I*IK - netfen.net

IŞIK
Işık kaynaklarından etrafa doğrular boyunca
yayılan ve cisimleri görmemizi sağlayan enerjiye
“ışık” denir.
 Işık enerjisi diğer enerji türlerine dönüşebilir.
 Işık olmayan ortamlarda varlıkları
göremeyiz.
 Işık renkleri ayırt etmemizi sağlar.
 Bitkiler ışık sayesinde besin üretirler.
 Işık olmadan görme olayı gerçekleşmez.
 Çevremizdeki varlıkları görebilmemiz için
onlardan gözümüze ışık gelmesi gerekir.
 Çok ışıkta göz bebeğimiz küçülür ,az ışıkta
göz bebeğimiz büyür.
Işık Kaynakları


Işık; katı, sıvı ve gaz ortamlarında yayılır.
Işığın yayılması için maddesel bir ortam
zorunlu değildir. Bu nedenle ışık boşlukta
da yayılabilir.
1. SAYDAM MADDELER
Bir ortamdaki ışığı, diğer ortama tamamen
geçiren maddelere “saydam maddeler” denir.
Örnek: Cam(ince cam), naylon, asetat, mika,
su(derinliği az su), benzin, gaz yağı, alkol, hava,
ince plastik
Bulunduğu ortama ışık yayan cisimlere “ışık
kaynağı” denir.
1 – Kendiliğinden ışık yayan cisimlere, “doğal ışık
kaynakları” denir. Örnek : Güneş ,yıldız
,ateşböceği vb.
2 – İnsanlar tarafından üretilen belirli koşullar
sağlandığında ışık veren cisimlere “ yapay ışık
kaynakları” denir. Örnek : Mum ,Gaz lambası
,ampul ,meşale ,el feneri vb.
Aydınlatılmış Cisimler
Bazı cisimler ışık üretmez.
Aydınlatılmadıklarında çevrelerine ışık
yayıyormuş gibi görünen bu cisimlere
“aydınlatılmış cisim” denir. Örnek : Ay, ayna,
alüminyum folyo, trafik işaret levhaları, reflektör
aydınlatılmış cisimlere örnektir.
Işık Nasıl Yayılır?
2. YARI SAYDAM MADDELER
Gelen ışığın bir kısmını geçiren, bir kısmını
geçirmeyen maddelere “yarı saydam maddeler”
denir. Örnek: Yağlı kâğıt, ince kâğıt, buzlu cam,
kaynak gözlükleri, güneş gözlükleri, bulut, derin su,
buz, kalın cam, sisli hava, tül perde, duş kabinleri,
ilaç şişeleri
3. SAYDAM OLMAYAN MADDELER(OPAK):
Gelen ışığı hiç geçirmeyen maddelere
“saydam olmayan maddeler” denir. Örnek: Taş,
tahta, karton, duvar, metal levhalar, porselen
Işığın izlediği yolu gösteren çizgiye “ışık
ışını” denir. (
). Işık ışınları doğrular
boyunca yayılır.
Işık Her Yöne Gider
Bir ışık kaynağından çıkan ışık bir engelle
karşılaşmadığı sürece her yönde doğrular boyunca
yayılır.
NOT : Saydam maddeler; pencere ,ampul, gözlük,
otomobil, dürbün vb, gibi araçlarda kullanılır.
NOT : Yarı saydam maddeler; kaynakçı gözlüklerinde, bazı özel bölmelerde buzlu cam olarak
kullanılır.
NOT : Saydam olmayan maddeler; fotoğraf
makinelerinde film koruyucu bölümlerinde, film
banyo odalarında kullanılır.
Işık Oyunları ve Gölgeler
GÜNEŞ VE GÖLGE
Işık kaynağının önüne konulan maddelerin
arkasında oluşan karanlık bölgeye “gölge” denir.










Gölge oluşumu cismin büyüklüğü ve şekliyle
ilgilidir.
Oluşan gölgenin şekli cismin kendisine benzer.
İki veya daha fazla ışık kaynağı olan bir
ortamda cismin birden fazla gölgesi oluşabilir.
Işık kaynağının, cismin ya da gölgenin oluştuğu
ekranın yeri değiştirildiğinde, cismin gölgesinin
büyüklüğü, yeri ve şekli değişebilir.
Büyük bir ışık kaynağı veya iki ışık kaynağının
oluşturduğu gölgelerin kesişme yerleri koyu,
diğer bölgeler daha açık olur.
Işık kaynağı cisme yaklaştırıldığında gölge
büyür, ışık kaynağı cisimden
uzaklaştırıldığında gölge küçülür.
Cisim ekrana yaklaştırıldığında gölge
küçülür ve rengi koyulaşır.
İki ya da daha fazla ışık kaynağı olduğunda
ekranda birden fazla gölge oluşur.
Birden çok ışık kaynağının olduğu ortamlarda
cisimlerin gölgesinde koyu ve açık kısımlar
olabilir.
Gölgenin koyu olanı “tam gölge”, tam
gölgenin etrafındaki daha açık(gri) olan kısım
ise “yarı gölge” denir.
Güneş, sabah akşam saatlerinde yeryüzüne daha
yakın, öğle saatlerinde tepede görünür. Güneş’in
yere yakın olduğu konumda gölgeler uzundur. Öğle
saatlerinde Güneş’in tepede olduğu saatlerde
gölgeler kısadır. Sabahtan öğleye doğru gölge
boyları kısalır. Öğleden akşama doğru gölge boyları
tekrar uzar.
Güneş Saati:
Eski çağlarda insanlar Güneş ile gölge
arasındaki ilişkiyi kullanarak zamanı ölçmeye
çalıştılar. Bunun içi havanın güneşli olduğu
günlerde kullanmak üzere güneş saatini icat
etmişlerdir.
GÜNEŞ VE AY TUTULMASI:
Dünya, Güneş’in; Ay da Dünya’nın etrafında
sürekli döner. Güneş, Dünya ve Ay, aynı doğrultuya
geldiklerinde tutulma olayları gerçekleşir.
Güneş Tutulması:
Ay Tutulması:
Dünya, Güneş etrafında dolanırken bazı zamanlar Güneş ile Ay’ın arasına girer. Güneş, Dünya ve
Ay’ın aynı doğrultuda olduğu zaman Dünya’nın
gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Bu olaya “Ay
tutulması” denir.
Ay, Dünya ile Güneş’in arasına girer ve
Dünya’nın belli bir kısmı Ay’ın gölgesinde kalarak
güneş ışınlarını birkaç dakika süre ile alamaz. Bu
olaya “Güneş tutulması” denir.


Ay tutulması Dünya’nın karanlık olan
bölgesinden gözlemlenebilir. Başka bir ifadeyle
ay tutulması sırasında geceyi yaşayan insanlar
ay tutulmasını gözlemleyebilir.
Ay tutulması dolunay evresinde meydana gelir.
GÜNEŞ VE AY TUTULMA OLAYLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI:
FARKLILIKLAR:



Bu tutulmayı sadece Ay’ın gölgesinin Dünya
üzerine düştüğü bölgelerde yaşayan insanlar
gözlemleyebilir.
Güneş tutulması sırasında Güneş’e çıplak gözle
bakmak çok tehlikelidir ve göz sağlığımızı
bozabilir.
Güneş tutulması yeni ay evresinde meydana
gelir.
Güneş Tutulması:
* Ay, Dünya ile Güneş arasındadır.
* Ay, Güneş’e Dünya’dan daha yakındır.
* Gündüz yaşanan bölgede gözlenebilir.
Ay Tutulması:
* Dünya, Güneş ile Ay arasındadır.
* Dünya, Güneş’e Ay’dan daha yakındır.
* Geceleyin gözlenebilir.
BENZERLİKLER:




İki olayda belirli sürelerle gerçekleşen doğa
olaylarıdır.
Tutulmaların gerçekleşebilmesi için Ay, Güneş
ve Dünya’nın aynı doğrultuda olması gerekir.
İki olay da ışığın doğrusal yolla yayıldığını
kanıtlar.
İkisi de bir gölge olayıdır.
SES
* Çevremizdeki varlıkların sesi havada yayılarak kulağımıza gelir.
Ses havada yayılmasaydı varlıkların sesini duyamazdık.
SESİN OLUŞMASI VE YAYILMASI:
Titreşen maddelerin bulunduğu ortama yaydığı enerjiye ses denir.
* Titreşen her madde az veya çok ses çıkarır.
* Ses, dairesel dalgalar halinde etrafa yayılır. Tıpkı suya atılan
bir taşın meydana getirdiği dalgaların etrafa yayıldığı gibi.
* Sesi göremeyiz. Sesi ancak duyarak algılayabiliriz. Örneğin;
okullarımızdaki zil seslerini algılayarak içeri girer ya da
teneffüse çıkarız.
* Uzayda sürekli gök taşları birbirine çarpmasına, Güneş’te ve diğer
yıldızlarda patlamalar olmasına rağmen bu çarpışma ve patlamaların
sesini duyamayız. Bu sesleri duyamayışımızın sebebi sesin boşlukta
yayılmamasıdır.
Sesin yayılması için katı, sıvı ve gaz ortam gereklidir. Ses, boşlukta
yayılmaz. Dolayısıyla 2. resimdeki ses duyulmaz.
SES KAYNAKLARI
Titreşerek ses üreten varlıklara ses kaynakları denir. Ses
kaynakları doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır.
1 – Doğal Ses Kaynakları
Dışarıdan bir etki ya da insan müdahalesi olmadan ses
çıkaran kaynaklara doğal ses kaynağı adı verilir. İnsan sesi, hayvan
sesleri,rüzgâr ve su sesleri doğal seslerdir.
SESİN ŞİDDETİ
Aynı ses kaynağının ürettiği sesin farklı uzaklıklardan farklı
şekillerde duyulmasını sağlayan özelliğe “sesin şiddeti” denir.*
Sesin yayılmasında ortam etkilidir. Ortamın farklılığı sesin şiddetini
etkiler.
IŞIK İLE SES ARASINDAKİ FARKLAR
IŞIK
SES
Işık ışınları boşlukta, havada,
saydam maddelerde yayılır.
Ses, katı, sıvı ve gaz maddelerde
yayılır. Havasız ortamlarda
(boşlukta) yayılmaz.
Işık ışınları doğrular boyunca
yayılır.
Ses dalgaları dairesel dalgalar
halinde etrafa yayılır.
Opak maddelerden geçemez
Opak maddelerde de yayılır
Işık ışınlarının hızı büyüktür.
Yayıldığı ortama göre gösterir
farklılık
Ses dalgalarının yayılma hızı,
ışık ışınlarının yayılma hızından
daha küçüktür. Ses dalgaları da
yayıldığı ortama gör farklılık
gösterir.
2 – Yapay Ses Kaynakları
İnsanlar tarafından üretilen ve ses çıkarması için insan
etkisi gereken ses kaynaklarına, yapay ses kaynağı adı verilir. Müzik
aletleri, otomobiller ve bazı elektronik cihazlar yapay ses
kaynaklarıdır.
SESİN YAYILMASI
Madde taneciklerden oluşur. Katı, sıvı ve gaz maddelerde ses
yayılırken taneciklerden biri titreştiğinde diğer taneciklerinde
titreşmesine neden olur. Böylece, titreşen tanecikler diğer taneciklere
enerji aktarır.
* Bir maddeyi oluşturan taneciklerdeki titreşimlerin aktarılma süresi,
o maddedeki sesin yayılma hızını belirler.
* Tanecikler arasındaki uzaklık arttığında tanecikler arasındaki
etkileşim azalacağından titreşim aktarımı da yavaşlar.
* Bundan dolayı ses, en hızlı katı ortamlarda, en yavaş gaz
ortamlarda yayılır.
NOT : Ses; katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılır. Ses, boşlukta
yayılmaz.
* Kulağını tahta masaya dayayan bir öğrenci, başka bir öğrenci
masaya vurduğunda oluşan sesi duyar. Bu örnek bize sesin katılarda
yayılabileceğini gösterir.
* Denizlerde yaşayan bazı canlılar, sesin suda yayılma özelliği
sayesinde iletişim kurarlar.
Örneğin, yunus ve balinalar çeşitli sesler çıkararak haberleşirler.
* Balinalar hem karada hem suda yaşasalardı, suda daha rahat
haberleşirlerdi. Çünkü sıvılarda ses gazlara göre daha hızlı yayılır.
IŞIK İLE SES ARASINDAKİ BENZERLİKLER
* Ses de ışık gibi enerji türüdür.
* Farklı kaynaklar tarafından oluşturulabilir.
* İkisi de bir engelle karşılaşmadığı sürece her yöne yayılır.