Depresyon - ResearchGate
advertisement
Duygudurum Bozuklukları Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri AD PDR Doktora Dersi 2017 Beynin bilgi işleme sistemleri • Duyusal-motor sistem – Tanımlama, dikkat etme, ihmal etme, sözelleştirme, gerçekleştirme, yönetme • Duygu sistemi – Değer atfetme, önceleme, düzenleme, niyet etme, ilgilenme, başa çıkma • Bilişsel sistem – Yorumlama, değerlendirme, planlama, sorun çözme Bilgi işleme sistemleri • Emosyonlar hızlı ve ayrışmamış tepkiye yol açarlar • Düşünce yavaş işleyen ancak oldukça ayrışmış tepkilere götüren bir süreçtir ve yaşamın sürdürülmesinde her zaman uygun çözümü getirmez Bilgi işleme sistemleri • Karar verme süreçleri için her ikisi de gereklidir ve birlikte işlev görürler • Emosyonel süreçlerin kesintiye uğraması yüksek düzey bilişsel işlevleri belirgin derecede bozar • “Bütün bilgi işleme süreçleri emosyoneldir. …emosyon bilişsel etkinlikleri güdüleyen, düzenleyen, arttıran ya da azaltan enerji düzeyidir” (Dodge, 1991) Duygu oluşum süreci • Uyaranları algılama -duyum • Algılara fizyolojik tepki verme-emosyon • Ortaya çıkan duruma bilişsel süreçlerle anlam ve değer yükleme-his • Yaşanılan durumu kültürel normlar üzerinden ifade etme-uyumsal eylem BİLİŞSEL SÜREÇLER HisSeçim yapma Emosyon- gut feelings Yaklaşma-Uzaklaşma DUYUSAL-MOTOR SÜREÇLER Emosyonlar • Yaşamda varkalım için önemli olan durumlar sırasında eylem kalıplarını ve canlılığı kontrol eden süreçlerdir • Algı ve düşünce için birer önem sinyalidirler • Tehlike ya da hazzın öngörücüsüdürler • Karar verme süreçlerine yardım ederler • Alt motor programları etkinleştirerek ya da baskılayarak farklı davranışları düzenlerler • Diğerleriyle ilgilenme kapasitesi sağlarlar Duygu terimleri • Duygu (Emotion) kısa(sn, dak), indüklenen alanın aktivasyonu ile vücutta oluşan değişiklikler – Çarpıntı, terleme • His (Feeling) Aktivasyonun sonuçlarını psikofizyolojik olarak hissetme, bilinçli olarak adlandırma – Öfke, kızgınlık • Huy (Traits) – yaşam boyu süren duygusal özellikler – Dışadönük, içedönük, çekingen Duygu terimleri • Duygulanım (affect): Bireyin uyaranlara, olaylara, anılara, düşüncelere, duygusal tepki ile katılabilme yetisi (neşe, öfke gibi) Hava durumu • Duygudurum (mood): Bireyin uzun bir süre (saatler, günler, aylar) belirli sınırlarda, belirli tipte (rahat, neşeli, üzüntülü, öfkeli, taşkın ya da çökkün) bir duygulanım içinde bulunması İklim Duygu halleri Mani Hipomani Coşku Keyif Neşe ÖFORİ Üzüntü, keder, elem Cesaretsizlik Çökkünlük Ölüm isteği Normal duygu hali Normal (ötimik): Olaylara tepkileri belirli sınırlarda dalgalanma gösterir Çökkün (deprese): Üzüntü, elem, keder baskın Yükselmiş (öforik): Neşe, coşku, öfke baskındır Sıkıntılı (disforik): Gergin, bunaltılı Duygudurum bozukluğu • Duygularda kişinin işlevselliğini bozacak şekilde depresyon, mani ya da her ikisinin birlikte olduğu süregen ve yaygın bir değişiklik Mani Eşikaltı Mani (Hipomani / Hipertimi) Hipomani Eşikaltı Depresyon (Distimi) Depresyon Duygudurum bozuklukları Duygudurum bozuklukları MANİ • Yükselmiş duygulanım, • • • • artmış özgüven, büyüklük hisleri Aşırı konuşma, çağrışımlarda hızlanma Uyku ihtiyacında azalma Dikkat çelinmesi Haz verici etkinliklere yönelme, huzursuzluk DEPRESYON • Süregiden üzüntü, sıkıntı, anlamsızlık duyguları • Enerji azlığı, odaklanma güçlüğü • İlgi, istek kaybı • Çok az ya da çok fazla uyuma • Umutsuzluk, değersizlik hisleri Ölüm ya da intihar düşünceleri Epidemiyoloji • Major depresyon – Yaşam boyu yaygınlığı %9-20 – Kadınlarda %10-25, erkeklerde %5-12 (Kadın / erkek=2) – Başlama yaşı: 20-50 – Nokta prevelansı: % 4-8 • Distimik bozukluk % 2-3 • İki uçlu duygudurum bozukluğu – Yaşam boyu yaygınlık %1 – Kadın/erkek oranı eşit – Ortalama başlama yaşı 22-30 Depresyon • Üzüntülü, bazen bunaltılı bir duygudurumla birlikte düşünce, konuşma, devinim ve fizyolojik işlevlerde yavaşlama yanı sıra değersizlik, küçüklük, güçsüzlük, isteksizlik, karamsarlık duygu ve düşünceleriyle belirli bir sendromdur DSM-5 Major Depresyon ölçütleri • En az 2 hafta süreyle, aşağıdaki belirtilerden beş ya da daha fazlasının hemen her gün, günün büyük bölümünde sürmesi – – – – – – – – – Çökkün duygudurum İlgi azalması/Zevk alamama Suçluluk duyguları Ölüm düşünceleri Uyku bozukluğu İştah bozukluğu Enerji kaybı Psiko-motor yavaşlama / ajitasyon Konsantrasyon bozukluğu (dikkatini toplayamama, unutkanlık) • İşlev bozukluğu oluşması Depresyon için risk etkenleri • • • • • • • • • • • • Ailede depresyon öyküsü Erken travmatik yaşantılar Oral-bağımlı, obsesif kompulsif, histriyonik, sınırda kişilik bozukluğu Stresli yaşam olayları Düşük benlik saygısı Daha önce depresyon geçirme Tıbbi hastalık Geçmişte intihar girişimi Kadın cinsiyeti Çocuk doğurma Sosyal desteğin kısıtlı olması Madde kullanımı Depresyon tipleri • Reaktif depresyon: Yaşam olaylarıyla tetiklenmiş • Somatize depresyon:Fiziksel belirtilerin ön planda olduğu • Maskeli depresyon: Çökkün duygudurumun belirgin olmadığı • İkincil depresyon: Tıbbi ya da psikiyatrik bir hastalığa bağlı olarak gelişen • Endojen depresyon: Tetikleyici bir olay olmaksızın gelişen • Atipik depresyon: Uyku ve iştah artışı ile kendisini gösteren depresyon Anksiyeteyle birlikteliği Distimi ve çifte depresyon • En az 2 yıl boyunca kronik olarak günün önemli bir kısmında çökkün duygudurum varlığı olarak tanımlanabilir. • Kişiler duygudurumlarını üzgün veya dibe vurmuş olarak tanımlarlar. • Üzerine zaman zaman çökkün duygudurum dönemleri binebilir; – iştahsızlık veya aşırı iştah, – uykusuzluk veya aşırı uyuma, – yorgunluk, – özgüven eksikliği, – konsantre olamama veya karar vermede zorluk çekme – çaresizlik durumlarından en az ikisini içerir. Bipolar I • Manik ve depresif ataklar birbirini izleyebilir • Arada duygudurumun normale yakın bir hale geldiği dönemler bulunur • Ortalama 18 yaşta başlar • Kronikleşmeye eğilimlidir • İntihar sık görülen bir komplikasyonudur Bipolar II • Hipomanik ataklar ve depresif dönemlerle karakterizedir • Ortalama başlangıç yaşı 22’dir • Kadınlarda daha sıktır • Hastaların %10-13’ü bipolar I’e dönüşebilir • Kronikleşmeye eğilimlidir Siklotimi • Manik ve depresif atakların daha az şiddetli, daha kronik seyrettiği tablodur • Ortalama başlama yaşı 12-14’tür • En az iki yıl devam etmelidir • Bipolar I ve II için yüksek risk taşır Manik atak • Bir ya da daha fazla hafta süren değişken duygudurumu ve aşağıdakilerden en az üç belirtinin varlığı – – – – – – – Kendine verilen değerin çok artması Uyku ihtiyacının azalması Normalden daha çok konuşma Uçuk düşünceler Dikkatini toplayabilme yeteneğinin kaybolması Hedef amaçlı aktivitelerde artış Tehlikeli ve haz içeren aktivitelere katılımın artması Depresyonun gelişim süreci Kişilerarası Becerilerde Yetersizlik Genetik, mizaç biyolojik süreçler Olumsuz aile Deneyimleri Duygu Düzenleme Sorunları Olumsuz kendilik algısı, Başkalarına ve dünyaya ilişkin olumsuz algılar Yaşam Stresleri Depresyon Biyolojik kuramlar • Genetik yatkınlık • Dopamin, noradrenalin ve serotonin eksikliği • HPA aksında negatif geribildirim sürecinde bozulma, kortizol salınmasında artma • Tiroid ekseninde bozulma (TSH yanıtında azalma) • Hipokampusta BDNF azalması Nörotransmiterler-Belirtiler Noradrenalin anksiyete enerji uyanıklık güdü Serotonin irritabilite impuls duygu bilişsel işlev iştah seks agresyon dürtü haz Dopamin Depresyonda değişen kimyasallar 5-HT NE Ach DA GABA CRF NPY Depresyon SEROTONİN Obsesif kompulsif belirtiler NOREPİNEFRİN Letarji Uyanıklıkta azalma DOPAMİN Haz almada yetersizlik Motivasyon azlığı Apati Dikkatte azalma Bilişsel yavaşlama Markou, A., Kosten, T., & Koob, G. (1998). Neuropsychopharmacology; 18(3), p.141 Stahl. Essential Psychopharmacology. 1996 SS Biyolojik kuram Baxter et al 1985 Biyolojik kuram Diatez-stres modeli • gen-çevre etkileşimi + Stresin varlığı Hastalığın ortaya çıkması Genetik yatkınlık - Stresin yokluğu Hastalığın oluşmaması Psikanalitik Kuram • Yas sürecine benzer şekilde gerçek ya da imgesel bir nesne kaybının oluşturduğu yitim duygusu bulunur • Yitim duygusu, sevgi ve özlem duygularıyla birlikte bilinçdışı kin ve nefret duygularını uyarır • Üstbenlik bu olumsuz duyguları benliğe yöneltir • Bunun sonucunda kişinin özsaygısı düşer, kendini değersiz, küçük ve suçlu görür • Yaşam anlamını yitirir ve ruhsal çökkünlük oluşur • Oral döneme saplanma bağımlı kişilik ve depresyon oluşturabilir Ego psikolojisine göre depresyon Egonun narsisistik emelleri - güçlü ve üstün olma, - iyi ve sevilen olma, - değerli ve becerikli olma ile gerçekler arasındaki çatışmada egonun yetersizliğe düşmesidir Bilişsel kuram • Depresyonda bilişsel bozukluk birincildir, duygulanım bozukluğu buna • Depresif kişilerde – Kendisine, geleceğe ve dış dünyaya karşı olumsuz kavramlar vardır • Bu olumsuz kavramlar giderek olumsuz yargılara, düşünce ve tutumlara neden olur • Kişi her olayda olumsuz yönleri algılar • Olumsuz düşünce ve kavramlar duygulanım sorunlarına yol açar Depresyonun bilişsel modeli İncinirlik: Genetik ve kişilik etkenleri Daha sonraki yaşam olaylarıyla aktive oluncaya kadar uykuda kalma Erken olumsuz yaşam olayları Olumsuz şemaların oluşması (Bilişsel incinirlik) Bilgi işleme çarpıtmaları (bellek, dikkat, yorum) Bilişsel tepkisellik (olumsuz kendilik tutumları) Günlük yaşam stresleri DEPRESYON Beck AT. Am J Psychiatry 2008;165:969-977 Davranışcı Kuram • Öğrenilmiş çaresizlik – Kişi yetersiz sayıda ödül (olumlu pekiştireç) alır, daha çok cezayla karşılaşırsa bir şeyler yapmak için pasif davranacaktır – Az sayıda ödül az sayıda davranışa yol açacaktır – Bunun sonucunda yaşam olayları karşısında kontrolü olmadığı duygusuna kapılacaktır – Depresyon, çocukluktan beri acılı uyaranlarla başa çıkmayı bilememesi ve çaresiz kalması durumudur Davranışcı kuram Yatkınlık Başlatıcı Sürdürücü 1 Pekiştireçleri fark etme ve kullanma becerisindeki yetersizlikler Sosyal pekiştireçlerin azlığı Pekiştireç kaybı Davranışların pekiştireç getirmemesi İkincil kazanç (depresif davranışların pekiştirilmesi) 2 Pekiştirilecek davranışların olmaması / azlığı Durumu / problemi değiştirmek için çok fazla çaba gösterilmesinin gerekmesi Başkalarının / çevrenin pekiştirebileceği davranışlarda azalma 3 Cezalandırıcı ya da ödüllendirici olmayan uyaranlara aşırı duyarlılık Davranıştan sonra beklenen pekiştireci elde edememe ya da cezalandırılma 1. Durumun benzeri Umutsuzluk Depresyon Kuramı Negatif yükleme tarzı ya da düşük / negatif kontrol algısı Olayın sonuçları olumsuz ya da benim değersizliğimi gösteriyor Kalıcı, genel ve önemli bir negatif olayın olması Yakınsak, katkıda bulunan faktör Umutsuzluk=umutsuzluk + çaresizlik Yakınsak, yeterli faktör Umutsuzluk depresyonu Abramson, Metalsky ve Alloy, 1989 Iraksak , katkıda bulunan faktör Kişilerarası kuram • Sorunlu kişiler arası ilişkiler depresyonu başlatabilir veye devam etmesine neden olabilir • Rol geçişleri, kişile arası rol çatışmaları, yas, kişiler arası yoksunluklar depresyon etkeni olabilir Değerlendirme • • • • • • • • Şiddet Süre Geçmiş öykü Sosyal destek ağı Kendine, başkalarına ve dünyaya bakış açısı İntihar düşüncesi Belirtileri etkileyen faktörler Biyolojik özellikler SON
