İKTİSAT TARİHİ

İKTİSAT TARİHİ
ÜNİTE 5
GEÇ ORTAÇAĞ’DA AVRUPA
EKONOMİK KRİZ

Ekonomik Kriz
– Daha önceleri Rönesans dönemindeki sanat, kültür ve mimarideki
hareketlilik ekonomik canlılığın da göstergesi olarak kabul ediliyordu.
– Ancak bu dönemde şimdi azalan üretimin, düşen hayat
standartlarının ve yaygın hoşnutsuzluğun var olduğu kabul
edilmektedir.
– Bu nedenle Rönesans Dönemi, ekonomik düşüş dönemi olarak
görülmektedir.
EKONOMİK KRİZ

Carlo Cipolla
– Carlo Cipolla’ya göre 15. yy’da ekonomi hâlâ esnek ve dinamikti.
Cipolla’nın bu görüşüne neden olan unsurlar;



Bu dönemde İngiliz kumaş sanayinde üretimin ve ihracatın artması
Braban’da kumaş üretiminin kuzeye doğru yayılması
Avrupa’nın pek çok kısmında bölgesel refahın alanlarının oluşmasıdır.
– Cipolla’ya göre bu dönemde uluslararası işbölümü yeniden şekillenme
sürecindeydi.
– Avrupa’da büyüme dönemi 14. yy’ın başlarında sona ermiştir. Bunun
nedenleri;



Devri Hareketler: Bu düşüş, ekonomik hareketlerin devri niteliğinin bir
sonucudur
Mali Nedenler: Krizin başlangıcı bu dönemde Avrupa’da yaşanan mali
sıkıntılardır
İklim Değişmeleri: Krizin ortaya çıkmasının nedeni iklimde yaşanan
değişmelerdir.
EKONOMİK KRİZ

14. Yüzyıldaki Krizin Nedenleri
– Devri Hareketler




Mevcut teknoloji içinde genişlemenin optimal noktasına varılınca geriye dönüş
kaçınılmazdı.
1300’lerde Avrupa böyle bir doyma noktasına gelmiştir
Mevcut teknolojiye göre nüfus yoğun hale gelmiş ve tarımda azalan verimler
kuralı işlemeye başlamıştır
Bu durum yiyecek kıtlığına, salgınlara ve hastalıklara yol açarak krize
neden olmuştur
– Mali Nedenler





Avrupa’da 1335-45’lerde başlayan Yüzyıl Savaşları nedeniyle savaş
ekonomisi içine girdi
Bu durum vergi gelirlerine ihtiyacı artırdı ve ağır vergileme sistemi oluştu
Krallar mali ihtiyaçları karşılamak için borçlanma yoluna gitti
Ekonomideki likidite sıkıntısı derinleşti, fiyatlar hızla yükseldi, kriz oluştu.
Savaşların yüksek ekonomik ve sosyal maliyeti en çok Fransa’da etkili oldu.
EKONOMİK KRİZ

14. Yüzyıldaki Krizin Nedenleri
– İklim Kötüleşmesi



14. yy’da ortaya çıkan iklim kötüleşmesi hasadı olumsuz etkilemiş, bazı
ürünler ekilemez olmuştur
Aşırı sıcak geçen yaz ayları veba mikrobunun taşıyıcısı olan siyah farelerin aşırı
çoğalmasına neden olmuştur
Bu ise salgın hastalıkları beraberinde getirmiş ve nüfus azalmıştır. (Bu
açıklamaya yapılan itiraz, zirai daralmanın iklim değişmesinden önce başlamış
olmasıdır)
TARIM

Tarımda Yaşanan Gelişmeler
– Özet







Salgın sonucunda nüfus azaldı ve kıt bir faktör haline geldi
Toplam talep, nüfustaki azalmaya paralel bir şekilde düştü
Ortalama köylü işletmeleri büyüdü
Nüfusun düşmesi rezervler üzerinde olumsuz bir etkide bulundu
Lordlar ekim alanlarını çayırlara dönüştürdü
Talep daraldı, arz arttı ve fiyatlar düştü
Fiyatlardaki düşüşten şehirli nüfus fayda sağladı (kırda ise geçimlik üretim
yapan köylü)
TARIM

Salgın Öncesinde Durum
–
–
–
–
–
–
–
Avrupa ekonomisinde darboğazlar yaşanmaktaydı.
Demografik baskı sonucunda düşük verimli topraklar üretime açıldı
Bu yüzden toprağın ve işgücünün marjinal prodüktivitesi azaldı
Toprak nüfusa göre kıt bir faktör haline geldi, değeri yükseldi
Buna karşılık ücretlerde düşüş yaşandı
Bunun sonucunda kıtlıklar ve ardından salgınlar geldi
Yaşanan veba salgını sonucunda Avrupa’da 25 milyon insan öldü
TARIM

Salgın Sonrasındaki Durum
– 14. yy ortasında yaşanan büyük nüfus kırımı üretimin iki temel faktörünün
(toprak ve emek) kıtlık durumlarını çarpıcı bir şekilde değiştirdi
– İşgücünün %25 oranında azalması onu yetersiz hale getirdi
– Bunun sonucunda köylüler;




Malikanelerde kendi şartlarını hakim kılmaya çalıştılar
Daha yüksek ücret talep ettiler
Angaryaların nakdi ödemelere çevrilmesini talep ettiler
Daha düşük kiralar teklif ettiler
– Lordlar bu tekliflere fazla yanaşmayınca köylü isyanlarına yol açtı
TARIM

Talep ve Üretim
– Toplam talep, nüfustaki azalmaya paralel bir şekilde düştü
– Daha az yiyeceğe ihtiyaç olduğundan tarım en verimli topraklarla
sınırlandırılarak ekim alanları daraltıldı
– Bu dönemde Avrupa’da pek çok köy boşaltıldı
– Üretim daha verimli topraklarda sürdürüldü, dolayısıyla verim arttı
– Böylece köylünün istediği gibi üretebileceği ve satabileceği bir ürün
fazlası ortaya çıktı
TARIM

Köylü İşletmeciliği ve Rezervler
– Bu dönemde ortalama köylü işletmeleri büyümüştür
– Köylü nüfusun salgınlar nedeniyle azalması, küçük ve parçalanmış
işletmelerin bütünleşmesi ve büyümesi sonucunu doğurmuştur
– Bu bütünleşme;



Miras
Kiraların düşürülmesi
Toprak satın alınması yoluyla gerçekleşti.
– Nüfusun düşmesiyle rezervler işgücü sıkıntısı içine girdi
– Rezerv toprak sahipleri, bu nedenle daha az işgücü gerektiren işlere
yöneldiler
– Bağcılık faaliyetleri yaygınlaştı, keten, kendir ve boya maddeleri için
üretim arttı
– Lordlar için en alternatif kullanım şekli ekili alanların çayırlara
dönüştürülmesiydi
TARIM

Fiyat Gelişmeleri
– Azalan nüfus nedeniyle şehirlerde talep daralmış, ancak köylü
işletmelerinin büyümesiyle oluşan verim artışı sonucunda ürün arzı
artmıştı. Bu nedenle fiyatlarda düşüş yaşanmıştı.
– Tarımsal malların fiyatlarının düşüşü köylü ve şehirli kesimlerin refahını
farklı şekilde etkiledi
– Köylüler nakdi gelirlerinin azalması nedeniyle zarar gördüler. Ancak
geçimlik üretim yapan köylü, daha büyük ve verimli topraklara sahip
olduğu için bu kriz döneminden kazançlı çıktı.
– Şehirlerde ise sınai ürünlerin fiyatları çok fazla düşmedi. Bu nedenle
başlangıçta düşen fiyatlardan başlangıçta şehirli nüfus faydalandı.
– Ancak zamanla köylünün gelirinin azalmasıyla şehirli tüccar ve esnaf
müşterilerinin büyük kısmını yitirdi
TARIM

Doğu Avrupa’da Durum
– 14. yy’da salgının etkisi Doğu Avrupa’da daha sınırlı oldu
– Bu bölgede fazla nüfus baskısı yoktu
– 13. yüzyılda en hızlı şehirleşme hareketi;



–
Polonya
Macaristan
Çekoslavakya’da görüldü
Buradaki şehirlerden en büyükleri;



Prag
Krakow
Budapeşte’dir.
TARIM

Doğu Avrupa’da Üretim
–
–
–
–
Küçük şehirlerin Doğu Avrupa’da yaygınlaşması bölgedeki talebi artırdı
Bu bölgede tahıl üretiminde artış oldu ve buralar pazarlara yakındı
Üretimde yaşanan artış fiyatların düşmesine yol açtı
Hububat fiyatlarında yaşanan düşüş köylü üzerinde lordların
kontrolünün artmasına neden oldu
– Bu kontrolün temel nedeni asil sınıfın daha güçlü olmasıdır
TİCARET VE SANAYİ

Yeni Teknikler ve Şehirler
– Toplam ticaret hacmi bu dönemde düşüktü
– Tüccarlar daralan iş hacmi karşısında işlemlerini rasyonelleştirmek için
çift girişli muhasebe sistemini benimsediler
– 15. yy’ın firmaları daha küçüktü
– Büyük firmalar iflas riskini azaltmak için holdinglere benzer bir
organizasyon geliştirdiler
– Ticarette bölgesel kaymalar ortaya çıktı




Floransa ve Venedik rakiplerini sindirdiler
14. yy’da Cenova Panayırı, Champagne Panayırı’nın yerini aldı
Kuzey’de Antwerp giderek Bruj’un yerini aldı
Alman Hansa’sı rakiplerine imtiyaz kaptırmamak için resmi bir örgüt haline
geldi
TİCARET VE SANAYİ

Sınai Mal Üretimi ve Loncalar
–
–
–
–
Sanayide mamul mal üretimi salgından sonra düştü
Kırsal talep köylünün azalan satın alma gücü nedeniyle azaldı
Şehirli nüfus artan nispi gelir nedeniyle lüks mallara yöneldi
Yeni sanayi merkezlerinde özellikle de kırsal bölgelerde üretim artıyordu
– Loncalar talepteki düşüşten sonra arzı kontrol etmek için;




Düzenlemelerini sıklaştırdılar
Üretimlerini sınırlandırdılar
Çalışma şartlarını belirlediler
Mesleğe giriş şartlarını zorlaştırdılar
TİCARET VE SANAYİ

Mamul Mal Üretimi
– Sınai üretimde genel bir düşme söz konusuydu
– 16. ve 17. yüzyıllarda bazı şehirlerde sınai üretimde düşme
görülmekteydi. Bu şehirler;



Flaman
Flandra
Kuzey İtalya’dır.
– Yeni sanayi merkezlerinde, özellikle de kırsal bölgelerde sınai üretim
genişlemekteydi.
– Madeni üretimde ise Ortaçağ’ın sonlarında bir genişleme görülmekteydi.
SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ

Sanayinin Şehirden Kıra Göçü
– Ortaçağ’ın sonlarında sanayi şehirlerden kırlara doğru kaymaya başladı
– Büyük çapta dokuma sanayi, küçük çapta demir sanayi göç etti
– Bu göçün nedenleri;
– Su gücüyle çalışan basit makinelerin (su değirmenleri) sanayide
artan ölçüde kullanılması; Bu yolla




Un öğütülüyor
Kumaş kalıplanıyor
Boya maddeleri eziliyor
Demir ocaklarına hava pompalamak için güç kaynağı oluyordu
SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ

Sanayinin Şehirden Kıra Göçü
– Şehir sanayilerinin talep yapısındaki gelişmelere uyma
konusunda yeterli esnekliği gösterememesi

Şehirlerdeki lonca düzeni esnekliğin önünde engel teşkil ediyordu
– İşgücünün kırsal bölgede daha ucuz olması



Şehirde esnaf kırda olmayan bazı vergileri ödemek zorundaydı
Kırsal kesimde sınai faaliyet işçi için ek bir marjinal faaliyetti.
Kırsal sanayide daha az kontrol ve sınırlama bulunmaktaydı
SANAYİNİN KIRSAL BÖLGELERE GÖÇÜ

Tüccar Kapitalist ve Putting-Out
– Bu yapı içinde farklı bir sınai organizasyon tarzı ortaya çıktı; tüccar
kapitalist;




İplikçiye ham yünü, dokumacıya ipliği temin ediyor
Sermaye yoğun nitelikte olan işlemleri doğrudan kendi kontrolünde
gerçekleştiriyor
Kırsal kesimde çalışan esnaf ile pazar arasındaki bağı meydana
getiriyor
Esnafı düzenli aralıklarla dolaşarak hammaddeyi dağıtıyor, mamulleri
topluyordu
– Modern kapitalizmin ilk tezahürü olan ve Putting-Out Sistemi
olarak adlandırılan bu düzenlemede;



Esnaf, tüccar için çalışıyor
Tüccar hammaddeyi temin ediyor
İş için parça başına ücret ödüyordu