FEN VE TEKNOLOJİ 8

1. ÜNİTE: İNSANDA ÜREME, BÜYÜME VE
GELİŞME
NOT
DNA, hücrenin yönetici molekülüdür ve beslenme,
solunum, üreme gibi canlılık faaliyetlerini yönetir.
A. DNA VE GENETİK KOD
DNA`nın yapısında kalıtsal özelliklerimize etki
eden yapılar bulunur. Bu yapılar genlerdir.
Kalıtsal bilgiler genler tarafından taşınır.
BU KONUDA BİLMENİZ GEREKENLER
1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom
kavramlarını açıklar ve bu kavramlar
arasında ilişki kurar.
2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir
ve DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade
eder.
Genetik özelliklerimiz hücrelerimizdeki çekirdeğin
içinde bulunan kromozomlarda taşınır.
Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin
birleşmesiyle oluşur.
DNA’nın özel bir proteinle birleşerek oluşturduğu
yapıya kromozom denir.
Bilim insanları James Watson ve Francis
Crick birlikte çalışarak DNA’nın yapısını temsil
eden modeli hazırlamışlardır.
Aşağıdaki tabloda bazı canlıların kromozom
sayıları verilmiştir.
Tablo incelendiğinde şu sonuçlara ulaşılır;
Canlı türlerinin çoğunun kromozom
sayıları birbirilerinden farklıdır.
Bir türün bütün bireylerindeki
kromozom sayıları aynıdır.
Canlının vücut büyüklüğünün veya
gelişmişliğinin canlıdaki kromozom
sayısıyla hiçbir ilişkisi yoktur.
Farklı türdeki canlıların kromozom
sayıları aynı olabilir fakat bu canlıların
aynı özelliklere sahip olduğu anlamına
gelmez.
1
Bir nükleotidde hangi organik baz varsa nükleotit onun adını
alır
DNA`da, nükleotidler bir iplik oluşturacak şekilde
bir araya gelirler.
Bu iplikte her zaman;
Adeninin karşısına timin, (AT) gelir ve aralarında
ikili hidrojen bağı bulunur. ( AT’ta 2 kulak)
Sitozinin karsısına guanin (GS) gelir ve aralarında
üçlü hidrojen bağı bulunur. (GS formasında 3
yıldız)
Bu hidrojen bağları ile bağlanmış yapıya ikili
sarmal olarak adlandırılır. Bu iki zincirin
birleşmesi ile DNA oluşur.
James Watson – Francis Crick
DNA, iki iplikten veya zincirden oluşur. Üstteki
şekilde görüldüğü gibi birbirinin etrafında dolanan
bu iplikler, DNA`nın bükülmüş bir merdiven gibi
görünmesine sebep olur.
Nükleotidler DNA`nın temel yapı birimleridir.
Bir nükleotidin yapısında aşağıdaki gibi fosfat,
seker ve organik baz bulunur.
Bir nükleotidin yapısı
DNA’nın çift zincirli sarmal yapısı
Organik bazlar adenin (A), timin (T), sitozin (C) ve
guanin (G)`dir.
Nükleotidler hangi organik bazı içeriyorlarsa o
bazın ismiyle adlandırılırlar. Örneğin adenin
bazını içeren nükleotit "adenin nükleotit", guanin
bazını içeren nükleotit "guanin nükleotit" olarak
adlandırılır.
Çevremize baktığımızda canlıların birbirlerinden
ve diğer canlı türlerinden farklı olduğunu
görüyoruz. Bir insanın, tırtılın, domatesin,
hidranın; kısacası bütün canlıların her birinin
hücrelerindeki yönetici molekül DNA`dır.
2
DNA kendini eşlerken;
*DNA`nın iki ipliği bir enzim yardımı ile birbirinden
ayrılır. Aralardaki hidrojen bağları kopar.
*Daha sonra sitoplazmada serbest halde bulunan
nükleotidler çekirdeğin içerisine girer ve DNA`nın
açılan kısmındaki nükleotidlerle eşleşir.
*Bu eşleşme sırasında, adenin nükleotidin
karsısına timin nükleotit; sitozin nükleotidin
karsısına da guanin nükleotit gelir.
*Sonuçta başlangıçtaki DNA molekülünün aynisi
olan bir DNA molekülü daha oluşur.
DNA, hücre bölünmesi sırasında kendini
eşleyerek yapısında bulunan bilgilerin yeni
oluşacak yavru hücrelere geçmesini
sağlar. Bütün canlılarda DNA molekülü adenin,
timin, sitozin ve guanin bazlarından oluşmasına
rağmen nükleotidlerin sayısında ve
dizilisindeki farklılıklar canlıların birbirinden
farklı olmasını sağlar.
Kavramların büyükten küçüğe (karmaşıktan
basite) şematize edilmiş hali
NOT
Kromozom DNA Gen Nükleotit arasında
KoDuGeN şeklinde kodlama yapılabilir.
Karmaşıktan – basite (Büyükten küçüğe)
NOT
Canlıların DNA’larındaki nükleotidlerin
dizilişlerinin ve sayılarının farklı olması canlıların
farklı özelliklere sahip olmasını sağlar.
DNA’nın Kendini Eşlemesi
Hücre bölünmesi öncesinde hücredeki DNA
molekülü miktarı iki katına çıkar. Bu
olaya DNA`nın kendisini eşlemesi adi verilir.
DNA’nın kendini eşlemesi
3