konaklama ve seyahat hizmetleri anadolu uygarlıkları
advertisement
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KONAKLAMA VE SEYAHAT HİZMETLERİ ANADOLU UYGARLIKLARI ANKARA 2006 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; • Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). • Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. • Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. • Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. • Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. • Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. ANADOLUNUN TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARI .................................................................. 4 1.1. Paleolitik Çağ (Eski Taş / Yontma Taş Çağı ) .............................................................. 5 1.2. Mezolitik Çağ ( Orta Çağ ) ........................................................................................... 6 1.3. Neolitik Çağ (Yeni Taş / Cilalı Taş Çağı )................................................................... 7 1.4. Kalkolitik Çağ ( Bakır Taş Çağı ) ................................................................................. 7 1.5. Tunç Çağı (MÖ 3200-1200) ......................................................................................... 8 1.6. Demir Çağı (MÖ 1200 - 750) ....................................................................................... 9 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 10 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 11 ÖĞRENME FAALİYETİ -2 .................................................................................................. 13 2. ANADOLU’DA YAŞAMIŞ UYGARLIKLAR ................................................................ 14 2.1. Hititler ......................................................................................................................... 15 2.2. Geç Hititler.................................................................................................................. 17 2.3. Urartular...................................................................................................................... 18 2.4. Frigler.......................................................................................................................... 19 2.5. Lidya ( Lydia ) Uygarlığı ............................................................................................ 20 2.6. İyonya ( İonia ) Uygarlığı ........................................................................................... 21 2.7. Karia ve Likya Uygarlığı ............................................................................................ 22 2.7.1. Karia Uygarlığı ................................................................................................... 23 2.7.2. Likya Uygarlığı .................................................................................................. 23 2.8. Helen Uygarlığı........................................................................................................... 24 2.9. Roma Çağı .................................................................................................................. 25 2.10. Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Çağlarına Toplu Bakış ............................................... 26 2.10.1. Bizans İmparatorluğu Dönemi.......................................................................... 27 2.10.2. Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi................................................................... 28 2.10.3. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ....................................................................... 30 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 33 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 36 ÖNERİLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 37 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 38 i AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 224TF0002 ALAN Konaklama ve Seyahat Hizmetleri DAL/MESLEK Alan Ortak (Rezervasyon elemanı/ Operasyon elemanı) MODÜLÜN ADI Anadolu uygarlıkları MODÜLÜN TANIMI Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını ve Anadolu’da yaşamış uygarlıkların anlatıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Anadolu kültürü dersi modüllerini almış olmak YETERLİK Konuklara Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını ve Anadolu’da yaşamış uygarlıkları tanıtmak Genel Amaç Uygun ortam sağlandığında Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını ve Anadolu’da yaşamış uygarlıklarını doğru olarak tanıtabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI Amaçlar ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını doğru olarak konuklara tanıtabileceksiniz. ¾ Anadolu’da yaşamış uygarlıkları doğru olarak konuklara tanıtabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Bilgisayar, internet, kütüphane, harita, müze ve ören yeri ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Modülün içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda, kazandığınız bilgi ve becerileri belirlemek amacıyla, hazırlanan ölçme aracıyla değerlendirileceksiniz. ii GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Yaşanan coğrafyanın tarihi, geçirmiş olduğu evreleri, uygarlık yapıtlarına bakarak da kültür, inanış, yaşanmışlığın neler olduğunu size ifade eder. İnsanın var olduğu ilk zamandan günümüze kadar hangi evrelerden geçtiğini ve yaşadığımız topraklardaki tarih, kültür zenginliklerini, insanlık adına yapılan katkıları bu uygarlık tarihini takip ederek öğrenebilirsiniz. Size sunulan bu modül ile insanoğlunun ilk ayak izlerini görebildiğimiz ilk kentlerin Anadolu’da kurulduğunu, ilk inanışların, ilk tapınakların en güzellerinin birçok uygarlığa esin kaynağı olan Anadolu’da olduğunu, ilk antlaşmaların, ilk metalin bu topraklarda ortaya çıktığını bir çağa ad olan tunç’un Anadolu’da keşfedildiğini ve en güzel materyallere bu topraklarda dönüştüğünü öğreneceksiniz. Anadolu topraklarında kurulmuş bu uygarlıkların dünya tarih ve kültürüne bıraktığı izleri ve yenilikleri öğrenirken, Anadolu uygarlıklarını bilmeyenlere, doğru bilgi ve beceri ile öğretebileceksiniz. Bu modülde öğrendiklerinizle, gelen ziyaretçilere doğru bilgiler verebilecek daha fazla ziyaretçinin ülkemize ziyaret etmesini sağlayabileceksiniz. Modülün yaşantınıza katkı getirmesi umuduyla başarılar dilerim. 1 2 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Doğru bilgiler sağlandığında Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını, doğru olarak, konuklara tanıtabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu modüle başlamadan önce coğrafya öğretmeninize başvurarak haritalardan yararlanma, harita işaretleri ve harita üzerinde uzunluk ve alan ölçülmesi konuları hakkında bilgi almalısınız. Öğretmeninizden bölgenizdeki tarihi alanların isimlerini alabilirsiniz. Bölgenizde müze, ören yeri ve tarihsel alan var ise buraları tek veya grup halinde ziyaret ederek gerekli bilgi ve dökümanlar toplayıp fotoğraflar çekebilirsiniz. Okul kütüphanenizden, internet ortamından, bölgenizde var ise üniversitenin tarih veya arkeoloji bölümlerindeki öğretim görevlilerinden, Anadolu’nun tarih öncesi çağlarına ait bilgileri toplayabilirsiniz. Bulduğunuz çakmak taşı veya benzeri taşları toplayıp sınıfınızdaki arkadaşlarınızla o devirdeki insanların yaşayışı ve kullandıkları aletler hakkında fikir alışverişinde bulunabilirsiniz. Topladığınız geliştirebilirsiniz. bilgileri sınıfınızdaki arkadaşlarınızla 3 paylaşarak bilgilerinizi 1. ANADOLUNUN TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARI TAŞ DEVRİ DÖNEMLERİN ADI Eski taş/ yontma taş çağı ( Paleolitik çağ ) Orta çağ ( Mezolitik çağ ) ( MÖ ) 600.000 10.000 ( MÖ ) 10.000 - 8000 ( MÖ ) 8000 - 5500 MADEN DEVRİ Yeni çağ ( Neolitik çağ ) KAPSADIĞI ZAMAN DİLİMİ Taş- Bakır çağı ( Kalkolitik çağ ) Tunç çağı DEVRELER GENEL YAŞAM BİÇİMİ Alt paleolitik Orta paleolitik Üst paleolitik Avcılık ve toplayıcılık ___ Çanak – çömleksiz dönemden çanak ve çömlekli döneme geçiş ( MÖ ) 5500 Bakır ( MÖ ) 3200 Demir – Tunç ( MÖ ) 3200 -1200 4 ___ Alet yapılmaya başlanır , hayvanlar evcileştirilir ve avcılıkta uzmanlaşılır. İlk üretimciliğe geçiş dönemi ve tarımın ilk yapıldığı dönemdir. İlk ön kent kültürlerinin başladığı ve ilk yazının bulunup kullanıldığı dönemdir Ticaretin başladığı ve geliştiği dönemdir Demir çağı (MÖ) 1200 - 750 ___ Anadolu’ya kavim göçlerinin başladığı dönemdir Şekil-1 : Tarih çağları çizelgesi Resim 1.1: İlk taş aletlere örnekler 1.1. Paleolitik Çağ (Eski Taş / Yontma Taş Çağı ) Bu dönem; tarih öncesi uygarlığının gelişme sürecinde, kültürel evrelerin en uzunu ve buzul çağlarının kültürel karşılığı olan; insanlığın ilk ortaya çıkışından, MÖ yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar süren arkeolojik çağdır. Bu çağda; çay taşı, çakmak taşı, hayvan kemikleri ve ağaç gibi doğal maddelerden yapılan ilk aletlerin kullanılmaya başlandığı ve insanların mağara, kaya sığınağı gibi yerlerde, kalabalık aileler biçiminde yaşadıkları bilinmektedir. Paleolitik insan, besinini avcılık ve toplayıcılık yoluyla tüketime hazır olarak sağlamakta; kendisi besin üretmemekteydi. Ateş, bu çağda bulunmuş ve çiğ yenemeyen besinleri pişirmeye, ısınmaya, yırtıcı hayvanlardan korunmaya yaramıştır. Mağara ve kaya sığınaklarının duvarlarına çizilen resimler, yine bu çağın belirgin özelliklerindendir. Paleolitikçağ alt, orta ve üst olmak üzere alt döneme ayrılmaktadır. Anadolu’da, paleolitik yerleşmeler arasında Yarımburgaz (İstanbul) ve Karain (Antalya) mağaraları bulunmaktadır. 5 Resim 1.2: Mezolitik çağ taş aletleri 1.2. Mezolitik Çağ ( Orta Çağ ) Mezolitik çağ; insanın yoğun avcılık-toplayıcılıktan üretime, göçebelikten yerleşik yaşama geçtiği, MÖ yaklaşık 10.000 yıl öncesinden başlayan ve "ilk üretimciliğe geçiş evresi" olarak da adlandırılır. Bu çağda köpek, ilk evcil hayvan olarak görülür. Bu dönemde insanlar aletleri geliştirmişler bu da yaşamı kolaylaştırmıştır, yontma taş daha ince işçilik kazanmış, alet boyları oldukca küçülmüştür, ‘’ Mikrolit ‘’ adı verilen geometrik biçimli minik malzemelerin bu çağda ortaya çıktığını, bu materyalerin; boynuz, kemik, odun türünden maddelerden yapmış saplara dizildiğini, orak benzeri aletleri de bu çağda kullandıklarını görüyoruz. Anadolu’da mezolitik yerleşmeler arasında Tekkeköy ( Samsun ) ve Beldibi, Belbaşı (Antalya) mağaraları bulunmaktadır. Resim 1.3: Neolitik çağ taş örnekleri 6 1.3. Neolitik Çağ (Yeni Taş / Cilalı Taş Çağı ) Neolitik çağ; insanı, bazı bitkileri tarıma almış, birçok hayvanın da evcilleştirilmesini gerçekleştirmiş; avcılığın yerine hayvancılık, toplayıcılığın yerine ise tarım geçmiştir. Obsidyeni ( doğal cam ) kullanmaya başlamıştır. Üretimle birlikte gelen yerleşik yaşam, köylerin ve giderek kentlerin kurulmasına yol açmıştır. İlk kez bu çağda görülen, besinlerin depolanmasına, taşınmasına,, pişirilmesine yarayan çanak çömleklerin yapımı kıstas alınarak, bu dönem çanak çömleksiz ve çanak çömlekli diye iki alt döneme ayrılır Anadolu'da, Çayönü (Diyarbakır), Cafer Höyük (Malatya), Âşıklı Höyük (Aksaray), Kuruçay (Burdur), Çatalhöyük (Konya) ve Hacılar (Burdur) gibi yerleşmeler, gerek küçük buluntuları, gerek mimari kalıntıları, gerekse o dönem insanının sanatsal, dinsel yaratımı açısından bu çağın en ilginç yerleşmelerinden bazılarıdır. Resim 1.4: Kalkolitik çağ bakır savaş aletleri 1.4. Kalkolitik Çağ ( Bakır Taş Çağı ) Adını taşın yanı sıra bakır kullanımından da alan kalkolitik çağ; kültür tarihinde ilk ön kent kültürlerinin başladığı dönem olarak bilinir. Yeni veriler, madenin ilk işlenmesinin neolitik çağ'ın çanak çömleksiz evresinde başladığını ortaya koymuşsa da, kullanımının çeşitlenmesi ve yaygınlaşması bu dönemde gerçekleşmiştir. MÖ yaklaşık 5500-3200 yılları arasına tarihlenen kalkolitik çağ, ilk, orta ve son olmak üzere üç aşamada incelenir. Gelişkin tarım ve hayvancılık, insanın sosyal yapısındaki değişimleri çabuklaştırmıştır. Yöneticiler, din adamları, çeşitli zanaatçılar gibi farklı grupların yanı sıra anıtsal mimari, savunma, sulama sistemleri ve ticaret gelişmiştir. Bu gelişim sonucu, Anadolu'da, önemli merkezler arasında, batıdan doğuya; Bakla Tepe (İzmir), Liman Tepe (İzmir), Hacılar (Burdur), Beyce Sultan (Denizli), İkiztepe (Samsun), Alişar (Yozgat), Domuztepe (Adana), Yumuktepe (İçel) Arslantepe (Malatya), Değirmentepe (Malatya), Girikihaciyan (Diyarbakır) sayılabilir. 7 1.5. Tunç Çağı (MÖ 3200-1200) MÖ 4. bin yılın sonlarına doğru, bakıra kalay karıştırılması ile tunç elde edilmiş ve Anadolu'da “Eski Tunç Çağı” başlamıştır. Bu çağ ilk, orta ve geç olmak üzere üç evrede incelenmektedir.Bakır yatakları bakımından oldukça zengin olan Anadolu'da madencilik gelişmeye ve dolayısıyla çevreyle daha çok ticaret yapılmaya başlamıştır. Dolaylı olarak kentleşme hızlanmış, çeşitli kent beylikleri kurulmuştur. MÖ 3. bin yılda Anadolu'da yazı henüz bilinmediğinden bu beylikler ve onların yaşam biçimleri hakkındaki bilgiler, arkeolojik kalıntılardan ve Mezopotamya yazılı kaynaklarından edinilebilmektedir. Bu yeni dönem; önceki çağların tarım hayvancılık, dokumacılık ve çömlekçilik gibi buluşlarına; daha güçlü silahların üretilmesine, daha ince süs eşyalarının yapılmasına olanak veren bakır ve kalay alaşımı olan tuncun keşfini eklemiştir. Besin üretimi alanında olduğu gibi, metal işleme alanında da teknolojik gelişmeler her bölgede eş zamanlı olarak yaşanmamıştır. Tunç çağına Anadolu'da MÖ 3000, Girit, Ege Adaları ve Yunanistan'da MÖ 2500, Avrupa'da ise MÖ 2000 yıllarında ulaşılabilmiştir. Ölüler artık yerleşim alanı dışına, ölü armağanlarıyla birlikte ve bacaklar karına çekik (hoker) durumda gömülmektedir. Çağın inanışlarındaki bir başka özellik de, daha çok Batı Anadolu'da rastlanan keman biçimli idollerdir. Bu dönemin en önemli teknolojik buluşu, kağnı biçimindeki dört tekerlekli arabadır. Anadolu'daki en önemli yerleşim yerleri Troia I, Demircihöyük, Semahöyük, BeyceSultan, Tarsus, Alişar, Alacahöyük, Karaoğlan, İkiztepe, Kültepe ve Norşuntepe olarak sayılabilir. Anadolu'da MÖ 3200-1200 yılları arasında ele alınan tunç çaği; kazılarında bulunan çanak çömleğin yapısına, üretimde ve mimaride kullanılan teknolojinin düzeyine göre erken, orta ve geç tunç olmak üzere üç grupta incelenir. ¾ ¾ ¾ Erken tunç çaği (MÖ 3200-2500) Orta tunç çaği (MÖ 2500-2000) Geç tunç çaği (MÖ 2000-1200) Resim 1.5:Tunç çağı yerleşmesi reporodüksiyon Resim 1.6: Keman biçimli idol örnekleri 8 Resim 1.7: Demir çağ alet örnekleri 1.6. Demir Çağı (MÖ 1200 - 750) MÖ 12. yüzyıl başlarında görülen deniz ve kuzey kavimlerinin göçleri ile Balkan kavimlerinin göçleri Anadolu’nun tarihinde yeni oluşumlara yol açmıştır. MÖ 3000’den beri Mezopotamya etkisinde bulunan Anadolu bu göçlerle yüzünü batıya çevirmiştir. Demir çağında (MÖ 1200-750) Anadolu yarımadası çeşitli topluluklara ait büyüklü küçüklü beyliklerin yönetiminde idi. Güney Anadolu’da ve kısmen Suriye’de olmak üzere Geç Hititler, Doğu Anadolu’da Hurrilerin devamı olan Urartular, Orta Anadolu’da Frigler, Batı Anadolu’da Lidyalılar, Güneybatı Anadolu’da Likyalılar ve Ege’de İyonlar üstün değerde uygarlıklar kurmuşlardır. Bu topluluklar; Mısırlılar, Fenikeliler ve Babillilerle Hellen uygarlığı üzerinde büyük ölçüde etkili olarak, bugünkü dünya kültürünün oluşmasında önemli katkılarda bulunmuştur. 9 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Öneriler (İşlemin Yapılmasına İlişkin Öneriler) İşlem Basamakları ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını araştırınız. ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını tanıtınız. ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını doğru olarak araştırınız. ¾ Araştırma yaparken bilgilerin doğruluğunu doğru inceleyiniz. ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını, yabancı dilde hatasız olarak konuklara tanıtınız. ¾ İnsanlığın ve medeniyetlerin gelişim sürecini hatasız ve eksiksiz olarak konuklara açıklayınız. ¾ Anadolu’nun tarih öncesi çağlarını konuklara tanıtırken imkanlarınız dahilinde görsel ögelerden ( harita, resim, vb ) faydalanınız. 10 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyette kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplayarak değerlendiriniz. 1. İnsanların ; gördüğü şeylerin resimlerini mağara duvarlarına çizdiği, ateşin bulunduğu çağ, aşağıdakilerden hangisidir? A ) Mezolitik çağ B ) Demir çağı C ) Paleolitik çağ D ) Tunç çağı 2. İlk üretime geçiş evresi olarak kabul edilen çağ hangisidir? A ) Eski tunç çağı B ) Mezolitik çağ C ) Neolitik çağ D ) Kalkolitik çağ 3. Obsidyeni hangi çağda görüyoruz ? A ) Mezolitik çağ B ) Kalkolitik çağ C ) Neolitik çağ D ) Tunç çağ 4. Kalkolitik çağda taşın yanı sıra hangi maden kullanılmıştır? A ) Çelik B ) Bakır C ) Kalay D ) Kömür 5. Tunç çağına adını veren maden iki madenin birbiriyle karışmasından yapılmıştır. Bu maden çifti aşağıdakilerden hangidir? A ) Bakır + Altın B ) Altın + Gümüş C ) Bakır + Demir D ) Bakır + Kalay 11 6. MÖ 12. yüzyılda görülen kavim göçleri hangi çağda olmuştur ? A ) Buzul çağında B ) Demir çağında C ) Kalkolitik çağda D )Tunç çağında 7. Tunç çağında ölü gömmede görülen değişik, aşağıdakilerden hangisidir? A ) Evlerin içine gömmeye başlamışlar. B ) Hiç gömmemişler. C ) Mumyalamışlar. D )Ölüler armağanları ile yerleşim alanlarının dışına gömülmüşler. 8. Geometrik minik aletlere ne ad verilir? A ) Obsidyen B ) Mikrolit C ) Elektron D ) Hiçbiri Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 12 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ÖĞRENME FAALİYETİ -2 AMAÇ Doğru bilgiler sağlandığında Anadolu’da yaşamış uygarlıkları doğru olarak konuklara tanıtabileceksiniz. ARAŞTIRMA ¾ Öğretmeninizden bölgenizdeki tarihi alanların isimlerini alabilirsiniz. ¾ Bölgenizde müze, ören yeri ve tarihsel alan var ise buraları tek veya grup halinde ziyaret ederek gerekli bilgi ve dökümanlar toplayıp, fotoğrafları çekebilirsiniz. ¾ Okul kütüphanenizden, internet ortamından, bölgenizde var ise üniversitenin tarih veya arkeoloji bölümlerindeki öğretim görevlilerinden Anadolu uygarlıklarına ait bilgileri toplayabilirsiniz. ¾ Topladığınız bilgileri sınıfınızdaki arkadaşlarınızla paylaşarak bilgilerinizi geliştirebilirsiniz. ¾ Anadolu uygarlıklarına ait eserleri görmek için eserlerin bulunduğu yerlere sınıf gezisi düzenleyerek, bu eserleri yerinde ziyaret edebilirsiniz. 13 2. ANADOLU’DA YAŞAMIŞ UYGARLIKLAR 14 Resim 2.1: Hitit dönemi riton 2.1. Hititler Hititler'in Anadolu'ya göç tarihleri kesin olarak bilinmemektedir. MÖ 2000 yıllarında Hint-Avrupa kavimlerinin doğuda Kafkasya üzerinden Anadolu'ya girdikleri kabul edilir. Hititler Hint-Avrupa kökenli bir dil konuşmaktaydılar. Hititler resmi işlerde çivi yazısı, anıtlarda ve mühürlerde ise hiyeroglif kullanmışlardır. Anadolu'da ilk kez organize devlet kuran Hititler'in başkenti Boğazköy’dür (Hattuşa). Boğazköy, MÖ 1200 yıllarına kadar Hititler'in başkenti olma özelliğini korumuştur. İlk Hitit kralı olarak Hattuşa'lı anlamına gelen Hattuşili'dir. Hititlerin yönetim şekillerinde kral dışında bir de ‘’ Pankuş ‘’ adı verilen asiller meclisini görüyoruz. Dünyanın ilk yazılı antlaşması olan Kadeş antlaşması, Hitit Kralı 3. Hattuşili ile Mısır Firavunu 2. Ramses arasında MÖ 1280-1269 yılları arasında yapılmıştır. Hitit ülkesinde 1000 tanrıdan oluşan bir kutsal topluluk (pantheon) vardı. Bunların başında Fırtına tanrısı Teşup gelmektedir, karısı Hepat'tır, kutsal hayvanı boğadır; ayrıca tanrı Şarruma, tanrıça Şavuşga (=İştar). Ninive İştar'ı, suların tanrısı Ea, güneş tanrısı Şamaş, karısı Aya, ay tanrısı Sin, karısı Ningal bunların başlıcalarıdır. En önemli tapınak alanı, Yazılıkaya tapınağıdır. Yazılıkaya tapınağı, kayalık bir yamaçta yer alır. Şehirdeki tapınak yapılarından farklı olarak burası, her iki kült odasının da üstü açık olan ve yüksekliği 12 metreye varan kayalıklarla çevrili bir açık hava tapınağıdır. Resim 2.2: Kadeş antlaşması 15 Resim 2.4:Yazılıkaya 12 tanrı Resim 2.6: Yazılıkaya kılıç tanrısı Resim 2.3: Yazlıkaya tapınağı gravürü Resim 2.5: Yazılıkaya eskizi, tanrıların karşılaşması Anadolu’da bugün kalıntılarını gördüğümüz Hitit şehirleri Boğazköy (Hattuşa), Alacahöyük, Alişar ,Eskiyapar, İnandıktepe, Hüseyindede, Kuşaklı (Sarissa), Ortaköy (Şapinuva), Maşathöyük (Tapigga), Mersin/ Yumuktepe, Tarsus, Mut/ Kilisetepe, Elazığ/ İmikuşağı’dır. Eski Hitit ve büyük Hitit Krallığı dönemleri sonunda, takriben 1200 yıllarında, batıdan gelen ve ‘’ Deniz Kavimleri ‘’ diye adlandırılan toplulukların istilası ile Hitit İmparatorluğu son bulmuş ve Hititler, yaşamlarına şehir beylikleri halinde devam etmişlerdir. 16 Resim 2.7: Geç Hitit dönemi taş stel 2.2. Geç Hititler Hattuşa’nın MÖ 1200 sıralarında tahrip edilmesinden sonra Anadolu’da Hitit kültürü ortadan kalkmaya başlar. MÖ 2. binin ikinci yarısı boyunca Hitit uygarlığının etkisine girmiş olan Güneydoğu Anadolu ile kuzey Mezopotamya’da Hitit geleneği sürmeye devam etmektedir. Güneye ve güneydoğu bölgesine kaçıp oradaki halklarla kaynaşan halk çeşitli prenslikler ve daha sonrada krallıklar kurmuştur. Geç Hitit krallık dönemi olarak da bilinen bu uygarlık yerleştikleri bölgenin etkisi ile kaynaşmış bir kültür ile devam etmişlerdir. Bu dönemde kentleri çevreleyen surlara açılan kapılarla sarayların dış cephelerinin ‘‘ ortosdat ’’ adı verilen kabartma taşlarla süslendiği görülmektedir. Bu dönemde ‘’ stel ‘’ diye adlandırılan üzerlerinde kabartmalar bulunan taşlarda dikkat çekicidir. MÖ 700 yıllarında Asur saldırılarını ve bu tarihlerde geç Hitit krallıklarına son verdiklerini görüyoruz. 17 Resim 2.8: Taş stel Resim 2.9:Uurartu dönemi sfenks 2.3. Urartular Van gölü yöresinde kabileler yaşamaktaydı. Bu bölge Asurlular tarafından Uruatri olarak adlandırılmaktaydı. MÖ 9. yüzyılın ortalarında, göçebe durumdaki bu kabileler birleşerek Urartu Devletini kurdular. Kendileri için Biaini terimini kullanan Urartuların başkenti Van Gölü kıyısında bir kayalığın üzerine kurulmuş bulunan Tuşpa idi. Urartuların bilinen ilk kralı Sardur’dur. 18 Urartu uygarlığının en büyük gelir kaynaklarından birisi maden ve maden işçiliğidir. Tarımın yanı sıra hayvan yetiştiriciliği özellikle at yetiştiriciliği önem taşımaktaydı. İlk madeni at koşumlarını Urartularda görüyoruz. Bu da ata verilen önemi ifade etmektedir. İlk kaya mezarlarını Urartular’da Tuşpa yakınlarındaki kral mezarlarında görmekteyiz. Urartular MÖ 612 yılında Asur İmparatorluğunun yıkılışını izleyen on yıl içinde Urartu Devletine Medler ve İskitler tarafından son verildi. Anadoludaki Urartu yaşam merkezleri Altıntepe, Çavuştepe, Toprakkale, Adilcevaz, Kayalıkdere’dir. Urartularda inanışında ise üç büyük tanrı vardır. Milli tanrıları Haldi, gök tanrısı Teşaba, güneş tanrısı Şivini’dir. Resim 2.10: Urartu madalyonu Resim 2.11: Tuşpa şehir suru parçası 2.4. Frigler Frigler, Ege göçleri ile Anadolu’ya gelen Balkan kökenli boylardan biridir. Ancak siyasi bir topluluk olarak ilk defa MÖ 750’den sonra ortaya çıkmışlardır. En ünlü kralları Midas döneminde ise bütün Orta ve Güneydoğu Anadolu’ya egemen, güçlü bir krallık düzeyine ulaşmışlardır. Hint-Avrupa kökenli oldukları halde kısa bir süre içinde Anadolululaşmışlar ve bir yandan Helen, öbür yandan Geç Hitit etkileri altında kalmakla birlikte özgün ve Anadolulu bir kültür oluşturmuşlardır. Friglerin maden ve ağaç işçiliğinde, dokumacılıkta üretikleri eserler, Helen piyasasında beğeni kazanmış ve Helenli ustalar tarafından taklit edilmiştir. Friglerin bilinen ilk kralı, ülkenin başkenti Gordion’a adını veren Gordias’tır. Başlangıçta Eskişehir, Afyon, Ankara ve Sakarya vadilerini içine alan bir bölgede yerleşen Frigler, sonraları Kütahya’dan Kızılırmak’a, Ankara’dan Denizli’ye dek olan bölgede güçlü bir uygarlık oluşturmuşlardır. Frigler “tümülüs ” adı verilen anıt mezarlar yaparak krallarını buralara gömmüşlerdir. Bugün bunları Bintepeler de denen Ankara Polatlı ve Eskişehir yakınlarında görmekteyiz. 19 Frigler, ana tanrıça Kibele’ye tapmışlar birçok tapınak ve açık hava tapınma alanları kurmuşlardır. Ana tanrıçaya tapınma Frigler’de en üst seviyeye ulaşmış, buradan da batı uygarlıklarına geçmiştir. Resim 2.13:Sikke örneği Resim 2.12: Frig madeni kaplar 2.5. Lidya ( Lydia ) Uygarlığı Batı Anadolu’da Gediz ve Küçük Menderes yöresine yerleşmiş olan Lidyalıların Batı Anadolu’da MÖ 2. bin yılın ikinci yarısından itibaren Anadolu’ya yerleştikleri kabul edilmektedir. Lidya uygarlığının yükselmesini kral Gyges ( MÖ 680-652 ) döneminde görmekteyiz. Başkentleri Sardes kenti olmuştur. Lidyalıların Hint-Avrupa karakterli bir dilleri vardı. Anadolu’nun birçok uygarlığında olduğu gibi Lidyalılarda da zengin mozaik kültürü vardı. Lidya soyluları ölülerini, Friglerdeki gibi tümülüslere gömüyorlardı. Lidya, uygarlığının yükselme nedeni, bölgede bulunan Menderes Irmağından toplanan altın madeni idi. Bu madenin MÖ 7. yüzyılın başından beri Sardes’te işletilmeye başlaması Lidya’lıları zenginleştirmiş ve güçlendirmişti. Lidya’nın Anadolu’daki uygarlıklara katkısı, ilk altın parayı basarak ticaretteki yöntemi değiştirmeleri daha önce uygulanan mal değiş tokuşu yerine malların altın para alınmasını sağlamalarıdır. Lidya devletine MÖ 585’te Pers kralı Kyros son vermiştir. Resim 2.14: Ölü yakma töreni 20 Resim 2.15: Celcius kitaplığı efes 2.6. İyonya ( İonia ) Uygarlığı Ege göçleri sonunda Yunan yarım adasından Anadolu’nun bugünkü Ege kıyılarına gelen halklar burada yeni kentler kurmaya başlamışlardır. Bu kentlerin bir birlik oluşturması ile İzmir Körfezi’nden Güllük Körfezi’ne kadar uzanan Batı Anadolu kıyılarına, MÖ 1050 yıllarında, İyonya Devleti kurulmuştur. İyonya kentleri önemli ticaret yolları üzerinde kurulmuştu. Bu kentler deniz kıyısında kurulmaları nedeniyle denizciliğin ve deniz ticaretinin gelişmesiyle, gelişmiş ve zenginleşmişlerdir. İyonlar, MÖ 7. yüzyılın sonlarına doğru önce Lidya egemenliğinde daha sonra Anadoluyu istila eden Perslerin egemenliğinde kalıp yıkılmışlardır. İyonyalılar kendi kültürleri ile doğu kültürlerini birleştirerek kendi adları ile anılan yeni bir yapı tarzı ortaya çıkarmışlar, sonraki yüzyılları da etkileyecek ilk demokrasi düşüncesini ortaya koymuşlardır. Modern bilimin ve tıbbın ilk çalışmaları İyonyalılarda görülmektedir. İyonyalıların kurdukları kentler; İzmir ( smyrna ), Milet ( miletos), Efes ( efesos ), Foça’dır. Bu kentlerde büyük tapınaklar yapmışlar, bunların en ünlüsü de antik dönemin yedi harikasından biri sayılan Efes’te yapılan Artemis Tapınağı’dır. 21 Resim 2.16: Bolluk tanruçası artemisin heykeli efes 2.7. Karia ve Likya Uygarlığı Resim 2.17: Mouselionun maketi bodrum sualtı arkeoloji müzesi 22 2.7.1. Karia Uygarlığı Karia, Anadolu'nun Güneybatısındaki antik bölgedir. Adını, yörenin yerli halkı olan ve Karia dilini konuşan Kar'lardan alır. Kuzeyde İyonya, doğuda Frigya, güneyde Likya ve batıda Ege deniziyle çevrilidir. Bugünkü Muğla ve Aydın illerinin büyük bölümlerini içine alır. Batı kıyı şeridinde Iassos, Knidos ve Keramos, iç kesimde Mylasa, Labranda, Alinda ve Alabanda, Maiandros vadisinde Nysa, Tralles, Aphrodisias ve Hierapolis bölgenin önde gelen kentleridir. Karia, MÖ 7 ve MÖ 2.yüzyılın sonlarına kadar Pers egemenliğinde kalmış, İskender’in Anadolu’ya gelmesi ile İskendere bağlı olarak egemenliğini sürdürmüştür. Karia uygarlığı, MÖ 129 yılında Roma'nın Asya eyaletine dahil edilmiştir. Dünyanın yedi harikasından biri sayılan, Karia Satrabı Mousalos'un anıt mezarı Mouselion, MÖ 352’de Mousalosun ölümüyle karısı Artemisia tarafından sonradan Karia başkenti olan Halikarnassos'ta inşa ettirildi. Büyük bir deprem ve Rodos Şövalyeleri’nin Karia'yı işgali sırasında yıkıldı ve taşları, bugünkü Bodrum Kalesi'nin yapımında kullanıldı. 2.7.2. Likya Uygarlığı Likya, ünlü tarihçi Heredotes göre; Girit adasından göçle gelen bir topluluk tarafından kurulmuştur kuruluş dönemi olarak da MÖ 3 bin yılları olduğu bilinmektedir. Bugünkü Teke Yarımadasını kaplayan alanda kurulan Likya, doğuda Pamfilya , batıda Karia, kuzeyde ise Psidya ile çevrilidir. Likya, deniz ticaretinin gelişmesi ile zenginliğe kavuşmuştur. Likya, bütün Anadolu kentleri gibi önce Pers baskılarına maruz kalmıştır. İskender’in Anadolu’ya gelip işgale başlaması ile Pers baskılarından korunmak amacı ile İskender’e sığınmaları, kendi sonlarını getirmiş, İskender’in işgali ile bir daha bağımsız olamamışlardır. Önce Helen, sonra Roma egemenliğinde kalmışlar, Romalıların Hristiyanlığı kabulleri ile Hristiyanlığın merkezlerinden biri olmuş, daha sonra da Bizans döneminde kaybolmuşlardır. Helen kültürünün etkisinde kalan Likyalılar, yine de farklı, özgün eserler bırakmışlar, özellikle kaya mezarları ve anıtsal lahitlerle kendi kimliklerini fark edilir biçimde ortaya koymuşlardır. Anıtsal lahitlerinde, denizci toplumların da etkisi ile lahit kapaklarını, ters dönmüş kayık biçiminde yaptıkları görülmektedir. 23 Resim 2.18:Likya mezar anıtı 2.8. Helen Uygarlığı İlk olarak Girit adasında ortaya çıkmış, yakın adalara ve Yunan Yarımadası’na yayılmıştır. Kent devletler olarak kurulmuşken Büyük İskender’in bu kent devletleri bir araya getirerek Helen birliğini kurması ile Helen kültürü yayılmaya başlamıştır. Makedonyalı Büyük İskender’in Anadolu’ya gelişi ve Pers egemenliğine son vermesi ile Anadolu’da “Helen dönemi” başlar. Anadolu halklarını Perslerin işgalinden koruyacak olması nedeni ile İskender, büyük kurtarıcı olarak görülmüş ve birçok yer, savaş bile yapılmadan ele geçirilmiştir . Eski Yunan kültürü ile Anadolu kültürü birbirleriyle kaynaşmış; bilim, sanat ve kültürde, Doğu ile Batının sentezlenmesi ile ortaya yeni eserler çıkmıştır. Helenistik dönemde matematik, astronomi, tıp ve felsefe gibi bilim dallarında büyük gelişmeler görülmüş, Anadoludaki en büyük merkez Antakya kenti olmuştur. MÖ 323’te İskender’in ölümü ile Anadolu, Büyük İskender’in komutanları arasında pay edilmiş ve yeni krallıklar ortaya çıkarken Helen Uygarlığı, Anadolu’da son bulmuştur. 24 Resim 2.19: Helen mozaiği Resim 2.20:İskender büstü 2.9. Roma Çağı Roma Uygarlığı, MÖ 753 yılında Romulus tarafından İtalya’da kurulmuştur. Romalılar, Roma’nın Akdeniz’e yayılması ve birçok fetih için doğuya yönelmesi ile Anadoluya gelmişler, MÖ 133 yılında uzun savaşlar sonunda da Anadolu’ya egemen olmuşlardır. Anadolu’daki Roma etkisi, İmparatorluğun gelişmesi ve daha doğuya yayılma isteği ile Roma’dan gelen asker ve valilerin etkisi ile birçok kent imar edilmiş veya yeni yerleşmeler eklenerek, gelişmeleri sağlanmıştır. Roma’nın ikiye bölünmesi ile Anadolu toprakları Doğu Roma İmparatorluğu egemenliğine girmiş başkentleri de İstanbul olmuştur. Daha sonra Roma’nın yıkılması ile Doğu Roma İmparatorluğu, Bizans olmuştur. 25 Roma döneminde Anadolu’da; Antakya ,İzmit, İstanbulı, Ankara gibi kentler büyümüş ve gelişmiştir. Kentlerde büyük binalar, tapınaklar, stadyumlar, tiyatrolar, agoralar, hamamlar ve su kemerleri yapılmıştır. Resim2.21: Roma dönemi şehir giriş kapısı 2.10. Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Çağlarına Toplu Bakış Resim 2.22: Hz Yahya ikonası 26 2.10.1. Bizans İmparatorluğu Dönemi Roma İmparatorluğu ,kavim göçlerinin baskısı ile geniş topraklarına hükmedemez hale gelince İmparator Büyük Teodosius, imparatorluğu iki oğlu arasında paylaştırmış, büyük oğlu Arkadius'a doğu ülkelerini (Balkan Yarımadası, Ege Adaları, Anadolu, Suriye, Filistin, Mısır ve Libya), küçük oğlu Honorius'a da batı ülkelerini (İtalya, Galya, Kuzey İspanya Batı Afrika ve Trablusgarp) vermişti. İmparatorluk kesin olarak MS 395’ te Teodosius’un ölümü ile ikiye ayrılmıştır. Anadolu, Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır. Doğu Roma'nın başkenti Bizans ( İstanbul ), Batı Roma İmparatorluğu'nun başkenti ise Roma idi. Batı Roma İmparatorluğu, MS 495’ te Kavimler Göçü sonunda tarihe karıştı . Merkezi İstanbul (Bizans) olan Bizans İmparatorluğu'nda on iki sülale hüküm sürdü. İmparator Justinianos (Jüstinyen) döneminde Akdeniz, Bizans gölü haline geldi. Bizans İmparatorluğu, 7. yüzyılda Arapların akınlarıyla karşılaştı. Bu nedenle güçlü kalelerle korunan bazı kentler dışında, Bizans'ın kent merkezlerinden uzak bölgelerinde nüfus azaldı ve birçok yerleşme yeri terk edildi. Anadolu'da ticaret geriledi, imparatorluk 11. yüzyıldan itibaren zayıflamaya başladı. 1453 yılında Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet, Bizans İmparatorluğu'na son verdi. Bizans dönemi sanatı; eski Helenistik ve doğu sanatlarından etkilenerek oluşmuş ve gelişmiştir. Bu dönemde ikona adı verilen sanatın geliştiğini görüyoruz. İkona Hristiyanlık’ta kutsal kabul edilen kişilerin resmedildiği tahta veya taş materyaller üzerine üzerine yapılan resimlerdir. Bu dönemde gelişme gösteren sanatın İtalya, Sicilya ve Kuzey Afrika'da da etkileri görülür. Yurdumuzda Bizans döneminden kalma eserlerin en önemlileri İstanbul'da bulunmaktadır. Bunların başlıcaları; Ayasofya, Hora Kilisesi (Kariye Camii), Yerebatan Sarnıcı, Aya İrini Kilisesi, Binbirdirek Sarnıcı, İstanbul Surları ve su kemerleridir. 27 Resim 2.23: Selçuklu devlet ambleminin taş örneği 2.10.2. Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi 1071 Malazgirt’te Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Bizans Kralı Romen Diyojen’i yenmesi ile Anadolu kapıları Türklere açılmış ve Anadolu bir Türk yurdu haline gelmiştir. Alparslan’ın ölümüyle Süleyman Şah, Anadolu fetihlerine başlamış, İznik’i başkent yapmıştır. Büyük Selçuklu hükümdarı Melik Şah’tan aldığı bir fermanla da 1077’ de Anadolu Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bu dönemde Anadolu Selçukluları Bizans’ı vergiye bağlamış, ilk defa Avrupa topraklarına ayak basmışlardır. Konya ( Larende ) başkent olmuştur. Sultanlar yazları başkentleri Konya’da, Alaaddin Keykubat’ın Alanya kentini alıp imar ettirmesinden sonra da kışları Alanya’da geçirmişler ve ülkeyi buradan yönetmişlerdir. Haçlı seferleri sırasında da Anadolu Selçuklu orduları sürekli savaşmış Haçlı orduların olarak da ve buna bağlı olarak Bizansın Anadolu’yu ele geçirmeleri önlenmiştir.1277’ deki Moğol istilası ile Selçuklu devleti zayıflamış, 1308 yılında Moğol devleti olan İlhanlılar’ın egemenliğine girerek ortadan kalkmışlardır. 28 Selçuklular, dönemlerinde sanatın büyük önem kazanması ile Konya ve iznik’te üretilen eserlerle sanatlarında kendi tarzlarını ortaya koymuşlar, sarayların, kervansarayların, camilerin, medreslerin, hastahanelerin, imarethanelerin yapımına büyük önem göstermişlerdir. Selçuklularda taş işciliğinin en üst seviyelere çıktığı, İznik’ te yapılan çinilerinse renk ve armoni bakımından eşsiz güzellikte olduğu, bugün bile bu çinilerin kalitesine ulaşılamadığı bilinmektedir. İlk cami örneklerini de Anadoluda Selçuklular döneminde görmekteyiz. Resim 2.24:Süleymaniye camii 29 2.10.3. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Ertuğrul Gazi’nin 1281’de ölümüyle oğlu Osman Bey Bizans tekfuru ile yaptığı anlaşma sayesinde 1299’da bağımsızlığını ilan ederek; Osmanlı Beyliğini kurarak başına geçmiş, İznik’i başkent yapmıştır. 600 yıl sürecek olan Osmanlı egemenliğini başlatmıştır. Fatih Sultan Mehmet’in 1453 yılında İstanbul’u fethetmesi ile hem Bizans egemenliğinin hem de bir çağın sonu getirilmiş, yeni bir çağ açılmıştır Coğrafyanın Osmanlılar adına değiştiği üç kıtaya yayılan büyük bir imparatorluğun temelleri sağlam bir şekilde atılmış,. İstanbul başkent yapmılmıştır. Yavuz Sultan Selim döneminde Asya ve Afrika , Kanuni Sultan Süleyman döneminde de Avrupa fethedilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman devrinde Osmanlılar, en üst seviyelerine gelmiş, ondan sonraki sultanlar döneminde aynı iyi yönetim ve başarıların gösterilememesi nedeniyle bir duraklama evresine giren Osmanlılar; Fransız devriminden sonra ortaya çıkan milliyetçilik akımları, birçok alanda çağa ayak uyduramama, büyük toprakların kontrolünü yapamamaları, birçok cephede savaşmaları, ekonomik şartların değişmesi vb. sebeplerden 30 dolayı çöküş evresine girerek 1. Dünya Savaşı’nın sebep olduğu büyük ekonomik sıkıntıları ile parçalanan ve dağılan bir imparatorluk haline gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın arkasından da elinde sadece Anadolu toprakları kalmıştır. Cumhuriyetle birlikte Anadolu, yeni Türkiye Cumhuriyetinin doğuşuna şahit olmuştur. 600 yıllık Osmanlı döneminde birçok saray, cami, yol, kervansaray, imarethane, çeşme, rasathane, köprü, hamam, sivil mimari örneği Türk-İslam eserleri olarak fethedilen topraklara götürülmüş, orada yaşayan halkların kültürleri ile kaynaşarak birçok yeni eser ortaya çıkmıştır. Osmanlılar; Avrupa, Asya ve Afrika kültürlerini kendi kültür yapıları içinde eritmiş, Osmanlı tarzı denen yeni bir yapı ortaya çıkarmışlardır. Mimar Sinan döneminde yapılan eserler, devrin zirvesine oturmuş, bugün bile eserlerinin teknik ve mimari açıdan üstün özellikleri ondan sonra gelenleri etkilemiş ve yeni bir mimari anlayışı getirmiştir. Resim 2.25:Mimar Sinan’ın heykeli 31 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Öneriler İşlem Basamakları ¾ Anadolu’da yaşamış uygarlıkları araştırınız. ¾ Anadolu’da yaşamış uygarlıkları tanıtınız. (İşlemin Yapılmasına İlişkin Öneriler) ¾ Anadolu uygarlıklarını doğru olarak çözümleyiniz. ¾ Araştırma yaparken bilgileri doğru inceleyiniz. ¾ Anadolu’da yaşamış uygarlıkların süreçlerini, katkılarını hatasız ve eksiksiz olarak konuklara açıklayınız. ¾ İnsanlığın ve medeniyetlerin gelişim sürecini hatasız ve eksiksiz olarak konuklara açıklayınız. ¾ Anadolu uygarlıklarını konuklara tanıtırken imkanlarınızın dahilinde görsel ögelerden ( harita, resim, vb ) faydalanınız. 32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyette kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplayarak değerlendiriniz. 1. Hititlerin başkenti aşağıdakikerden hangisidir ? A ) Semahöyük B ) Alacahöyük C ) Çatalhöyük D ) Hattuşa 2. Dünyadaki ilk yazılı antlaşma olan ‘’ Kadeş Antlaşması ‘’ Hitit kralı ile ülkenin kralı arasında yapılmıştır ? A ) Mısır B ) Likya C ) Frigya D ) Lidya 3. İlk kralları Sardur olan ve başkentleri Tuşpa olan uygarlık aşağıdakilerden hangisidir? A ) Roma B ) Urartu C ) Likya D ) Asur 4. Friglerin en ünlü kralları kimdir? A ) Ramses B ) İskender C ) Midas D ) Hattuşili 5. Dünyada ilk parayı bulan uygarlık aşağıdakilerden hangisidir ? A ) İyonyalılar B ) Karyalılar C ) Lidyalılar D ) Persler 6. Ege göçleri ile İzmir ve Güllük Körfezi arasında kurulan uygarlık aşağıdakilerden hangisidir ? A ) Lidyalılar B ) Frigyalılar C ) Asurlular D ) İyonyalılar 33 hangi 7. Antik dünyanın yedi harikasından biri olan Karya Satrapı Mousolos’un mezarı, Kayra’nın Başkenti de olan kentin adı nedir ? A ) Hattuşa B ) Gordion C ) Halikarnasos D ) Tuşpa 8. Helen uygarlığını yükselişe geçiren kral kimdir ? A ) Gordios B ) Nabukednazar C ) Krezüs D ) İskender 9. Roma uygarlığı MÖ 753’te nerede kurulmuştur ? A ) İstanbul B ) Antakya C ) İtalya D ) Romanya 10. Bizans, yükseliş evresini hangi kral döneminde yaşamıştır ? A ) Neron B ) Jüstinyen C ) Sezar D ) Apollon 11. Alpaslan Bizans Kralı Romen Diyojeni yenerek Anadolu’ya hangi savaş sonrası girebilmiştir? A) Talas B) Dandanakan C ) Mohaç D ) Malazgirt 12. Osman Bey Osmanlı Beyliğini kurduktan sonra ilk başkenti neresi olmuştur ? A ) Bursa B ) İstanbul C ) İznik D ) Edirne Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 34 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ 1’İN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 C B C B D B D B ÖĞRENME FAALİYETİ 2’NİN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D A B C C D C D C B D C 35 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Konuları araştırdın mı , araştırma için bir planlama yaptınız mı? Konular hakkında yeterli bilgiye ulaştınız mı ? Konularda anlatılan uygarlıkları tüm yaşayışlarıyla incelediniz mi ? Çevrenizde tarihsel yerler var ise ziyaret ettiniz mi ? Arkadaşlarınla bilgi alışverişi yaptınız mı? Arkadaşlarına konuları anlatıp onların tepkilerini ölçtünüz mü ? Arkadaşlarına sunu yaptınız mı ? Görsel ögelerle sununu daha dikkat çekici hale getirdiniz mi ? Her faaliyet sonundaki ölçme ve değerlendirme sorularını yaptınız mı ? Kendi kendine modülün kazandırdıklarını gözden geçirdiniz mi? 36 Evet Hayır ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR ¾ AKURGAL Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınları, İstanbul 1998. ¾ ALP Sedat, Hititler Çağında Anadolu: Çiviyazılı ve hiyeroglif yazılı kaynaklar, ¾ Tübitak Yayınları, İstanbul, 2001 . ¾ ASLANAPA Oktay, Osmanlı Mimarisi, İş bankası yayınları, İstanbul 1996 ¾ MANSEL Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi., Ankara, 1995 . ¾ CANPOLAT Fatma (Ed.), Boğazköy’den Karatepe’ye Hititbilim ve Hitit Dünyasının Keşfi, From Boğazköy to Karatepe Hittitology and the Discovery of the Hittite World, , Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001. 37 KAYNAKÇA KAYNAKÇA ¾ AKURGAL Ekrem, Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak Yayınları, Ankara, 1999. ¾ AKURGAL Ekrem, Eski İzmir Yerleşme Katları ve Atena Tapınağı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983. ¾ AKURGAL Ekrem, Anadolu uygarlıkları, Net Turistik Yayınları. , İstanbulı 1998 ¾ ALP, Sedat. Hititler Çağında Anadolu: Çiviyazılı ve hiyeroglif yazılı kaynaklar, Tübitak Yayınları, İstanbul, 2001. ¾ ALP Sedat, Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm ve Şarap, Kavaklıdere Kültür Yayınları , Ankara, 1999. ¾ ALP Sedat, Hitit güneşi, Tübitak Yayınları, Ankara,2003. ¾ ASLANAPA Oktay, Osmanlı Mimarisi, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1996 ¾ BİLLORER Mehmet, Karia Yarımadası Gezi Notları, Bodrum 2001 ¾ BEAN George E, Eskiçağda Likya Bölgesi, Arıon Yayınevi , İstanbul, 1997. ¾ BEAN, George E. Eskiçağda Menderesin Ötesi, Arıon Yayınevi , İstanbul, 2000. ¾ CANPOLAT Fatma. (Ed.), Boğazköy’den Karatepe’ye Hititbilim ve Hitit Dünyasının Keşfi, From Boğazköy to Karatepe Hittitology and the Discovery of the Hittite World , Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001. ¾ CAN Levent, Anadolu Uygarlıkları Ders Notları, Marmaris, 2003. ¾ CAN Levent. Hatay ve Gaziantep Gezi Notları, Marmaris, 2005. ¾ MANSEL Arif Müfit, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara ,1995 . ¾ LlOYD Seton, Türkiyenin Tarihi, Tübitak Yayınları, Ankara, 1997. ¾ PEKMAN Adnan,(Çeviren), Strabon Antik Anadolu Coğrafyası, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1993 ¾ ÖNEY Gönül, ÜLKER, Erginsoy. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi Ve El Sanatları,İş Bankası Yayınları, Ankara,1992 . ¾ SALTUK Secda, Arkeoloji Sözlüğü, İnkilap Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1997. 38 İNTERNET KAYNAKLARI • www.ankaravaliligi.gov.tr • www.arkeoloji.com • www.çorumvaliligi.gov.tr • www.gaziantepvalligi.gov.tr • www.konyavaliligi.gov.tr • www.kulturveturizmbakanlıgı.gov.tr • marmara.edu.tr • İstanbul.edu.tr • Ankara.edu.tr 39
