1-Merkezi Sinir Sistemi: a)Beyin

Bölüm: 2
DENETLEYİCİ ve
DÜZÜNLEYİCİ
SİSTEMLER
Hazırlayan : SİNAN SAKAR
a) SİNİR SİSTEMİ
• A)Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi:
• -belli bir sinir sistemi yokdur.
• -Hücre zarlarında reseptörler vardır kimyasal maddeleri
algılar.
• -Uyarılar kamçılara ya da sillere iletilerek bakterinin hareketi
sağlanır.
• -Amip, öglena , terliksi hayvanların sitoplazmalarında bulunan
sinir telcikleriyle sinirsel denetim gerçekleşir.
• -Alınan uyartılar sinir telciklerinde değerlendirilir.
• -Hücre tepki verir.Ve yer değiştirir.Buna taksi denir
B)Omurgasız Hayvanlarda
Sinir Sistemi
•
•
•
•
•
•
•
•
-Uyartıları alan reseptör hücre
-Sinyalleri ileten sinir hücresi
-Tepkiyi oluşturan efektör hücredir.
-Hidra’da sinir ağı vardır. Ağ sinir
sistemi(diffus)
görülür
-İletim yavaştır.
Deniz ansında ışınsal (radyal) sinir sinir
sistemi vardır.
-Yassı solucanlarda ganglion ve sinir
uzantılarından oluşan ip merdiveni sinir
sistemi vardır.
C)Omurgalı Hayvanlarda
Sinir Sistemi
• -Uyarıları almaya yarayan reseptörler
aldıkları uyartıları impulslar halinde
merkezi sinir sistemine iletir.
• -Uyarıları alan efektör organ da tepkiyi
gösterir.
• -Beyinciğin büyüklüğü kas
faaliyetleriyle doğru orantılıdır.
D)Sinir Hücresi Ve Çeşitleri
• -Sinir sistemi nöronlardan oluşur.
• -Nöronlar çok küçük veya çok büyük olabilirler.
• -Hücre Gövdesi;
• -Çekirdek, bol mitokondri, ribozom, golgi cisimciği,
endoplazmik retikulum, gibi yapıların bulunduğu
sitoplazmalara nöroplazma denir.
• -Nöroplazma içinde nörofibril lifler ve nissel tanecikleri vardır.
• -Dentritler;
• -Görevleri;diğer hücrelerden aldıkları uyartıları hücre
gövdesine iletmektir.
• -Akson;
• -Görevi;hücre gövdesinden aldığı uyartıları diğer sinir
hücrelerinin dentritlerine veya efektör organlarına iletmektir.
• -Aksonların içinde nörofibriller ve mitokondrinin bulunduğu
yarı sıvı madde vardır.
-Nöronlar görev ve
işleyişine göre üç çeşittir;
• *Duyu Nöronları ; Uyartıları ilgili merkezlere
taşıyan miyelinli nöronlardır.
• *Motor Nöronlar; Uyartılara karşı hazırlanan
tepkileri efektör organa taşıyan nöronlardır.
• *Ara Nöronlar; Diğer iki çeşit nöron
arasındaki bağlantıyı kurar.
• -Beyin, omurilik ve iskelet kası sinirlerinin
aksonları üstünde miyelin kılıf vardır.
• -Böylece miyelinli nöronlarda impuls iletimi
oldukça hızlıdır.
• -Miyelinli nöronların miyelin kılıfı üstünde
schwan kını bulunur.Schwan kını nöronların
beslenmesini ve onarılmasını sağlar.
• -Olgunlaşmış nöronlar mitoz bölünme özelliğini
kaybettiklerinden dolayı yenilenemez.
Nöronlar şekillerine göre 3’e ayrılır
• 1. Tek Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinden
çıkar ve bir uzantısı bulunur.
• 2. İki Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinin iki
yanında iki uzantısı olan nöronlardır.
• 3. Çok Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinde çok
sayıda uzantısı bulunan nöronlardır.
• -Bir nöronun aksonuyla diğer bir nöronun
dentritinin karşılaştığı yere sinaps denir.
• -İmpulslar, sinaps üzerinden dentritten aksona
doğru tek yönlü geçer.
E)İmpuls Oluşumu ve İletimi:
• -Organizmanın içi ve dış çevresindeki
değişikliklere uyartı denir.
• -Uyartının canlıda yarattığı elektro kimyasal
değişime de impuls denir.
• -İmpulslar, aktif taşımayla iyon alış verişi
sırasında gerçekleşen elektriksel yük
değişimi şeklinde iletilir
• -Nöronu uyarabilen en az uyartı şiddetine
eşik şiddeti denir.
• -Eşik şiddetinden daha düşük şiddetteki
uyarılar nöronda impuls oluşturamaz.
• -Eşik şiddetinin üstündeki uyartılar ise
impulsun hızını ve etkisini değiştirmeyip bir
veya daha fazla sayıda impuls oluşturur.
• -Buna Ya hep ya hiç yasası denir.
• -Dinlenme durumundaki sinir hücresinin iç
kısmı negatif (-), dış kısmı ise pozitif (+)
elektrikle yüklüdür.Buna kutuplaşma
(polarizasyon) denir.
• -Nöron uyarılınca zarın iç kısmı pozitif (+),
dış kısmı negatif (-) elektrikle yüklenir.Buna
depolarizasyon denir.
• -Kutuplaşma bozulduktan sonra nöron
dinlenme haline geri döner.Buna da
repolarizasyon denir.
• -İmpulsun neden olduğu kimyasal
değişiklikler şunlardır;
•
•
•
•
•
· Glikoz ve oksijen tüketimi hızlanır.
· ATP harcanır.
· Karbondioksit açığa çıkar.
· Sıcaklık artışı olur.
-Sinir telinde impulsun sayısını arttıran
faktörler;
• uyartının şiddeti, uyartının frekansı ve
uyartının süresidir.
• -Sinir telinde impulsun hızını arttıran
faktörler; ısı, sinir aksonlarının miyelinli
veya miyelinsiz oluşu ve aksonların çapıdır.
İMPULSLARIN SİNAPLARDAN GEÇİŞİ:
• -Bir nöronun dentriti ile aksonunun birleştiği
yere sinaps denir.
• -İmpulslar sinapsta saçici direnç ile
karşılaşırlar.Bu durum impulsun sadece
ilgili yere gitmesini sağlar.
• -Uyartının kimyasal taşınışı, elektriksel
taşınmaya göre çok yavaştır.
• İmpuls sinaptik boşluğa geldiğinde karşıda
ki sinir hücresine nörotransmitter maddeler
aracılığıyla geçer.
• Bilinen nörotransmitter maddelere örnek
olarak asetilkolin,noradrenalin,seratonin,
dopamin ve histamin verilebilir.
F)İnsanda Sinir Sistemi:
•
1-Merkezi Sinir Sistemi:
•
a)Beyin:
•
-Dıştan içe doğru;
•
•
•
-Sert Zar:
-Kafatası kemiğine yapışık, kalın dayanıklı zardı.
-Beyni, kafatasına bağlar, beyni dıştan gelen darbelere karşı korur.
•
•
•
-Örümceksi Zar:
-Sert zarın altındadır.
-İnce bağ dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar.
•
•
-İnce Zar:
-Bu zarda bulunan kan damarları beynin beslenmesi ve solunumu gibi
olaylarda görevlidir.
-İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı bulunur.
Görevleri;
Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden korur.
Kan ve sinir hücreleri arasında madde alış-verişini sağlar.
Merkezi sinir sisteminde iyon değişiminin dengede kalmasına yardım eder.
•
•
•
•
•
ÖN BEYİN:
• -Bir kesit alınırsa, dış kısmında boz madde, iç kısmında ise
ak madde bulunur.
• -Boz madde kabuk (korteks)’i oluşturur.
• -Uç Beyin;
• -Derin bir orta yarıkla beyin yarım kürelerine ayrılmıştır.
• -Bunlar iki köprü ile birbirine bağlıdır.Üsttekine nasırlı
cisim, alttakine beyin üçgeni denir.
• -Yarımküreleri enine ayıran yarığa da rolando yarığı denir.
• -Beyin duyu, hareket ve zeka olaylarını yönetir.
• -Ara Beyin;
• -Talamus;
• -Koku hariç bütün duyuların toplanma ve dağılma
merkezidir.
• -Duyular burada sınıflandırıldıktan sonra beyin
kabuğuna iletilir.
•
•
•
•
-Hipotalamus;
-İç organ ve dokuların otomatik kontrol merkezidir.
-Hipofizin çalışmasını kontrol eder.
-Vücut ısısı, uyku, korku, iştah, heyecan, su dengesi
kan basıncı, eşeysel yönelme ve olgunlaşma,
karbonhidrat ve yağ metabolizmasını denetler.
• ORTA BEYİN:
• -Görme ve işitme sinir merkezlerini taşır.
• -Kas tonusu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezleri taşır.
• ARKA BEYİN:
• -Beyincik;
• -Beyincik yarımküreleri varol köprüsüyle (Pons) birbirine
bağlanır.
• -Dış kısmında boz, iç kısmında ak madde bulunur.
• Ak madde boz madde içinde dallanmalar yaparak hayat
ağacı adını alır.
• -Kas hareketleri arasındaki uyumu (kas tonusu) ve dengeyi
sağlar.
-Omurilik Soğanı;
• -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz madde
den oluşur.
• -Solunum, sindirim, dolaşım, salgılama gibi
yaşamsal olayların merkezidir.
• -Soluma, hapşırma, öksürme, çiğneme,
yutma, kusma, kalp atışı, tükrük salgılama,
kan damarlarının büzülüp genişlemesi,
karaciğerde şeker ayarlanması refleksleri
buradan yönletilir.
• -Beyinden gelen sinirler omurilik
soğanından çapraz yaparak geçerler.
• -Bu kısma hayat düğümü denir. Hayat
düğümünün zedelenmesi ölüme neden olur.
b)Omurilik:
• -Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz maddeden oluşur.
• -Ak maddenin üstünde üç katlı zar vardır.Omurilik kanalı ve
zarların arasında beyin omurilik sıvısı bulunur.
• -Omuriliğin öne bakan uçlarına ön (ventral)boynuz,
• arkaya bakan uçlarına (dorsal) boynuz adı verilir.Arka
boynuzlar duyu sinirleriyle, ön boynuzlar motor sinirleriyle
bağlantılıdır.Omurilikte duyu ve motor sinirlerini birleştiren
ara nöronlar vardır.
• -Duyu impulslarının çoğu beyne ulaşmadan önce çapraz
yapar.
• -Vücuttan beyne gelen, beyinden kaslara gönderilen
impulsları iletir.
• -Alışkanlık hareketlerini denetler. Beyinde öğrenildikten sonra
alışkanlık haline gelir ve omuriliğe aktarılır.
• -Refleks merkezi olarak çalışır.
• -Belirli bir uyarana karşı gösterilen otomatik tepkiye refleks
denir.
Refleksler 2 çeşittir
• 1.Kalıtsal (şartsız) refleksler:
• -Doğuştan gelen reflekslerdir.örn:göz kırpma hareketi.
•
•
•
•
2.Koşullu (şartlı) refleksler:
-Öğrenme sonucu oluşan reflekslerdir.
-Dans etme, örgü örme.....
-Öğrenme oluncaya kadar beyin tarafından kontrol
edilir.Daha sonra kontrol omuriliğe geçer.
2-Çevresel Sinir Sistemi:
• -Çevresel sinir sistemi, sinir hücreleri, sinir lifleri ve
gangliyonlardan oluşmuştur.
• -En önemli sinir parasempatik sistemdeki vagüs
siniridir.
• -Vagüs iç organların çalışmasını kontrol eder ve
düzenler.Otonom çalışır.
• -İnsanda en büyük omurilik sinir çifti bacaklara giden
siyatik sinirlerdir.
• a)Somatik Sinir Sistemi:
• -İsteğimizle çalışan organları idare eder.
• -Motor ve duyu nöronları içerir.
b)Otonom Sinir Sistemi:
• -İsteğimiz dışında çalışan organları idare eder.
• -Omurilik, omurilik soğanı, hipotalamustaki
merkezlerce kontrol edilir.
• -Sempatik ve parasempatik olarak ikiye ayrılır.
• -Her iç organa bir sempatik, bir parasempatik bağlanır.
• -Sempatik sinirler kalp atışını,sindirim kaslarının
çalışmasını hızlandırır, parasempatik yavaşlatır.
HAZIRLAYAN:
SİNAN SAKAR
FARİS KOKULU İ.Ö.O.
MERSİN