bireyin, dünyayı kendi kültür penceresinden al
advertisement
Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Diyaliz Tedavisi Alan Hasta ve Ailesinin Bakımında Transkültürel Hemşirelik Yaklaşımı Doç.Dr. MUALLA YILMAZ Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Mersin Özet: Abstract: Kültür, doğanın yarattıklarına karşılık Culture involves everything that the bireylerin ortaya koyduğu her şeydir. Kültür individual has produced against what the yaşamın dokusudur ve her bireyin sahip oldu- nature has created. Culture is the texture of ğu bir kültürü vardır. Her bireyi kendi kültü- life and every individual has a culture. We rel özellikleri ile tanımak, farklılıklarla ve need to learn about every individual with benzerliklerle birlikte yaşamayı öğrenmemiz their own cultural characteristics and to live gerekmektedir. Kültürel çeşitlilikleri zengin- with their differences and similarities. We lik olarak kabul ederek kültüre duyarlı bakım also need nephrology nurses who recognize verecek yeterliliği olan nefroloji hemşireleri- cultural diversity as a source of richness and ne gereksinimiz vardır. Bu derlemede, diyaliz are able to provide culturally sensitive care. tedavisi alan hasta ve ailesine kültüre özgü This study reviews the literature on the hemşirelik bakımı vermenin önemine ilişkin importance of providing patients receiving literatür gözden geçirilmekte ve konuyla ilgili dialysis treatment and their families with güncel bilgiler sunulmaktadır. culturally specific care, and it presents up-to Anahtar Kelimeler: -date information about this subject. Transkültürel Key Words: Transcultural nursing, nephrology nurses, hemodialysis, patient and family hemşirelik, nefroloji hemşiresi, hemodiyaliz, hasta ve aile Kültür geçmişten günümüze kadar aktarılan gıladığını bilmek gerekir (3). Kültür, kişinin na- ve toplumdaki bireyler arasında köprü oluşturan ya- sıl düşüneceği, hangi dili konuşacağı, nasıl giyi- zılı olmayan bir bağdır ve toplumların yaşama biçi- neceği, nasıl inanacağı, hastalarını nasıl tedavi midir (1,2). Kültürlerin kuşaktan kuşağa aktarılma- edeceği, ölülerine ne yapacağı, nasıl besleneceği sında gelenek, inanç ve değerlerin etkisi vardır ve gelenek, inanç ve değerler tüm kültürlerin temel yapılarıdır. Eğer bir hasta bileğine mavi boncuklardan oluşan bir bilezik takıyorsa, bir erkek ameliyattan konularında etkilidir. Yeni tanı yöntemlerinden hastalıkların seyrine, semptom örüntülerinden neyin hastalık olup neyin olmadığının belirlen- önce vücudundaki kılların tıraş edilmemesi için tep- mesine dek pek çok düzeyde etkilidir (1,4). kide bulunuyorsa ya da bir kadın doğumdan sonra Toplumun sağlık yapısı kültürel açıdan iyi bilin- banyo yapmayı reddediyorsa, kültürel özelliklerin- melidir. Bireylerin değer ve tutumları yaşadıkla- den dolayı bu davranışları yapıyor olabilir (1). Her rı sosyal çevreden yani kültürden etkilenmekte- bireyin, dünyayı kendi kültür penceresinden al- dir (5). 32 Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Her birey, kendisini başkalarından ayıran mediklerini belirtebilmektedirler. Hatta dini açıdan düşünce ve uygulamaları geliştirir, zaman içinde aşırı muhafazakâr olan kadın, sonucu ne olursa ol- kültürünü oluşturur. Kültür varlığını tutum, eylem sun erkek sağlık çalışanından hizmet almayacağını ve örneklerin öğrenilmesi ve öğretilmesi yolu ile ifade edebilmektedir. 21. Yüzyılın ilk yarısında hala korur. Kültür, kişiliğin şekillenmesinden ana-baba sağlık hizmeti alımında bu tür tutumların olması tutumlarına, çocuk yetiştirme biçimlerinden kullanı- sağlığın korunması ve geliştirilmesi açısından lan dile kadar, insan yaşamının pek çok yönünü et- önemli bir risk teşkil etmektedir (9). Bireylerin kül- kiler. Bireyler yıllardır belli kültürel özelliklerini türel inançları meme kanseri erken tanı uygulamala- sürdürebilmek için çaba göstermişlerdir. Bu inanış rına yönelik yarar ve engel algısını, dolayısı ile er- sağlık davranışlarına da yansımış ve sağlık sorunları ken tanı davranışlarını sürdürmelerini etkilemekte- ile karşılaşan bireyler çareyi kültürel yaşamlarında dir. Benzer şekilde bireylerin kültürel inançları kro- aramışlardır (6). Kültürel faktörler bireylerin davra- nik böbrek yetmezliği olan hastaların erken tanı nış değişiminde hem engel hem de kolaylaştırıcı davranışlarını etkileyebilir (7). olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk toplumunda gö- Sürekli bir toplumsal hareketlilik içinde rülen “Kadercilik” kaderci yaklaşım davranış deği- olan ve gerek geçmişte, gerekse bugün çok çeşitli şimini etkileyen önemli bir faktördür (7). Periton kültürlerin sürekli etkileri altında bulunan Türkiye diyalizi tedavisi alan hastaların hastalığı kader ola- gibi bir ülkede kültürel duyarlılık konusu çok önem- rak algıladığı ve her şeyin Allah’tan geldiğine ina- lidir (10). İletişim çağında dünyanın beş kıtasında narak şükrettikleri belirtilmektedir (8). Kadere ve olup bitenlerden, çevremizden anında haberdar ol- hastalığın Allah’tan geldiğine inanmak hastalıkla duğumuz bu süreçte dünyadaki farklılıklarla ve ben- baş etmeyi kolaylaştırırken, bazı kişilerde bu kader- zerliklerle birlikte yaşamayı öğrenmemiz gerekmek- ciliğin aşırı olması hastalığın tedavisine yönelme- tedir. Kültürlerin varlığındaki çeşitlilik bireylere mesine neden olabilmektedir (1). Bu durum kültürel zenginlikler sunmaktadır. Amaç o çeşitliliği ortadan faktörlerin davranış değişiminde ne kadar önemli kaldırmak değil, koruyarak birliği, sürekliliği sağla- olduğunun bir göstergesidir. Böyle bir durumda maktır. Dünya’da çeşitli kültürler vardır, ama bu nefroloji hemşirelerinin hastalara kaderci yaklaşı- küreselleşme süreci içerisinde onun nasıl korunabi- mın sağlığı geliştirmedeki olumsuz yönlerini açık- leceğini ve korumak için yapılması gerekenleri bil- larken kültürel duyarlılık konusunu çok iyi bilmesi mek durumundayız. Burada önemli olan, dünyayı ve uygulaması gerekir . kendimize benzetmek değil, bize benzemeyen dün- Hastalık nedenlerinin nazara bağlanması yada yerimizi almak, birlik içinde çeşitlilik, çeşitli- erken teşhis ve tedaviyi geciktirmesi açısından is- lik içinde birliği sağlayabilmektir. Çeşitliliği orta- tenmedik bir sonuçtur. Büyü İslam dininde kabul dan kaldırmamak gerekir. Her kültür ürününde yüz- edilmeyen bir durum olmasına rağmen kültürün bir yıllarca, binlerce yıllık emek vardır. Yalnız toplum- parçası olmaya devam etmektedir. Kadınlar dini lar değil, dinler, mezhepler, tarikatlar, dünyayı bir- inançları, toplumun yapısı ve karar verici durumda birinden farklı bir şekilde tanımlamaktadır ve olmadıkları için karşı cins sağlık çalışanından, er- nefroloji hemşireleri de bu farklı olayları, bu farklı kekler ise dini inançları ve toplumun yapısından uygulamaları önce bilmeli, sonra hoşgörülü olmalı, dolayı kadın sağlık çalışanından hizmet almak iste- ondan sonra karar vermelidir (11). 33 Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Küreselleşmenin kaçınılmaz olduğu günü- etkilediğini anlamalı ve biomedikal sistem ile farklı müzde, transkültürel bakım uygulamalarına ilişkin kültürdeki bireylere yönelik verilen bakım arasında çalışmalar, hem ülkemiz hem de dünya hemşireleri bir köprü görevi oluşturabilmelidirler. Nefroloji için ufuk açıcı olacaktır. İnsanların inanç ve uygula- hemşireleri farklı kültürlerle çalışırken o kültürleri maları, içinde yaşadığı toplumun kültürünün bir tanımalı ve hastaya ya da kendisine kültür şoku ya- parçasıdır. Kültürel özellikler sağlık ve hastalığın şatmamalı, hizmet verdikleri grubun kültürüne karşı dinamik bir etkeni olarak görülmelidir. Daha iyi duyarlı olmalıdırlar (6). Kültüre özgü bakım, bireye sağlık hizmeti verebilmek için bakım verilen grubun hastanede kaldığı süre içinde uymak ya da yapmak hastalık ve sağlığı nasıl algıladıklarını ve buna nasıl durumunda olduğu dini uygulamaları olup olmadı- tepki verdiklerini, davranışlarının arkasında hangi ğını sormaktan başlayıp, hastanedeki levhaları iki kültürel etmenlerin yer aldığını bilmek, en azından dilde yazmaya kadar geniş bir yelpazede düşünül- anlamaya çalışmak gerekmektedir. Transkültürel melidir (1,4). Kültüre özgü bakım vermek, hastanın yaklaşım, her düzeyde sağlık hizmeti veren kurum- tedaviye uyum sürecini olumlu olarak etkileyebilir. larda uygulanabilir; fakat hemşireler bu yaklaşımda Yapılan bir çalışmada Avrupa, Japonya ve Ameri- ayrıcalıklı bir konumdadır. Leininger’in modeline ka'da kültürel ve uygulamayla ilgili özelliklerin te- göre, transkültürel sağlık hizmetlerini ancak hemşi- daviye uyumu etkilediği belirtilmektedir (12). reler sağlayabilir. Çünkü hemşireliğin amacı, insan- Amerikan Hemşireler Birliği, hasta hemşire ların kültürel değerlerine ve yaşam tarzına saygılı, ilişkisinde bireyin (hastanın) kültürü, hemşirenin insana yakışır bir bakım hizmeti sağlamaktır. Hem- kültürü ve ortamın kültürü olmak üzere karşılıklı üç şireler, bireylere kültürel yönden günün koşullarına etkileşimden söz etmektedir: Bireyin (hastanın) kül- uygun, kabul edilebilir bir bakım sunmalıdır. türü sağlığa ilişkin inançları, geçmişteki hastalık/ Leininger’e göre hemşireler, hareketli ve değişen sağlık deneyimleri ile bir bütündür ve bireylerin koşullarda dünyanın her tarafından insanlarla etkile- sağlıklarını geliştirmede yaşamsal bir rol oynar şim halinde bulunabilir, göçmenlere, savaşta yaralı- (1,4). Türk halkı, sağlık sorunlarına “geçici davranış lara yardıma çağrılabilirler (4). Bu nedenle nefroloji kalıpları” geliştirerek yaklaşmaktadır. Örneğin; cid- hemşireleri hastaların, hastalıkla baş edebilmesi, di sağlık sorunları olan birisi, hastanede olduğu sü- sağlığı yükseltebilmesi ve korumaya yönelik davra- rece kendisine azami özenin gösterilmesi için bek- nışları anlayabilmesi için kültürel veri toplamaları lenti içerisinde olabilmektedir (13). gerekmektedir. Zararlı bulunan kültürel bir davranış Geleneksel toplumlarda kadının her koşulda değiştirilmeye çalışılırken o davranışın yerini doldu- sağlık hizmeti almasına engel olarak gösterilen dini racak, kültürlere ters gelmeyecek bir davranış seçi- inançlar ve toplumun kültürel yapısı kadınları daha lebilmelidir. Bakım verenler için, hastaların en zor çok geleneksel uygulamalara yönlendirmektedir. karşılanan gereksinimleri kültür farklılıklarından Kadınlar ya geleneksel uygulamalar yoluyla ya da kaynaklanan gereksinimlerdir. Nefroloji hemşireleri kendi kendilerine iyileşme yoluyla erken tanıdan 2014’lü yıllarda bakım verirken toplumun kültürel uzaklaşmakta ve erken tedavi şansını kaybetmekte- yapısını göz ardı etmemeli, çok kültürlü toplumlar- dirler (9). da kültürel içerikli bakımı sağlayan yeni yollar araştırmalı, kültürün hastalık-sağlık tanımlarını nasıl 34 Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Hemşirenin kültürü kavramı ise, hasta- ya da sağlık kurumunun normlarına hastasının uy- hemşire ilişkisini etkileyen tek unsurun, hasta olma- masını beklediği zamanlarda ortaya çıkar. Hemşire yıp, hemşirelerin kendi gelenek, inanç ve değerleri- “burada benim hastanemdesin ve bizim yöntemleri- nin de transkültürel ilişki içinde oldukça fazla önem mize uymak zorundasın” diye bir ifade kullanıyorsa taşıdığını ifade etmektedir. Hemşirenin kendini an- hemşire kültürel empoze yapıyor demektir. laması, kültürel olarak hastayı anlamak için başlan- Kültürel çatışma: Hemşire, hasta ve ailesi farklı de- gıç noktası olabilir. Kültürel çatışma yaşayan hem- ğerlere sahip olduklarında, farklı davranışlar sergi- şire, kültürel çatışmanın nedenini anlayabilmesi lediklerinde, inanç ve geleneklerinin farklılığı duru- için, öncelikle kendi bilinçaltındaki kültürel davra- munda çatışma yaşayabilir. nışının farkına varmalıdır. Transkültürel üçlünün Hemşireden beklenen profesyonel tavır, sonuncu öğesi “ortamın kültürü”dür. Çevre, kültü- kültürel relativizmdir. Kültürel relativizm, bireyi rün ayrılmaz bir parçasıdır. İnsan, fiziksel, ekolojik, kültürü, kendi yapısı içinde, başka değer yargıları sosyopolitik ve kültürel varlık olarak çevresiyle kar- kullanmadan tanımak ve anlamaktır. Hastasına kül- şılıklı etkileşim halindedir. (1,4). türel relativizm ile yaklaşan hemşire kültürün özel- Nefroloji Hemşiresinin Kültürel Çatışma liklerine, inanç çeşitliliğine ve değişik çevrelerde, Yaşadığında Gösterdiği Olumsuz Tepkiler değişik sosyal ihtiyaçlar sonucu oluşan uygulamala- Etnosantrizm: Kişinin kendi kültürünü temel alarak, ra açık bir bakış açısına sahiptir (1,4). diğer kültürleri kendi kültürü açısından değerlendir- Başka bir kültürden gelen bir bireyin ya da mesidir. Etnosantrizm, genelde bir şeyin başka top- ailenin etkili bir hemşirelik bakımı alması ve kültü- lumlardaki yapılma şeklinin, aynı şeyin kendi toplu- rel açıdan güvenlikli uygulamaların kişi ya da aile munda yapılma şeklinden daha geri olduğunu varsa- tarafından belirlenmesi kültürel güvenlik olarak yan bir yaklaşımdır. Hemşirenin ait olduğu kendi açıklanabilir. Sağlık bakım hizmeti alan birey, hem- kültür grubunun inanç ve değerlerini en iyi, en ka- şire ile olan etkileşimde kendini güvende hissetmek bul edilir görmesi, bakım alanların inançlarını ve ister. Bu güven sadece fiziksel ve ruhsal anlamda değerlerini engeller. Bu etnik merkezli olma değil, aynı zamanda kültürel anlamda bir güveni de etnosantrizm biçiminde ifade edilir (3,4). içinde barındırmaktadır. Bireyin kültürel tutum ve Stereotip: Bireysel farklılıklar göz önüne alınmadan inançlarını herhangi bir tehdit hissetmeden ifade bireylerin ya da grup üyelerinin özelliklerinin aynı edebilmesi ve uygulayabilmesi ve bulunduğu ortam- olduğunun kabul edilmesidir. Stereotip davranış, dan terapotik anlamda yararlanabilmesi için hemşi- hemşirenin hastasının farklılıklarını ve bireysel relik uygulamalarının kültürel olarak güvenli olması özelliklerini tanımasına engel olabilecek bir yakla- önemlidir (14). Kültürel model ve rehberlerin kullanılması şımdır. Kültürel körlük: Kültürel farklılığın ifade edilmesi- son derece önemli bir konudur. Çünkü bu model ve ne önem vermemenin bir belirtisidir. Hemşire, has- rehberler, hemşirelerin bakım verdikleri toplumun tanın farklı yönlerini önemsemez, bunları yok sayıp, kültürel özelliklerini değerlendirmesinde, kültürel tedaviye devam ederse kültürel körlük denilen du- verilere daha sistematik ve standardize yollarla ulaş- rum ortaya çıkar. masında ve kültürlerarası hemşirelik alanında bilgi Kültürel empoze: Hemşire kendi kültür normlarına birikiminin artmasında yararlı olmaktadır. 35 Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Böylece hemşireler bakım verdikleri birey- ve Biyolojik Değişkenler gibi alt kültürel boyutları lerin sağlık ve hastalık davranışlarının arkasındaki vardır. Kültüre uygun bakım modellerinden teorik kültürel faktörleri bilir ve bakım verdikleri kişilerle ve kavramsal olarak elde edilmiş bilgiyi kullanmak aralarında gelişebilecek ve bakıma olumsuz yansı- hemşireler yacak bir algılama ya da davranış yaşanması engel- transkültürel modeli bireylerin kültürel miraslarını lenir. Bunların sonucunda hemşirelerin bireylere inançlarını, tutum ve davranışlarını anlamamızı sunduğu bakımın kalitesi yükselir. Türkiye’de yapı- mümkün kılmaktadır. Bu model kültürel olarak lan bir çalışmada hemşirelik öğrencilerinin özellikle farklı bireylere uzman bir hemşirelik bakımı verilir- iletişim, dini inanç ve yaşam biçimi kendisininkin- ken bireylerin değerlendirilmelerine yardımcı ol- den farklı olan bireylere bakım verirken güçlük ya- maktadır (16). için gereklidir. Giger-Davidhizar şadığı belirlenmiştir. Yeterli kültürel veri toplaya- Çok kültürlü toplumlarda, sağlık bakım pro- mayan hemşire, bakım verdiği bireyin davranışları- fesyonellerinin kültürel yeterliğe sahip olmaları ge- nın altında yatan kültürel nedenleri analiz edeme- rekmektedir ve bu gereklilik toplum tarafından bek- mekte ve bireylerin sağlık hizmetini kabul etmeme, lenmektedir. Kültürel yeterlik; farklı değerleri, kül- hizmetten etkili yararlanmama nedenlerini değerlen- türel adetleri bilmeyi, toplumların geleneklerine dirilememektedir. Hemşirelerin, bireyleri kendi kül- uygun olmayı ve bireylerin bakımında duyarlı olma- türel kalıplarında incelemeleri ve hemşirelik yakla- yı içermektedir (17). Sağlık personelinin bireyin şımında da bunu göz önünde bulundurmaları gerek- kültürünü iyi anlayamaması, tanımaması, iletişim mektedir. Hemşireler, bireylerle ilk iletişim kurduk- bozukluklarına, çatışmalara, sağlık bakımında eşit- ları zaman kültürel değerlendirme yapmalıdırlar. Bu sizliklere, ayrımcılığa, ırkçılığa, kalıplaşmış yargıla- değerlendirme derinlemesine olacağı gibi daha son- malara neden olur. Bu durum bakımın niteliğini ve ra yapılabilecek derinlemesine bir değerlendirmeye bireyin sağlığını olumsuz etkiler (2,3). Bakım, bi- zemin de oluşturabilir. Böylece hemşire topladığı reylerin bilgilerle etkili bir iletişime geçme olanağı bulur. uyumlandırılmalıdır (7). Yeni Zelanda’da yapılan Yurt dışında başta Leininger olmak üzere Spector, bir çalışmada hemşirelerin farklı kültürden gelen Giger, Davidhizar, Purnell gibi birçok uzman hem- bireye bakım verirken, farklılıkla yüz yüze gelme şire kültürel model ve rehber geliştirmişlerdir. Tür- durumunda gerginlik yaşadıkları belirtilmektedir. kiye’de son yıllarda kültürel bakımın ve kültürel Farklı kültürden gelen hastaların bakımında kültürel veri toplamanın önemine yönelik farkındalık artmış- yeterliliğin eksikliği olabilmektedir. Kültürel yeter- tır. Nefroloji hemşirelerinin de daha kısa zamanda, liliğin eksikliği, hatalı anlama, güven eksikliği, ileti- daha fazla kültürel veri toplayarak bakımda ortak şim ve olumlu ilişkinin kurulmasında engellerle so- bir dil oluşturup kültürel değerlendirme yapmalarına nuçlanan, etnik merkezli odaklanmanın bir sonucu katkı sağlayacak bir rehbere gereksinimleri vardır olarak kültürel çatışmaya neden olabilir (17). Gerek (15). Giger ve Davidhizar’s Transkültürel değerlen- bakım alanlar gerekse bakım veren sağlık personeli dirme modeline göre yapılan bir çalışmada; çocuk arasında giderek artan kültürel çeşitlilik, bakımda nefroloji kliniğinde yatan bir çocuk hastada bu mo- niteliği etkilemektedir. Tüm bu nedenlerle hemşire- del uygulanmıştır. Giger ve Davidhizars' modelinde, ler farklı kültürden bireylere geleneksel değil, bü- her birey benzersiz olarak kabul edilir ve İletişim, tüncül ve kültürlerarası yaklaşımla bakım vermek Alan, Sosyal Organizasyon, Zaman, Çevre Kontrol durumundadır (18). 36 yaşam şekline ve değerlerine göre Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Hemşireler kültürel yeterlilik içindeki ge- anksiyete, ağrı, ümitsizlik, uykusuzluk gibi birçok rekli bilgi ve becerileri kazanmalıdırlar. Böylece sorunun tanılanmasında hemşirenin, hastanın yüz kültürel yeterli hemşirelik bakımı hasta memnuniye- ifadelerini anlaması gerekir. Ayrıca hasta ve hemşi- tine ve olumlu sonuçlar sağlamaya yardımcı olacak- renin aynı dili konuşmadığı durumlarda da yüz ifa- tır (16). delerini tanıma kişilerin birbirlerini anlamasında Böbrek nakli yapılan hastaların birçoğu yeni önemli role sahiptir. Hemşireler iletişim sırasında organın beyinlerini, duygularını, kişiliklerini nasıl yalnızca bakım verdikleri bireylerin bedenlerinden etkileyeceğini merak edebilir. Örneğin, bir kadının gelen mesajlara değil, aynı zamanda kendi beden böbreğini alan bir erkek hasta “kadınlaşır mıyım” mesajlarının iletişim kurdukları bireyler tarafından endişesi taşıyabilir. Bireylerde beden imajına, kimli- nasıl algılandığına ve nasıl değerlendirildiğine de ğe ve özlük duygusuna ilişkin sorunlar da gündeme dikkat etmek zorundadır. Hemşirenin duygusal tep- gelebilmektedir (19). Yukarıda organ bağışı ile ilgili kilerinin, yüz ifadelerinin bakım verdiği bireyler verilen örnekte bu hastanın içinde yaşadığı kültürün tarafından doğru değerlendirilememesi de iletişimde cinsiyete ve özellikle, o kültürde erkeklerin kadınla- güçlükler yaşamasına yol açabilir. Japon’ların duy- ra göre daha güçlü olarak görüldüğü anlaşılmakta- gularını maskelemeye çalıştıkları, Amerika’lıların dır. duyguları anlamaya çalışırken daha çok ağız hareFarklı kültürel özelliklere sahip bireylerin ketlerine, Japon’ların ise göz ve bakışlara odaklan- duygusal yüz ifadelerini anlama düzeylerinin karşı- dığı belirtilmektedir. Mutluluk, üzüntü, öfke ve kor- laştırıldığı bir çalışmada, bireylerin kendi kültürle- ku gibi duyguların yansıtılmasının ve anlaşılmasının rinden olanların duygularını daha iyi anladığı ve bebeklik dönemlerinde gelişmeye başladığı, kültürel kültürler arasında duygusal yüz ifadelerini anlama ve diğer bireysel ve çevresel faktörlerden daha az bakımından farklılıklar olduğu belirtilmektedir. Kü- etkilendiği, tiksinme, küçük görme ve hayret etme reselleşme ile birlikte hemşireler çok kültürlü or- gibi duyguların ve bunları açığa çıkaran ifadelerin tamlarda ve farklı kültürlere sahip bireylerle daha kültürden ve diğer etmenlerden daha fazla etkilendi- fazla karşılaşmaktadırlar. Farklı kültürel geçmişe ği belirtilmektedir. Nefroloji hemşireleri bakım ve- sahip bireylerle çalışmak önemli güçlüklere neden rirken ve bireylerle iletişim içindeyken, kültürün olabilmektedir. Bu güçlükler arasında ilk sırayı ileti- yüz ifadelerinin anlaşılmasında etkili olabileceğini şim sırasında yaşanan güçlükler almaktadır. Hemşi- ve bakım verdikleri bireylerin ve toplumun kültürel re sözel ve sözel olmayan iletişim yoluyla bireyin özelliklerini göz önünde bulundurmaları gerekmek- yaşadıklarını anlamaya çalışırken kendini doğru tedir (20). Toplumun kültürel özelliklerini tanıma- ifade edebilmeli, bir bakım verici olarak bakımı nın yanı sıra hemşireler geleneksel ilaçları, ibadet alan kişi ile etkili bir iletişim kurabilmelidir. Bu yerlerini, kutsal sayılan yerleri ve bunun gibi orga- nedenle hemşireler, bireylere bakım verirken kültü- nizasyonları tanımalı, eğer olanak varsa hizmet gru- rel farklılıklar ve benzerlikler hakkında daha fazla bunu tanımak amacıyla bu gibi yerleri ziyaret etmeli bilgiye gereksinim duymaktadırlar. Kültürel yapı ve gözlem yapmalıdır (6). içinde özellikle iletişimi etkileyebilen özelliklerin Hemodiyaliz hasta ve ailesi için kayıp ve bilinmesi önemlidir. Kültürel farklılıkları olan bi- yaşam şekli değişiklikleri önemlidir ve bu değişik- reyler arasında beden dilinin ortaya koyduğu anlam- likler ailenin stres ve anksiyete yaşamasına neden lar iletişimin aksamasına neden olabilir. Korku, olabilir. ilintilidir. 37 Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Bu hasta ve ailelerin yaşadıkları sorunlarla emosyonel dışavurumların erkekler tarafından zayıf- başa çıkma kapasiteleri kültürel özellikleriyle doğ- lık olarak görülmesi kültürel etmenlerle ilgilidir rudan kültürel farklılıkları ve benzerlikleri ortaya (22). çıkaran çalışmaların yapılması diyaliz hasta ve aile- Nefroloji Hemşireleri Hasta ve Ailesine lerinin tepkilerinin anlaşılmasına ışık tutabilir. Mek- Bakım Verirken; sikalı Amerika’lıların kültüründe günahların karşılığında ceza yada kader olarak hastalığın ortaya çıktığı düşüncesi vardır. Hastalığın Tanrı’dan ya da bir davranışın sonucunda doğa ya da doğaüstü güçlerden gelen bir ceza olduğuna inanılmaktadır. Meksikalı Amerika’lılarda aile kavramının anlamı birey için son derece önemlidir. Aile ilişkileri, Kore kültüründe de çok önemlidir. Kore toplumunun geleneksel yapısında duyguların baskılanması söz konusudur. Koreli Amerika’lılar arasında diğer etnik gruplara kıyasla daha yüksek bir depresyon olduğu bildirilmiştir. Kore’liler nadiren depresyon ya da diğer psikolojik problemleri vardır, çünkü ruhsal hastalık damgalayıcı ve tehdit edici bir deneyim olarak görülmektedir. Güney Koreli hastalarda son dönem böbrek yetmezliği ve hemodiyalize bağlı olarak ortaya çıkan rol değişikliği nedeniyle bu hastaların diğer etnik gruplardaki hastalara oranla daha fazla stres yaşamaları sonucu çeşitli ruhsal sorunlarının olduğu belirtilmektedir. Kore kültüründe, psikolojik belirtilerin ifadesine karşı bir tabu olduğundan belki de kronik hastalık ile ilişkili duygusal sıkıntıyı ifade etmede güçlük yaşanabilmektedir. Diğer bir deyişle, kronik hastalıkların ciddi psikolojik etkileri vardır. Kronik hastalığı olan bireyler daha fazla stres oluşturacağı için tartışmaktan kaçınabilmektedir. Asya kültürünün çoğunda ciddi kronik hastalıklar ‘utanma nedeni, hayatta önceden yapılmış hatta atalarının yaptığı kötü şeylerin sonucu olarak görülebilmektedir. Bireylerin stres yönetimine yardımcı olmak için aile ve arkadaşlarından yardım aramak için tereddüt etmesi kaygı vericidir. Bu bulgu özellikle kronik hastalığı olan bireyler için zaman içinde sosyal destekte azalma olması açısından önemlidir. Bu çalışmanın bulguları hasta ve ailesinin diyaliz deneyimine tepkisinde kültürel farklılıklar olduğunu açıkça göstermektedir (21). Porto Riko’luların ruhsal hastalıkları stigmatize etmeye meyilli olmaları, 38 1-Hizmet verdiği topluma ilişkin bilgi sahibi olmalı, 2-Hizmet verdiği toplumun okul, hastane, ibadethane gibi sosyal birliktelik ortamlarını tanımalı, 3-Kültürel değerlendirme öncesinde odaklanmak istediği özel alanları tanımalı, 4-Kültürel verileri toplamada kendisine yardımcı olabilecek stratejileri belirlemeli, 5-Kültürler arasında köprü olabilecek öğeleri tanımlamalı, 6-Bireyleri incitmeksizin uygun soru sormayı bilmeli, 7-Meslektaşları ve diğer sağlık çalışanları ile işbirliğine girmeli, 8-Toplumda kabul gören toplum liderleriyle görüşmeli, 9-Bireylere ve kendisine karşı dürüst, açık ve samimi olmalı, 10-Bakım öncesinde gerek objektif, gerekse subjektif veri toplamalı ve bu verilerin doğruluğundan emin olmalı, 11-Kültürel bakımda da belirtildiği gibi sağlığı koruma ve geliştirmede öncelikle toplum tanılanmalı ve bireylerle görüşmeler yapılmalı, 12-Bakım verdiği birey ve ailesine ilişkin kültürel farklılıklar ve benzerlikler hakkında bilgi sahibi olmalı ve duyarlı davranılmalı, 13-Nefroloji hemşireleri farklı kültürlere ait bilgisini arttırarak, bireylerle kendi kültürlerine uygun ve önyargıdan uzak görüşmeler yapmalı, böylece kültürel şoku engellemelidir. 13-Nefroloji hemşireleri farklı kültürlere ait bilgisini arttırarak, bireylerle kendi kültürlerine uygun ve önyargıdan uzak görüşmeler yapmalı, böylece kültürel şoku engellemelidir. Belirli bir kültürde bireyin yaşamı ve deneyimlerinin (bütünün bir parçası olarak), o toplumun kültürünü yansıttığı bilinmelidir. Bütün bunların yanı sıra hemşireler az da olsa toplumda çok yaygın olarak kullanılan ve bakım verirken iletişimi kolaylaştıracak kelime ve cümleleri de öğrenmelidirler (2,7). Sonuç olarak; kültürel özellikleri dışlayan bir hemşirelik bakımının, hasta, aile ve toplum tara- Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2015 _______________________________________________________________________________________________ Bu gerçekle, nefroloji hemşiresi bakım verdiği birey, 12.White RB. Adherence to the dialysis prescription: aile ve topluma yönelik kaliteli bir bakım vermeyi partnering with patients for improved outcomes. hedefliyorsa o toplumun kültürünü çok iyi tanımak Nephrol Nurs J 2004; (31):432-435. zorundadır. 13.Taşcı S. Sağlık ve Hastalığı Etkileyen Kültürel Faktörler. Seviğ Ü, Tanrıverdi G, ed. Kültürlerara- Kaynaklar 1. Bolsoy N, Sevil N. Sağlık-hastalık ve kültür etkile- sı Hemşirelik Kitabı. 2012. s.19-44 şimi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekoku- 14.Yılmaz EB. Bakımda Kültürel Güvenlik. Seviğ lu Dergisi 2006; 9(3):78-87. Ü, Tanrıverdi G, ed. Kültürlerarası Hemşirelik Ki- 2. Öztürk E, Öztaş D. Transkültürel hemşirelik. Yaşam Bilimleri Dergisi 2012; 1(1):293-300. tabı. 2012.s.445-481. 15.Tanrıverdi G, Seviğ Ü, Bayat M, Birkök M.C. 3. Temel A.B. Kültürlerarası (çok kültürlü) hemşire- Hemşirelik bakımında kültürel özellikleri tanılama lik eğitimi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yük- rehberi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi sekokulu Dergisi 2008;11(2):92-101. 2009;6(1):793-806. 4. Şahin NH, Bayram GO, Avcı D. Kültürlere duyarlı 16.Karabudak SS, Tas F, Başbakkal Z. Giger and yaklaşım: transkültürel hemşirelik. Hemşirelikte Davidhizar’s transcultural assessment model: a Eğitim ve Araştırma Dergisi 2009; 6(1):2-7. case study in Turkey. Health Science Journal 5. Kılıç M, Apay SE, Beji NK. İnfertilite ve kültür. İ.U.F.N. Hemşirelik Dergisi 2011;19(2): 109-115. 2013;7(3):342-345. 17.İz FB, Temel AB. Hemşirelikte kültürel yeterlik. 6. Tortumluoğlu G, Okanlı A. Özer N. Hemşirelik Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergi- bakımında kültürel yaklaşım ve önemi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 2004; 1-12. si 2009;5(17):51-57. 18.Temel AB. Hemşirelik araştırmalarına kültürel 7. Ersin F, Bahar Z. Odak grup görüşmeleri ve kültü- yeterli yaklaşım. Seviğ Ü, Tanrıverdi G, ed. Kül- rel bakım farklılık-evrensellik teorisi ilişkisi. Do- türlerarası Hemşirelik Kitabı. 2012.s.409-442. kuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu 19.Özdemir Ü, Taşçı S. Kronik hastalıklarda Elektronik Dergisi 2013; 6(3):165-168. psikososyal sorunlar ve bakım. Erciyes Üniversite- 8. Yılmaz M, Özaltın G. The sexual behaviors of si Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2013;1(1):57- patients receiving peritoneal dialysis treatment. Sexuality and Disability 2011; 29(1): 21–32. 72. 20.Akpınar RB. Moğol ve Türk katılımcıların duy- 9. Tanrıverdi, G, Bedir E, Seviğ Ü. Cinsiyetin sağlık- gusal yüz ifadelerini tanıma becerileri. Anadolu la ilgili bazı davranış ve görüşler üzerindeki etkisi. Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2010;13 TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007;6(6):435- (3):1-6. 440. 21.White N, Richter J, Koeckeritz J, Lee Y AE, 10.Babaoğlu AN. Transkültürel psikiyatri. Düşünen Munch KL. A cross-cultural comparison of family Adam. Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi resiliency in hemodialysis patients. Journal of 2012; (2):33-36. Transcultural Nursing 2002;13(3): 218-227. 11.Güvenç B. Sağlık ve Hastalık Kültürleri. Kültür 22.Şahin M.Ö, Türkçan A.S, Belene A, Yeşilbursa ve Hemşirelik Sempozyum Kitabı, 2003. 4-5 Temmuz, Kapadokya; 1-15. D, Yurt E. Somatizasyonda kültürel ve sosyolojik faktörler. Yeni Sempozyum Psikiyatri, Nöroloji ve 39
