kolesterol hakkında ne biliyoruz
advertisement
KOLESTEROL YÜKSEK TANSİYON İLİŞKİSİ Kolesterol ve yüksek tansiyon arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Yani kolesterol yüksekliği yüksek tansiyona, yüksek tansiyon kolesterol yüksekliğine yol açmaz. Ancak ikisinin de hedefi ve zarar verdiği yer aynıdır: Kan damarları. Yüksek tansiyon, kan damarındaki basıncı yükselterek aşınma, yırtılmalara neden olur. Bu durum su borusu içindeki basıncın artmasına bağlı sorunlara benzetilebilir. Yüksek kolesterol de, damar duvarında kolesterol birikimine yol açarak damarlarda daralma, tıkanmalara yol açar. Yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliği kan damarına diğerinin verdiği zararın şiddetini arttırır ve ortaya çıkmasını çabuklaştırır. Bu nedenle, hem kolesterol yüksekliği hem de yüksek tansiyon tedavi edilmelidir. TEDAVİDE TEMEL PRENSİPLER Yüksek kolesterolün kontrol altına alınması ile yaşam süresinin uzadığı, kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümlerin azaldığı ve kalıcı sakatlıkların önlendiği kesin olarak gösterilmiştir. Kolesterol yüksekliğine ilaveten şişmanlık, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, sigara gibi diğer kardiyovasküler risk faktörlerinin tedavisi de planlanmalıdır. Tedavi 2 aşamada gerçekleştirilir: 1. İlaç dışı tedavi 2. İlaç tedavisi Her hasta için tedavi farklılıklar taşır. İlaç dışı tedaviler kesinlikle ihmal edilmemelidir. İlaç tedavisi, kesinlikle doktor denetiminde olmalıdır. Tedavide hedef belirlenirken LDL-kolesterol düzeyinin esas alınması tercih edilir. Hedef LDL-kolesterol düzeyi, hastada kalp ve damar hastalığının olup olmadığına göre değişir. Kişide kalp ve damar hastalığı yoksa, LDLkolesterol düzeyinin 130 -160mg/dl de takibe alınmalı 160 mg/dl üstünde ilaç verilmelidir. Kişide kalp ve damar hastalığı veya şeker hastalığı varsa hedef LDL-kolesterol düzeyi, 100 mg/dl’nin altı olmalıdır. Yani kalp krizi geçirmişseniz, koroner arter daralmasına bağlı göğüs ağrınız varsa, koroner damar ameliyatı geçirmişseniz, koroner arterler balon ile genişletilmişse, beyine, böbreğe, bacaklara giden damarlarda kolesterol birikimi varsa, hedef LDL-kolesterol düzeyi, 100 mg/dl’nin altıdır. İLAÇSIZ TEDAVİLER İlaçsız tedaviler yaşam düzeninin değiştirilmesi olarak da isimlendirilir. Yüksek kolesterol tedavisinde en önemli konu, ilaçsız tedavilerdir, kesinlikle ihmal edilmemelidir. İlaçsız tedavilerde yapılan ihmal, kolesterol düşürmek amacı ile kullanılan ilaçların başarısını da azaltır. İlaçsız tedavilerin başında, beslenme alışkanlığının değiştirilmesi gelir. Sigara kesinlikle bırakılmalıdır. Sigara da kolesterol yüksekliği gibi bir kardiyovasküler risk faktörüdür. Sigara ayrıca akciğer kanseri, akciğer hastalığı, beyin kanaması ve birçok kansere de zemin hazırlar. Hastada yüksek tansiyon varsa, yüksek tansiyon tedavisinde geçerli olan ilaç dışı tedaviler ihmal edilmemelidir. Yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliğinde uygulanan ilaç dışı tedaviler birbirine benzerlik gösterir. Yüksek tansiyonlu hastalarda, ilaveten beslenme ile alınan tuzun da azaltılması gerekir. Şeker hastalığı kontrol altına alınmalıdır. İnsülin kullanmak gerekiyorsa kaçınılmamalıdır. Şişmanlık kesinlikle kontrol altına alınmalıdır. Düzenli egzersiz HDL-kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltir, LDL-kolesterolü (kötü kolesterol) düşürür. Hastalar, düzenli egzersiz yapmayı alışkanlık haline getirmelidirler. Haftada, en az 3, tercihen 5 kez, 30-45 dakika süre ile yürüyüş, koşu, yüzme, bisiklete binme gibi sporlar yapılmalıdır. Alkol, HDL-kolesterolü yükseltir, ancak alkolün insan sağlığı ve sosyal yaşantı üzerine çok sayıda olumsuz etkisi olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle, alkol alımı kesinlikle sınırlandırılmalıdır. İzin verilen etil alkol miktarı, erkeklerde günde 30 ml, kadınlarda günde 15 ml’dir. 30 ml etil alkol, 720 ml bira, 300 ml şarap, 60 ml 100 derece viski ve 60 ml rakıda bulunur. BESLENME Yüksek kolesterol tedavisinin olmazsa olmaz koşuludur. Vücut, gereksinimi olan kolesterolü, kendisi üretebilir, bu nedenle, diyetle kolesterol almaya gerek yoktur. Beslenme konusunda tedavi planı, beslenme uzmanı ile birlikte yapılmalıdır. Doymuş yağlardan ve kolesterolden fakir diyet seçilmelidir. Sıvı yağlarda doymamış yağ daha fazladır, bu nedenle, sıvı yağlar tercih edilmelidir. Genel olarak sebze, meyve ve hububat tercih edilmelidir. Kızartmalardan kaçınınız. Kırmızı et yerine beyaz eti tercih ediniz. Yüksek tansiyonunuz varsa kullandığınız tuzu azaltınız. Karaciğer, böbrek ve beyin gibi kolesterolü fazla olan etlerden uzak durunuz. Gıdaların yağ ve kalori içeriklerine de dikkat edilmelidir. Yağı azaltılmış peynir, sütü tercih ediniz. Diyet peynir, diyet süt kullansanız bile bunları sınırlı miktarda tüketiniz. KOLESTEROL VE Fındığın kalp sağlığı üzerine olumlu etkileri olduğu araştırmalarla ispatlanmıştır. 1998 yılında yayınlanan, 86.000 hastayı içeren, 14 yıllık takibi olan bir çalışmada, haftada en az 140 gram fındık yiyenlerde, kalp ve damar hastalıklarına daha az rastlandığı belirtilmiştir. Yapılan başka çalışmalarda da, fındığın iyi kolesterolü yükselttiği ve kötü kolesterolü düşürdüğü gösterilmiştir. Ancak fındığın fazla tüketilmesinin de, kilo alınmasına yol açacağı unutulmamalıdır. NASIL ZAYIFLARIM Sağlıklı beslenme, zayıflamanın temel noktasıdır. Gün içinde sık ama az miktarda yenmelidir. 1 saatte yarım kilo, 1 haftada 7 kilo, Arjantin diyeti, son şans diyeti vb. reklamlara aldanmamak gerekir. Kısa sürede aşırı kilo vermek sorunlara yol açabilir. "Su içsem yarıyor" ifades ise doğru değildir, çünkü suyun kalorisi sıfırdır. Kilo verirken acele etmemek gerekir. Unutmayın ki, bu kiloyu 2 haftada almadınız, bu nedenle de, 2 haftada vermeye çalışmayın. Vereceğiniz kilo, haftada 0.5 kilogramı geçmemelidir. Bir yılda toplam vücut ağırlığınızın % 10’unu vermeniz yeterlidir. Kilo vermek için beslenme alışkanlığı değiştirilmeli ve egzersiz yapılmalıdır Kilo vermeyi kolaylaştıran ilaçlar, kesinlikle doktor kontrolünde kullanılmalıdır.. Kilo vermek, verilen kiloyu geri almamaktan daha kolaydır. Zayıflamanın kolesterol, şeker hastalığı, ruhsal durum, hipertansiyon üzerine de olumlu etkisi vardır. Tekrarlayan zayıflama ve şişmanlama, kalp hastalığı ve ani ölüm gibi istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Alışkanlıkların değiştirilmesi, kilo vermenin temel çözümüdür. Herkesin mutlaka değiştirmesi gereken ve değiştirmesi de zor olmayan alışkanlıkları vardır. Bu konuda yararlı olabilecek bazı ipuçları ! Gazete, kitap okurken bir şey yemeyin Televizyon seyrederken bir şey yemeyin Karnınız açken mutfak alışverişi yapmayın Alışverişe çıkarken liste yapın, liste dışında yiyecek almayın Öğün atlamayın Sadece açken yemek yemeye çalışın Diyetinizi bozduğunuz için suçluluk duymayın, önünüzde başka öğünler olduğunu unutmayın Gıdaların yağ, tuz, kalori içeriğine dikkat edin Egzersiz yapın Açık büfe tarzı yemeklerden uzak durun Evinize gelen misafirlere yaptığınız ikramı azaltın İştahlı arkadaşlarla yemeğe oturmayın İLAÇ TEDAVİSİ Yağ metabolizması bozukluklarını düzeltmek amacı ile çeşitli ilaçlar geliştirilmiştir. Statinler Safra asidi bağlayıcı reçineler Nikotinik asit Fibratlar Bu ilaçlara ne zaman başlanacağı, ne kadar süre kullanılacağı ve hedef kolesterol, LDL-kolesterol, trigliserid düzeyleri, kesinlikle doktor denetiminde olmalıdır. SIK YAPILAN HATALAR 1 Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken diyeti önemsememek 2 Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken diyeti önemsememek 3 Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken diyeti önemsememek İlk 3 maddenin aynı olması, yanlışlık değildir, bu hatanın çok sık yapıldığını vurgulamak için bilerek tekrarlanmıştır. 4 Doktor randevusuna gitmeden birkaç gün-hafta önce, diyet yapmaya başlamak 5 Doktor veya beslenme uzmanına danışmadan diyet değişiklikleri yapmak 6 Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken şeker hastalığı, yüksek tansiyon, sigara içimi gibi diğer sorunları ihmal etmek 7 Komşunun veya arkadaşın önerisi ile ilaç almak 8 İlacın bitmesi, muayeneye kısa bir zaman kalması gibi nedenlerle ilaç tedavisine kısa süreli bile olsa ara vermek 9 Kullanılan ilacın ismini hatırlamamak ve doktora giderken ilaç kutusunu yanına almamak. Yüksek kolesterolün çok yaygın bir hastalık olması, kamuoyu ve medyanın da ilgisini çekmektedir. Gerek kamuoyunda gerek medyada, yüksek kolesterol konusu çok konuşulmakta ve bu konuda uzman olmayan kişilerin de fikirleri yansıtılmaktadır. Hastalar, yetkisiz ve bilgisiz kişiler tarafından eksik ve yanlış bilgilendirilebileceklerini unutmamalıdır. HASTALARA ÖNERİLER 1 Kolesterol düzeylerinizi kaydetmeyi alışkanlık haline getiriniz. 2 Türkiye’de, bilinçsiz ilaç kullanımı yaygın bir sorundur, bu nedenle yanlış ilaç kullanımından kaçınınız. 3 Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur gibi sağlık sigorta güvencesi olanlar, eğer hastalıklarını belirtir bir heyet raporu alırlarsa ilaçlarına hiçbir ücret ödemezler. Bu konuda, doktorları yardımcı olacaktır. 4 Bir seyahate giderken, sağlık karnenizi, heyet raporlarınızı, ilaçlarınızı yanınıza almayı unutmayınız. 5 İlaçlarınızı düzenli kullanın, kullanımını aksatmayın. 6 Doktora giderken, kendinize ait tüm tıbbi dökümanları (filmler, tahlil sonuçları, hastane dosyası, kullandığınız ilaçların kutusu) mutlaka yanınıza alınız. 7 İlaçlarınızın sadece ismine değil dozuna da bakınız, öğreniniz ve kaydediniz. AKLIMIZA GELEN SORULAR VE CEVAPLARI Hangi doktora gideyim? Eğer yüksek kolesterolden başka bir sorununuz yoksa, Sağlık Ocağı hekimi, Aile hekimi, Dahiliye uzmanı, Endokrinoloji uzmanı veya Kalp-Damar hastalıkları uzmanına gidebilirsiniz. Yüksek kolesterolle birlikte kalbinizde de sorun varsa Kalp-Damar hastalıkları uzmanına gidiniz. Doktor seçiminde en önemli nokta, sağlıklı hasta-hekim ilişkisinin sağlanmasıdır. Gerekli ilaç dışı tedavileri uygulamanıza ve ilaç tedavisine rağmen kolesterolünüz kontrol altına alınamazsa, yüksek kolesterol konusunda deneyimli olduğunu bildiğiniz veya öğrendiğiniz bir merkeze gidiniz. İlaçlar kolesterol yüksekliğine yol açar mı? Evet. Bu nedenle bilinçsiz ilaç kullanımından kaçınılmalı ve gerekli durumlarda, ilaçlar doktor kontrolü altında kullanılmalıdır Yüksek kolesterol tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkisi var mıdır? Her ilaçta olduğu gibi, kolesterol düşürücü ilaçların da yan etkileri olabilir. İlaca bağlı yan etki düşünülen durumlarda, hasta en kısa sürede, doktoruna başvurmalıdır. Yaşım 70, kolesterol düşürücü ilaç kullanabilir miyim? Evet, tabi doktorunuza danışmak koşulu ile. Kolesterolüm yüksek, acaba çocuğum risk altında mı? Evet. Çocuğunuzun beslenme alışkanlığının sağlıklı olmasına dikkat edin. İlaç kullanıyorum, kolesterolümü kaça düşürmeliyim? Hedef LDL-kolesterol düzeyi, hastada kalp ve damar hastalığının olup olmadığına göre değişir. Kişide kalp ve damar hastalığı yoksa, LDLkolesterol düzeyinin 130 mg/dl’nin altına düşürülmesi yeterlidir. Kişide kalp ve damar hastalığı varsa, hedef LDL-kolesterol düzeyi 100 mg/dl’nin altı olmalıdır. Yani kalp krizi geçirmişseniz, koroner arter daralmasına bağlı göğüs ağrınız varsa, koroner damar ameliyatı geçirmişseniz, koroner arterler balon ile genişletilmişse, beyine, böbreğe, bacaklara giden damarlarda kolesterol birikimi varsa, hedef LDL-kolesterol düzeyi 100 mg/dl’nin altıdır. Kolesterolüm ilaç kullanmama rağmen düşmüyor, ne yapmalıyım? Sizde kolesterol yüksekliğine yol açan başka bir hastalık olabilir, bu araştırılmalıdır. İlaç dışı tedavilerinizi ihmal ediyor olabilirsiniz. Kolesterolümün yükselmesini önleyebilir miyim? Hastaların önemli bir kısmı kolesterol yükselmesini önleyebilir. Beslenme değişikliği yaparak, kilo vererek, egzersiz yaparak kolesterol yükselmesi önlenebilir. Hangi sıklıkta kolesterol düzeyimi ölçtürmeliyim? Eğer kolesterol yüksekliği saptanmışsa bu süreye doktorunuzla birlikte karar vermeniz gerekir. Eğer kolesterolünüz normal sınırlarda ise beş yılda bir ölçtürmeniz yeterlidir. Ailede kolesterol yüksekliği varsa bu süre kısalabilir. Kolesterol ölçümü check up diye de isimlendirilen sağlık kontrolünün çok önemli bir parçasıdır. Check up incelemelerinde ilk yapılması gereken inceleme, kanda kolesterol düzeyi ölçümü olmalıdır. Tuz ile kolesterol arasında bir ilişki var mı? Hayır. Kolesterol yüksekliği ve yüksek tansiyon kardiyovasküler hastalıklar için bir risk faktörüdür. Tuz, yüksek tansiyon ile yakından ilişkilidir.
