BİRİNCİ BASAMAKTA HASTA HEKİM GÖRÜŞMESİNDE CİNSELLİK

BİRİNCİBASAMAKTAHASTAHEKİMGÖRÜŞMESİNDECİNSELLİK
SORGULAMASI
Doç.Dr.SerdarÖztora
AileHekimliğiAnabilimDalı
Amaç:Birincibasamaktacinselsorunlarayaklaşımkonusundabilgisahibi
olmalarıamaçlanmaktadır.
Hedefler:Budersinsonundaöğrenciler
— Birincibasamaktacinselsorunlarayaklaşımıtartışabilecek
— Cinselgörüşmededikkatedilmesigerekennoktalarısayabilecek
— CinselgörüşmedeAileHekimiyaklaşımınıtartışabilecektir.
CinselSağlık(DünyaSağlıkÖrgütütanımı)
— Cinsellikfiziksel,duygusal,entelektüelvesosyalyönlerinkişiliği,iletişimi
veaşkızenginleştiricietkilerininbileşimindenoluşur.
— Herkesincinselbilgilereulaşmavecinselilişkiyizevkiçinyadaüreme
amacıylayaşamahakkıvardır.
— Cinselbirvarlıkolarakinsanınsadecebedenseldeğil,duygusal,düşünsel
vetoplumsalbütünlüğünüsağlayan;kişilikgelişimi,iletişimvesevginin
paylaşımınıolumluyöndezenginleştirenvearttıransağlıklılıkhalidir.
Cinsellik
— Cinseldoyumuveikiinsanınbirarmoniiçerisindeberaberlikleriniiçeren,
sosyalkurallar,değeryargılarıvetabularlabelirlenmiş,biyolojik,
psikolojikvesosyalyönleriolanözelbiryaşantıdır.
— Hemsağlıkta,hemdehastalıktaönemliyertutar.
— Kolaylıklagözdenkaçırılabilir.
— Ailehekimiönemlibirnoktadadır:
— Tanı
— Tedavi
— Bilgilendirme
Cinselöyküihmalnedenleri
— “Yeterliformeleğitimalmadım”
Cinselöykünasılalınabilir?
— Cinselöyküalırkenhastaodaklıyaklaşımönemlidir.Bireyselveçift
olarakdeğerlendirmeyapmakgerekebilir.
— Cinselsağlıkhakkındabilgilendirmeile
— Broşür,anketleraracılığıyla
— Anamnezsırasında
— Sosyalöykü
— Genitoürinersistemsorgulanması
Öyküalırkenşunlaradikkatedilmelidir:
— Doktoryargılayıcıolmayan,sakinverahatbirgörünümdeolmalı,
— Gizlilikgarantisiverilmeli,
— Sorusormasınaolanaktanımalıdır
— Belirsizyadauygunolmayanterimlerikullanmamakgerekir
— Tıbbibilgivetedaviseçenekleriverilebiliramacinselyaşamadair
direktiflerverilmemelidir.
Görüşmeteknikleri
— Dahiletme(inclusion):Hastacinselliğeyöneliksorularınklinikuygulama
vekoruyucubakımınrutinbirbölümüolduğukonusundarahatlatılır.
— “Şimdisanatümgençerişkinhastalarımasağlıkveilişkileri
hakkındasorduğumbirkaçsorusoracağım.”
— Normalleştirme(normalization):Doktor,hastaylailetişimiduygusal
olarakgüçlükyaratabilecekkonularda,hastayabudeneyimlerinoldukça
sıkolduğunuveyalnızolmadığınıhissettirir.
— “Diyabetiolanbirçokinsanaraaracinselbirleşmedezorluk
yaşayabilir,sizinböylebirprobleminizvarmı?”
— Genelleştirme(universalization):Potansiyelolarakhassaskonularda
soruyuherkesinyaptığınıvurgulayacakşekildeformüleedilir.
— “Mastürbasyonyapıyormusunuz?”yerine
— “Nesıklıktamastürbasyonyapıyorsunuz?”gibi
Cinselsağlıkileilgiliöyküalınırkenneleredikkatetmelidir?
— Başlangıcı
— Şekli
— Süresi
— Probleminöyküsü
— Başkaşekillerdeolupolmadığı
Temeltıbbicinselliksorgulamasıçerçevesindesorgulanmasıgerekenler:
1. Cinselaktivite
1. Türü
2. Sıklığı
2. Cinselpartner
3. Cinselyönelim
4. Cinselişlevlerdenmemnuniyetvecinselişlevhakkındaherhangibir
problemvarlığıvedoğası
5. Cinseldavranışlarıileilgilisağlıkkonularınıanlayıpanlamadığıve
sakatlık(ör:osteoporozdakalçakırığı),enfeksiyongeçişiveya
istenmeyengebeliklerileilgiliönlemalıpalmadığı
6. Aksiolarak,fizikseldurumuveyatedavirejimihakkındakialgısınıncinsel
işleviüzerineetkileri
7. Hastanıncinselkonularveyacinselişlevlerhakkındapaylaşmakistediği
endişeleri,yanlışalgılamalarıveyasoruları
8. İlgiliherhangibirgeçmişolay,özellikleduygusal,fizikselveyacinsel
istismar
KONTRASEPSİYONYÖNTEMLERİ
Doç.Dr.SerdarÖztora
AileHekimliğiAnabilimDalı
Gebelikoluşmasıiçin
— Ovum
— Sperm
— Sağlıklıkadınanatomisi
Kadındışgenitalorganları(vulva)
— Labiamajor-herikiyandayağvebağdokusu
o Yağveterbezleri
o Kıllar
o Monspubis
— Labiaminör-yağbezi,azsayıdaterbezi,kılyok
— Vestibül-labiaminörarasındakiaçıklık
o Üretra
Kadıniçgenitalorganları
— Vajina
— Uterus
— Falloptüpleri
— Overler
Menstruasyon
— Östrojenveprogestronunetkisiilehazırlananendometriyumun
periyodikolarakdökülmesi
o 22-35gün(ort.28gün)debir
o 1-8gün(ort.5gün)devameder
o 12-14.günovulasyon
MenstrüelSiklus
— MenstrüelFaz
o Yüzeyveortatabakadadökülme
— ProliferatifFaz(Folikülerfaz)
o KanamaveovülasyonsonrasıLHpikiarasındakidönem
o Östrojenetkisiyleendometriumtekraryapılanıyor
— PeriovulatuarFaz-Ovülasyon
o 3günsürer
o Korpusluteumgeçdevreyegirerseöstrojenazalmasınabağlı
lekelenmeşeklindekanamaolur
— SekretuarFaz(LutealFaz)-ovülasyon-menstrüeldönem
MenstrüelDöngü
Kontrasepsiyonyöntemleri
— Hormonalmetod
— İntrauterinmetod
— Bariyermetodu
— Sterilizasyon
— Doğalyöntemler
— Acilkontrasepsiyon
Hormonalyöntemler
— Hapveminihap
o Hergündüzenlialınmasıgerekir.
o Kadındayumurtlamavedöllenmeyiengeller.
o Doğrukullanıldığındaçoketkilidir.
o Adetinilkbeşgünüiçinde,tercihenilkgünüalınmaya
başlanmalıdır.
o Adetöncesigerginliğiveadetsancılarınıönler
o Rahimveyumurtalıkkanserlerinekarşıkoruyucudur.
o Adetkanamalarınınmiktarınıazalttığındanbunedenle
oluşabilecekkansızlığakarşıkoruyucuetkilerivardır.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
— Hap
o Kadındadoğalolarakbulunankadınlıkhormonlarındanikisini
(östrojenveprogesteron)içerir.
o 35yaşveüstündeolup,sigaraiçenkadınlarhaplakorunacaksa
sigarayıbırakmalıdır.
o Annesütününmiktarınıazalttığıveyapısınıdeğiştirdiğiiçin
emzirirkenkullanılmaz.
— Minihap
o Kadındadoğalolarakbulunankadınlıkhormonlarındanyalnızca
birini(progesteron)içerir.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
— Aylıkiğne
o Düzenliolarakaydabirkez,kasiçineenjeksiyonlauygulanır.
o Östrojenveprogesteroniçerir.
o Yumurtlamavedöllenmeyiengeller.
o Doğrukullanıldığındaçoketkilidir.
o Adetinilkyedigünüiçindetercihenilkgünüuygulanır.
o 35yaşüstündevesigaraiçenkadınlarsigarayıbıraktıklarında
kullanabilirler.
o Annesütününmiktarınıazalttığıveyapısınıdeğiştirdiğiiçin
emzirirkenkullanılmaz.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
— Üçaylıkiğne
o Düzenliolaraküçaydabir,kasiçineenjeksiyonlauygulanır.
o Kadınlıkhormonlarındanyalnızcabirini(progesteron)içerir.
o Yumurtlamavedöllenmeyiengeller.
o Doğrukullanıldığındaçoketkilidir.
o Adetinilkyedigünüiçindetercihenilkgünüuygulanır.
o Arakanamalarıolabilirveuzunkullanıldığındakullanımsırasında
adetgörülmeyebilir.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o İğnelerkesildiktensonra,tekrargebekalmak,ortalamadokuzay
gecikebilir.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz
— Derialtıkapsülleri
o Koluniçkısmınayerleştirilenvekibritçöpübüyüklüğündesilikon
çubuklardır.
o Kadındadoğalolarakbulunankadınlıkhormonlarındanyalnızca
birini(progesteron)içerir.
o Yumurtlamavedöllenmeyiönler.
o Türünegöreüçyadabeşyılboyuncagebeliktenkorur.Çok
etkilidir.
o Gebelikşüphesiolmayanherhangibirgünde,tercihenadetinilk
yedigünüiçindeuygulanır.
o Adetkanamasımiktarındaazalma,arakanamalarvelekelenmeye
nedenolabilir.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
İntrauterinmetod
— Rahimiçiaraç(RİA)
o Rahimiçineyerleştirilenküçükplastikbiraraçtır.Bakırvehormon
içerentiplerivardır.
o Döllenmeyiönler.Çoketkilidir.
o 10yılakadarkoruyanbakırlıtiplerivardır.
o Kadınıngebeolmadığındaneminolunanherhangibirzamanda
uygulanabilir.
o Uygulamasırasındaadetliolmakgereklideğildir.
o Çıkartıldığındahemengebekalınabilir.
o İlkaylardalekelenme,adetmiktarındaartmaveyaadetsüresinde
uzamaya,adetsancısınanedenolabilir.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
o Kurallarınagöreuygulandığındaenfeksiyonanedenolmaz.
Bariyeryöntemleri
— Kondom(prezervatif,kılıf,kaput)
o Erkeklertarafındankullanılmaküzerebirçeşitlastiktenyapılmış
çokinceveesnekbirkılıftır.
o Cinselilişkisırasında,meniiçindekierkektohumhücrelerinin
(sperm)kadınınvajinasınageçmesiniengeller.
o Doğrukullanıldığındaoldukçaetkilidir.
o HercinselilişkiiçinYENİ,KULLANILMAMIŞBİRKILIFkullanılır
o Kondomsertleşmişerkeklikorganına,kadınınvajinasınaHİÇ
TEMASETMEDENÖNCEtakılır.
o Boşalmasonrasıorgangevşemedençıkartılmalıdır.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-b,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korur.
o Hiçbiryanetkisiyoktur.
— Kondomtakılması
— Diyafram
o İncelastiktenyapılmış,rahimağzınıörtenkubbeşeklindebir
araçtır.
o Spermlerinvajinadanuterusageçmesiniengeller.
o Doğrukullanıldığındaoldukçaetkilidir.
o Cinselilişkidenönceyerleştirilirveilişkidenenerkenaltısaat
sonraçıkarılır.
o Doğrukullanılırsa,aynıdiyaframyıkanıpkurulanarakikiyıl
süreylekullanılabilir.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o Bazıcinselyollabulaşanenfeksiyonlarakarşıkoruyucudur. o
— Kadınkondomu
o İnce,şeffaf,yumuşakplastiktenyapılmış,uçlarıhalkailegerilmiş
kılıfşeklindebiraraçtır.
o Cinselilişkiöncesinde,kadınınvajinasınayerleştirilir.
o Cinselilişkisırasında,meniiçindekispermlerinkadınınvajinasına
dökülmesiniengeller.
o Spermisitlebirliktevedoğrukullanıldığındaoldukçaetkilidir.
o Hercinselilişkideyenibirkadınkondomukullanılmalıdır.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-b,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korur.
o Hiçbiryanetkisiyoktur.
— Spermisitler
o Kadınınvajinasınakonularakuygulananjel,fitilveköpüren
tabletlerdir.
o Tabletlerinerimesiiçincinselilişkiden10–15dakikaönce
vajinanınderinineuygulanmalarıgerekir.
o Etkisinitamgösterebilmesiiçincinselilişkidensonradaenaz6
saatvajinahiçbirsebepleyıkanmamalıdır.
o Vajinanındoktortarafındanönerilmedikçe,herhangibirsebepten
yıkanmasıdoğalkorunmasınıbozarakenfeksiyonlarınoluşma
riskiniartıracağındankesinlikleönerilmez.
o Erkektohumhücrelerinivajinaiçindeetkisizhalegetirerek
gebeliğiönler.
o Doğrukullanıldığındaoldukçaetkilidir.
o Hercinselilişkiiçinuygulamatekrarlanmalıdır.
o Annesütünüetkilemediğiiçinemzirenkadınlardakullanabilir.
o Bazıcinselyollabulaşanenfeksiyonlarakarşıkoruyucudur.
Kalıcıyöntemler:
— Kadındatüplerinbağlanması
(Tüpligasyonu)
o Artıkçocukistemeyençiftlerde,kadınlarınyumurtalık
kanallarının/tüplerinameliyatlabağlanmasıdır.
o Tüplerbağlandığıiçinyumurta,spermilekarşılaşmaz.Böylece
döllenmeengellenir.
o Çoketkilidir.
o Gebelikşüphesiolmayanherhangibirzamanda,kadınevliise
kendisininveeşininyazılıonayıileyapılır.
o Cinselarzu,yeterlilikvedoyumda,adetkanamalarındahiçbir
değişikliğeyolaçmaz.
o Hastanedeyatmayıgerektirmez.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
— Erkektekanallarınbağlanması(Vazektomi)
o Artıkçocukistemeyençiftlerde,erkeklerinspermkanallarının
bağlanmasıdır.
o Kanallarbağlandığıiçinspermlerejakülatageçmez.
o Böylecedöllenmeengellenir.
o Koruyuculuğunbaşlamasıhemengerçekleşmez.
o İlk20boşalmadayadayaklaşık3aysüreylekondom(prezervatif,
kılıf)gibiekbiryöntemkullanılmalıdır.
o Çoketkilidir.
o Cinselarzu,yeterlilikvedoyumda,erkeklikorganının
sertleşmesindehiçbirdeğişikliğeyolaçmaz.
o Erkekevliisekendisininveeşininyazılıonayıileyapılır.
o Hastanedeyatmayıgerektirmez.
o Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,
belsoğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
Doğalkorunmayöntemleri
— Bazalvücutısısıtakibi
o Bazalvücutısısınınpostovulatuarartışıilemenstrüelsiklüsün
lutealfazınısaptar
— Takvimmetodu
o Menstrüeltakvimegörefertilperiyodutahmineder
— Servikalmukustakibi
o Servikalsalgılardanfertilperiyodunbaşlangıçvebitişzamanını
saptar
— Laktasyonelamenore
o Emzirmeyoluileovulasyonunsupresyonu;etkinlikpostpartum6
ayilesınırlıdır
— Semptotermalmetod
o Servikalmukustakibi,takvimmetoduvebazalvücutısısıtakibi
kombinasyonu
DoğurganlıkBelirtilerineDayalıYöntemler
— Kadınındoğurganolduğuyumurtlamadönemlerininbelirlenerekbusüre
içindecinselilişkidebulunulmamasıtemelinedayanırlar.
— Rahimağzındangelenakıntınıntipivemiktarı,rahimağzınınsertliğinde
vedüzeyindekideğişikliklervevücutsıcaklığıdeğişimleri
değerlendirilerekkadıntarafındanuygulanır.
— Emzirme,menopozvehormonkullanımınıizleyensürelerdedoğurganlık
belirtilerinisaptamakzorolabilir.
— Doğalaileplanlamasıyöntemlerinietkilibirbiçimdekullanabilmekiçin
iyibilgilendirilmişvebukonudaeğitilmişolmakgerekir.
— Hiçbiryanetkisiyoktur.
— Cinselyollabulaşanenfeksiyonlardan(HIV/AIDS,hepatit-B,frengi,bel
soğukluğu,klamidyagibi)korumaz.
Emzirmeilekorunma(Laktasyonamenoresi)
— Doğumdansonra,ilkaltıayboyuncaanne,bebeğinisadeceannesütüile
sıkaralarla,gündetoplamenaz60dakikasüreyleemzirerekbeslediği
takdirde,annedeyumurtlamagerçekleşmeyebilir.
— Budurumdacinselilişkiolsadahigebelikoluşmaz.
— Busüresırasındaadetkanamasıgörülür,ekgıdayageçiliryadaanne
emzirmeyikesersebuyönteminkoruyuculuğuçokazalır.
— Emzirmeilekorunmanındoğumuizleyenilkaltıaydansonramümkün
olmayacağıbilinmelivedahabusürebitmedenmutlakaetkilibirbiçimde
gebeliktenkorunmalıdır
Geriçekme(dışarıboşalma)
— Cinselilişkisırasında,boşalmaolmadanönce,erkeğinpenisinikadının
vajinasındançıkararakdışarıyaboşalmasıdır.
— Etkililiğitamamenkullanıcıyabağlıdır,herçiftbaşarıylauygulayamaz.
— Buyöntemindoğruuygulanabilmesivecinselilişkininolumsuz
etkilenmemesiiçinikitarafındabukonudaisteklivekesinkararlıolması
gerekir
Özetledoğalyöntemler
— Laktasyonelamenorepostpartumilk6aydasadeceemzirenannelerde
menstrüasyonuengelleyerekgebeliğiönlemede%92-100etkilidir.
(Öneri:B)
— Mükemmeluygulandığındamoderndoğalaileplanlamasıyöntemleri
hormonalyöntemlerkadaretkiliolabilir.(Öneri:B)
— CreightonModeliileservikalmukusizlemivesemptotermalyöntem
mevcutdoğalaileplanlamasıyöntemleriarasındaenetkilileridir.(Öneri:
B)
Biryıllıkkullanımsonundaistenmeyengebelikyüzdesi:
Acilkontrasepsiyon
— Yinede;korunmasızcinselilişkidebulunulduğuzamanyadabirkorunma
yöntemikullanırkenbeklenmedikbirdurumlakarşılaşılırsavegebe
kalmakistenmiyorsaacilönlemalınabilir.
— Bununiçincinselilişkidensonrakiilküçgün(72saat)içindeaile
planlamasıhizmetisunanbirsağlıkkuruluşunabaşvurulmalıdır.
— Onikisaatarayla,ikikezolmaküzere,içindekihormonmiktarınagöre
belirlenenadettehapiçerekyadabeşgüniçinderahimiçiaraç
uygulanarakkorunulabilir.
— Budurumdanekadarerkenbaşvuruyapılırsaokadaretkilikorunma
sağlanır.
— İlişkisonrasıhaplakorunma,kadınınadetdüzeninindoğalseyrini
etkilediğindensıksıkbaşvurulacakbiryöntemdeğildir.
— Ancakbeklenmedikdurumlarla(kondomunyırtılması,hapınunutulması,
doğalyöntemkullanırkenhata,tecavüzeuğramavb.)karşılaşıldığında
kullanılabilir.