a. Hece Sayısı
advertisement
ŞİİRDE AHENK UNSURLARI ÖLÇÜ HECE ÖLÇÜSÜ • 1. Şiirde mısralar arası hece sayısı eşitliğine dayanır. • 2. Türkçe kelimelerde hemen hemen bütün heceler eş değerde söylenir. Hecelerde kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık farkı gözetilmez. Bu bakımdan hece ölçüsü Türk dilinin yapısına da en uygun ölçüdür. • 3. Milli ölçümüzdür. • 4. Hece ölçüsüne parmak hesabı da denilir. • 5. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının başlangıcından bu yana kullanılmıştır. İslamiyetten sonra Divan edebiyatında aruz ölçüsü kullanılırken, Halk edebiyatında hece ölçüsü kullanılmaya devam etmiştir. . • 6. Hece ölçüsünün “hece sayısı” ve “duraklar” olmak üzere iki temel özelliği vardır. • a. Hece Sayısı: Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirin bütün mısralarında eşit sayıda bulunur. Hece sayısı aynı zamanda o şiirin kalıbı demektir. Buva vatan, toprağın Bu tan top ra ğın kara ka rabağrında bağ rın da Sı ra dağ largibi gi bi du ran la rın dır Sıradağlar duranlarındır; tarih Bir ta rihboyunca, bo yun caonun o nunuğrunda uğ run da Kendini verenlerindir... Ken di nitarihe ta ri he ve ren le rin dir Bu da dağığıaşam a şamdedim de dim Aşam dedim A şamulaşam do la şam de dim Bir hayırsız ha yır sızyüzünden yâr i çin Her ke sepaşam pa şamdedim de dim Herkese Başka karşımızda Baş kasanat sa natbilmeyiz, bil me yiz, kar şı mızdururken da du rur ken Söylenmemiş birbir masal gibigiAnadolu'muz Söy len me miş ma sal bi A na do lu'muz • b. Durak: Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, ahengi artırmak amacıyla mısralar belli yerlerinden ayrılır. Bu ayrım yerlerine durak (durgunlanma) denir. • 1. Durak, ahenk sağlayan bir çeşit ses kesimidir. • 2. Sözün gidişi zorlanmadan şiir okuyucusuna bir nefes payı bırakılmıştır. • 3. Duraklarda kelimelerden ortalarından bölünemez. İyi bir durakta kelime mutlaka bitmiştir. • Not: Bir şiirde, bütün dizelerin durakları aynı olabileceği gibi, belli dizelerde farklı duraklar da kullanılabilir. Bir şiirin her dizesinde farklı duraklar kullanılmışsa, o şiir duraksız kabul edilir. • 4. Hece ölçüsünde ikili, üçlü, dörtlü, beşli, altılı duraklar kullanılmıştır. • Kalıplar: • 1. Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirde, bir mısradaki hece sayısı o şiirin kalıbıdır. • 2. Hece ölçüsünde “ikili” den “yirmili” ye kadar kalıp vardır. • 3. Türk şiirinde en çok kullanılan kalıplar yedili, sekizli, on birli, on dörtlü kalıplardır. Giderim yolum yaya Cemâlin benzer aya Eridim hayal oldum Günleri saya saya Yedili kalıp: Gi de rim-/yo lum ya ya Ce mâ lin-/ben zer a ya E ri dim-/ha yal ol dum Gün le ri-/sa ya sa ya Gel dilberim kan eyleme Seni kandan sakınırım Doğan aydan esen yelden Seni gülden sakınırım Sekizli kalıp: Gel dil be rim-/kan ey le me Se ni kan dan-/ sa kı nı rım Do ğan ay dan / e sen yel den Se ni gül den / sa kı nır ım Gel dilberim kan eyleme Seni kandan sakınırım Doğan aydan esen yelden Seni gülden sakınırım Hece ölçüsünün on birli kalıbı: İp ti da Bağ da d’a / se fer o lan da At la dı hen de ği / geç ti Genç Os man Vu rul du san cak tar / kap tı san ca ğı İ let ti, be de ne / dik ti Genç Os man Başka sanat bilmeyiz karşımızda dururken Söylenmemiş bir masal gibi Anadolu’muz Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken Sana uğurlar olsun ayrılıyor yolumuz Baş ka sa nat bil me yiz / kar şı mız da du rur ken Söy len me miş bir ma sal / gi bi A na do lu’ muz Ar ka daş, biz bu yol da/ tür kü ler tut tu rur ken Sa na u ğur lar ol sun / ay rı lı yor yo lu muz Bir düşünsen, yarıyı geçti ömrüm Gençlik böyledir işte, gelir gider; Ve kırılır sonra kolun kanadın; Koşarsın pencereden pencereye Duraksız şiir: (Hece ölçüsünün on birli kalıbı): Bir dü şün sen, ya rı yı geç ti öm rüm Genç lik böy le dir iş te, ge lir gi der; Ve kı rı lır son ra ko lun ka na dın; Ko şar sın pen ce re den pen ce re ye
