Ay yüzeyinin %16`sını oluşturan bu kuru denizler içleri daha

 Ay yüzeyinin %16'sını oluşturan bu kuru denizler içleri daha sonradan
mağma ile dolmuş çok büyük kraterlerdir. Yüzeyin büyük bölümü
regolith adı verilen meteor çarpmaları sonucu oluşmuş toz, taş ve
kayalarla kaplıdır (Ay yüzeyinde daha koyu olarak gözüken ve
çoğunluğu Ay'ın ön yüzünde bulunan bu düzlükler, çok eskiden beri
deniz anlamına gelen mare adıyla anılırlar. Maria sözcüğü mare'nin
çoğuludur).
 Ay’ın ön ve arka yüzleri farklılık gösterir. Ön taraf büyük, koyu renkte
denizlerle kaplı iken arka tarafın hemen hemen tamamı açık renkli,
pürüzlü ve karaterlidir. Burada denizler azdır.
Ay’ın İç Yapısı
 Ay'ın kabuğu ortalama 68km kalınlıktadır. Kabuk kalınlığı Mare Crisium
tabanında 0'dan arka yüzdeki Korolev kraterinin kuzeyinde, 107 km'ye
kadar değişiklikler gösterir. Genelde kabuk, ön yüzde daha incedir.
Kabuğun altında Mağma tabakası ve altında muhtemelen küçük bir
çekirdek (kabaca 340 km çapında ve Ay kütlesinin %2'si kadar) bulunur.
Dünya’dakinin aksine Ay'ın magma tabakasının ancak bir bölümü erimiş
haldedir.
Apollo 16’dan alınmış Ptolemaeus krateri
Dağlık bölge
 Denizler
Ay’ın Yüzeyi
 Karanlık bölgeler
 Bize bakan yüzün % 31’i diğer yüzün %
2’sini kapsar
Deniz  Su yok, ancak kuyruklu yıldız/meteor
çarpışmalarıyla oluşan havzalara akan
katılaşmış lav havuzları
 Dağlık Bölgeler
 Daha açık renkli bölgeler
 Çoğu çarpışma havzalarının daha dış
kenarlarıdır. Dünya’dakinin aksine tektonik
olayların sonucu olarak büyük Ay dağları
oluşmamıştır.
Dağlık bölgelerin ve denizlerin farklı parlaklıkta
olmaları, farklı kaya tiplerinden
Krater
oluştuklarındandır.
 Kraterler
 Asteroid/kuyruklu yıldızların Ay yüzeyine
çarpmalarıyla oluşmuşlardır.
 En büyük krater South Pole-Aitken’dir.
2,240 km çapında ve 13 km derinliğinde
•
Daedalus, 93 km çapında
Ay’ın Albedosu (Beyazlık)
 Işıksız bir cismin üzerine düşen ışığı yansıtma oranına albedo (beyazlık)
denir. Güneş’ten aldığı ışığı yansıtma oranına da Ay’ın albedosu
(beyazlık) denir.
 Ay’ın albedosu % 7 dir. Yani, Ay üzerine düşen ışığın ancak % 7 sini
yansıtır.
 Bir cismin albedosu,
 Atmosferinin olup olmamasına,
 Atmosferi varsa bunun yapısına ve
 Yüzey yapısına bağlıdır.
Ay’da Sıcaklık
 Ay’ın bir atmosferi olmadığından gece ve gündüz sürelerine ait sıcaklık
farkları çoktur. Güneş olduğu zaman Ay yüzeyi çok sıcak (130 C),
Güneş olmadığı zaman çok soğuktur (-200 C).
Ay’ın Salınımı
 Ay’ın dönme peryodu ile dolanma peryodu eşit olduğundan hep aynı
yüzünü görürüz.
 Ay’ın yarısından fazlasını görmemize sebep olan olaylara Ay’ın salınımı
denir. Ay’ın salınımları üçe ayrılır:
 Enine salınım
 Boyuna salınım
 Fiziksel salınım
 Enine ve boyuna salınıma geometrik salınım denir.
 Enine salınım: Ay’ın rotasyonu düzenlidir, ancak Dünya etrafındaki
dolanımı yörüngesinin elips olmasından dolayı düzenli değildir. Bu
sebepten dolayı, Ay sağa ve sola doğru enine salınımlar yapar ve Ay’ın
yarısından fazla görülmesine sebep olur.
 Boyuna salınım: Ay’ın ekvatorunun yörünge düzlemi ile çakışmayıp
aralarında 6 41′ lık bir açı olmasından dolayı Ay yukarı ve aşağıya
doğru boyuna salınımlar yapar. Ay’ın yarısından fazlasının görülmesine
sebep olur.
 Fiziksel salınım: Dünya ve Ay’da oluşan ikili sisteme Güneş ve diğer
gezegenlerin pertürbasyonu sebebi ile Ay’ın yarısından fazlası görülür.
 Bütün salınımlar dikkate alındığı zaman Ay’ın % 59 u görülebilir.
Ay’ın Dünya Üzerindeki Etkisi
 Ay’ın Dünya üzerindeki en önemli etkisi gel-git olayıdır. Gel-git olayına
Güneş’in de etkisi vardır ancak bu etki Ay’ınkisinden azdır.
 Gel-git olayı, Dünya’nın farklı noktalarına farklı çekim ivmesi
uygulanmasından ileri gelir.
 Dünya’nın Ay’a en yakın olan noktasına en büyük, en uzak olan
noktasına ise en az çekim ivmesi uygulanır. Hemen hemen aynı
uzaklıkta bulunan noktalarına ise Ay tarafından aynı çekim ivmesi
uygulanır.
 Sonuçta, en çok ve en az çekim ivmesi uygulanan noktalarında
kabarma, aynı çekim ivmesinin uygulandığı noktalarda ise alçalma olur.
 Güneş, Ay ve Dünya’nın aynı doğrultuda bulundukları Yeniay ve
Dolunay evrelerinde gel-git daha fazladır.
 Dünya perihelde (günberi, enberi) Ay da perigede (yerberi) bulunduğu
zaman hem Dolunay hem de Yeniay’da en yüksek gel-git meydana
gelir.
 Gel-git olayının büyüklüğü su bölgesinin şekline ve kıyı çizgisine de
bağlıdır. Sığ sularda gel-git daha fazla olur.
Çok az çekme –
Dünya Ay’dan uzağa doğru şişer.
F gravity=
Çok fazla çekme–
Dünya Ay’a doğru şişer.
Gm1 m2
R
2
Çok az çekme –
Dünya Ay’dan
uzağa doğru şişer.
Çok fazla çekme–
Dünya Ay’a doğru
şişer.
Fundy Körfezi, Kanada
Gel-git Olayının Dünya’nın Dönmesine Etkisi
 Eski tutulmalarla yeni tutulmaların karşılaştırılmasından Dünya’nın
dönmesinde bir yavaşlama olduğu görülmüştür.
 Gün uzunluğunun her 100 000 yılda 1.6 saniye arttığı tespit edilmiştir.
 Bunun sebebi, gel-git olayı nedeni ile suların karalara sürtünmesidir.
 Gel-git sürtünmesinin en çok meydana geldiği yer sığ yerlerin ve kuvvetli
akıntıların bulunduğu Bering Denizi’dir.
 Sözkonusu sürtünme Dünya’nın ekseni etrafındaki hareketini yavaşlatır.
Bunun sonucunda Dünya’nın açısal momentumu ile kinetik enerjisi
azalır.
 Dünya-Ay kapalı bir sistem olduğundan Dünya’nın kaybettiği açısal
momenti Ay kazanır. Kaybedilen kinetik enerjinin bir kısmı ısıya dönüşür
bir kısmını da Ay kazanır.
 Ay’ın kazandığı açısal momentum sonucu yörüngesi büyür ve sideral
peryodu ile sinodal peryodu artar.
 O halde, gelgit olayından kaynaklanan suların karalara sürtünmesi gün
ve ay uzunluğunun artmasına sebep olur.
 Dünya’dan Ay’a açısal momentum aktarımı, Dünya’nın dönme hızı ile
Ay’ın Dünya etrafındaki hızı eşit oluncaya kadar devam eder.
 Bu durumda, Dünya’nın dönme peryodu ile Ay’ın dolanma peryodu
biribirine eşit olur ve gün uzunluğu bugünkü gün uzunluğunun 60 katına
ulaşır.
 Milyarlarca yıl sonra meydana gelecek olan bu olay sonunda Ay doğup
batmayacak ve Dünya’nın sadece belli bir bölgesinden görülebilecek.
 Dünya’nın dönme peryodu, Ay’ın dolanım peryoduna eşit olduktan
sonra Güneş’in gel-git etkisi Dünya’nın dönmesinin yavaşlamasında
daha önemli rol oynayacaktır.
 Dünya’nın dönmesinin yavaşlaması sebebi ile Dünya’nın kaybedeceği
açısal momentumu, bu kez, Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi
kazanacak ve Dünya’nın yörüngesi genişleyeceğinden yıl uzunluğu
artacaktır.
 Dünya’nın dönme peryodu Ay’ın dolanma peryodundan daha büyük
olduktan sonra Dünya ve Ay’dan oluşan ikili sistem momentum kaybına
uğrayacak ve bu olay Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasına sebep olacaktır.
 Bu yaklaşma, Dünya’nın gel-git etkisi ile Ay’ın parçalanacağı yere kadar
devam edecektir.
 Ay’ın Dünya’ya en çok yaklaşabileceği bu uzaklığa Roche Limiti denir.
 Ay için bu limit 16 000 km dir.
Ay’ın Gök Küresi Üzerindeki Görünen Yörüngesi
 Ay, bir günde yıldızlara göre doğuya doğru yaklaşık 13 hareket eder. Bu
hareket, gök küresi üzerinde yıldızlar arasında bir büyük daire üzerinde
Ay’ın hareketi şeklinde gözlenir. Bu daireye Ay’ın görünen yörüngesi
denir.
 Ay’ın görünen yörüngesi, gerçek yörüngesinin gök küresi üzerindeki
izdüşümü olarak da düşünülebilir.
 Ay’ın yörünge düzlemi ekliptik düzlemi ile yaklaşık 5 9′ lık bir açı yapar.
Bu iki düzlemin arakesitine düğümler doğrusu, düğümler doğrusu ile gök
küresinin arakesitine de düğüm noktaları denir.
 Ay, yörüngesi üzerinde hareket ederken ekliptiğin alt kısmından üst
kısmına çıktığı düğüme (N′) çıkış düğümü, diğerine de (N) iniş düğümü
denir.
 Dünya ve Ay ideal bir küre olmadıkları gibi Ay’a Dünya’dan başka Güneş
ve diğer gezegenlerin de etkisi olduğundan düğüm noktaları, ekliptik
üzerinde batıya doğru hareket ederler. ~ 19 yılda tam bir dolanım
yaparlar.
 Düğüm noktalarının bu presesyonu nedeni ile Ay’ın aynı bir düğüm
noktasından arka arkaya iki defa geçmesi için gerekli zaman aralığına
düğümler Ay’ı denir. Sideral peryottan biraz azdır ve 27.2122 gündür.
 GÜNEŞ ve AY TUTULMALARI
 Dünya, Güneş etrafında Ay da Dünya etrafında dolanırken bazen Ay,
Dünya ile Güneş arasına girer ve Güneş ışınlarının Dünya’nın bazı
bölgelerine ulaşmasını önler. Bu durumda söz konusu bölgeler için
Güneş Tutulması oldu denir.
 Bazen de Ay, yörüngesinde dolanırken Dünya’nın gölgesinden geçer.
Yani, Dünya, Ay ile Güneş arasına girip Güneş’ten gelen ışınların Ay’a
ulaşmasını engeller. Bu durumda Ay Tutulması oldu denir.
Dünya’nın ve Ay’ın yörüngeleri tam
çember değildir
Yeröte = Yer’den en uzak nokta
Günberi = Güneş’e en yakın konum
Dünya
Ay
Yerberi = Yer’e en yakın konum
Güneş
Günöte = Güneş’e en uzak konum