TARİH YİYEN BİTKİLER GRUP BİTKİ Hazırlayan Öğretmenler

TARİH YİYEN BİTKİLER
GRUP BİTKİ
Hazırlayan Öğretmenler
F. Nesrin ARDA - Şenay UÇAR - Uygar AVCI
Proje Danışman Öğretim Üyeleri
Prof.Dr.Turan GÜVEN –Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Biyoloji Öğretmenliği
Bölümü
Prof. Dr. Sezai TÜRKEL-Uludağ Üniversitesi FEF Biyoloji Bölümü Moleküler
Biyoloji ve Genetik A.B. Dalı
Prof .Dr. Ahmet AKSOY-Erciyes Üniversitesi FEF Biyoloji Bölümü Botanik
A.B.Dalı,Biyoloji Bölüm Başkanı
1
PROJENİN ADI: TARİH YİYEN BİTKİLER
PROJENİN AMACI: Bu çalışmada Çanakkale'deki tarihi yapılar üzerinde bulunan
bitkilerin, bu yapılara verdikleri zararları ve buralara nasıl taşındıkları üzerinde durulacaktır
1.GİRİŞ
Eski çağlarda Hellespontos ve Dardanel olarak anılan Çanakkale M.Ö. 3000 yılından
beri yerleşim alanı niteliğini korumuştur. Erken Bronz Dönemi’nden bu yana önemli bir
yerleşim merkezi olan Çanakkale; Çanakkale Boğazı sayesinde Anadolu ile Avrupa ve
Akdeniz ile Karadeniz arasındaki bağlantıyı sağlayan iki geçit bölgesinden biridir. Bu özelliği
nedeniyle oldukça zengin bir tarihi vardır. Yörede yaşayan topluluklara ekonomik ve askeri
üstünlük sağlamış, onlar da uygarlık alanında çağdaşlarını geçmişlerdir. Ancak bu durum,
yöreyi çeşitli göç ve istila hareketlerinin hedefi yapmıştır. Değişik tarihlerde yerleşmek yada
yağmalamak amacıyla bölgeye gelenler olmuş, her iki durumda belirli kültür alışverişini
yoğunlaştırmıştır. Bu kültürel yoğrulma, yüzyıllar boyu kesintilerle sürmüş, bunun sonucu
oldukça renkli bir kültür mozaiği ortaya çıkmıştır. Tarih boyunca birçok medeniyete ev
sahipliği yapmış olan bu medeniyetler tarafından da birçok tarihi eser mirası bırakılmış olan
bir şehirdir (www.canakkale.gov.tr).
Günümüzde ise bu mirasın bir kısmı koruma altına alınarak restorasyon çalışmaları
tamamlanmış, bir kısmı ise bakımsızlık, ilgisizlik ve iklim şartlarından dolayı tahribata
uğramıştır.
.
Tarihi binaların duvarlarında sıcaklık değişimleri, rüzgâr aşındırması ve yağışların
etkisi sunucu yıpranmalar oluşmaktadır. Yıpranan bina duvarları üzerine rüzgârla bir miktar
toprağın taşınması ve atmosferdeki toz bulutlarından da bir miktar ilavesiyle ortam bitki
tohumlarının çimlenmesine elverişli duruma gelmektedir. Daha sonra bitkilerin diasporları
(yeni bir bitkiyi verebilecek tohum, rizom, vejetatif parça spor vb) rüzgar veya hayvanlar
tarafından taşınmaktadır (Ridley, 1930). Buraya gelen bitkilerin tohumları çimlenerek yıldan
yıla büyüyüp ortamı bitkilerin yaşayabileceği duruma sokmaktadır. Bu bitkilerin köklerinin
salgılamış olduğu asit benzeri sıvılar taşların yıpranmasına neden olmaktadır. Taşların içine
doğru giden bitki kökleri suyu içeri çekerek binanın iç kısmının akmasına ve dolayısıyla tarihi
binaların ömrünün azalmasına ve yapının bozulmasına zemin hazırlayacaktır. Ayrıca kazık
köke sahip olan otsu ve ağaçsı bitkilerin köklerinin büyümeleri sonucu tarihi yapıların
2
taşlarını iterek, bir birinden uzaklaştırıp bunların bozulmalarına neden olacaktır (Aksoy,
2001)
Young (1996) tarihi eserlerin taşları üzerinde bulunan mikroorganizmaların suyu emen
polisakkarit (jel gibi) üreterek taşların gözenekliliğini ve geçirgenliğini değiştirdiğini
bildirmektedir. Ayrıca, buradaki mikroorganizmalar asit yağmurları sonucu buraya gelen
sulardaki azot ve kükürtten besinlerini sağladıktan sonra burada nitrik ve sülfürük asit
oluşturarak, taşlardaki gözenek miktarını ve büyüklüğünü artırır. Daha sonra bu gözeneklere
liken ve siyanobakterler gelir ve yerleşirler. Ayrıca organik maddelerin çürümesiyle meydana
gelen organik asitler de kayaların ayrışmasına ve bunun sonucu olarak taşların bozulmasına
neden olur. Kimyasal ayrışmaya yardımcı olan etmenler arasında, tarihi yapıların üzerinde
yaşayan bakteriler, likenler, yosunlar, karayosunları ve yüksek bitkiler yer alır. Burada
yerleşen bitkiler ve mikroorganizmaların solunumu sonucu oluşan karbondioksit, su ile
birleşerek, karbonik asidi oluşturur ve böylece kayaların bozulmaları gerçekleşir.
Bu çalışmada Çanakkale şehir merkezindeki tarihi yapılar üzerinde yaşayan bitkilerin
hangileri olduğu, buralara nasıl taşındıkları araştırılmış ve bu bitkilerin tarihi yapılara
verdikleri zararlar tespit edilmeye çalışılmıştır.
2. MATERYAL VE METOT
Çanakkale’deki bazı tarihi eserler 13-14 Temmuz 2008 tarihinde Uygar AVCI,
F.Nesrin ARDA, Şenay UÇAR öğretmenleri ve danışmanları Prof.Dr. Ahmet AKSOY ile
birlikte ziyaret edildi. Araştırmamız esnasında gözlenen ve fotoğrafı çekilen bitkiler Prof.Dr
Ahmet AKSOY tarafından Türkiye Florası (Davis, 1965-1988) adlı eserden faydalanılarak
tanımlandı. Bitkilerin resimleri bulunduğu habitattan Canon marka dijital fotoğraf makinesi
ile çekildi.
3. BULGULAR
Araştırmamız sonucunda Çanakkale’deki tarihi eserler üzerinde 13 familyaya ait 14
bitki türü belirlenmiştir. Bu bitkilerin Türkçe, Latince adları ve ait olduklar familyalar Tablo
1’de verilmiştir. Aynı zamanda tarihi yapılar üzerinde görülen bitkilerin, tarihi eserlere vermiş
olduğu zararların bir kısmının fotoğrafları Şekil 1-6’da görülmektedir.
3
Tablo 1. Çanakkale merkezinde bulunan bazı tarihi eserler üzerinde bulunan bitkiler.
SIRA NO
LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI
FAMİLYASI
1.
Parietaria judaica
(Duvar fesleğeni)
Urticaceae (Isırgangiller)
2.
Antirrhinum majus
Aslanağzı
Scrophulariaceae (Sığırkuyuğugiller)
3.
Ficus carica
İncir
Moraceae (Dutgiller)
4.
Vitis vinifera
Üzüm
Vitaceae (Asmagiller)
5.
Mercurialis annua
Yer fesleğeni
Euphorbiacceae (Sütlegengilller)
6.
Erysimum sp.
Brassicaceae (Hardalgiller)
7.
Cırcium sp.
Asteraceae(Compositae)
(Papatyagiller)
8.
Valeriana sp.
Kedi otu
Valerianaceae (Kediotugiller)
9.
Ferula sp
Çakşır otu
Umbelliferae/Apiaceae
(Maydonozgiller)
10.
Hedera helix
Duvar sarmaşığı
Araliaceae (Sarmaşıkgiller)
11.
Rhus coriaria
Sumak
Anacardiaceae (Antepfıstığıgiller)
12.
Conyza canadensis
Kanada şifa otu
Asteraceae/Compositae
(Papatyagiller)
13.
Poa sp.
Poaceae/Gramineae
(Buğdaygiller)
14.
Ailanthus altissima
Kokar ağaç
Simaroubaceae (Kokarağaçgiller)
4
Resim 1(Duvar sarmaşığı)
Resim2 (Kedi otu)
5
Resim3(Kokan ağaç)
Resim4(İncir)
6
Resim5(Asma)
Resim 6(Semiz otu)
7
4. TARTIŞMA VE SONUÇ
Bitki tohumlarının bina üzerlerinde çimlenmesinden sonra köklerinden salgılanan eritici
enzimler bulunduğu yerdeki bölgeyi eriterek daha derinlere ilerler. Bunun sonucu
topraklaşma ortaya çıkar, binaların dayanıklılığı azalır(Aksoy, 2000 ve Gemici et al., 1993).
Zamanla köklerin kalınlaşması sonucu binada bulunan tuğla, taş veya briketlerin araları
açılır. Böylece binaların sağlamlığı azalmış olur. Bu bitkiler tarihi binalar üzerinde yaşayıp
güzel bir görüntü oluştururken aynı zamanda bu yapıların zaman içinde tahrip olmasına yol
açmaktadırlar.
Yapılan çalışmada Çanakkale’de bulunan tarihi yapılar üzerinde yaşayan bitkiler ve
bunların tarihi yapılara verdiği zararlar ortaya konmuştur.
5. ÖNERİLER
Kültür mirasımız olan tarihi yapılarımızı ve eserlerimizi korumak ve onları gelecek
nesillere taşımak en önemli görevlerimiz arasında yer almalıdır. Tarihi eserler üzerinde zarar
oluşturan bu bitkilerle şu şekillerde mücadele edilmelidir.
El İle Fiziki Mücadele Yöntemi: Bu bitkiler el veya değişik aletler ile sökülerek
uzaklaştırılmalıdır.
Kimyasal İlaçlar İle Mücadele Yöntemi: Tarihi eserlerin konumlarına göre havadan
veya yerden herbisitler mevcut olan yaprakların üzerine püskürtülür Herbisitler yaprakların
alt ve üst stomalarından hızla bitki dokusuna girerler. Buradan tüm bitki dokusuna yayılır.
Önce bitkide klorofil sentezi durur(veya klorofil bozulur) , yapraklarda sararma ve kuruma
görülür . Daha sonra tüm bitkiyi sarar ve bitki kurur.
6. KAYNAKLAR
Ahmet M. and Durani P.K (1970) The Flora of Walls in Srinager.Bor.Ib.89 (608-615
Aksoy A.(1998) Biological Flora of British Isles: Capsella bursa –pastoris(L.) Medikus.
Journal of Ecology 86:171-186
Aksoy .A. and Çelik A.(2000) Studies on the ecology of plants growing on the historical
monoments Kayseri ,Türkiye-Plant Life in South –West and Central Asia , Vrh
İnternational Symposium-Taşlıkent 1998
Aksoy, a. (2001) Kayseri’nin tarihi yapıları üzerinde bulunan bitiler ve etkileri. Prof.Dr.Zafer
BAYBURTLUOĞLU (Sanat yazıları, , yazarlar Denktaş M. ve Özbek, Y.
Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2001)
Davis P.H. (1965-1988) Flora of Turkey and East Aegean Island. Vol:1-10. Edinburgh
University, England
8
Gemici,Y.Seçmen ,Ö and Görk , G.(1991) Wall vegetation of İzmir. In Plant life of South
West Asia (Edit. Öztürk M., Görk G., and Erdem Ü.) pp:408-413. Ege Universty Pres,
İzmir.
Ridley.ll N.(1930) The dispersal of Plants Troughout the World Reeue , Kent U.K
Young.P (1996) The Decayayin Monments New Scientisc.2 Noveber 1996
www.canakkale.gov.tr
www.ekolojidergisi.com.tr
9