Piyasa Analizi 2014 - Eskişehir Ticaret Odası

Eskişehir Ticaret Odası olarak AR-GE ve Stratejik Araştırmalar birimi kurarak,Şehrimiz ve bölgemizi
ilgilendiren ekonomik göstergeler başta olmak üzere tüm konularda araştırmalar ve mevcut
araştırmaları analiz ederek verimli bilgiler üretmek amacındayız.
Yapılacak sektörel bazlı çalışmaların temelini ve özünü teşgil eden bölge tahlilini irdeleyen bu çalışma
Eskişehir başta olmak üzere bölgenin özelliklerini ve bu özellikleriyle ilişkili potansiyel iş konularına
değinmektedir.Bu çalışma,Bursa Bilecik Eskişehir Kalkınma Ajansının hazırlamış olduğu ‘Bölge Planı’
çalışmasından hareketle oluşturulmuştur.
BÖLGENİN MEVCUT DURUMU
İç Anadolu ve Marmara Bölgesini birbirine bağlayan TR41 bölgesi 29095 km2 yüzölçümüne ve
3508133 nüfusa sahiptir.Bölge Bursa,Bilecik ve Eskişehir illerinden oluşmaktadır.Bölgenin yıllık nüfus
artışı %18,8 , nüfus yoğunluğu 123 kişi/km2 , şehirleşme oranı da %87,5 bu değerler Türkiye
ortalamasının üzerindedir.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) nin 2003 yılında hazırladığı İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik
Sıralamasına göre, TR41 Bölgesi 4.sırada , Eskişehir ikinci derece gelişmiş iller katagorisindedir. Uluslar
arası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) ‘ ın 2008-2009 yılı iller arası Rekabetçilik Endeksi
sonuçlarına göre Eskişehir en rekabetçi 6.şehir olarak yer almıştır.
Bölgede toplam okur yazarlık %96 dır. TR41 Bölgesi eğitim sektörü gelişmişlik sırasında düzey 2
bölgeleri arasında 4.sıradadır.Net okullaşma oranlarında bölge özellikle okul öncesi eğitim ve
ortaöğretimde ülke ortalamasının oldukça üstündedir.Bölgede sanayiye paralel olarak mesleki ve
teknik ortaöğretim liselerden fazladır.Eskişehir’de 2 tane üniversite bulunmaktadır.
Bölge Düzey 2 bölgeleri arasında kişi başı GSKD (Gayri Safi Katma Değer ) 9375 dolar ile en yüksek 3.
Bölge olarak görünmektedir.Bununla birlikte gelir dağılımda büyük farklar mevcuttur.Yoğun öğrenci
nüfusuyla dinamik bir şehirdir.Nitelikli iş gücüne ihtiyaç duyulan Sanayi Sektörünün toplam
istihdamdaki oranı %41 dir.Ticaret ve Hizmetler Sektörünün payı artmakta tarım sektörünün payı
azaltmaktadır.Tarım sektöründen Ticaret ve Hizmetler Sektörüne geçişler bu durumun ana nedenidir
TR41 Bölgesi sanayide özellikle Tekstil,hazır giyim,otomotiv,gıda,makine,elektrikli techizat ve seramik
sektörlerinde ön plana çıkmaktadır.Ayrıca Kimya,mobilya,madencilik ve metal sanayi gibi pek çok
sektörde de Türkiye’nin önemli imalatçıları bölgede mevcuttur.Dış Ticaret Müsteşarlığı öncülüğünde
yapılan ‘Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında istihdama dayalı
kümelenme analizleri bölge için benzer sektörleri ön plana çıkarmıştır.Eskişehir-Bilecik-Kütahya (EBK)
Seramik İş Kümesi pilot kümeler içinde ilk tüzel kişiliğe sahip küme olmuştur.
Rekabet üstünlüğüne de sahip lokomatif sektörlerde öncü markalar bulunmakla
beraber,markalaşmada henüz tatmin edici seviyeye gelinememiştir.Türkiye’nin genel durumuna
paralel olarak bölgedeki işletmelerin %99,7’sini KOBİ’ler oluşturmaktadır.Bursa Serbest Ticaret
Bölgesi de (BUSEB) 2009’da 1.3 milyar Amerikan doları ticaret hacmiyle bölgenin önemli ticaret ve
sanayi merkezlerindendir.Sanayide İleri Teknolojili ürünlerin üretimi AR-Ge faaliyetlerine
bağlıdır.Bölgede artan çalışmalara ragmen iki tane üniversite bulunmasına etkin bir üniversite-sanayi
işbirliğine geçilememiş,AR-GE potansiyeli ortaya çıkarılamamıştır.
TR41 Bölgesi dış ticaret fazlası ile ülke ekonomisine önemli katkıda bulunmaktadır.2009 yılı ihracatı
9,6Milyar dolar,İthalatı 7,5milyar dolar olarak gerçekleşmektedir.Dış Ticaretin tamamına yakını
Bursa’dan yapılmaktadır.Bölgenin ihracatında sırasıyla Fransa,İtalya ve Almanya başı
çekmektedir.Otomotiv, tekstil,hazır giyim,gıda,ana metal sanayi,çimento ve toprak ürünleri,kimya ve
plastik sektörü en önemli ihracat kalemlerindendir.İhracat ve istihdam açısından önem arz eden
uluslar arası doğrudan yatırımlarda özellikle Bursa iyi konumdadır. Eskişehir ise ciddi bir potansiyele
sahiptir.
Tarım
Sektörü
katma
değerinde,Türkiye
Genelinde
olduğu
gibi
düşüş
eğilimi
görülmektedir.Ülkemizdeki tarım alanlarının %3,9’u TR41 Bölgesindedir.Tarım alanlarının %60 ı ekilen
alanlarken, kalanını sebze bahçeleri,meyvelikler,zeytinlikler,yem bitkileri ve nadas alanları
oluşturmaktadır.Bölgede arazinin %36’sında işlemeli tarım yapılabilir.Tarım arazisinin yaklaşık dörtte
biri sulamaya uygundur fakat bunun ancak yarısı sulanabilmektedir.Ekonomik işletmecilikten uzak, 50
dekardan küçük tarımsal işletmelerin çoğunlukta olması toplulaştırma ihtiyacını açığa
çıkarmaktadır.TR41
Bölgesi
şeker
imalatında
kullanılan
bitkiler
ve
tahıl
ürünleri,şeftali,armut,zeytin,siyah incir,kiraz özellikle tarımsal sanayiye girdi sağlayan domates gibi
sebze-meyve üretiminde yoğunlaşmıştır.Siyah incir,şeftali,nar,ahududu marka oluşturan ürünler
olarak öne çıkmaktadır.Hayvancılıkta çayır ve mera yetersizliği küçükbaş ve büyükbaş hayvancılığın
önemli sorunudur.
Eskişehir’de karayolu ve demiryolu taşımacılığı gelişmiş fakat istenilen düzeyde değildir.Bölge
lojistiğinde en önemli problem üretim yerlerinden deniz,demiryolu ve havayolu terminallerine erişim
zorluklarıdır.Eskişehir için TCDD tarafından planlanan lojistik köy projeleri mevcuttur.Gebze Körfez
girişi,Bursa-İzmir otoyolu projesi lojistik sektörünü olumlu etkileyecek projelerdir.Bölgenin deniz
taşımacılığı Bursa üzerinden sağlanmaktadır.Eskişehir’de hava alanı bulunmaktadır.Kamu yatırımları
Bursa ve Bilecik için ulaştırma sektörüne yoğunlaşmıştır.TCDD,Ankara-İstanbul hızlı tren hattının
tamamlanmasıyla ticaretin fazlaca hareketleneceği ön görülmektedir.
TR41 Bölgesi tarih ve kültür mirası ile
birlikte doğal zenginlikler açısından çeşitlilik
göstermektedir.Bölge Osmanlı İmparatorluğunun kurulduğu topraklardır.Frigya-Roma-Bizans Kültür
ve Medeniyetinden pek çok tarihi kalıntı bulunmaktadır.Bölgede kış,termal-sağlık,tarihkültür,inanç,fuar-kongre,doğa,hava sporları,oto safari,av,kıyı turizmi imkanları vardır.Aynı zamanda
yat turizmi,golf turizmi,spor,gastronomi,alışveriş,akarsu (rafting) turizmi içinde potansiyel olup
bunların değerlendirilmesi için çalışmalar yapılmaktadır.Turistlerin geceleme sürelerinin ülke
ortalamasının altında kalması ve konaklama tesis doluluk oranlarının düşüklüğü verimlilik ve tanıtım
gibi sorunlar bulunmaktadır.
Giderek artan çevre kirliliği bölge için ciddi bir tehtid unsurdur.Doğalgazın yaygınlaşmasıyla hava
kirliliğinin azalması hedeflenmektedir.Ayrıca katı atık ayırma,geri dönüşüm ve sağlıklı çöp depolama
tesis inşaatları önem kazanmaktadır.Jeotermal,rüzgar,güneş,hidroelektrik gibi yenilebilir enerji
kaynaklarının kullanımı çevre kirliliğini azaltmada ve elektrik üretimi doğalgaz bağımlılığını
düşürmede önem kazanmaktadır.Bu kapsamda Eskişehir ilinde Hidroelektrik potansiyelinin
değerlendirilmesi amaçlı enerji sektörü yatırımları ön plandadır.Bölge Tabi kaynaklar açısından da
zengindir.Özellikle Bilecik’te Mermer,Eskişehir’de Bor ve Lületaşı,Bursa Uludağ’da Volfram bölgenin
öne çıkan yer altı zenginlikleridir.Madenlerin işlenerek katma değer yaratılması,linyit sahalarının
termik santrallerde değerlendirilmesi,bor gibi stratejik madenlerde alternatif ürün çalışmalarının
yürütülmesi bu konuda önceliklerdendir.
1.Nüfus
TR41 Bölgesi Türkiye Toplam Nüfusunun %4,8 ini oluşturmaktadır.Bölgenin
nüfus yoğunluğu ve şehirleşme oranı Türkiye Ortalamasının üzerindedir.Yoğun
göç alan bölgede nüfus artış hızı doğurganlık hızından yüksektir.
NÜFUSUN TEMEL GÖSTERGELERİ
Nüfus bilgileri ışığında, önümüzdeki yıllarda Eskişehir’in nüfusu artacaktır. Nüfus artışına bağlı olarak
Barınma,gıda sektörleri başta olmak üzere insanı etkileyen pek çok sektörde gelişme alanları
bulunmaktadır.Fakat Eskişehir URAK’ın araştırmasına göre En rekabetçi 6.şehir olduğu için gelişme
alanları için pek çok firmanın rekabet etme durumu söz konusudur.Bu rekabetçilik içinde işletmelerin
kurumsallaşması ve stratejik hareket etmesi faaliyetlerini ve kaynaklarını planlaması hem rekabet
gücünü artırarak yerel pazarda ayakta kalmalarını sağlayacak,hem de kalite hizmetin getirdiği güçle
yeni pazarlara girebilme ihtimalleri artaracaktır.
Tablo 7 de İkamet Edilen ile Göre Nüfus miktarı gözükmektedir.Eskişehir’de yaşayıp diğer illere kayıtlı
250.000kişinin öğrencilik için Eskişehir’e gelen insanlar olduğu açıktır.Buradan hareketle,şehirde
dinamiklik ve ticarete zenginlik katan öğrenci kesimi nüfusun 1/3 ünü oluşturmaktadır.Öğrenci
kesimine hitap eden ticaret ve hizmet sektörlerinin Pazar payları gelecek zamanda daha da artacaktır
çünkü Şehirdeki iki üniversite her geçen gün yeni fakülteler,meslek yüksek okulları ve bölümler
açmaktadır buna mütakip yakın zamanda şehre yeni bir üniversite daha açılacağı kamuoyunca
bilinmektedir.
Öğrenci Kesiminin,şehrin içindeki devinimini hızlı olduğu için emlakçılık ve kiracılıkla alakalı şehir için
nakliyat, öğrenciye hitap eden gıda ve eğlence hizmeti sunan işletmeler ve eğitime yönelik işletmeler
önümüzdeki süreçte kendi hizmet kalitelerini yükseltmekle gelişen pazarda söz sahibi olabileceklerdir.
Öğrenci Kesiminin hayat görüşü ve tüketim alışkanlıkları popüler kültürün etkisi altında olduğu için
gençler artık sadece ucuz hizmete değil, kaliteli ve reklam değeri olabilecek işletmeleri tercih
etmektedirler.Eğlenceye önem veren bu genç nüfus sosyal medyada gittiği,gördüğü,gezdiği eğlendiği
mekanları paylaşmakta ve gençler arasında trendler oluşturmaktadır.Bu sebeble eğlence ve gıda
sektöründeki işletmeler müşteri memnuniyeti ve müşteri sadakati tesis etmek konusunda ciddiyetle
durmalılardır. Türkiye Geneline paralel olarak, işletmelerin pek çok müşteri memnuniyetine dair ciddi
bir politikaya sahip değildir.Politika sahibi olan işletmeler ise bu konuya profesyonelce yaklaşmayıp
kendi ticari tecrübelerinden hareket etmektedir.Öte yandan
müşteri memnuniyeti konusunda ‘ISO 10002 Müşteri
Memnuniyeti ve Müşteri Şikayetlerinin ele alınması’
sistematik bir belgelendirme ve prestij kazanılmasından
haberdar işletmeler de mevcuttur.Gelişmekte olan
Eskişehir’de müşteri memnuniyeti önümüzdeki yıllarda
önemini artırarak piyasada kaliteli hizmet verebilen
işletmelerin yüzünü güldürmeye devam edecektir.
Yandaki şemada 2009 yılında Eskişehir ilçelerindeki nüfus
göçü görülmektedir. İlçelerden şehir merkezine yoğun bir
şekilde göç olduğu görülmektedir.Bunun temelinde iki eğilim
vardır.Birincisi İş olanaklarının merkezde daha fazla
olduğu,ikincisi Yaşam Standartlarının merkezde daha iyi
olduğu kanaatir.
Bu durum dezavantaj gibi görünse de pek çok yeni imkana
gebe olması sebebiyle önemlidir.Şehire yeni göçen nüfusun
şehir
kültürüyle
yoğurulması
esnasında
tüketim
alışkanlıklarının şehir yaşantısına değişmesi ve bu sayede
ticarette
hareketlenme
söz
konusu
olabilmektedir.Madalyonun diğer tarafından bakıldığında ilçelerde,yeni iş imkanları oluşturulduğu
takdirde işçilik ve üreticilik maliyetleri düşebilecektir.İlçelerin genelinde gelir kaynağı tarım ve
hayvancılık olduğu için, entegre et süt üretim merkezleri,organik tarım ve iyi tarım uygulamaları
konularında yapılacak yatırımlar hem kalkınma ajansının politikasıyla parelellik göstermektedir.Bu
kapsamda alınacak teşvik ve krediler söz konusudur.Ayrıca yerelde çıkarılan tabi kaynaklar
lületaşı,kalsedon,bor vb ürünlerinin çeşitlendirilmesi ve ticarete katma değer olarak katılması
konusunda yapılacak çalışmalar içinde teşvik ve krediler söz konusudur.
TR41 Bölgesi, (Bursa,Bilecik ve Eskişehir) maaş ve ücretler e sıralandığında, İstanbul,Ankara ve İzmir
den sonra en yüksek paya sahiptir.Bu bilgiden hareketle bölge insanın tüketim imkanları geniştir ve
gelir dağılımda çeşitlilik olduğu için her kesime uygun tüketim malzemeleri aynı anda
bulunabilmektedir.
Şekil 12’de Harcama Türlerine göre Hanehalkı Tüketim Harcamaları Dağılımına bakıldığında TR41
Bölgesinin (Bursa,Bilecik,Eskişehir) harcamaların yarısı Konut ve Kira,Gıda ve Alkolsüz
İçecekler,Sigara,tütün ve alkollü içecekler gibi temel ihtiyaç malzemelerine harcandığı görülmektedir.
2.Eğitim
Eskişehir’in Eğitim Gelişmişlik sırası ülke çapında üst sıralarda olduğu için kısa ve uzun vadede eğitimli
insanlar şehirdeki tüketim alışkanlıklarında etkili olacaklardır.Eğitimli insanların değer verdiği, kaliteli
ürün,fiyat- performans optimizasyonu,müşteri memnuniyeti gibi temel rekabet unsurları gün geçtikçe
önemini artıracaktır.Şehirdeki iki üniversite ve üniversitenin kültürüyle yoğurulan genç nüfus tüketim
alışkanlarını ulusal ve dünyadaki Trendlere göre düzenlemektedir.
3.Sağlık
Eskişehir Sağlık Sektörünün gelişmişliği ülkede 5.sırada gelmektedir.Nüfusun artışından ve temel
sağlık hizmetlerinin ertelenemez ve vazgeçilemez olması sebebiyle sağlık sektöründe de gelişmeler
ilerleyen yıllarda da gerçekleşecektir.Fakat görüldüğü gibi sağlık imkanlarının gelişmişliği ve eğitimli
tüketici topluluğu bulunan Eskişehir’de Sağlık sektöründeki yatırımlar ve Pazar payları için de diğer
sektörlere parelel olarak kıyasıya rekabet söz konusudur.Bu kapsamda, sağlık sektöründeki
işletmeler, organizasyonel yapılarını güçlendirmeli ve mevcut durumda rekabet şansı azalan
işletmeler bir araya gelerek rekabet şanslarını artırmalılardır.
4.İş Gücü
İş gücüne katılma
oranı,istihdam
oranından
büyük
olduğu için yani, iş
imkanı mevcut fakat
işe girebilmek zor
olduğu
görülmektedir.Bu
kapsamda,
iş
hayatına
katılma
çağındaki genç nüfus
arasında rekabet söz
konusudur.Genç
nüfusun kendi yaşıtları rakiplerinden fark yaratabilmesine yönelik Eğitim,Danışmanlık,Özel Kurs vb
hizmetleri sunan işletmelerin Pazar payları artacaktır.Fakat bu pazardan pay kapmak isteyen
işletmeler arasında rekabet söz konusudur.Bu sebeble işletmelerin kendi kapasitelerini ve hizmet
kalitelerini artırmaya gayret etmeleri gerekmektedir.
Şekilde İşgücüne dahil olmayan nüfusun dahil olmama nedenleri gözükmektedir.İş gücüne dahil
olmada kadınlar dezavantajlı gruptur. Bu grafikten de anlaşılabileceği gibi ev hanımlarının ticarete
katma değer yaratabilecek yenilikler için muazzam bir Pazar bulunmaktadır.Ev hanımlarına ve atıl iş
gücü kapasitesine yapılacak veya yaptırılacak her iş,hem şehrin ekonomisine hemde ülke
ekonomisine ilave katkı sağlayacaktır.
Bu bilgilerden hareketle, Ağaç-mobilya,Tekstil-Hazır Giyim-Deri, Metal Eşya-Makine-Otomotiv ve
Metal Dışı Ürünler sektörlerinde kümeleşme hareketlerini için gereken ortam müsaittir.
Bu veriler ışığında bölgemizdeki genel durum çizilmiştir.
Bir sonraki çalışmamızda sektörleri daha detaylı tek tek analiz edeceğiz.