Hava Koşullandırma Cihaz ve Donanımlarında SES`in Önemi

Temmuz 2013
Sayı 53
Sayın Okurumuz,
Bu bültenle, çalışma alanımızda Alarko Carrier ve iş
ortaklarımızın teknik ve geliştirme çalışmalarımızın
açıklandığı makaleleri sizlerle paylaşmak istiyoruz.
Amacımız bir süre sonra okurlarımızın bilgisayarlarında her zaman başvurabilecekleri bir Alarko Carrier
kütüphanesi oluşturmaktır.
Bülten konusundaki düşünceleriniz bizler için yol
gösterici olacaktır. Haberleşme adresimiz aşağıda
verilmiştir. Yararlı görürseniz bültenimizi çevrenizde
duyurmanızdan memnun oluruz. Bültenin gönderilmesini istemiyorsanız aşağıdaki adresimize tıklamanız
yeterlidir.
Saygılarımızla...
Haziran 2013
Sayı 49
Sayın Okurumuz,
Bu bültenle, çalışma alanımızda Alarko Carrier ve iş
ortaklarımızın teknik ve geliştirme çalışmalarımızın
açıklandığı makaleleri sizlerle paylaşmak istiyoruz.
Amacımız bir süre sonra okurlarımızın bilgisayarlarında her zaman başvurabilecekleri bir Alarko Carrier
kütüphanesi oluşturmaktır.
Bülten konusundaki düşünceleriniz bizler için yol
gösterici olacaktır. Haberleşme adresimiz aşağıda
verilmiştir. Yararlı görürseniz bültenimizi çevrenizde
duyurmanızdan memnun oluruz. Bültenin gönderilmesini istemiyorsanız aşağıdaki adresimize tıklamanız
yeterlidir.
Saygılarımızla...
Carrier Su Soğutma Grupları ve Su Soğutma
Kulelei
Bkz. www.alarko-carrier.com.tr
Isı Geri Kazanımlı Soğutma Grupları İçin Uygulamalar
ALARKO CARRIER BÜLTENLERİ
- Yeni Ürün
- Haberler
- Gerçek Konfor
Bu bültenleri e-bülten olarak e-mail ile almak
isterseniz, lütfen
www.alarko-carrier.com.tr adresinden abone
olunuz.
Bu bülteni almak istemiyorsanz lütfen ebulten@
alarko-carrier.com.tr adresine boş e-posta
gönderiniz.
Haberleşme Adresi:
[email protected]
HAVA SOĞUTMALI SU
SOĞUTMA GRUPLARI
ve ISI GERİ KAZANIMI
Carrier Corporation, Syracuse, New York
Carrier Su Soğutma Grupları ve Su Soğutma
Kulelei
Bkz. www.alarko-carrier.com.tr
ALARKO CARRIER BÜLTENLERİ
- Yeni Ürün
- Haberler
- Gerçek Konfor
Bu bültenleri e-bülten olarak e-mail ile almak
isterseniz, lütfen
www.alarko-carrier.com.tr adresinden abone
olunuz.
Bu bülteni almak istemiyorsanz lütfen ebulten@
alarko-carrier.com.tr adresine boş e-posta
gönderiniz.
Haberleşme Adresi:
[email protected]
Hava Koşullandırma
Cihaz ve Donanımlarında
SES’in Önemi
TEKNİK BÜLTEN
Sayfa 2
Temmuz 2013 - Sayı 53
Hava Koşullandırma Cihaz ve
Donanımlarında SES’in Önemi
GİRİŞ
Ses, insanların günlük hayatlarında hep karşı karşıya oldukları bir olgu. Elbette ki ses hayatın sürdürülebilmesinde
önemli bir rol oynuyor. Ancak fazlası da “can sıkıyor”, şikayetlere, hatta fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklara neden oluyor.
Bu koşullarda günümüzde ses kirliliği çevresel kirliliğinin en
önemli konularından biri haline geldi.Dış ortam ve binaların içi gürültü çıkaran alet, araç, cihaz vb ile dolu.
Dış ortamda kentin caddesinde ilerlemeye çalışan büyük bir
kent otobüsünün çıkardığı egzost gazı kadar motorundan
ve diğer donanımlarından çıkan sesler de insanları rahatsız
ediyor.
Yatağımızın başucundaki alarmlı saatin elektronik zil sesine uyanmaktan başlarsak, uzun bir günün sonunda biraz
dinlenmek için bir kanepeye uzanmışken, iş yerinde tam
işinize yoğunlaşmışken, çocuğunuz ya da hastanız tam uyumuşken, insanlar evde, işte, eğlencede hemen her yerde
hem kulağa hoş gelen ve hem de sinir bozucu seslere içiçe Resim-1: Indianapolis mühendislik tesisinde hava koşullandırma cihazlarının ses değerlerinin test ediği döner kanatlı yansımalı ses odası
yaşıyor.
Hayatlarından sesi çıkartmak gayreti içinde ev sahipleri
ev ortamında istenmeyen sesleri en aza indirmeye giderek
daha çok önem veriyorlar. İç ortamlarda “sessizlik” konforun ve müşteri memnuniyetinin en önemli unsurlarından biri
haline geldi.
Artık insanların ürün seçiminde, konfor ve yüksek kaliteli
ürün arayışlarında cihazın “ses”i fark yaratan anahtar bir
etken olarak değerlendiriliyor. Bu nedenle bu alanda standartlar daha titiz hazırlanıyor. Üreticiler rekabet üstünlüğü
yaratabilmek için ses alanındaki geliştirmelerle daha fazla
ilgileniyorlar ve bu konuda yatırımlar yapıyorlar.
Hava koşullandırma (HK) sistemleri iç ve dış ortamda çalışan cihazlarıyla “ses” konusuyla yakından ilgili. Dış ortamda çalışan HK cihazlarının çevresinde rahatsızlık yaratacak
bir ses çıkarmaması artık daha önemli bir konu. Konfor
sağlamak iddiasıyla iç ortamda çalışan HK cihazları için
ses konusu daha da önemli; hatta ortamı çok iyi ısıtması ya
da soğutması kadar önemli. Düşünün ki bu cihazlar gece
yatak odalarımızda, sessizliğin önemli olduğu, örneğin kütüphaneler, konser salonları vb gibi sosyal ortamlarda da
görev yapıyor.
Tümüyle sessiz bir cihaz üretmek bugünün teknolojisiyle mümkün değil. O zaman “en sessiz” cihazı üretmek önem kazanıyor.
“Ses”in giderek artan önemini üretici firmaların pazarlama ve
tanıtım çalışmalarında da görebiliyoruz; hemen her ürün kataloğunda cihazın ses düzeyiyle ilgili açıklamalar daha fazla
yer alıyor.
Bu süreçte yer alan, başta ürün dağıtıcıları ve satıcılarından
son kullanıcılara kadar her kesimin sesler hakkında bilgili olması gerekiyor. Ürün dağıtıcıları ve satıcılarının ürünün ses bilgilerini, bu konuda belki hiç bilgisi olmayan ya da bilgisi lise
fizik dersinden aklında kalanlarla sınırlı olan son kullanıcılara
doğru olarak açıklayabilmeleri için sesin nasıl üretildiği, ses
seviyesinin nasıl ölçüldüğü ve karşılaştırmaların nasıl yapıldığı
gibi temel konuları anlamaları, bu konudaki standartları bilmeleri önem kazanıyor.
Bu kısa makalede, sesle ilgili temel konularda temel kavramlara ve CARRIER’ın deneyimlerine bağlı olarak bilgilendirme
yapılması hedefleniyor.
TEKNİK BÜLTEN
Temmuz 2013 - Sayı 53
Sayfa 3
STANDART HALE GETİRİLMİŞ SES DEĞERLENDİRMELERİ Hava koşullandırma cihazları satın alacak müşteriler
NİÇİN ÖNEMLİDİR?
için ARI Ses Değerlendirmeleri, ürünlerinin ARI Ses
Seslerin karmaşık kaliteleri ve bunların insan kulağınca algı- Değerlendirmelerini veri olarak sunan üreticilerin
lanmaları, bazı sesleri daha gürültülü, bazılarını daha rahatsız ürünlerin karşılaştırabilmesi için çok güzel bir yöntemedici ve bazılarının da sakinleştirici olarak tanımlanmalarına dir. Ancak bu değerlendirme yapılırken ortam koşulneden olur. Ancak insandan insana değişebilen bu öznel kri- larının, montaj yerinin ve diğer değişkenlerin sistemin
terlerle sesleri kesin olarak ölçmek, karşılaştırmak ve değerlen- üreteceği sesi etkileyeceği de bilinmelidir. ARI ses dedirmek mümkün değildir. Pratikte yan yana koyup dinlemeniz ğerlerinin bir standart oluşturabilmesi için farklı ürünve karşılaştırmanız mümkün olmayan ürünlerin ses seviyelerini ler aynı standart koşullarda test edilir.
belirlemeye çalışırken, standart hale getirilmiş, tutarlı bir değerlendirme sistemi olması çok önemlidir. Bu nedenle, hava
koşullandırma sistemlerinin ses değerlendirmelerini anlamak
ve kullanıcılar için bunları yorumlamak, satış ve müşteri memnuniyetini devam ettirmek için çok kritik bir unsur olmaktadır.
SES NEDİR VE SESİ NİÇİN ÖLÇERİZ?
İnsan kulağının fark ettiği her basınç değişikliği SES
olarak tanımlanabilir. Bazı sesler yukarıda belirttiğimiz
ve hepimizin de günlük hayatımızdan bildiği gibi kulağa hoş gelir, bazıları rahatsız edicidir. Bütün kulaklar,
eğer fiziksel veya biyolojik bir engel yoksa sesleri duyar ve farklı yorumlar. Sesleri ölçmek bize farklı sesleri
ARI SES DEĞERLERİ VE “GALON BAŞINA MİL”
isabetli bir şekilde tanımlama olanağı sağlar ve aşağıCARRIER ve bir çok başka hava koşullandırma üreticisi tara- dakiler işlevler için de temel oluşturur:
fından desteklenen ARI (Air-Conditioning and Refrigeration
Institute) Ses Değerlendirmeleri, standart hale getirilmiş bir de- • Müşterilerin modeller ve markalar arasında karşılaştırma yapmasında,
ğerlendirme sistemidir; ürünler arasında ses seviyelerinin hassas olarak karşılaştırılmasını sağlar. Yeni bir arabada galon • Hava koşullandırma cihazlarında sorun tespiti ve
başına mil (m/g veya mpg), metrik sistemde ifade edersek litre
giderilmesinde,
yakıt başına kilometre (km/l) değerlendirmelerinin karşılaştırıl- • Rahatsız edici seslerin bilimsel tetkik edilmesinde,
masına benzer.
• Ürün kalite geliştirmesi için karşılaştırılmalar yapılmasında.
SES ÖLÇÜMÜ BİRİMLERİ
Hertz (Hz) – Hertz ses frekanslarını (saniye başına baskı titreşimleri sayısı) ölçmek için kullanılan bir birimdir.
Bir sesin frekansı doğrudan sesin özgün tonuyla ilişkilidir. Örneğin; gök gürültüsün alçak sesi düşük frekanslı bir sestir, bir sirenin keskin sesi ise yüksek frekanslı
bir sestir.
Şekil-2
Çoğu araba kullanıcısı “mpg” veya “km/l” değerlendirmelerine aşinadır. Onlar, araba sürme alışkanlıkları, arazi, şehir
içi veya otoyol sürüşü, kullanılan yakıt tipi ve diğer değişkenlerin 1 galon veya 1 litre yakıtla alınabilecek yolu (mil veya
kilometre) etkileyeceğini bilirler. Aynı zamanda “galon başına
mil” veya “litre başına kilometre” kavramının, farklı marka ve
model arabalardan bekleyecekleri mil performansını karşılaştırmak için iyi bir yol olduğunu da kabul ederler.
Desibel (dB) – Desibel sesin basınç dalgalanmalarının
genişliğini ölçer. Desibel normalde sesin “yüksekliği” ile ilişkilidir. Ayrıca bilmekte yarar vardır; desibel
ölçümlerinin daha yüksek hassasiyette yapılabilmesi
için, sesi insan kulağına çok benzer bir şekilde işleyen
“dengeleme ağları” kullanılarak ve uyum için belirgin
ses frekansları süzülerek ince ayarlar yapılabilir.
ARI Standartları’na (ARI Standard 270-95) uyan tüm
hava koşullandırma cihaz üreticileri ses ölçümlerini
“A” ağırlıklı desibeller veya dBA olarak listeler.
Yukarıda belirtilen bilgiyi hatırlamak önemlidir; çünkü
dB ses ölçümlerini dBA ses ölçümleri ile karşılaştırmanın basit bir yolu yoktur. Müşterilerin doğru bir karşılaştırma yapabilmeleri için, ses değerlendirmelerinin
aynı ölçü birimi kullanılarak listelenmesi gerekir.
TEKNİK BÜLTEN
Temmuz 2013 - Sayı 53
Sayfa 4
SESİN İNSAN KULAĞINA ETKİLERİ
Tipik, sağlıklı insan kulağı, 20 Hz ile 20 kHz arasında olan
frekanslardaki sesleri algılar. Veya çoğumuzun daha aşina
olduğu bir ölçüyle, 0 desibelden (dB) ağrının eşiğine, yaklaşık 130 dB veya üstüne kadar algılanabilir. Kulağın algılayabildiği en küçük ses değişimi 3 dB civarındadır. Kulağın
sesleri yorumlama biçimini nedeniyle, 6dB bir artış yani kulağın algılayabildiği sesin iki katı bir sesin, iki kat daha yüksek
olarak algılanabilmesi için 10dB kadar olması gerekir.
kontrollü yansımalı bir ses odasında, elle kullanılan
bir ses ölçme cihazı ile belirlenir. Ortam böylesine
kontrollü olduğu için, sahada dBA olarak yapılacak
hiçbir ölçüm listelenen cihaz değerlendirmeleriyle
uyuşmaz. Yapılacak saha ölçümlemelerini etkileyebilecek değişkenler aşağıda belirtilen unsurları içerebilir:
• Sıcaklık
• Rüzgar
• Nem
• Her hangi bir dış ses
Resim-3
Bu konuyu daha da karmaşık bir hale getirmek için, sesin
kulak tarafından algılanmasını sağlayan birkaç etkenden
daha söz edebiliriz:
• Bütün kulaklar tüm frekanslara karşı hassas değildir.
• Düşük frekanstaki seslerin göreceli olarak aynı yüksekliğe
sahip olması için daha yüksek desibellerde olmaları gerekir.
• Kısa ve ani sesler (bir çekicin çiviye vurması gibi), az farklı
düşük dB’de fakat daha uzun süreli sesler kadar yüksek
çıkmaz.
SESLER NASIL ÖLÇÜLÜR?
Karşılaştırmada en yüksek hassasiyet ve tutarlılığı sağlamak
için HVAC üreticileri, sesi ölçerken sese insan kulağıyla hemen hemen aynı şekilde yanıt veren cihazlar kullanırlar.
Ses verileri tipik olarak sertifikalı, ARI standartlarına göre sesleri ortalayan bir cihaz döner kanatlı bir donanımla, yüksek
Resim 4. Ses laboratuvarından yansımalı ses odası
ÇOKLU ÜNİTELERDEN SES
Cihazın birden fazla parçasının sesinin ölçüldüğü durumlarda, her parçanın dBA değerini ekleyerek toplam bir ses değeri elde edilebilir. Desibel birimleri arasında temelde logaritmik bir ilişki vardır; bu nedenle iki değeri “eklemek” bazı
hesaplamaları gerektirir. Bunu bilmek önemlidir. Örneğin
Carrier’ın ürün dökümanlarında pazarlama bilgisi olarak
rakip bir ürünün sesine ulaşmak için kaç adet CARRIER aynı
tipte ünitesinin aynı anda çalışması gerektiğinden söz edilir.
Buradaki karşılaştırmada yukarıda belirttiğimiz gibi özel hesaplamalar yapılmıştır. CARRIER dökümanında belirtilen cihaz sayısı kadar bir cihazın sesi matematik işlemle toplanırsa
sonuç rakip cihazın ses seviyesine eşit olmaz. Bu bilinmezse
ve müşteriye doğru anlatılmazsa müşteri aldatıldığını düşünebilir.