
devam etmektedir.
• Dibe yarış (race to the bottom) : Gelişmekte olan
ülkelerin şirketleri ülkelerinde tutmak için verdiği
tavizler tüm standartların gözardı edilmesi
sonucunu yaratabilir.
• Ülkeler sağlık vb. gerekçelerle bu dibe yarışan ülke
mallarına sınırlandırma getirmek isteyebilirler.
– Örneğin: AB sağlık açısından tehlikeli
bulduğundan GDO’lu ürünlerin ithalatını
yasaklamış, ABD ise bunun AB’nin kendi
çiftçisini korumak için uydurulmuş bir bahane
olduğunu savunmaktadır.
26
Diğer Ticaret Politikaları
• GATT sayesinde tarifeler düşmüşse
de diğer ticaret kısıtlamaları
halinde ülkeler arasındaki
anlaşmazlıklar devam etmektedir.
Bunlar:
– Kotalar
– Tarife dışı engeller (non-tariff
barriers)
• Yabancı mallara negatif ayrımcılık yapan
yönetimsel düzenlemeler
27