3. Barınak Yer Seçimi Süreci

TMMOB COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ KONGRESİ 2011
31 Ekim - 04 Kasım 2011, Antalya
HAYVAN BARINAĞI YER SEÇİMİNDE CBS'NİN KULLANIMI
Işık Beyazıt, Kaan Güler, G.Ecem İnanoğlu, Fatmagül Batuk
Yıldız Teknik Üniversitesi, Harita Müh. Bölümü, Davutpaşa İstanbul, [email protected], [email protected],
[email protected],[email protected]
ÖZET
Birçok coğrafi bilgi sistemi (CBS) çalışmasında insanların yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik uygulamalar yapılırken bu
çalışmanın başlangıcında, insanlar göz ardı edilmiş, dünyada yaşayan diğer canlılardan hayvanların yaşam kalitesinin artırılması
sosyal sorumluluk olarak ele alınmıştır. Bu yaklaşımda gelişmiş ülkelerde bir çok üniversitede yapılan öğrenci çalışmaları da etkili
olmuştur. Bir çok ülkede öğrenciler; çok az kalmış hayvan türlerinin, örneğin yılanların daha kaliteli yaşaması için araştırmalar
yapmakta ve CBS ile çalışmalarını bütünleştirmektedirler. Ancak bir CBS tasarımında mevcut uygulamaları, kanunları, ülkedeki
durumları da dikkate almak gerektiğinden, sonuçta tasarlanan sistem gene insan yaşamıyla ilgili olmuştur. Çalışmada, İstanbul’un
Gaziosmanpaşa ve Eyüp ilçelerini kapsayan bir alanda kurulacağı varsayılarak, hayvan barınağı için en uygun yer seçimi konusu
işlenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Coğrafi Bilgi Sistemi, Hayvan Barınağı, Coğrafi Analiz
ABSTRACT
ANIMAL SHELTER SITE SELECTION WITH GIS
Improving the life quality of animals from inside of the other living creatures in the world was considered as social responsibility in
this study, while in many geographic information systems application is aimed to improve the life quality of people.Besides, student
studies in many universities from developed countries are effective to form this approach.In many countries, students do research
about making a more qualified life for animals on the edge of extinction, such as snakes, and they integrate their studies with
GIS. However present applications, laws and situations of the country are required to take into consideration in a GIS design, so the
system which designed ultimately is related to human life. In this study, the most appropriate site section for animal shelters which is
assumed to be established in the area that involves the two counties of Istanbul: Gaziosmanpasa and Eyup, is processed.
Keywords: Geographical Information System, Animal Shelter, Spatial Analysis
1. GİRİŞ
Bir çok CBS çalışmasında insanların yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik uygulamalar yapılmaktadır. Bunlara kent
bilgi sistemleri, altyapı bilgi sistemleri örnek olarak verilebilir. Bitkiler ve hayvanlar ile ilgili uygulamalara ise
ülkemizde çok rastlanmamaktadır. Bu çalışmanın başlangıcında, insanlar göz ardı edilmiş, dünyada yaşayan diğer
canlılardan hayvanların yaşam kalitesinin artırılması sosyal sorumluluk olarak ele alınmıştır. Bu yaklaşımda gelişmiş
ülkelerde bir çok üniversitede yapılan öğrenci çalışmaları da etkili olmuştur. Bir çok ülkede öğrenciler; çok az kalmış
hayvan türlerinin, örneğin yılanların daha kaliteli yaşaması için araştırmalar yapmakta ve CBS ile çalışmalarını
bütünleştirmektedirler (URL 1).
Bu çalışmada bir bölgede kurulacak olan hayvan barınağı için yer CBS destekli yer seçimi uygulaması yapılmıştır
(Beyazıt vd, 2011). Yer belirleme çalışmalarında CBS'nin kullanımı ile daha kolay, hızlı ve tutarlı bir şekilde karar
verilebileceği gösterilmeye çalışılmıştır. Oluşturulan sistem yardımıyla, yer seçimi süreçlerinde olası bölgeler hem
topoğrafik açıdan incelenebilir hem de veritabanına girilen sözel veriler arasında ilişkiler kurularak sorgulamalar
yapılabilir. Böylece uygulayıcı barınağı kurmadan önce nerelerde ne gibi sıkıntı ya da kolaylık yaşayabileceğini net bir
şekilde algılayarak, görselleştirmeler ile de destekleme olanağı bulur. Barınağın kurulduktan sonraki aşamalarında
gerçekleşebilecek durumların da CBS'de analizlerle görülmesi mümkündür. Örneğin barınağın konumundan önemli
noktalara en kısa yol analizi yapılarak ne kadar sürede ve nasıl ulaşılabileceği tespit edilebilir, aynı zamanda barınak
ve çevresi üç boyutlu modellenerek görselleştirme de sağlanabilir.
2. MATERYAL VE METOT
Çalışmada İstanbul'un Gaziosmanpaşa ve Eyüp ilçelerini kapsayan bir bölgede kurulacak olan hayvan barınağı için
uygun yerlerin belirlenmesi amaçlanmıştır (Şekil 1). Temel veri altlığı, HGK'nın ürettiği üç adet 1/25000 ölçekli
standart topoğrafik haritaların taranmış görüntüleridir. Eczane vb yerler için İstanbul'un dijital verilerinden
yararlanılmıştır. Veri toplama ve işleme için ArcGIS 10 CBS yazılımı kullanılmıştır. Sayısallaştırmada ArcGIS
ArcScan modülü, yer belirleme sürecinde de "Spatial Analyst" modülü etkin olarak kullanılmıştır.
Hayvan Barınağı Yer Seçiminde CBS'nin Kullanımı
Şekil 1: Çalışma alanı
Çalışmada izlenen akış aşağıdaki gibidir:
 Ölçütlerin araştırılarak belirlenmesi
 Çalışma bölgesinin belirlenmesi
 Veri tabanı ve işlem tasarımı
 Veri toplama
 Yer seçimi verilerinin düzenlenmesi
 Yer seçimi işlemi
2.1. Ölçütlerin Belirlenmesi ve Veri Toplama Süreci
Çalışma kapsamında bir çok barınak ve veteriner aranmış, kanunlar incelenmiştir. Sonuçlar araştırıcılar açısından çok
yeterli olmasa da; barınak yer seçiminde; gürültü ve kokunun yerleşim yerlerine ulaşmaması ve hayvanların rahat
dolaşımı açısından düz bir alan olması ölçütleri belirlenmiştir. En kısa yol vb sorgulama süreci için de eczaneler,
hayvan hastaneleri vb detayların kullanılması tasarlanmıştır.
Veri toplama aşamasında öncelikle 1/25000 ölçekli haritaların içeriği incelenmiş, çeşitli kaynaklardan da yararlanılarak
haritalar tanınmaya çalışılmıştır (URL 2). İlk işlem olarak harita görüntüleri, pafta köşe koordinatlarından yararlanılarak
afin dönüşüm ile koordinatlandırılmış ve ED50 Datumu, UTM koordinat sistemi, 35K dilim orta meridyeni
tanımlanarak 6o 'lik sistem görüntülere aktarılmıştır.
Belirlenen ölçütler harita içeriği ile değerlendirildiğinde eğim (düz alan) ve bakı (koku ölçütü için) katmanlarının
olması gerektiği ve bu tür verilerin de sayısal yükseklik modelinden (SYM) üretilebileceği, SYM için de haritalardaki
eş yükselti eğrileri ve göl vb sınırların sayılaştırılması gerektiği tespit edilmiştir. Yerleşim yerlerinden uzaklık ölçütü
için haritalarda yerleşim, orman vb arazi kullanımını gösteren detayların sayısallaştırılması gerekmektedir.
Sorgulamalarda kullanılmak üzere karayolu verileri de benzer olarak tasarlanmıştır.
Görüntülerdeki eş yükseklik eğrileri, ArcScan yazılımı ile otomatik olarak vektöre dönüştürülmüş, sayısallaştırma
işlemi tamamlandıktan sonra veriler incelenmiş, gereksiz detaylar silinmiştir. Daha sonra pafta üzerinden eğriler takip
edilerek, öncelikle ana eğrilere olmak üzere, tek tek yükseklikleri girilmiştir. Haritalarda bulunan karayolları çizgi,
yerleşim ve orman sınırlarını içeren arazi kullanımı verileri poligon tarzında sayısallaştırılmıştır. Bölgedeki eczane vb
noktasal veriler de sisteme eklenmiştir (Şekil 3).
Beyazıt vd.
Şekil 2: Sayısallaştırılan eş yükseklik eğrileri ve diğer veriler
İkinci aşamada sınırlar ve yükseklik eğrisi verileri kullanılarak "SA-Topo to raster” ile SYM verisi üretilmiştir. SYM
öncesinde ve sonrasında gerekli kontrol ve düzeltmeler yapıldıktan sonra tek başına kalan anlamsız pikseller
düzeltilmiştir. SYM'den eğim ve bakı verileri türetilmiştir.
Şekil 3: SYM, Eğim ve Bakı verileri
3. BARINAK YER SEÇİMİ SÜRECİ
İstanbul'daki rüzgar yönleri ile ilgili araştırma yapılmış, ancak sadece hakim rüzgarın Kuzey ve Kuzeydoğu olduğu
bilgisine ulaşılmıştır. Bakı verisi üzerinde çalışılarak bu yönde rüzgarlar ile koku ve ses gelmeyecek alanlar
belirlenmiştir. Yerleşim yerleri verisi bu açıdan değerlendirilmiş ve bu tür bölgeler için uygun alanlar seçilmiştir. Son
olarak tüm bölgede eğimi %5 in üzerinde olan alanlar elenmiştir. Hayvan barınağı için sonuçta ortaya çıkan alanlar,
bütünlük ve yüzölçümü açısından değerlendirilmiş ve olası bir yer tercih edilmiştir. Seçilen yer, ayrıca hayvanlara
gerekebilecek ilaçlar açısından değerlendirilmiş, en kısa yol analizleri yapılmıştır.
Yer seçimi için veri düzenlemenin ilk aşamasında yerleşim alanları ile rüzgar yönü arasındaki ilişkisinin kurulması için
tüm yerleşim yerlerine bakı analizi uygulanmıştır. Bakı verisi ondalıklı sayıdan tamsayı içeren raster veriye
dönüştürülmüştür. Derece cinsinden oluşan yön değer aralıklarına 1,2,3,4.. gibi yeni değerler atanarak veri tekrar
oluşturulmuştur. Yerleşim alanları içerisinde kuzey ve kuzeydoğuya bakan alanlara yıl içerisinde Kuzey ve Kuzey
doğudan rüzgar eseceği için bu alanların ön kısımlarına barınak yapılamaz. Yerleşim alanlarında kuzey ve kuzeydoğuya
bakan kısımları belirmek için zonal istatistik uygulanmıştır. Analiz sonucunda yoğunluklu olarak kuzeye bakan alan
çıkmaz iken kuzeydoğuya bakan üç adet alan saptanmışır. Bu veri tekrar yenilenmiş ve 3 alana 1 yani olumsuz değer
geri kalan numaralı alanlara ise 0 yani olumlu değerler atanmıştır.
Barınaktaki seslerin yerleşim alanlarında yaşayanları rahatsız etmemesi için barınağın yerleşim alanına en az 500 m
uzaklıkta yapılabileceği düşünülmüş ve bu alanları belirleyebilmek için tampon analizi kullanılmıştır. Gürültü faktörü
için tampon analizi uygulandıktan sonra, veride şartı sağlayan yerlere 0 sağlamayan yerlere ise 1 değerleri atanarak
raster veri yenilenmiştir.
Barınağın yapılacağı alanda hayvanların rahat bir şekilde dolaşmasını sağlamak amacı ile eğimin % 0- 5 arasında
olmasına karar verildiğinden eğim verisinde bu aralığa "0" diğerlerine 1 değeri atanarak veri yenilenmiştir.
Son olarak üç ölçütün bir arada değerlendirildiği lokasyon analizi yapılmış ve her üç ölçüt içinde "0" değerini taşıyan
pikseller seçilmiş ve barajlar elenerek barınaklar için uygun yerler belirlenmiştir (Şekil 4).
Şekil 4: Koku, Gürültü, Eğim ölçütleri ve uygun alanlar
Hayvan Barınağı Yer Seçiminde CBS'nin Kullanımı
4. TARTIŞMA VE SONUÇLAR
Dünyada yaşayan, insanlar dışında hayvanların da korunması, ideal ortamlarda yaşamlarını sürdürmeleri aslında
gelecek yaşam döngüsü açısından oldukça önemlidir. Çalışmada ele alınan hayvan barınakları için yer seçiminde CBS
kullanımı bu konuya örneklerden biri olmuştur.
Yer seçimi için, İstanbul’un iki ilçesinin bir bölümünü kapsayan üç adet 1/25000 ölçekli ST harita sayısallaştırılmış,
vektör verilerden SYM, eğim, koku ve gürültü katmanları üretilerek CBS ortamında raster analizler yapılmıştır. Barınak
için uygun yerler belirlenmiştir
Çalışmada veri toplamadan önce yapılan analiz, zaman kısıtlılığı nedeniyle çok yeterli olmamıştır. Özellikle hayvanları
ilgilendiren diğer bilim dallarından uzmanlarla çalışılarak ölçütlerin daha da geliştirilmesi, çalışma sırasında ve
sonrasında hissedilen bir eksikliktir.
KAYNAKLAR
Beyazıt, I., Güler, K., İnanoğlu, G. E., 2011. ArcGIS ile Sayısallaştırma Analiz ve Sorgulamalar, Lisans Bitirme
Çalışması, YTÜ Harita Müh. Böl, İstanbul.
URL 1, http://www.uoguelph.ca/geography/research/geog4480_w2011/index.shtml
URL 2, http://www.hgk.msb.gov.tr/urunler/veri_sozlugu_25-50-100.pdf