TEMEL KAVRAMLAR Klinik laboratuvar
advertisement
TEMEL KAVRAMLAR Klinik laboratuvar, sağlık hizmeti veren kuruluşlarda, vücut sıvılarının, hücrelerin ve dokuların doğruluk, kesinlik ve hızlılıkla incelenip, çözümlenmesine ayrılmış bir bölümdür. Klinik laboratuvarda incelenen başlıca maddeler, kan, idrar, balgam, beyin omurilik sıvısı ve dışkıdır. Daha az sıklıkla, akciğer zarları arası (plevral), göğüs (torasik) ve karın (abdominal) boşluğu sıvıları, eklem sıvısı ve karın içi zarlardan kaynaklanan peritoneal sıvılar da laboratuvar analizlerinde kullanılırlar. Klinik laboratuvarın ortaya koyacağı analiz sonuçları klinik tanıda önemli bir yardımcıdır. Çeşitli boyutlardaki laboratuvarlar, hastane ve çeşitli sağlık kuruluşlarıyla birlikte, doktor muayenehanelerinde, kliniklerde, halk sağlığı kurumlarında, araştırma birimlerinde, veteriner kliniklerinde ve silahlı kuvvet birimlerinde bulunabilir. Laboratuvarın büyüklüğünü belirleyen başlıca etken hizmet verdiği birimin kapasitesidir. Örneğin; 50 yataklı küçük bir hastanenin laboratuarı belli temel testleri hizmet kapsamında sunarken, daha az sıklıkla istenen testleri özelleşmiş laboratuvar birimlerine göndermelidir. LABORATUVARDA BÖLÜMLER Genel olarak tüm işlevleri yerine getiren bir laboratuvarda dört kısım bulunur. Bunlar; biyokimya, hematoloji, mikrobiyoloji ve kan bankasıdır. Biyokimya (Klinik Kimya): Laboratuvarın çoğunlukla en büyük kısmını oluşturan klinik kimya bölümü, vücut sıvılarının kimyasal bileşiminin belirlendiği bölümdür. Testlerin çoğunluğu, pıhtı oluşumu sonrasında kandan geriye kalan sıvı olan serum'da yapılır. Kan toplama tüplerine pıhtılaşmayı önleyici (antikoagülan) herhangi bir madde eklendiyse, santrifüjleme sonrasında geride kalan sıvıya plazma denir. ( Heparin doğal bir antikoagülan olduğu gibi klinik amaçla en çok Sodyum ve Potasyum sitrat, EDTA (Etilen di Amin Tetra Asetikasit), kumadin kullanılmaktadır.) Laboratuvarın klinik kimya bölümünde yapılan başlıca bazı testler, glikoz, total proteinler, kolesterol, trigliseridler, kan üre nitrojeni, kreatinin, elektrolitler (Na, K, Cl, C02), enzimler (çeşitli dokularda harabiyet olduğunda düzeyi artan maddeler), hormon düzeyleri ve çeşitli ilaç düzeyleri belirlemeleridir. Hematoloji: Hematoloji bölümünün başlıca odak noktası, beyaz küreler, kırmızı küreler ve trombositler gibi kanın şekilli bileşenlerinin değerlendirilmesidir. Tam kan sayımı kavramı, hemoglobin, hematokrit, kırmızı küre, beyaz küre ve diferansiyal beyaz küre sayımını içerir. Hematoloji laboratuvarında bundan başka, retikülosit sayımı, sedimentasyon hızı, orak hücreli anemi tanısı gibi testler ile kırmızı küre niteleyicilerinden ortalama hücre hacmi, ortalama korpusküler hemoglobin, ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu ölçümleri yapılır. İdrarın fiziksel, kimyasal ve mikroskopik incelenmesini kapsayan idrar analizi ve pıhtı oluşumundaki bozuklukları ortaya çıkarmak için yapılan protrombin zamanı (PT), aktifleştirilmiş tromboplastin zamanı (aPTT) gibi cerrahi öncesi uygulanan rutin testlerin uygulanması da hematoloji laboratuvarının görevleri arasındadır. Mikrobiyoloji: Klinik laboratuvarın mikrobiyoloji kısmında hastalıklara yol açan mikroorganizmalar, izole edilir, gözlenir ve tanımlanır. Bunların arasında, kan kaynaklı mikroorganizmalar tüberküloz basili, mantarlar ve diğer bazı daha az bilinen organizmalar sayılabilir. Antibiyotik direnç testlerinin uygulanması da mikrobiyoloji laboratuvarının görevlerindendir. Kan Bankası: Tam kan, paketlenmiş eritrositler, taze donmuş plazma, trombositler ve beyaz küreler gibi kan ürünlerinin hastaya sağlanması ile görevli bölümdür. Kan bankasında uygulanan işlemlerden bazıları; alıcı ve verici kanında ABO ve Rh tiplendirmesi, transfüzyon öncesinde uygunluk testleri ve hasta kanında antikor taranmasıdır. Kan bankası çalışanları pekçok merkezde kan alınması ve transfüzyon öncesinde hazırlanmasından da sorumludurlar. Kan ürünleri, kan bankasında düşük ısılı soğutucularda saklanır. Klinik İmmünoloji ve Seroloji: Bu kısım kan bankasıyla birlikte ya da ayrı bir bölüm olarak bulunabilir. Bu kısım antijen ve antikorların patogenezinde önem taşıdığı hastalıkların tanısında yardımcı testlerinin yapılmasından sorumludur. Rutinde uygulanan testlerden bazıları; sitiliz testleri, tifo, tifüs, rubella mononükleoz testleri gebelik testleri ve HIV testleridir. Büyük hastanelerde örnek toplanması ve işlenmesi için de ayrı bir ünite oluşturulmuştur. Burada örnekler numaralandırılır, santrifüjlenir, plazma ve serum ayrılarak ilgili laboratuvar bölümlerine iletilir.
