içindekiler - Ekonomi Bakanlığı

T.C.
RİYAD BÜYÜKELÇİLİĞİ
TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ
SUUDİ ARABİSTAN
BİLGİ NOTU
Ağustos 2014
İÇİNDEKİLER
Sayfa
BÖLÜM 1
1. GİRİŞ
5
2. TEMEL GÖSTERGELER
6
2.1 Ülke Kimliği
2.2 Ekonomik Göstergeler
3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER
3.1 Ülkenin Kısa Tarihçesi
3.2 Siyasi ve İdari Durum
3.2.1. Yasama
3.2.2. Yürütme
3.2.3. Yargı
3.3 Coğrafi Bilgiler
3.3.1. Coğrafi Konum
3.3.2. Nüfus
3.3.3.Çalışma ve İşgücü
3.3.4. Eğitim ve Kültür
3.3.5. Sosyal Güvenlik
4. GENEL EKONOMİK DURUM
4.1.Genel Durum
4.1.1 Genel Ekonomik Yapı
4.1.2 Kalkınma Planları
4.2 Tarım ve Hayvancılık
4.3 Sanayi
4.4 Ulaştırma ve Telekomünikasyon
4.5 Ticaret
4.6 Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler)
4.7 Enerji
4.8 Doğal Kaynaklar
4.9 Para ve Sermaye Piyasaları
4.10 Yatırımlar
5. EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER
6
7
8
8
9
9
9
10
10
10
11
11
12
12
13
13
13
15
15
15
16
16
16
17
17
18
18
23
5.1 Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri
23
5.2 Dış Ticaret
5.2.1. Genel Durum
5.2.2. Dış Ticaret Mevzuatı
5.2.3. İthalatta Alınan Vergiler
5.2.4. Tarife Dışı Engeller
5.2.5. Anti-Damping Uygulamaları
5.2.6. Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar
23
23
28
28
28
29
29
BÖLÜM II
1.
TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER
29
1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu
1.1.1. Ekonomik İlişkilerin Gelişimi
1.1.2. Sermaye Hareketleri
29
29
30
1.2. Ticari İlişkilerin Genel Durumu
1.2.1. Ticari İlişkilerin Gelişimi
30
30
1.2.2. İkili Anlaşma ve Protokoller, KEK Toplantıları
31
1.3. Dış Ticaret İstatistikleri
1.3.1. Türkiye İle Dış Ticaretin Durumu
1.3.2. Başlıca Maddelere Göre Türkiye'ye İhracat
1.3.3. Başlıca Maddelere Göre Türkiye'den İthalat
31
31
32
33
1.4. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Genel Konular
1.4.1. Ticari Engeller (Sektörel)
1.4.2.ithalat Mevzuatı
1.4.2.1. Genel Olarak Gümrük Vergileri
1.4.2.2. KDV ve Diğer Vergiler
1.4.2.3. Genel Olarak Ticari Tanımlama Uygulamaları
1.4.2.3.1. Etiketleme
1.4.2.3.2. Markalama
1.4.2.3.3. Paket ve Ambalajlama
1.4.2.3.4. Ticarette Uygulanan Standartlar
1.4.3. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı
1.4.4. Pazarlama ve Hizmetler
1.4.4.1. Perakende Piyasası
1.4.4.2. Dağıtım, satış Kanalları ve başlıca Yayın Kuruluşları
1.4.4.3. Acente ve Distribütörlerin Kullanımı
34
34
34
34
35
35
35
35
35
35
36
36
36
36
36
1.5 Yıl İçinde Açılan Fuarlar
37
1.6. Türkiye'nin Pazara Giriş İmkanları
37
1.7 Diğer Bilgiler
37
2.
SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER
38
2.1 Sorunlar
2.2Görüşler ve Öneriler
38
38
KAYNAKÇA
39
BÖLÜM I
1. GİRİŞ
Bu raporda Suudi Arabistan hakkında genel bilgiler ile ekonomi, dış ticaret, sanayi, tarım,
hizmetler, enerji gibi alanlarda 2013 yılında meydana gelen iç ve dış gelişmeler ve mevzuata dair
mümkün olduğunca ülkenin kendi kaynakları kullanılmak suretiyle hazırlanan bilgi ve
değerlendirmelere yer verilmektedir. Ayrıca Suudi Arabistan ile Türkiye arasındaki ekonomik ve ticari
ilişkilerde yaşanan son gelişmeler, ikili ticaret hacmi, yatırım alanındaki faaliyetler ile yeni işbirliği
olanakları ele alınmaktadır.
Raporun ilk bölümünde ülke hakkında genel bilgiler sunulmakta olup; ülkenin demografik verileri ve
ekonomik durumu GSMH, enflasyon, yatırımlar, dış ticeret, borçluluk durumu, enerji üretim ve
tüketimi konularındaki veriler ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bölümde Türkiye-Suudi Arabistan
ticaret verileri de durumun mukayeseli olarak görülebilmesi maksadıyla yer almıştır.
Raporun ikinci bölümü Türkiye-Suudi Arabistan ticari ilişkilerine tahsis edilmiştir. Bu bölümde iki
ülke arasındaki ticaret verilerle ortaya konmuş, sermaye hareketleri, gümrük mevzuatı, piyasaların
durumu ve işleyişi konularında bazı bilgiler sunulmuştur.
Her iki bölümdeki veriler de 2013 yılına ait en güncel veriler kullanılmaya çalışılmıştır. 2013 yılı için
elde edilememiş veirler de ise 2012 yılı kullanılmıştır. Rakamsal veriler için kaynak olarak büyük
ölçüde Suudi Arabistan İstatistik Kurumu ile Suudi Arabistan Merkez Bankasıdır.
5
2.
TEMEL GÖSTERGELER
2.1 . ÜLKE KİMLİĞİ
Resmi Adı
: Suudi Arabistan Krallığı(Al Mamlakah Al
Arabiyyah Al Saudiyyah, Kingdom Of Saudi
Arabia)
Başkenti
: Riyad
Yönetim Biçimi
: Krallık
Resmi Dili
: Arapça
Dini
: İslam
Para Birimi
: Suudi Arabistan Riyali (SAR),
1 SAR = 100 Helele
Dolar Paritesi (Resmi Kur)
: 1 USD = 3,75 SAR
Yüzölçümü
: 2,15 milyon km2
Nüfusu
: 29,9
Nüfus Artış Hızı (%)
: %3,2 (2004-2010 arasında yıllık ortalama)
Mesai Saatleri ve Günleri
: Pazar-Perşembe; 07:30-14:30
milyon kişi ( 9,7 milyon yabancı)
(Müşavirliğimiz 8:30-16:30)
Büyük Kentler
: Riyad, Cidde, Dammam, Mekke, Medine,
Limanlar
: Cidde Limanı, Kral Fahad Endüstri
Limanı(Yanbu), Kral Abdulaziz
Limanı(Dammam),Jubail Ticaret Limanı
Türkiye İle Saat Farkı
: Kış saati uygulaması sırasında (Ekim- Mart)
Türkiye’den 1 saat ileri), Yaz döneminde aynı
Haftalık Çalışma Saati
: 35 saat
Resmi Tatil Günleri
: Haftasonu Cuma,Cumartesi; Ramazan
Bayramında 5 gün ve Kurban Bayramında 10
gün
Uluslararası Telefon Kodu
: + 966
6
2.2.
2.3. EKONOMİK GÖSTERGELER
Tablo 1: Ekonomik Göstergeler
2011
669
2012
734
2013
746
8.5
5.8
3,8
23.594
24.911
24.816
3,7
2,9
3,6
12.4
12.1
11,7
365
132
233
388
156
232
376
168
208
Türkiye’den İthalat
2,763
3,679
3,191
Türkiye’ye İhracat
3,454
4,414
4,178
690
735
987
İhracat
0.9
1.1
1,1
İthalat
2.1
2.4
1,9
159
165
130
İhracat/İthalat
2.77
2.50
2,24
İhracat/GSYİH
54.5
53.4
50,4
İthalat/GSYİH
19.7
21.4
22,5
23.7
22.7
17,4
GSYİH (Milyar $)
Reel GSYİH Artış Hızı (%)
Kişi Başina (GSYIH) ($) (Cari Fiyatlarla)
Enflasyon Oranı
İşgücü (Faal Nüfus)
İşsizlik Oranı %- (suudi vatandaşları)
Dış Ticaret (Milyar $)
İhracat
İthalat
Dış Ticaret Fazlası
Türkiye İle Ticaret (Milyon $)
Denge
Ülke Toplamı İçinde Türkiye’nin Payı (%)
Cari İşlemler Dengesi (Milyar $)
Seçilmiş Oranlar (%)
Cari İşlemler Dengesi/GSYİH
Kaynak: Suudi Arabıan Monetary Agency (SAMA)
7
3. ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER
3.1
Ülkenin Kısa Tarihçesi
Arap yarımadasının Mezepotamya, Filistin, Irak, Suriye, Yemen gibi kısımları tarihin bazı
önemli olaylarına ve gelişmelerine sahne olduğu halde bu günkü Suudi Arabistan topraklarını teşkil
eden Hicaz ve Necd bölgelerinde İslamın doğuşuna kadar bir devlet yapılanmasının olmadığından bile
bahsedilebilir. Bu topraklar bölgedeki büyük devletlerin bazan ilgi alanına bile girmemiştir. İslamiyetin
doğduğu sıralarda Mezepotamya, Filistin, Irak, Suriye, Yemen gibi yerlerde zayıf da olsa Bizans veya
İran nüfuzu görülmekte, bazan da bu topraklar bu büyük devletler arasında sürtüşmelere sebep
olmaktaydı. Belki de İslam devletinin kurulup gelişmesi sırasında bir kazaya uğramamasının en büyük
sebebi Hicaz ve Necd bölgesine olan ilgi noksanlığı idi.
İslam Devletinin kurulmasından kısa bir süre sonra İslam Devletlerinin Merkezi, önce Şam’a
sonra da Bağdat’a kaymış ve Mekke ve Medine’nin kutsallığı dışında Hicaz ve Necd gene adeta
unutulmuştur. Osmanlı Devleti’nin yıkılma zamanlarına rastlayan petrol ilgisine kadar da bu iki
bölgede siyasi anlamda ciddi gelişmeler olmamıştır. Petrol bulunana kadar bu bölgeler fakir ve az
nüfuslu bölgelerdir.
Petrol topraklarını Türklerin elinden almayı matuf İngiliz çabaları netice vermiş, Osmanlıya
karşı mücadele eden aileler Birinci Harpden sonra petrol topraklarında krallıklar kurulmuşlar, Necd ve
Hicaz bölgesi, Suud Ailesinin payına düşmüş, Abdülaziz Bin Suud da Suudi Arabistan’ın ilk kralı
olmuştur.
1938 yılında petrol üretimiyle, tarihinde hep yoksul yaşayan bölge halkı refahla tanışmaya
başlamıştır. İkinci Harpte A.B.D’ye topraklarında üs veren Suudi Krallığına ödül olarak
ARAMCO’nun %50 hissesi yanında bu firmadan vergi tahsil etme hakkı da bağışlanmıştır.
1957 yılından itibaren ABD mallarına cömertçe para harcanmaya başlanmış ve 1960 yılında
Suudi Arabistan OPEC’e katılmıştır.
1956 Süveyş Kanalı krizinde ve 1967’de 6 Gün Savaşlarında Mısır’ı destekleyen Suudi
Arabistan’ın Batı karşıtı tutumları Batılı ülkelerden fazla sert bir tepki de görmemiştir.
1973 yılındaki İsrail’i destekleyen Batılı ülkelere karşı boykot sırasında petrol fiyatları dörde
katlanırken ve 1980’e kadar sürekli artarken de Suudi Arabistan Batılı ülkelerden yıkıcı bir tepki
almamıştır. Hatta 1980 yılında ARAMCO’nun tamamen millileştirilmesi mümkün olmuştur.
İran-Irak Savaşında Suudi Arabistan, ABD’nin de muhtemelen onaylaması sonucu, Irak’a
muazzam destekler verirken, Kuveyt’in Irak İşgalinden kurtarılması ve yakın zamanda meydana gelen
Sadam Huseyin’in devrilmesi sırasında ABD’ye destek vermiştir.
Suudi arabistan’a 1953’e kadar Abdülaziz, 1953-1964 Yıllarında Suud , 1964-1975 yıllarında
Faysal, 1975-1982 yıllarında Halid, 1982-2005 yıllarında Fahd hükmetmiş olup, 2005 Temmuz’undan
bu yana da Abdullah hükmetmektedir. Krallık, kardeşlerin tamamı ölene kadar en büyük kardeşe
geçtiğinden Suudi Arabistan yaşlı krallar tarafından idare edilmektedir.
8
3.2 Siyasi ve İdari Durum
3.2.1 Yasama
Suudi Arabistan’da seçilmiş bir parlamento yoktur. Ancak şura konseyiolarak adlandırılan daha
çok danışmanlık görevi yerine getiren bir meclisleri vardır. Bu meclis üyelerinin %20’sinin kadın
olması 2013 yılında Kral Abdullah tarafından getirilen bir yeniliktir.
3.2.2. Yürütme
Suudi Arabistan Kabinesi
Kral
Başbakan
Başbakan Yardımcısı
İkinci Başbakan Yardımcısı
İçişleri Bakanı
Diş işleri Bakanı
Tarım Bakanı
Sanay. Ve Ticaret Bakanı
Haberleşme ve Enformasyon
Teknolojisi Bakanı
Kültür ve Enformasyon Bakanı
Savunma ve Havacılık Bakanı
Ekonomi ve Planlama Bakanı
Eğitim Bakanı
Maliye Bakanı
Sağlık Bakanı
Yükseköğrenim Bakanı
Diyanet, Aydınlanma, Davet ve
Rehberlik Bakanı
Adalet Bakanı
Çalışma Bakanı
Mahalli İdareler ve Kırsal
İşler Bakanı
Petrol ve Minerel Kaynaklar
Bakanı
Hac İşleri ve Dini Güvenlik
Bakanı
Sosyal işler Bakanı
Ulaştırma Bakanı
Su ve Elektrik bakanı
Konut Bakanı
Ulusal Muhafız Bakanı
Devlet Bakanı
Devlet Bakanı
Diş işlerden Sorumlu Devlet Bakanı
ABDALLAH bin Abd al-Aziz Al Saud
ABDALLAH bin Abd al-Aziz Al Saud
Salman bin Abdulaziz Al Saud
Muqrin bin Abdulaziz Al Saud
Muhammad bin Nayef Al Saud
Saud bin Faisal Al Saud
Fahd bin Abdul Rahman Balghunaim
Tawfiq Al Rabiah
Muhammad bin Jamil bin Ahmad MULLA
Abdel-Aziz Al-Khoja
Salman bin Abdulaziz Al Saud
Muhammad Al Jasser
Khalid Al-Faisal bin Abdullah Al-Saud
Ibrahim Abd al-Aziz al-ASAF
Abdullah Al Rabiah
Khalid bin Muhammad al-ANQARI
Salih bin Abd al-Aziz bin Muhammad bin Ibrahim alSHAYKH
Muhammad bin Abdulkarim Al-Eissa
Adel bin Mohammad Fakeih
Mansour bin MITIB bin Abd al-Aziz Al Saud
Ali Ibrahim al-NAIMI
Bandar Al Hajjar
Yusuf Bin Ahmad Al-UTHAYMAYN
Jubarah SURAYSRI
Abdallah al-HUSAYN
Shwaish bin Saud AlDhwaihy
Mutaib bin Abdullah bin Abdulaziz Al Saud
Musaad bin Mohammed Al Aiban
Motleb bin Abdullah Al-Nafisah
Nizar Obaid Madani
9
3.2.3.
Yargı
Suudi Arabistan’da uygulanmakta olan kanunların temelini Şeriat oluşturmaktadır. Şeri
hükümler kaynağını kuran-ı kerim, sünnet ve hadisler ile şeri konseyinin kararlarından almaktadır. Şeri
yasalara ek olarak hukuk sistemi farklı yasalar ile de düzenlenmektedir. Bu yasalar kraliyet emirleri,
kraliyet kararları, bakanlar kurulu kararları ve bakanlıkların genelge ve yönergelerinden oluşmaktadır.
Tüm bu yasalar, düzenlemelerin Şeri hükünlere aykırı olmaması temel ilkedir.
Suudi Arabistan yargı sistemi mahkemeler ve karar verici kurumlarından oluşmaktadır. Bunlar
şeri mahkemeler, şikayet kurulu ve farklı uzmanlık alanlarındaki karar verici komitelerden
oluşmaktadır. Şeri mahkemeler şikayet kurulu veya diğer karar verici komitelerin karar hükmü
vermediği tüm sivil meselelerde karar verici mekanizmadır. Şeri mahkemeleri aile hukuku, mülk ve
ceza hukuku konularında karar vermektedir. Karar komiteleri çoğunlukla bakanlıklar ve farklı resmi
kurumlar tarafından oluşturulmuş ve özel uygulamalara bakan kurumlardır. Bu komiteler bağımsız
olarak hareket eder, genellikle iş ve işveren arasındaki anlaşmazlıklar, bankalar arasındaki
anlaşmazlıklar türünde konularda karar verirler.
2007 yılında yeniden oluşturulan adliye sisteminde şikayet kuruluna idari bir özellik
kazandırılırken bu kurula bağlı olarak şuç mahkemeleri, ticari mahkemeler ve iş mahkemeleri
oluşturulmuştur.
Adalet mekanizmasının iyi işlemediği ve özellikle mahkeme önünde yabancıların eşit muamele
görmediği yönünde dış çevrelerden yoğun eleştiriler vardır. Ayrıca yeni oluşturulan karar mercilerinin
pratikte uygulama sürecinde halen problemler yaşanmaktadır.
3.3
Cografi Bilgiler ve Nüfus
3.3.1 Coğrafi Konum
Suudi Arabistan Arap yarımadasının büyük bir kısmını kaplamakla birlikte, güneyinde ve
güneydoğusunda Yemen, Umman ve Birleşik Arap Emirliklerinin bulunması sebebiyle Hint okyanusu
ve Umman Körfeziyle deniz sınırları bulunmamaktadır. Bunun yanında batıda Kızıldeniz ve doğuda
Basra körfezinde uzun deniz kıyılarına sahiptir. Suudi Arabistan Kuzeyinde Kuveyt Irak ve Ürdün ile
karadan, batıda kızıldenizin ötesinden Eritre Sudan ve Mısır, doğuda Basra Körfezinin ötesinden İran'la
komşudur. İthalat ve ihracat için komşu ülkelerin topraklarını çok az kullanmakta olduğundan komşu
ülkelere hiç bir bağımlılık söz konusu değildir. Petrolünü satmak, ihtiyacı olan malları ithal etmek ve
lazım olan emeği dışardan temin etmek söz konusu olduğunda da hiç bir ülke ile bağımlılık ilişkisi
içerisinde değildir.Suudi Arabistan askeri bakımdan güçlü ülkelere de komşu değildir. Mal ve emek
tedarikinde muazzam bir özgürlüğe sahip olan Suudi Arabistan, güvenliğinin sağlanması söz konusu
olduğunda, aksine muazzam bir bağımlılık ilişkisine mahkum olmuş gözükmektedir. Fevkalade zengin
tabii kaynaklarını koruyabilecek askeri güce sahip olmayan bu ülkenin dünyanın en güçlü ülkesi olan
ABD ile ekonomik ve askeri işbirliği devam ettikçe ülke bütünlüğünün, sosyal ve siyasi düzenin,
ulaşılan ileri refah seviyesinin ve Suudi hanedanının ülkedeki hakimiyetinin güçlü bir şekilde
muhafazasının devam edebileceği anlaşılmaktadır.
3 bin metreye varan yüksekliklere rağmen ülke arazisi genellikle düzdür. Yükseklikler ulaşıma
engel değildir. Her mevsim sıcak ve kurak olduğundan akarsular ve göller mevcut değildir. Hurma
dışında sulama yapmaksızın üretilebilecek başka meyve ve sebze yoktur. Kızıldeniz kıyılarındaki bazı
mıntıkalara yer altı suyunu besleyecek kadar yağmur düşmesine rağmen sahildeki Cidde ve sahile
10
yakın mesafedeki Mekke ve Medine'ye bile istifade edilebilecek kadar yağmur düşmemektedir.
Ülkeniz en fazla yağış alan kısımları bile yılda ancak 130 mm. Kadar yağmur alabilmekte olup, bu
seviye Türkiye'niz en az yağış alan Tuz Gölü çevresinin aldığı yağışın ancak yarısı kadardır. Yer altı
suları ülkenin büyük bir kısmında içme ve kullanma ihtiyacını bile karşılamazken, yer altı suyunun
beslenebileceği kadar yağmur alan bazı bölgelerde yer altı suyundan istifade ile ziraat yapılabiliyorsa
da, üretim ülke ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Yağmur sularını barajlarda toplama gayreti başarıyla
gerçekleştirilse bile ülkenin tarımsal bakımdan kendine yeterlilik yolunda önemli adımlar atması
mümkün gözükmemektedir. Su kıtlığı sanayileşmeyi de zorlaştıran bir unsurdur.
3.3.2.
Nüfus
Suudi Arabistan İstatistik Kurumu verilerine göre ülkenin nüfusu 2013 yılı itibariyle 29,9
milyona ulaşmıştır. Bu nüfusun yaklaşık 9,7 milyonu yabancılardan oluşurken Suudi vatandaşlarının
sayısı 20,2 milyondur. 2013 yılında nüfus artış hızı %2,7 iken Suudi nüfusunun artış hızı yaklaşık %2,2
olarak gerçekleşmiştir. Suudi nüfusun kadın erkek sayısı birbirine yakın olmasına rağmen yabancıların
ekseriyeti erkeklerden oluşmaktadır. Toplam nüfusun %57’sini erkekler oluşturuken %43’ü
kadınlardan oluşmaktadır.
Ülke nüfusu batıda Kızıldeniz kıyısındaki Mekke, Medine ve Cidde, ortada başkent Riyad ve doğuda
Dammam bölgesinde yoğunlaşmıştır. Nüfusun tamamına yakını şehirlerde yaşamaktadır. Ülke
arazisinin çok büyük bir kısmı ıssız çöllerden oluşmaktadır.
3.3.3.
Çalışma ve İşgücü
Tablo 2: SA Toplam İstihdam ve Sektörel Dağılımı (bin kişi)
Toplam İşgücü
Kamu Sektörü
Özel Sektör
2011
8,780
2012
9,577
2013
10904
998
1089
1,224
7,781
8,488
9,680
Kaynak: Suudi Arabistan Ekonomi ve Planlama Bakanlığı, İstatistik ve Enformasyon Ana Departmanı
SA’da çalışanların sayısı 2013 yılında yaklaşık 11milyon kişi olmuştur. Toplam istihdamın yaklaşık
%88’i özel sektörde çalışmaktadır. Ayrıca, özel sektörde çalışanların önemli kısmını yabancılar
oluşturmaktadır. Toplam istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında, SA ekonomisinde ağırlığı olan
petrol ve doğalgaz sektöründe görülmektedir.
SA’da haftalık çalışma süresi 35 saattir. İşsizlik sigortası uygulaması yoktur. Yabancı işçiler için
maaş dışında sosyal güvenlik harcaması olarak sadece sağlık sigortası yaptırılma zorunluluğu vardır.
11
3.3.4.
Eğitim ve Kültür.
Tablo 3: 2013 YILINDA OKULLARDA ÖĞRENCİ SAYISI
İlk ve Orta öğretim Öğrenci Sayısı
Öğretmene Düşen Öğrenci
Kız
Erkek
1,266,266
1,304,068
10
Ortaokullar
590,944
639,933
9
Liseler
543,886
670,198
10
İlkokullar
S.Arabistan’da 5 milyon öğrenci vardır. Okullar teknik olarak fiziki yeterliliği sahip olmasına
rağmen, çalışma hayatında beceriyi değerlendirme imkanlarının azlığı öğrencilerin motivasyonunu
düşürdüğünden okulların eğitim seviyesi düşüktür. Mesleki ortaöğrenim neredeyse mevcut değildir.
3.3.5.
Sosyal Güvenlik
SA vatandaşlarının sosyalgüvenceleri devletin ekonomik olarak güçlü olmasından dolayı devlet
tarafından sağlanmaktadır. Devlet hastaneleri Sağlık hizmetlerini ücretsiz yerine getirmektedir.
Yabancılar ise sağlık hizmetlerinden faydalanmak için mutlak suretle özel sağlık sigortası yaptırmak
zorundadır. S. Arabistan vatandaşları için % 18 oranında sosyal sigorta primi ödenmesi gerekmektedir.
Bu primin yarısı işveren tarafından ödenir, yarısı ise çalışan tarafından ödenir. Yabancılar için sosyal
güvenlik sistemi yoktur. Sadece iş kazalarına karşı % 2 oranında sağlık sigortası primi ödenir.
12
4.
4.1
GENEL EKONOMİK DURUM
Genel Durum
4.1.1. Genel Ekonomik Yapı
2011
2012
2013
669.0
727.0
746
8.5
6.8
3.8
28.4
29.2
29,9
23.594
24.911
24.816
9.3
9.76
9.6
Arap Petrolü Ortalama Fiyatı
107.8
110.3
106.4
Bütçe Gelirleri (Milyar ABD)
298
333
308
Bütçe Giderleri (Milyar ABD)
220
233
260
İhracat (Milyar ABD)
365
388
376
İthalat (Milyar ABD)
132
156
168
Dış Ticaret Dengesi (Milyar ABD)
233
232
208
Cari İşlemler Dengesi (Milyar ABD)
159
165
130
Uluslararası Rezerv (Milyar ABD)
541
657
713
Tüketici Fiyatları Yıllık Artışı (%)
3,7
2,9
3,6
Gsyih (Milyar Usd) (Cari Fiyatlarla)
Gsyih Artış Hızı (%) (Reel)
Nüfus (Milyon)
Fert Başına Gsyih (USD) (Cari Fiyatlarla)
Günlük Ortalama Petrol Üretimi (Milyon
varil)
Kaynak: Suudi Arabistan Ekonomi ve Planlama Bakanlığı, İstatistik ve Enformasyon Ana Depertmanı, Suudi Arabistan Merkez
Bankası
Dünya’da petrol temelli en önemli ekonomilerden birisi olan ve bugün toplam petrol
rezervlerinin yaklaşık %18’ine sahip Suudi Arabistan petrol fiyatlarının talep ve arz kaynaklı
uluslararası piyasalarda gösterdiği iniş ve çıkışlardan doğrudan etkilenmektedir. GSMH içerisinde
ağırlığı %50’yi, bütçe gelirleri içinde %90’ı bulan petrol ve petrole dayalı sanayi nedeniyle Suudi
Arabistan’ın ekonomik performansında petrol fiyatlarının önemli bir etkisi vardır.
Suudi Arabistan GSMH’sı cari fiyatlarla 2011 yılında 669 milyar dolar iken 2013 yılında 746
milyar dolara yükselmiştir. Bunun yanında Suudi ekonomisi bu dönemde reel büyümesini de
sürdürmüş ve 2011 yılında %8,5 ve 2012 yılında %6,8 oranlarında büyüme kaydederek hızlı bir
büyüme performası ile dikkat çekmiştir. Ancak 2013 yılındaki büyüme hızı 3,8 oranında
gerçekleşmiştir.
2013 yılında, GSMH’nın tüm alt sektörlerine bakıldığında 2011 yılında cari olarak %48
büyüyen ham petrol sektörünün 2012 yılında %7,9 büyümenin ardından 2013 yılında %4,3 oranında
küçüldüğü görülmektedir. 2013 yılında petrol sektörü 2012 yılındaki%5,9 luk reel büyümenin
ardından %1 oranında küçülme kaydetmiştir. 2011 ve 2012 yıllarında petrol sektöründe görülen hızlı
büyüme büyük ölçüde Libya ve İran kaynaklı yaşanan petrol arzı düşüşünün üretimini artıran Suudi
Arabistan tarafından karşılanmasından kaynaklanmıştır.
13
Sanayi sektörü 2013 yılında reel olarak özellikle petro-kimya dışı sanayilerindeki büyüme
trendinin etkisiyle %4,3 oranında büyüme kaydetmiştir. GSMH’nın yaklaşık %7,5 oluşturan inşaat
sektöründe büyüme %8,8 olarak yaşanmıştır. Bunun yanında, elektrik, gaz ve su sektörleri %1,3,
ulaşım ve iletişim sektörü %7,1, toptan ve perakende, lokanta ve otel sektörü %6,6 ve finans, sigorta ve
emlak sektörü %6 reel büyüme kaydetmişlerdir.
Diğer taraftan Suudi hükümeti tarafından yapılan harcamalar son yıllarda Suudi ekonomisinin
büyümesinde etkili olmaya devam etmektedir. Nitekim, 2011 yılında 130 milyar dolar olan kamu
harcamaları 2013 yılında 166 milyar dolara yükselmiştir. Aynı dönemde özel tüketim harcamaları ise
%22 artarak 182 milyar dolardan 222 milyar dolara çıkmıştır.
2013 yılında ekonomik aktivitelerde görülen hızlanma, yüksek seyreden petrol fiyatlar ve
petrol-dışı ekonomide de görülen dinamik yapı Suudi Arabistan ekonomisinin 2013 yılında ekonomik
büyümesini reel olarak %3,8 olarak gerçekleştirmesini sağlamıştır. Bu gelişmeler, Suudi Arabistan
ekonomisinin 2014 yılında da %3,5-4,5’lük bir büyüme hızını yakalayacağı beklentisini artırmaktadır.
Diğer taraftan, 2008 yılında ortalama 94,9 dolar olan ortalama petrol fiyatları 2009 yılında
uluslararası piyasalarda ortaya çıkan kriz ve buna bağlı ekonomik daralma sonucunda enerji talebinin
düşmesi ile yılın ilk aylarında 36 dolara kadar gerilemiştir. Bu gelişmeler ışığında 2009 yılında
ortalama Arap petrolünün fiyatı 2008 yılına göre %38 düşüşle ortalama 59,2 dolara gerilemiştir. 2010
yılında ise dünya ekonomisindeki canlanmaya paralel artan enerji talebi petrol fiyatlarının
yükselmesine neden olmuş ve bu yıl içerisinde petrol fiyatları %31 artarak 77,6 ABD dolarına
yükselmiştir. Petrol fiyatlarındaki artış trendi devam etmiş ve ortalama arap petrolünün fiyatı 2011
yılında 108 dolara 2012 yılında ise 110 dolara ulaşmıştır. 2013 yılında ise arap petrolü ortalama 106,4
dolardan satılmıştır.
Suudi Arabistan’ın petrol üretimi 2010 yılında günlük ortalama 8,2 milyon varil olarak
gerçekleşmektedir. 2011 yılında Suudi Arabistan petrol üretimini artırmış ve günlük petrol üretimini
9,3 milyon varile yükseltmiştir. Petrol üretimindeki artış 2012 yılında da devam etmiş ve günlük üretim
9,8 milyon varile ulaşmıştır. 2013 yılında petrol üretimi bir miktar düşüş göstererek 9,6 milyon varil
olarak gerçekleşmiştir. Bu üretim miktarı ile Suudi Arabistan 2013 yılında günde yaklaşık 1 milyar
dolar değerinde petrol üretmiştir.
2008 yılında görülen yüksek enflasyon oranı sonraki dönemlerde yavaşlamaya başlamış ve
genellikle %4’ler civarında seyretmiştir. 2013 yılında tüketici fiyatları artışı %3,6 olarak
gerçekleşmiştir. Ancak, SA Riyalinin ABD dolarına sabitlenmiş olması ve geçmiş yıllarda doların
uluslararası piyasalarda değer kaybetmiş olması önemli tüketim malı ithalatçısı olan SA için geçmiş
dönemlerde enflasyon rakamlarının yukarı seyretmesinde etkili olmuştur. Diğer taraftan, son
dönemlerde ABD dolarının değerlenmeye başlaması SA Riyalinin de değerlenmesine yol açarak
enflasyon üzerinde ithalatın etkisini azaltmıştır. Bu yapının yakın dönemde değişmeyeceği beklentisi
ile 2014 yılında enflasyonun yukarı yönlü bir trend izlemeyeceği %3-4 civarında gerçekleşeceği
öngörülmektedir.
14
Tablo 5: SA Dış Dengesi (Milyar$)
2011
2012
2013
Dış Ticaret Dengesi
233
233
208
İhracat
365
388
376
İthalat
132
156
168
Cari İşlemler Dengesi
159
165
130
Cari İşlemler/GSMH (%)
23.7
22.7
17.4
2011 yılında Suudi Arabistan’ın ihracatı petrol fiyatlarındaki hızlı yükselişin etkisiyle 365
milyar ABD dolarına yükselmiştir. Devam eden artış süreci ile ihracat 2012 yılında 388 milyar dolara
çıkmış 2013 yılında ise 376 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, 2012 yılında 156 milyar
dolar olan ithalatları 2013 yılında 168 milyar dolara ulaşmıştır. Böylece 2013 yılında dış ticaret fazlası
208 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Cari işlemler dengesi ise aynı dönemde 130 milyar dolar fazla
vererek GSMH’nın yaklaşık %17,4 oranında gerçekleşmiştir.
4.1.2 Kalkınma Planları
Ülkede bugüne kadar 8 tane kalkınma planı yapılmıştır. 2010-2014 yıllarını kapsayan
Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda 1.44 trilyon SAR tutarındaki harcama planına uygun olarak
devam etmektedir. 2013 yılında da altyapı, sağlık, sosyal ve ekonomik kalkınma projelerine yatırım
politikası sürdürülmektedir. Eğitim ve sağlıktan oluşan insana yönelik yatırımlar bütçenin % 31’ ini
oluşturmaktadır. 2013 bütçesinde 308 milyar dolar gelir ve 260 milyar dolar harcama ile 48 milyar
dolar fazla oluşmuştur.
4.2. Tarım
SA ekilebilen alanları toplam 1,2 milyon hektar olup yüzölçümünün % 0,6’sına tekabül
etmektedir. Tarım sektörü Suudi Arabistan’ın GSMH’sının yaklaşık %1,8’ini oluşturmaktadır. Gıda
üretiminde kendine yeterlilik söz konusu değildir. Buna rağmen, 2005 yılında yıllık yaklaşık 3 milyon
ton hububat üretimi gerçekleşmiş iken son yıllarda hububat ihtiyacını azalan su kaynakları nedeniyle
ithalat ile karşılama yoluna gidilmiştir. Bu nedenle azalan üretime bağlı olarak 2011 yılında hububat
üretimi yıllık 1,08 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bunun yanında hurma üretimi küçümsenmeyecek
bir seviyedir.
4.3. Sanayi
Ülkede güçlü bir petro-kimya sanayiinin, çimento ve tuzlu suyu tatlı suya çevirme
sanayiilerinin yanısıra, gıda ve hafif tüketim sanaayiinde kayda değer gelişmeler yaşanmaktadır. Et,
yumurta, süt ve süt ürünleri üretiminin, daha ziyade büyük işletmeler yoluyla ve ithal hammaddeye ve
yabancı işçiliğe dayalı olarak yapıldığı ülkede, bu ürünlerin ithali yerine hammadde ve ucuz emek ithal
edilmekte, hammadde ve emek dışardan olunca da bu sanayilerin milli ekonomiye ve beşeri
sermayenin gelişmesine katkısı sınırlı kalmaktadır. İthalatın belki miktarında değil ama, demir-çelik
15
ürünleri yerine demir cevheri ithali örneğinde olduğu gibi, türünde değişiklik olmaktadır.
4.4 Ulaştırma ve Telekomünikasyon
Suudi Arabistan ulaştırma ve telekomünikasyon alanında sağlam bir altyapıya sahiptir. Cidde,
Dammam, Yanbu, Duba önemli limanlarındandır. En küçük yerleşme birimine bile giden yüksek
standartlı asfalt yollar mevcuttur. Ucuz enerji sebebiyle nakliye ucuzdur Telefon, mobil telefon ve
internet bağlantısı ileri derecede yeterlidir.
4.5 Ticaret
Alkol, uyuşturucu ve silah dışında hemen her malın ithalat ve ihracatı serbesttir. Her şehirde ve
kasabada hipermarketler mevcuttur. Hemen her mal piyasada bulunmaktadır. Ticaret bütün
vatandaşlara serbest olmasına rağmen bazı ailelere mensup kişiler işlerini daha kolay yaptıklarından
daha avantajlı konumdadırlar. Yabancıların, gerçek kişiler olarak Suudi Arabistan'da ticari faaliyette
bulunmaları mümkün değildir. Buna karşılık, yabancılar kuracakları firmalar aracılığı ile ticaret
yapabilirler. Bunun için dahi mevzuatta öngörülen şartlar sağlanması gerekmektedir. Bunlar,
20.000.000 SR sermaye sağlanması, Suudi bir ortak bulunması, yabancı ortağın hisselerinin % 75’i
geçmemesi gerekmektedir. Mevzuatın uygulanmasındaki kısıtlamalar sebebiyle birçok yabancı
güvendiği bir Suudi vatandaşı aracılığıyla (kefil sistemi) ticaret yapabilmektedir.
4.6. Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler)
Ülkede para ve sermaye hareketleri dikkatli bir kontrole tabi tutulmaktadır. Bankacılık sistemi
hızlı bir gelişme kaydetmektedir. SA’da halen 23 banka bulunmaktadır. Ayrıca, Ziraat Bankasının
Cidde’de bir şubesi bulunmaktadır. Batılı ülkelerin büyük bankacılık kuruluşları ortaklıklar yoluyla
Suudi Arabistan’da faaliyet göstermektedir. Bankacılık sektörü büyük ölçüde devletin veya devletle
kendilerini özdeşleştiren kişilerin sahipliğindedir. 2013 yılı itibarıyla SA’da toplam banka şubesi sayısı
1768’e ulaşmıştır. Ticari bankların varlıkları 2013 yılında 505 milyar dolara ulaşmıştır.
Suudi bankacılık sistemi bölgedeki en güçlü ve karlı sistemlerden bir tanesidir. Al-Rajhi
bankası ülkenin en karlı ve en büyük İslami bankasıdır. Toplam varlıklar açısından ise, National
Commercial Bank hem Suudi Arabistan’da hem de körfez bölgesindeki en büyük bankadır. Birkaç
uluslararası banka hisse alımı yolu ile piyasaya girmiştir. Örneğin, HSBC’nin, Saudi British Bank
(SABB)’ta % 40 hissesi bulumaktadır. Aynı şekilde, ABN Amro’nun Saudi Hollandi Bank’te % 40
hissesi bulunmaktadır. Yabancı bankaların joint venture şeklinde kurabilecekleri ortaklıktaki hisseleri
önceden % 40 ile sınırlandırılmışken, bu oran bugün % 60’a çıkmıştır. Bugün yabancı bankalar
doğrudan doğruya kendi şubelerini de açabilmektedir. Nitekim Ziraat bankası Cidde şubesi 19 Mart
2011 tarihinde bankacılık faaliyetlerine başlamıştır.
Bankacılık sektörü Suudi Arabistan merkez bankası (The Saudi Arabian Monetary Agency)
(SAMA) tarafından düzenlenmektedir. Ülkede off-shore bankacılığı ve trust (emanet) faaliyetleri
bulunmamaktadır ve buna izi veren bir mevzuat da yoktur.
31 Temmuz 2003 tarihinde Sigorta Şirketleri Kanunu yürürlüğe konulmuştur. Bu kanun
16
sigortacılık sektörünün hukuki çerçevesini oluşturmaktadır. Suudi Arabistan merkez bankası (The
Saudi Arabian Monetary Agency) (SAMA) sigorta sektörünün düzenlenmesinden ve denetlenmesinden
sorumludur. Suudi sigorta piyasası büyük bir gelişme göstermektedir. Nitekim, gayri safi prim
ödemeleri 2007 yılında 2,3 milyar dolar’dan, 2010 yılında 4,4 milyar dolar’a 2013 yılındada 6.7 milyar
dolara ulaşmıştır.
Turizm sektörü SA açısından bir diğer önemli sektördür. Halen turizm alanında dünyada 22. En
büyük ziyaret yeri SA mevcut potansiyeli artırmak için ciddi altyapı harcamaları yapmaktadır. 2010
yılında 13 milyon olan turist sayısı 2011 yılında 19,3 milyon sayısına ulaşmıştır. Gelen turistlerin
harcamaları ise 2013 yılı itibariyle 12,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bunun dışında SA’dan
diğer ülkelere giden turist sayısı 2004 yılında 4,2 milyon iken 2011 yılında 15,8 milyona yükselmiş ve
bu amaçla yaklaşık 16 milyar dolar harcama yapılmıştır.
Sigortacılık hizmetleri de oldukça gelişkindir. Sosyal sigortası olmayan vatandaş fazla değildir.
Yabancılar ancak ülkelerinde emeklilik sigortası yaptırabilmektedirler.
Ülkede adliye mekanizması biraz zayıftır. Sağlık hizmetlerinden istifade edemeyen vatandaş
pek yoktur ve sağlık hizmetlerinden yararlanmak kolaydır. Sağlık hizmetlerinin standardı da oldukça
iyidir. Eğitim parasız olup okullaşma oranları her seviyede yüksektir. Becerili olmanın fazla bir getirisi
olmamasının sebep olduğu motivasyon düşüklüğü eğitimi olumsuz etkilemektedir. Okulların fiziki
standardı yüksektir.
Ülkede para ve sermaye hareketleri dikkatli bir kontrole tabi tutulmaktadır. Bankacılık sistemi
hızlı bir gelişme kaydetmektedir. Batılı ülkelerin büyük bankacılık kuruluşları ortaklıklar yoluyla Suudi
Arabistan’da faaliyet göstermektedir. Bankacılık sektörü büyük ölçüde devletin veya devletle
kendilerini özdeşleştiren kişilerin sahipliğindedir. Bankacılık sektöründe gerçek anlamda bir rekabetin
olmadığı söylenebilir.
4.7. Enerji
Suudi Arabistan dünya petrol rezervlerinin %25 kadarına sahiptir. Ayrıca zengin doğalgaz
kaynakları da mevcuttur. 2013yılı itibariyle tespit edilebilen petrol rezervi 265,8 milyar varil ve doğal
gaz rezervi 293.685 milyar metreküptür. 2013 yılı ham petrol üretimi 3,5 milyar varildir. Bu petrolün
yaklaşık 2,7 milyar varilini ham petrol, 290 milyon varili rafineri ürünleri olarak ihraç edip, yaklaşık
510 milyon varilini kendi enerji ihtiyacı için kullanmıştır.
4.8 Doğal Kaynaklar
En önemli doğal kaynak petrol olup; bunun yanında alüminyum, demir ve altın kaynakları
bulunmaktadır.
17
4.9. Para ve Sermaye Piyasaları
15 Haziran 2011 tarihi itibarıyla, Suudi Arabistan Sermaya Piyasaları Otoritesi (Capital Market
Authority), finansal hizmetler, brokerage hizmetleri, yatırım fonları gib alanlarda hizmet vermek üzere
89 yerli ve yabancı şirkete izin vermiştir. Bunlar arasında, Morgan Stanley, KPMG, Merrill Lynch,
J.P. Morgan, Credit Suisse, HSBC, and Goldman Sachs da bulunmaktadır. Suudi hükümeti, varlıkları
idaresi,
danışmanlık
ve
brokerage
hizmetlerini
de
yabancı
şirketlere
açmıştır.
(http://www.cma.org.sa/En/Pages/home.aspx)
Suudi Arabistan’ın borsa indeksi Tadawul All-Share Index (TASI) 2013 yılında bir önceki yıla
göre %25 oranında artarak 8535 den kapanmıştır. 2013 yılında borsada 167 şirket hissesi işlem
görürken, 28,9 milyon adet işlem gerçekleşmiş olup işlem gören şirketlerin hisselerinin toplam değeri
365 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. (http://www.tadawul.com.sa)
4.10. Yatırımlar
Ülke, ulaşım, eğitim, sağlık, bilgi ve iletişim teknolojileri, enerji sektörleri ile 6 “Economic
City” de yatırımı özendirmeye çalışmaktadır. Ekonomik City’ler belli sanayi dallarına odaklanan ve
değişik bölgelerde inşa edilecek yeni şehirler olacaktır. Muhtemel yatırımcılar, ülkedeki ekonomik
istikrarı, 29,9 milyon nüfusu ile körfez bölgesindeki en büyük pazarı, güçlü alt yapıyı, iyi düzenlenmiş
bankacılık sistemini ve göreceli yüksek kişi başına geliri dikkate almalıdırlar.
Bunun yanısıra, ülkede Suudi vatandaş çalıştırma zorunluluğunu, bazı hükümet
sözleşmelerindeki çok yavaş ödeme prosedürlerini de yatırımcılar için zorluklardır. Diğer taraftan,
Suudi Hükümeti, ticaret mahkemeleri sistemi kurmaya çalışmakla birlikte, henüz ticari uyuşmazlıklar
için saydam, kapsayıcı bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır.
UNCTAD’ın Suudi Arabistan Ülke Yatırım Profili 2013 yılı verilerine göre Suudi Arabistan’da
yer alan yabancı sermaye stoğu 2010 yılı itibarıyla 170,4 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Bu
yatırımlar içerisinde 23,3 milyar ABD doları ABD birinci sırada yer alırken bu ülkeyi 16,9 ve 15,3
milyar ABD doları ile sırasıyla Kuveyt ve Fransa izlemektedir.
Suudi Arabistan Dünya Bankası’nın “Doing Business 2013” raporunda iş yapma kolaylığı
bakımından 185 ülke arasında 22 inci sırada yer almıştır. Ülke, 2005 yılında 67 nci sırada yer
almaktaydı. Ülke, Transparency International, kamu sektörü yolsuzluğu sıralamasında ise, 178 ülke
arasında 50 nci sırada yer almaktadır. 2008 yılında ise Suudi Arabistan 80 inci sırada yer almaktaydı.
Bu açıdan ülke önemli gelişme kaydetmiştir.
Suudi Arabistan son yıllarda yabancı yatırımı ülkeye çekmek amacıyla mevzuat değişikliğine
gitmiş ve yabancı yatırımcının kendini güvende hissetmesi için yapısal değişiklikler gerçekleştirmeye
başlamıştır. Bu amaçla daha önce bir suudi vatandaşının ismi altında şirket kurma zorunluluğunu
kaldırarak hizmetler ve sanayi alanında tamamı yabancıya ait olmayı sağlayacak firma kuruluşuna izin
vermişlerdir. Bu amaçla kurulan Suudi Arabistan Yatırım Ajansı yabancıların şirket kurma işlemlerini
yerine getirmeleri amacıyla faaliyetlerine başlamıştır. Suudi Arabistan özellikle üretime yönelik
yatırımlarda yabancı yatırımın ülkeye gelmesini hedeflemektedir. Bu sayede genç nüfusuna ileriki
dönemlerde iş gücü imkanı sağlamak ve ekonomisini petrole dayalı bir ekonomiden sanayi ağırlıklı bir
yapıya dönüştürme amacındadır.
18
Bu yönünüyle bakıldığında Suudi Arabistan enerji maliyetlerinin düşüklüğü, sanayi alanları için
özel ayrılmış bölgeleri ve bu bölgelerde sağlanan ucuz arsa, depo, fabrika alanları ile cazip bir yapıya
sahiptir. Bunun yanında ülkenin 29,9 milyon nüfusu sahip olması pazarı oldukça güçlü kılmaktadır.
Tüm bunlarla beraber lojistik olarak altyapı hizmetlerinin yeterli ve güçlü olması yabancı yatırımcı için
olumlu olarak görülmektedir.
Bunların yanında, pazardaki yabancı yatırımcı için sağlanan imkanlara rağmen ülke içerisinde
uygulanan kanunların şeriata aykırı olmaması gereği, uyuşmazlıkların çözümünde sürelerin çok fazla
uzaması, verimli işgücü tedarikinin güçlüğü yabancı yatırımcı için olumsuz unsurlar olarak öne
çıkmaktadır.
Ülkede, döviz serbestçe alınıp satılabilmektedir. Ülkeden para trasferine ilişkin olarak herhangi
bir kısıtlama bulunmamaktadır. Buna karşılık, ülkeye giriş ve ülkeden çıkış noktalarında 60.000
SAR’dan fazla nakit para beyan edilmelidir. Son devalüasyonun olduğu 1986 yılından bu yana, resmi
döviz kuru 1 $=3.75 SAR’dır. Ticari işlemler, serbest piyasada, bu orana çok yakın oranlar üzerinden
gerçekleşmektedir.
Suudi Arabistan, Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Uygulanmasına İlişkin 1958 tarihli New
York Convention’a 1994 yılında katılmıştır. Suudi Arabistan aynı zamanda, Yatırım Uyuşmazlıklarının
Çözümü İçin Uluslararası Merkez’e (Washington Convention) de taraftır. Bunula beraber, uyuşmalığın
çözülmesi zaman almakta ve neticesi belirsiz hale gelmektedir. Mahkemeler karar verse bile, kararın
icra edilmesi bazen yıllarca sürmektedir. Bu nedenle, Suudi Arabistan’da iş yapan Türk firmalarımıza,
sözleşmelerine yabancı tahkime ilişkin bir madde koymalarını öneriyoruz. Ancak, hükümetin ya da
bakanlıkların taraf olduğu sözleşmelerde anılan maddenin konulabilmesi, bakanlar kurulunun kararı
olmadan mümkün olmamaktadır.
Bir çok olayda, uyuşmazlıklar yabancı ortak için ciddi sorunlara sebep olmuştur.Örneğin,
Suudlu ortak, yabancı ortağın çıkış vizesi almasına mani olmuş ve yabancı ortak iradesi hilafına
ülkeden çıkamamıştır. Sahtecilik iddiaları karşısında ise, yabancı ortak, polis araştırmasını
tamamlayana kadar veya yargılama bitene kadar hapse atılabilmektedir. Mahkemeler, ticari bir
uyuşmazlığın görülmesi sırasında şahsi mallar için ihtiyati tedbir koyabilmektedir. Bu nedenle,
muhtemel bir yatırımcıya, ortak olmayı düşündüğü Suudlu’nun iş geçmişini dikkatli bir şekilde
araştırmasını, hukuki danışmanlık almak üzere bir avukat tutmasını, yatırımla ilgili tüm kurallara
titizlikle uymasını ve iyi kaleme alınmış bir sözleşme yapmasını tavsiye ederiz.
Parasal uyuşmazlıklara ilişkin kararlar, mahkemelerce sözleşme hükümleri dikkate alınarak
karara bağlanmaktadır. Bu çerçevede örneğin, sözleşme ABD doları üzerinden yapılmışsa, mahkeme
kararı da ABD doları üzerinden olmaktadır. Buna karşılık, sözleşmede hüküm yoksa, mahkemeler SAR
üzerinden karar vermektedirler. Diğer taraftan, mahkemeler, esaslı olmayan zararları dikkate
almamakta ve zararın hesaplanmasında faiz dahil edilmemektedir.
Yabancı yatırımcı gerekli bilgiyi ve tavsiyeleri Saudi Arabian General Investment Authority
(SAGIA)’dan almalıdır. Bazı yatırımcılar yerel ortak veya hukuk büroları aracılığıyla yatırım
işlemlerini takip etmektedir. Evrakları hazırlayıp müracaat edecek kişi; ya yatırımcı ya da hukuki
yetkiye (vekalete) sahip hukuk bürosu, danışmanlık bürosu veya hizmet şirketi olmalıdır.
19
Suudi Arabistan’da birçok sektörde faaliyette bulunmak kural olarak serbesttir, ancak bazı
yatırım alanları, Suudi ve GCC (Körfez İşbirliği Konseyi ) ülkeleri vatandaşlarına tahsis edilmiştir.
Yabancılara izin verilmeyen yatırım alanları (Negative List):
Sanayi sektörü:
-Petrol arama, sondaj ve üretim (Madencilikle ilgili hizmetler hariç)
-Askeri ekipman, malzeme ve üniforma üretimi
-Sivil amaçlı patlayıcı üretimi
Hizmetler sektörü:
-Askeri sektöre yiyecek sağlama (Catering)
-Güvenlik ve dedektiflik hizmetleri
-Mekke ve Medine’de gayrimenkul yatırımları
-Hac ve umre için turist rehberliği ve hizmetleri
-Lokal olanlar da dahil olmak üzere istihdam büroları ve hizmetleri
-Gayrimenkul komisyonculuğu
-Aşağıdakilerin haricinde basım ve yayım işleri:
*Basım öncesi hizmetleri
*Basım evleri
*Çizim ve süsleme
*Fotoğraflama
*Radyo ve televizyon yayın stüdyoları
*Yabancı medya ofisleri ve muhabirleri
*Reklamcılık
*Halkla ilişkiler
*Yayıncılık
*Basım hizmetleri
*Bilgisayar yazılımı üretimi, satışı ve kiralanması
*Medya danışmanlığı ve stüdyoları
*Daktilo ve kopyalama işleri
*Film ve video teyp dağıtımı
-Komisyonculuk acenteleri
-Görsel-işitsel ve medya hizmetleri
-Karasal ulaşım hizmetleri (Trenle şehirlerarası yolcu taşıma hariç)
-Ebelik, hemşirelik, fizik tedavi hizmetleri ve doktorluk benzeri hizmetleri
-Balıkçılık
-Kan bankası, zehir danışma merkezi ve karantina.
Yularıda bahsedilen yabancılara yasak olan liste (Negative List) devamlı güncellenmektedir. Bu
nedenle
Güncel
“Negative
List”,
the
Supreme
Economic
Council’ün
20
http://www.sec.gov.sa/getdoc/be8e7887-27b1-4bb7-9879-bd75f8ad9acf/list-of-types.aspx
kontrol edilmelidir.
linkinden
Minimum Sermeye Miktarı
Suudi Arabistan’da yatırım yapmak için gerekli olan minimum sermaye miktarı sektörlere ve girişimin
türüne göre aşağıda yer almaktadır:
Yatırım Tipi
Hizmetler
Sanayi
Ticaret
Gayri Menkul
Tarım
Şahsi
Girişimler
Serbest
1,000,000 SR
Yasak
Minimum Proje
Değeri
30,000,000 SR
25,000,000 SR
Ltd. Şirket
Şube
Serbest
1,000,000 SR
20,000,000 SR,
Yabancı ortak
maksimum % 75
hisse alabilir,
Suudi ortak
gerekmektedir.
Minimum Proje
Değeri
30,000,000 SR
25,000,000 SR
Serbest
1,000,000 SR
Teknik ve
Bilimsel Ofis
Serbest
Serbest
Yasak
Serbest
Minimum Proje
Değeri
30,000,000 SR
25,000,000 SR
Yasak
Yasak
Bütün Yatırımcılar İçin Gerekli Ortak Şartlar
S. Arabistan’daki bütün yatırımcılara aşağıda belirtilen lisans onayı şartları uygulanır:
Yabancı yatırımcı, sadece lisans verilen yatırım konusunda faaliyet yapabilir.
 S.Arabistan’da yatırım için lisans müracaatını şahıs veya şirket yapabilir.
 Ürün özellikleri, üretim metodu ve kullanılacak hammadde idare tarafından onaylanmalıdır.
Ürün standartları yoksa, Avrupa Birliği, Japonya veya ABD mevzuatlarına uygun olmalıdır.
 Yatırımcının yeterli finansal gücü olmalıdır.
 Yatırımcı, S. Arabistan’daki bütüm kanun ve düzenlemelere uygun davranmalıdır.
 Yatırımcı, yatırım lisansı için 2,000 SR ücret ödemelidir.
Yatırım Lisansı Müracaatı İçin Gerekli Evraklar:



Evraklar S. Arabistan’daki yetkili tercümanlar tarafından Arapça’ya tercüme edilmelidir.
Evraklar yatırımcının ülkesindeki S.Arabistan Konsolosluğunca onaylanmalıdır.
Yatırımcı müracaatını şahsen teslim edemiyorsa, SAGIA’da temsil yetkisi olan bir hukuk
bürosu, danışmanlık bürosu, hizmet bürosu veya firmanın yetkilisine vekalet vermelidir.
Bütün Yatırımcılar İçin Gerekli Evraklar:
21













Müracaat formu (SAGIA Application Form)
Her bir ortağın pasaportunun boş sahifeler de dahil olmak üzere tüm sayfalarının kopyası
gereklidir. Pasaportun geçerlilik tarihine en az 6 ay süresi olmalıdır.
Her ortağın 4 fotoğrafı.
Yatırımcının ülkesindeki şirketinin ticaret sicil kaydının kopyası kendi ülkesindeki ticari
aktiviteyle ilgilenen merci tarafından onaylanmalıdır.
Yatırımcının sahip olduğu veya ortağı olduğu şirketin bilançosu son 2 yıla ait olmalı, şirketin
finansal durumunu göstermeli, yetkili muhasebeci tarafından hazırlanmış olmalı ve vergi
dairesince onaylanmış olmalıdır.
Yatırımcı son 3 yılda S. Arabistan’da ikamet etmişse veya çalışmışsa, önceki sponsor-kefilinden
uygunluk yazısı almalıdır.
Şahsi İşletmeler İçin Gerekli Evraklar:
Yatırımcının özgeçmişi ve yüksek okul diplomasının kopyası
Üç büyük müşterisinin ve kontak kurduğu kişilerin listesi
Minimum sermaye miktarını gösteren banka hesabı belgesi
SAGIA ihtiyaç duyduğunda son 6 aylık banka bildirimi
Limited Şirketler İçin Gerekli Evraklar:
Yeni şirketin ana sözleşme taslak metni
Ortaklık şahıslardan oluşmuş ise; ortakların özgeçmişi ve yüksek okul diploması, ortakların
amacı, isimleri, ortaklık payları gibi detayları gösteren açıklama, minimum sermayenin
getirildiğini gösteren banka yazısı, istendiğinde son 6 aylık banka hesap dökümü
Ortaklık şirketlerden oluşmuş ise; katılan firmaların ana sözleşme kopyaları, ortakların amacı,
isimleri, hisse oranları .. gibi detaylı açıklama.
Eğer bir Suudi Ortak Var İse Gerekli Evraklar:

“Family Card”’ın kopyası veya ortağın devlet memuru olmadığını gösteren resmi yazı.
22
5.
EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER
5.1.Ödemeler Dengesi ve Sermaye Hareketleri
Tablo 7: Ödemeler Dengesi (Milyar ABD Doları)
2010
2011
2012
Mal Ticareti Dengesi
153.7
233
232
İhracat
251.1
365
388
İthalat (fob)
97.4
132
156
Hizmetler Dengesi
-66.1
-66.5
-62.4
Gelirler
10.7
11.5
11
Giderler
76.8
78
73.4
Cari İşlemler Dengesi
66.8
159
165
Sermaye Hareketleri ve Rezervler
32.4
110.4
122.2
Resmi Revervler
35
96
115.8
Kaynak: SAMA (Saudi Arabian Monetary Agency, Saudi arabistan Para Otoritesi)
2013
208
376
168
-64.9
11.7
76.6
130
130.1
69.1
Suudi Arabistan ekonomisi 2010 yılından sonra petrol fiyatlarındaki artışın etkisiyle cari
işlemler fazlasını artırmaya başlamıştır. Nitekim, 2010 yılında 66.8 milyar dolara gerileyen fazla 2012
yılında 165 milyar dolara, 2013 yılında ise 130 milyar dolara yükselmiştir. Hizmet ticaretinde açık
vermesine rağmen ağırlığı petrol olan mal ticareti dengesinde görülen iyileşme SA ekonomisine
yardımcı olmuştur. Bunun yanında, 2010 yılında 35 milyar dolar açık veren resmi rezervler 2013
yılında 69,1 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.
SA 2013 yılında direk yabancı sermaye yatırımı almaya devam etmiştir. 2012 yılında yaklaşık
12 milyar dolarlık olan direk sermaye yatırımı 2013 yılında 9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz
konusu yabancı sermaye yatırımları ağırlıklı olarak petrol ve petrokimya sektörlerine yapılmıştır.
5.2. Dış Ticaret
5.2.1. Genel Durum
Yıllara Göre Dış Ticaret Değerleri
Değer (Milyar Dolar)
Mal Ticareti
İhracat
İthalat
Dış Ticaret Hacmi
Dış Ticaret Açığı
İhracat/İthalat (%)
Değişim (%)
2011
2012
2013
12/11
13/12
365
132
496
233
277,2
388
156
544
232
249,6
376
168
544
208
224
6,3
18,2
9,7
-0,4
-10,0
-3,1
7,7
0,0
-10,3
-10,3
Kaynak:SAMA
Enerji fiyatlarının hızlı artış gösterdiği 2004-2008 yılları arasında ihracat yıllık ortalama %25,6
artışla 313 milyar ABD dolarına ulaşırken, aynı dönemde ithalat yıllık ortalama %24,9 oranında artışla
101 milyar dolar olmuştur. Küresel kriz ile birlikte ihracatı 2009 yılında enerji fiyatlarında görülen
düşüş Suudi Arabistan’ın ihracatını olumsuz etkilemiştir. Ancak 2010 yılı ile beraber özellike
23
uzakdoğu kaynaklı enerji talebinde görülen artış enerji fiyatlarının artmasına yol açarak Suudi
Arabistan’ın ihracatında yukarıya dönük bir trendin başlamasına neden olmuştur. 2011 yılında 365
milyar dolara ulaşan ihracat 2013 yılında 376 milyar dolar düzeyine yükselmiştir.
Diğer taraftan, Suudi Arabistan’ın ithalatı benzer bir trend izlemiş ve 2011 yılında 132 milyar
dolar olan ithalat 2013 yılında 168 milyar dolara ulaşmıştır.
TABLO 8: SUUDİ ARABİSTANIN İTHALATINDA İLK 20 ÜLKE(-MİLYON USD)
Ülkeler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
ABD
Çin
Almanya
Güney Kore
Japonya
BAE
Hindistan
İtalya
İsviçre
Fransa
İngiltere
Tayland
Brezilya
14
15
16
17
18
19
20
Türkiye
Avusturalya
Mısır
İspanya
Endonezya
Hollanda
2011
16,518
17,288
9,057
7,754
8,284
5,447
4,318
4,611
3,270
4,847
3,817
2,706
3,793
2012
21,005
19,785
11,031
9,458
10,397
6,532
5,222
4,662
3,632
4,961
4,192
3,389
3,149
2013
22,767
21,185
11,950
9,605
9,374
8,519
5,821
5,433
5,264
5,018
4,278
3,602
3,333
% Pay
14
13
7
6
6
5
3
3
3
3
3
2
2
2,451
1,751
1,872
1,508
1,442
1,472
3,579
2,186
2,005
1,862
1,947
1,669
3,275
2,387
2,109
2,101
1,978
1,806
1,780
2
1
1
1
1
1
1
Tayvan
Kaynak: SAMA
Suudi Arabistan toplam ithalatının yaklaşık %46’sını ABD, Çin, Almanya, Güney Kore ve
Japonya’dan gerçekleştirmektedir. ABD Suudi Arabistan’ın en çok ithalat yaptığı ülke konumundadır.
Türkiye Suudi Arabistan’ın en çok ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında 2008 yılında 15. sırada iken
2013 yılında 14. sıraya yükselmiştir.
24
TABLO 9: SUUDİ ARABİSTAN’IN İHRACATINDA İLK 20 ÜLKE
(Milyon USD)
Ülkeler
2011
2012
2013
% Pay
1
ABD
50,006
55,409
53,083
14.1
2
Çin
45,467
50,194
50,383
13.4
3
Japonya
48,221
51,254
47,953
12.8
4
Güney Kore
24,648
36,638
35,133
9.3
5
Hindistan
27,539
32,224
34,518
9.2
6
Tayvan
12,493
13,407
13,846
3.7
7
Singapur
16,106
14,289
11,700
3.1
8
BAE
10,102
10,353
10,372
2.8
9
Bahreyn
9,849
10,432
10,155
2.7
10
İtalya
10,296
10,487
9,097
2.4
11
Fransa
6,581
6,934
8,584
2.3
12
İspanya
7,405
7,769
7,556
2.0
13
Tayland
6,571
7,233
6,807
1.8
14
Hollanda
8,445
8,879
6,163
1.6
15
Endonezya
4,759
5,264
5,497
1.5
16
Belçika
4,881
5,278
5,424
1.4
17
Ürdün
4,484
5,174
4,314
1.1
18
Türkiye
3,348
4,317
4,092
1.1
19
Pakistan
4,353
3,449
3,962
1.1
20
Brazil
3,390
2,922
3,379
0.9
Kaynak: SAMA
Diğer taraftan, Suudi Arabistan’ın ihracatında öne çıkan ülkelere bakıldığında enerji ithalatçısı
olan büyük ekonomilerin öne çıktığı görülmektedir. ABD 2013 yılında gerçekleştirdiği 53,1 milyar
dolarlık ithalat değeri ile Suudi Arabistanın en çok ihracat yaptığı ülke olmuştur. İlk beş sırada yer alan
ülkeler Suudi Arabistan’ın ihracatının yaklaşık %59’sini oluşturmaktadır.
25
TABLO 10: SUUDİ ARABİSTAN’IN BÖLGELER İTİBARIYLA İTHALATI
(Milyon $)
KİK
Diğer Arap Ligi Ülkeleri
İslam Ülkeleri (Arap olmayan)
Asya (Müslüman Olmayan)
Afrika (Müslüman Olmayan)
Okyanusya
Kuzey Amerika
Güney Amerika
AB
Avrupa (AB dışı)
Toplam İthalat
2011
2012
2013
8,569
4,387
6,637
43,162
1,208
2,358
18,136
5,795
35,527
5,806
131,587
10,349
4,708
8,227
52,917
1,417
2,829
23,292
5,601
39,340
6,915
155,593
12,222
4,998
7,690
55,448
1,747
2,923
24,502
7,205
42,535
8,189
168,181
Kaynak: SAMA
Suudi Arabistan’ın bölgelere göre ithalatı incelendiğinde ağırlıkı olarak AB ülkeleri ve Asya
ülkeleri öne çıkmaktadır. KİK ülkelerinin Suudi Arabistan’ın ithalatındaki payı 2013 yılında yaklaşık
%7 civarında gerçekleşmiştir.
TABLO 11: SUUDİ ARABİSTAN’IN BÖLGELER İTİBARIYLA İHRACATI
(Milyon USD)
KİK
Diğer Arap Ligi Ülkeleri
İslam Ülkeleri (Arap
olmayan)
Asya (Müslüman Olmayan)
Afrika (Müslüman Olmayan)
Okyanusya
Kuzey Amerika
Güney Amerika
AB
Avrupa (AB dışı)
Toplam İhracat
2011
2012
2013
24,676
16,827
16,256
25,661
16,367
16,679
25,413
15,802
16,975
197,750
6,847
1,065
52,492
4,698
43,729
358
364,699
209,173
9,809
1,264
58,159
3,794
46,990
473
388,370
204,068
9,123
811
55,673
4,103
43,553
410
375,872
Kaynak: SAMA
Suudi Arabistanın bölgelere göre ihracatında ise Asya ülkelerinin payı %54’dür. 2013 yılında
müslüman olmayan Asya ülkelerine yapılan ihracat toplam ihracat 204 milyar ABD doları olarak
gerçekleşmiştir. Bu anlamda Suudi Arabistan önemli ölçüde enerji talebi olan Asya bölgesinin en
önemli tedarikçilerinden biri durumundadır.
26
TABLO 12: SUUDİ ARABİSTAN İTHALATININ SEKTÖREL DAĞILIMI
Milyon $
2011
2012
Milyon $
2013
2013/2012
2013
%pay
26.2
Makineler
35,197
41,083
44,061
%Değ
7.2
Ulaşım Araçları
20,571
27,612
28,681
3.9
17.1
Temel Metaller
17,660
21,434
20,832
-2.8
12.4
Kimyasal ürünler
11,187
12,855
13,481
4.9
8.0
Sebzeler
7,469
8,353
9,514
13.9
5.7
Hazır Gıda
6,032
6,562
7,495
14.2
4.5
Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürünler
5,385
5,662
6,125
8.2
3.6
Kauçuk
4,961
5,594
5,787
3.5
3.4
Tekstil ve Konfeksiyon Ürünleri
4,517
4,817
5,073
5.3
3.0
Optikal, ölçüm ve ölçme cihazları
3,070
3,813
5,035
32.0
3.0
Değerli Madenler
2,462
2,936
4,327
47.4
2.6
diğer imalat sanayi ürünleri
2,404
2,920
4,182
43.2
2.5
Mineral Ürünler
2,464
2,748
3,391
23.4
2.0
Seramik ve Cam Ürünler
1,803
2,145
2,300
7.2
1.4
Kağıt
1,971
2,009
2,093
4.2
1.2
Ağaç ve mamulleri
1,360
1,581
1,950
23.3
1.2
Silah, muhimmat
917
1,158
1,569
35.5
0.9
1,124
1,089
958
-12.0
0.6
Ayakkabı, şapka vs. gibi tüketim eşyaları
617
740
822
11.1
0.5
Seyahat eşyaları
390
450
469
4.2
0.3
27
31
37
19.4
0.0
Bitkisel ve Hayvansal Yağlar
Antikalar ve Sanat eserleri
Kaynak: SAMA
SA’nın ithalatı sektörel olarak incelendiğinde makineler ve ulaşım araçlarının toplam ithalatının
%43’ünü oluşturduğu görülmektedir. 2013 yılında SA’nın makineler ithalatı 2012 yılına göre %7,2
oranında artarak 44 milyar dolara yükselmiştir, Ulaşım araçları ithalatı aynı dönemde %3,9 oranında
yükselişle 28,6 milyar dolara ulaşmıştır. SA’nın önemli ithal kalemlerinden olan gıda ürünleri ithalatı
ise 2013 yılında %11 oranında artışla 24,1 milyar dolar olmuştur. Gıda ürünlerinin toplam ithalattaki
payı ise 2013 yılında %14 oranına ulaşmıştır. Diğer taraftan, SA’da halen devam etmekte olan inşaat
projeleri ithalatının artmasına neden olmuştur. Özellikle temel metaller ithalatı bu açıdan dikkat
çekmektedir. Nitekim 2011 yılında 17,6 milyar dolar olan ithalat 2013 yılında %17 oranındaki artışla
20,8 milyar dolar değerine ulaşmıştır.
27
TABLO 13: Suudi Arabistan'ın İhracatında Öne Çıkan Sektörler
(Milyon $)
2011
Mineral Ürünler
2012
Milyon $
2013
2013/2012
%Değ.
2013
% Pay
317,898
337,694
322,174
-4.6
85.7
3,361
3,427
3,367
-1.7
0.9
Kimyasal Ürünler
16,253
17,770
18,234
2.6
4.9
Plastik ürünler
14,387
15,419
16,923
9.8
4.5
Temel metaller
2,239
2,459
3,135
27.5
0.8
Elektrikli Makineler
1,052
1,130
918
-18.8
0.2
Diğerleri
9,510
10,501
11,182
6.5
3
364,699
388,370
375,872
-3.2
100
Gıda
Toplam İhracat
Kaynak: SAMA
S.Arabistan’ın ihracatı genel olarak petrol ve petro kimya ürünleri ağırlıklıdır. Ağırlığını
petrolün oluşturduğu mineral ürünler ihracatı 2013 yılında bir önceki yıla göre %4,6 oranıda azalarak
322,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Diğer bir önemli ihraç ürün grubu olan kimyasal ürünler ve
plastikler ihracatı sırasıyla %2,6 ve %9,8 oranlık artışlarla 18,2 ve 16,9 milyar dolar olmuştur.
5.3.2. Dış Ticaret Mevzuatı
Dünya Ticaret Örgütüne 2005 yılında üye olan Suudi Arabistan dış ticaret mevzuatını ve
uygulamalarını DTÖ kuralları çerçevesinde uygulamaktadır. Bunun dışında Körfez İşbirliği Konseyi
Ülkeleri arasında var olan gümrük birliği kapsamında dış ticaret politikalarını yönlendirmektedir. Suudi
Arabistan’ın ayrıca Arap ligi olarak adlandırılan arap ülkeleri ile arasında tercihli ticaret anlaşması
vardır.
5.3.3. İthalattan Alınan Vergiler
Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri arasında gümrük birliği içerisinde olan Suudi Arabistan’da
gümrük vergileri genel olarak %5’ler civarındadır. Şeker, pirinç, çay, kahve, arpa, mısır, canlı hayvan
gibi tüketim mallarının ithalinde vergi yoktur. Gümrük vergi oranları ile ilgili olarak
www.customs.gov.sa adlı Suudi Arabistan Gümrük İdaresi’nin websitesinden bilgi alınması
mümkündür.
5.3.4. Tarife Dışı Engeller
Suudi Arabistan Gıda ve İlaç Otoritesi ülkeye ithal edilen gıda ve ilaçlarda ciddi denetimler ve
standartlar uygulamaktadır. Halen Suudi Arabistan’a ihraç edilen kanatlı et ve kırmızı et ürünleri için
bu otoritenin onayladığı kesimhanelerden ithalat yapılması gerekmektedir. İlaç ve hastane
malzemlerinin ithal edilebilmesi için aynı kurumdan ürün bazında onay alınması gerekmektedir.
28
5.3.5. Anti-Damping Uygulamaları
Türkiye tarafından Suudi Arabistan menşeli MEG (mono etilenglükoz) ürünlerine karşı
uygulanan anti-damping vergisi kaldırılmıştır.
5.3.6 Çok Taraflı Ticaret Anlaşmaları ve Preferanslar
Suudi Arabistan 2005 yılından itibaren Dünya Ticaret Örgütüne üye olmuştur. Körfez İşbirliği
Konseyi ülkeleri ile arasında gümrük birliği mevcut olup; Arap ülkeleri ile arasında tercihli ticaret
anlaşması bulunmaktadır.
BÖLÜM II
1.
TÜRKİYE İLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ
1.1. Ekonomik İlişkilerin Genel Durumu
1.1.1 Ekonomik İlişkilerin Gelişimi
Türkiye’nin enerji konusunda ithalatçı, diğer taraftan, SA’nın enerji ihracatçısı olmaları iki
ekonominin birbirini tamamlayıcı bir niteliğe sahip olmasını sağlamaktadır. Türkiye ekonomisi 2013
yılında ulaştığı 820 Milyar ABD doları GSMH’sı ile Ortadoğu bölgesinin en gelişmiş ekonomisi haline
gelirken, Suudi Arabistan’ın aynı yılda ulaştığı 746 Milyar ABD doları ile bölgede yer alan ikinci
önemli ekonomi olmuştur. Ayrıca, iki ekonominin birbirine yakınlığı özellikle 2004 yılından sonra
ekonomik ve ticari ilişkinlerde dinamik bir trend ortaya çıkarmıştır. Nitekim, 2002 yılında 1,3 milyar
Dolar olan Türkiye-Suudi Arabistan ticaret hacmi 2008 yılında 5,5 milyar ABD Dolar düzeyine
ulaşarak 2002-2008 arasında yıllık ortalama %26 oranında artarak iki ekonominin büyüklükleri ile
orantılı düzeylere yaklaşmaya başlamıştır. Uluslararası finansal krizin etkilerinin görüldüğü 2009
yılında ise ticaret hacmi 3,5 milyar ABD Dolarına gerilemiş ve 2010 yılında tekrar toparlanarak yılı 4,7
milyar ABD Dolar’ına ulaşmış olup 2012 yılında ise 8.1 milyar Dolar ile kapatmıştır. Ancak 2013
yılında 7.4 milyar Dolara gerilemiştir. SA’dan gerçekletirilen ithalatın ağırlıklı olarak petrol ve petrokimyasallardan oluşması ithalatımızın gelişiminde hidro-karbon fiyatlarındaki değişime bağlı bir
gelişim göstermesine neden olmaktadır.
Bunun yanında, Türk müteahitlik firmaları bugüne kadar Suudi Arabistan’da 100’den fazla
projeyi üstlenmişlerdir. Böylece1972-2013 yılları arasında müteahhitlik firmalarımızın Suudi
Arabistan’da üstlendikleri projenlerin tutarı 2013 yılı sonunda 13 milyar dolara ulaşmıştır. 2013 yılında
ise Türk firmalarının üstlendikleri iş 1 milyar doları aşmıştır. Ekonomi Bakanlığı 2013 yılı verilerine
gore Türkiye’nin en çok proje üstlendiği ilk 10 ülke sıralamasında Suudi Arabistan 6 ci sırada yer
almaktadır. Projelerin değer bazında önemli bir bölümünü altyapı ve konut projeleri oluşturmaktadır.
29
1.1.2. Sermaye Hareketleri
Ekonomi Bakanlığı verilerine göre, 2014/Haziran ayı itibariyle ülkemizde 486 adet Suudi
Arabistan sermayeli şirket faaliyet göstermektedir. T.C. Merkez Bankası kaynaklarına göre Suudi
Arabistan’ın Türkiyedeki doğrudan yatırımlarının tutarı yaklaşık 1,4 milyar Dolar düzeyindedir.
Türkiye’deki Suudi Arabistan sermayeli şirketlerin faaliyet alanları ise motorlu taşıtlar, gayri Menkul
toptan ve perakende ticaret ve imalat sanayi sektörleridir. Diğer taraftan Suudi Arabistan Yatırım
Ajansı(SAGIA) verilerine göre 2010 yılı sonu itibariyle toplam Türk kaynaklı sermaye stoğu 938
milyon ABD dolarıdır. Bunun dışında yabancı yatırım yasasından önce SA gelmiş ve Suudi vatandaşı
sponsorluğu altında işletme sahibi bir çok Türk vatandaşı bulunmaktadır. Ancak bunların değeri
konusuında elimizde istatistiki bir veri yoktur.
1.1. Ticari İlişkilerin Genel Durumu
1.2.1. Ticari İlişkilerin Gelişimi
Tablo 14: Suudi Arabistan’la Dış Ticaretimizin Gelişimi (Milyon $)
Yıl
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
387
501
555
741
769
962
962
730
794
969
1.232
1.889
1.348
1.230
1.348
1.711
2.000
2.851
-575
-229
-239
-228
-463
-927
983
1.487
2.197
1.771
2.220
2.763
3.677
3.191
2.252
2.440
3.322
1.687
2.440
3.454
4.414
4.178
3.235
3.927
5.520
3.458
4.660
6.217
8.091
7.369
-1.269
-953
-1.125
84
-220
-690
-737
-986
Kaynak: Türkiye resmi Verileri
2004 yılından sonra iki ülke arasındaki ticaret hız kazanmaya başlamıştır. Nitekim, 2002 yılında
1,3 milyar Dolar olan Türkiye-Suudi Arabistan ticaret hacmi 2008 yılında 5,5 milyar ABD Doları
düzeyine ulaşarak 2002-2008 arasında yıllık ortalama %26 oranında artış kaydetmiştir. 2009 yılından
sonra da artışını sürdüren ticaret hacmi 2013 yılında 7,4 milyar dolara ulaşarak 2009-2013 yılları
arasında yıllık ortalama %20 oranında büyüme kaydetmiştir. Aynı dönemde ihracatımız da hızlı artışını
sürdürmüş ve yıllık ortalama %28 oranında artarak 2013 yılı sonu itibarıyla 3,2 milyar dolara
ulaşmıştır.
SA’dan gerçekletirilen ithalatın ağırlıklı olarak petrol ve petro-kimyasallardan oluşması
ithalatımızın gelişiminde hidro-karbon fiyatlarındaki değişime bağlı bir gelişim göstermesine neden
olmaktadır. SA’a ihracatımızın sektörel yapısına bakıldığında Halı, otomotiv, giyim, tekstil, demir ve
çelik, Mermer,sebze, meyve ve mamullerinin ön plana çıktığı gözlenmektedir.
30
1.2.2. İkili Anlaşma ve Protokoller, KEK Toplantıları
İki ülke arasında, 1 Mayıs 1974 tarihinde Riyad’da imzalanan Ticaret Anlaşması ile Ekonomik
ve Teknik İşbirliği Anlaşması mevcuttur. Türkiye ile Suudi Arabistan arasında 1 Mayıs 1974’te
Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması, 19 Mart 1986’da Deniz Taşımacılığı İşletmeciliğinin
Koordine Edilmesi ve Düzenlenmesi Anlaşması ve aynı tarihte Karayolu Ulaşımının Koordinasyonu ve
Düzenlenmesi Anlaşması ve 11 Ocak 1989 Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla
Alınan Vergilerde Muafiyet Anlaşması yapılmıştır.
Karma Ekonomik Komisyon toplantıları dönüşümlü olarak her iki ülkede düzenlenmekte olup,
11. Dönem Toplantısı 5-6 Kasım 2013 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir.
Türkiye-Suudi Arabistan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşması
03.02.2009 tarihli 27130-Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan 2009/14631 sayılı Yürürlüğe Girme
Kararnamesi ile 05.02.2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması; 03.02.2009 tarihli 27130-Mükerrer Resmi
Gazetede yayımlanan 2009/14619 sayılı Yürürlüğe Girme Kararnamesi ile 01.04.2010 tarihinde
yürürlüğe girmiştir ve 01.01.2010 tarihi itibariyle uygulanmaya başlamıştır.
1.2. Dış Ticaret İstatistikleri
1.3.1. Türkiye İle Dış Ticaretin Durumu
Suudi Arabistan’ın Türkiye ile Dış Ticareti- (Milyon $)
Kaynak: TUİK
31
1.3.2. Suudi Arabistanın Başlıca Maddelere Göre Türkiye’ye İhracatı
Tablo 16: Türkiye’nin Suudi Arabistan’dan İthalatı’nın Sektörel Dağılımı
(Milyon $)
2011
2012
2013
%Değ.
% Pay
7,2
8,0
8,5
6.3
0.2
1,544
2,372
2,166
-8.7
51.8
1,539
2,371
2,164
-8.7
51.8
1,892
2,034
1,998
-1.8
47.8
Kimyasallar
1,843
1,992
1,961
-1.6
46.9
Plastikler
1,410
1,641
1,614
-1.6
38.6
Diğer kimyasallar
433
351
347
-1.1
8.3
Diğer yarı mamuller
13
17
25
47.1
0.6
Dokumacılık ürünleri
16
6
6
0.0
0.1
3,454
4,414
4,178
-5.3
100
1- TARIMSAL ÜRÜNLER
2- MADENCİLİK ÜRÜNLERİ
Mineral yakıtlar ve mineral yağlar
3- SANAYİ
TOPLAM
Ülkemizin SA’dan ithalatı sektörel olarak incelendiğinde karşımıza iki yoğun sektör
çıkmaktadır. Toplam ithalatımızın yaklaşık %52’sini mineral yakıtlar oluşturmaktadır. 2013 yılında
SA’dan yaklaşık 2,2 milyar dolarlık mineral yakıt ve yağ ithalatı gerçekleştirilmiştir. Diğer önemli
ithal mal grubu ise kimyasal ürünlerdir. Kimyasal ürünler SA’dan ithalatımızın yaklaşık %47’ini
oluşturmaktadır. Bu mal grubu içerisinde plastikler toplam kimyasal ürünlerin %82’sini oluştururken
toplam 1,6 milyar dolarlık ithalat yapılmıştır.
Tablo 16: Maddelere Göre Suudi Arabistanın Türkiye’ye İhracatında İlk 10 Ürün
(Milyon$)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Altılı kod
Altılı adı
270900
390210
390110
390120
390230
290250
290511
290516
290531
281512
Ham petrol
Polipropilen (ilk şekilde)
Özgül kütlesi < 0,94 olan polietilen
Özgül kütlesi >=0, 94 olan polietilen
Propilen kopolimerleri (ilk şekilde)
Stiren (vinil benzen)
Metanol (metil alkol)
Doymuş monohidrik alkol-oktanol
Dioller etilen glikol(etandiol)
Sodyum hidroksit sıvı çözeltileri
2011
1,452
845
249
227
38
78
40
30
15
2012
2,243
880
279
305
121
99
51
27
31
23
2013
2163
814
313
288
125
74
41
33
31
21
Türkiye’nin SA’dan ithalatında öne çıkan ürünlere bakıldığında ham petrolün toplam ithalatın
%52’ini, “polimer ve propilenler” %20’sini oluşturduğu gözlenmektedir.
32
1.2.3. Suudi Arabistan’ın Türkiye’den İthalatı’nın Sektörel Dağılımı
Tablo 17: Suudi Arabistan’ın Türkiye’den İthalatı’nın Sektörel Dağılımı
(Milyon $)
2011
2012
2013
%Değ
378
62
371
71
371
68
0.0
-4.2
11.6
2.1
Meyva, sebze ve mamulleri
169
120
127
5.8
4.0
İçkiler, tütün ve mamulleri
34
47
9
-80.9
0.3
114
134
167
24.6
5.2
122
77
138
89
58
22
-58.0
-75.3
1.8
0.7
36
39
25
-35.9
0.8
2,183
791
3,087
1,403
2,739
746
-11.3
-46.8
85.8
23.4
ii-Kimyasallar
104
129
145
12.4
4.5
iii-Diğer yarı mamuller
250
330
347
5.2
10.9
Kauçuk mamulleri
59
59
54
-8.5
1.7
Alçı, çimento vb. inşaat malz.
67
88
100
13.6
3.1
77
122
132
8.2
4.1
iv- Makinalar ve ulaşım araçları
464
430
643
49.5
20.2
Otomotiv sanayii ürünleri
55
46
42
-8.7
1.3
Elektrikli makina ve cih.
246
190
353
85.8
11.1
Diğer makineler ve ulaşım araçları
163
194
248
27.8
7.8
v- Dokumacılık ürünleri
326
435
430
-1.1
13.5
vi- Hazır giyim
133
187
219
17.1
6.9
vii - Diğer tüketim malları
1- TARIMSAL ÜRÜNLER
Hububat ve mamulleri
Diger tarım ürünleri
2- MADENCİLİK ÜRÜNLERİ
Petrol ve ürünleri
Demir dışı metaller
3- SANAYİ
i-Demir ve çelik
Metal eşya
%Pay
115
173
209
20.8
6.5
Mobilyalar
42
65
80
23.1
2.5
Ayakkabı
29
42
42
0.0
1.3
Diğerleri
44
66
87
31.8
2.7
SA’nın Türkiye’den ithalatı çeşitlilik arz etmektedir. Türkiye’den yapılan ithalatın yaklaşık
%86’i sanayi ürünlerinden oluşurken tarım ürünlerini payı %12 seviyesindedir. Tarım ürünlerinin
içerisinde hubabat, meyve sebzeler öne çıkan mal gruplarıdır. Sanayi ürünleri içerisinde ise demir-çelik
ürünleri öenmli bir paya sahip olamasına rağmen 2013 yılında demir-çelik ürünleri ihracatımız %47
oranında azalarak 746 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Sanayi ürünleri içerisinde demir-çelikten
sonra elektrikli makineler öne çıkmaktadır. 2012 yılında 190 milyon dolar olan ihracatımız 2013
yılında %86 oranında artarak 353 milyon dolara ulaşmıştır.
33
Tablo 18: Maddelere Göre Suudi Arabista’nın Türkiye’den İthalatında İlk 20 Ürün
(Milyon$)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Altılı Kod
570242
721420
720711
850423
720720
680291
730890
401120
080550
620443
721640
680221
940350
210410
853710
721650
271019
853720
040610
721621
Altılı Adı
Elyaftan kadife şeklinde dokunmuş hazir eşya
Köşeli çubuklar
Demir/alaşimsiz çelik k)
Sivi dielektrik transformatörleri;gücü>10000 kva
Demir/alaşimsiz çelikler
Mermer, traverten ve su mermeri
Demir/çelikten diğer inşaat-aksami
Otobüs-kamyon diş lastiği; yeni
Limon ve tatli limon (taze/kurutulmuş)
Kadin/kiz çocuk için elbise; sentetik lif.
profil demir
Mermer, traverten ve su mermeri
Yatak odalarında kullanılan ahşap mobilyalar
Çorbalar et suları ve müstahzarlar
Kontrol dağıtım tabloları (gerilim=>1000V.)
Diğer demir/çelik profiller (sicak işlenmiş)
Diğer yağlar ve müstahzarlar
Kontrol dağıtım tabloları (gerilim>1000V.)
Taze peynir ve lor
L şeklinde profil (sicak hadde, yükseklik<80mm.)
2011
228
150
272
110
182
46
14
38
58
22
51
15
5
7
3
20
14
8
19
2
2012
310
416
345
63
459
59
34
39
32
37
37
26
13
7
5
34
19
10
19
41
2013
308
286
229
188
105
64
34
32
32
31
30
29
26
25
25
23
22
22
21
21
1.3. Ticari İlişkilerde Bilinmesi Gerekli Konular
1.4.1. Ticari Engeller (Sektörel)
Alkollü ve uyuşturucu maddeler, silah ve İslam Dini’ne göre yenmesi şüpheli maddelerin Suudi
Arabistan’a ithalatı yasaktır. Bunun yanında yaklaşık 300 çeşit tarım ürününde gümrük vergisi
uygulanmamaktadır. Suudi Arabistana kırmızı ve kanatlı et ürünleri ihracatı yapacak firmaların
önceden Suudi Arabistan’ın ilgili kurumu tarafından onaylanması gerekmektedir.
1.4.2. İthalat Mevzuatı
1.4.2.1. Genel Olarak Gümrük Vergileri
Genel olarak gümrük vergisi oranları %5’ler civarındadır. Mobilyalar, halı ve bazı paketleme
malzemelerinde bu oran %15’ler civarındadır. Ürün bazlı vergi oranları için www.custom.gov.sa web
adresinden bilgi alınabilir.
1.4.2.2. KDV ve Diğer Vergiler
34
Suudi Arabistan kamu harcamalarına kaynak bulmak için halkından vergi almak zorunda olan
bir ülke değildir. Alınan vergiler İslami esasların gereği olarak ve belki bazan diğer ülkelere
öykünüldüğü için alınmaktadır. KDV ve başka bazı tüketim vergileri yoktur.
1.4.2.3. Genel Olarak Ticari Tanımlama Uygulamaları
1.4.2.3.1. Etiketleme
12 Mart 2008 tarihinde yayınlanan genelge ile Ülkeye ithalatı gerçekleştirilen ürünlerin hangi
ülke menşeili olduğunu gösteren bir ibarenin ürünün paketi ve ürünün üzerinde olma zorunluluğu
getirilmiştir. Ayrıca, söz konusu ibare yada etiketin ürün üzerinden kolaylıkla çıkartılamayacak
özelliğe sahip olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle ürünün özelliğine göre oyulmuş, dikilmiş, baskı
yapılmış veya preslenmiş olması gerekmektedir. Eğer ürün küçük boyutlu yada kargo içerisinde
görülmesine imkan vermiyen bir ürün ise ve buna bağlı olarak bu etiketin konulması mümkün
olamıyorsa ürünün paketinin üzerine görülebilir ve kalıcı bir şekilde ibarenin eklenmesi gerekmektedir.
1.4.2.3.2. Markalama
Makinalarda ve sert maddeden yapılmış mutfak eşyalarında üretici ülke isminin mal üzerine
kazılması ve kumaşlarde ülke isminin malın son uç kısmına kaşelenmesi gerekmektedir.
1.4.2.3.3. Paket ve Ambalajlama
Paketleme ve ambalajlama uygulaması gelişmiş ülkelerdeki asgari kurallarından fazla değildir.
1.4.2.3.4. Ticarette Uygulanan Standartlar
Certificate of Conformity
Suudi Arabistana ihracatı gerçekleştirilecek tüm tüketim mallarının Suudi Arabistan
standartlarına uygun olduğunu gösteren Certificate of Conformity (CoC) belgesine sahip olması
gerekmektedir. Söz konusu belge ürünün geldiği ülkede standartlar konusunda yetlkili otorite
tarafından düzenlenebilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye’de Türk Standartları Enstitüsü CoC
belgesini düzenleyebilmektedir. CoC belgesi medikal ürünler, ilaçlar, gıda ürünleri, askeri
alımlar, sanayi projeleri kapsamında büyük ölçekli ürünler için bu belgenin düzenlenmesine
gerek yoktur.
Uluslararası standartlara uygunluk yanında Avrupa ve ABD standartlarına uygunluk
gerekmektedir. Kamu kurumlarının alımlarında dışlayıcı bazı standartlar belirlendiği
söylenmektedir. Evlerde ve işyerlerinde hem 110 hem de 220 Voltluk elektrik şebekesi
mevcuttur.
Gıda Maddeleri İthalatında Muhteviyat (ingredients) Sertifikası, İnsan Tüketimine uygunluk
Sertifikası, fiyatların ihracatçı ülkedeki pazar fiyatlarıyla aynı olduğuna dair belge,
Et İthalatında Helal Et Belgesi,Helal kesim Belgesi, kesilen hayvan hakkında bilgi veren ve
kesimden önce sağlıklı olduğunu belirten bir veteriner belgesi, (İslam ülkelerinden talep
edilmemektedir.)
35
Tohum ve Hububat İthalinde Teftiş Belgesi, Fotoseniteri Belgesi, Tohum Analiz Sertifikası,
Ağırlık Sertifikası,
Yem Katkı Maddeleri İthalinde Serbest Satış Sertifikası, Ürün Tescil Sertifikası, Ürün Güvenlik
Verileri Belgesi,
Canlı Hayvan İthalinde, Ağırlık Sertifikası, Sağlık Sertifikası, Yol Sertifikası, Üretim Raporu ve
Teftiş ve Kabul Deklerasyonu,
Meyve ve Sebze İthalinde, Mantar ve Böceksizlik Sertifikası,
Elektrikli Aletler İthalinde, SASO (Suudi Arabia Standard Organisation) Uygunluk
Belgesi,Cihazın elektrik tüketimini gösteren etiket
Motorlu Vasıtalar İthalinde, SASO Motorlu Taşıtlar Uygunluk Belgesi,
İlaç İthalinde, Serbest Satış Belgesi, İhracatçı Ülkede Aynı İsim ve Formülle Satış Yapıldığına dair
Belge,
Talep edilmektedir
1.4.3. Serbest Bölgeler ve Mevzuatı
Suudi Arabistan’da serbest bölge uygulaması yoktur.
1.4.4. Pazarlama ve Hizmetler
1.4.4.1. Perakende Piyasası
Suudi Rabistan ekonomisinin gelir tarafında güçlü bir devlet varlığı bulunmasına rağmen
ihtiyaç duyulan malların petrol ürünleri, petrokimya ürünleri, elektrik, su, haberleşme ve hava
taşımacılığı hizmetleri dışındaki mal ve hizmetler özel sektörce üretilmekte, ithal edilmekte ve yurt
içinde satılmaktadır. Oldukça gelişmiş bir perakende piyasası mevcuttur. Çok sayıda hipermarketler
zinciri, dünyaca tanınmış markaların yerel mağazaları, dev alışveriş merkezleri ve çok sayıda küçük
dükkandan oluşan bir perakende piyasası mevcuttur. Piyasa oldukça zengin, serbest ve vergisiz
olduğundan ve sermaye bolluğu ve yabancı ucuz emek sebebiyle tüketici fiyatları başka ülkelere göre
düşük olup fevkalade az tüketilen malları bile piyasada bulmak mümkündür.
1.4.4.2. Dağıtım, Satış Kanalları ve Başlıca Yayın Kuruluşları (Medya)
Pazarın büyüklüğüne, sermayenin bolluğuna ve serbestliğine parelel olarak piyasanın
gerektirdiği bütün halkalar oluşmuştur. Büyük ithalatçılar ve toptancılar mevcuttur.
1.4.4.3. Acente ve Distribütörlük Kullanımı
Ülkede üretilen malların büyük bir kısmı yabancı markalar olarak üretilmektedir. Piyasanın
büyük, sermayenin bol, yabancı emeğin ucuz ve yabancı lisan bilenlerin fazlalığı sebebiyle yabancı
ülkelerdeki tanınmış firmaların hemen hepsinin Suudi Arabistan’da distribütörleri bulunmaktadır.
1.4. Yıl İçinde Açılan Fuarlar
36
Suudi Arabistan’da gerçekleştirilen fuarlar için riyad, cidde ve dahran şehirlerinde yapılan
fuarlar önemlidir. Riyad’da yapılacak fuarlar için www.recexpo.com, cidde fuarları için
www.acexpos.com ve dahran (doğu bölgesi) fuarları için www.diec.com.sa adreslerinden bilgi
alınabilir.
1.6. Türkiye'nin Pazara Giriş İmkanları
Arap ülkelerinden gelen mallara bazı gümrük avantajları tanınmasına rağmen gümrüklerin
genel olarak düşüklüğü ve düşük bildirim gibi bazı sebeplerden Türkiye'nin bir Arap ülkesi olmaması
Türkiye'nin pazara girme imkanları bakımından fazla bir engel teşkil etmemektedir. Bazı mallarda
rekabet ettiğimiz ülkelerden birçoğu, Suudi Arabistan'a mesafe bakımından Türkiye ile benzer
avantajlara sahip olmalarına rağmen daha fakir ülkeler olmaları ve ucuz emek kullanmaları sebebiyle
daha avantajlı konumdadırlar. Türk firmalarının ve markalarının gelişmiş ülke firmaları ve onların
markaları kadar tanınmış olmaması da aleyhimize işleyen bir faktördür. Ülkedeki ticaret sektöründe
önemli roller alan güney Asya ülkeleri vatandaşları da bu ülkler için bir avantaj yaratmaktadır. Bu
olumsuzluklara rağmen Türk mallarının gelişmiş ülke mallarına yakın bir kalitede olmalarına rağmen
daha ucuz oluşu ve az gelişmiş ülke mallarından daha kaliteli oluşu da Türkiye lehine avantaj yaratan
bir durumdur.
1.7. Belli Başlı Ekonomik ve Ticari Kuruluşlar
1.7.1. Tarım, Ticaret, Hizmetler, Ulaştırma, İnşaat ve Turizm Sektörlerinde Faaliyet
Gösteren Belli Başlı Firmalar, Kuruluşlar.
http://www.musavirlikler.gov.tr/detay.cfm?AlanID=8&dil=TR&ulke=SA
1.7.2. Suudi Arabistan’da Yerleşik Türk Sermayeli Şirketler ve Firma Temsilcilikleri ile Türk
Kültür ve Dernekleri (Ek 7)
1.8. Diğer Bilgiler
SAMA (Saudi Arabian Monetary Agency):Suudi Arabistan Merkez Bankası: www.sama.gov.sa
SAGIA (Suudi Arabistan General İnvestment Autority):Suudi Arabistan Genel Yatırım
Otoritesi: www.sagia.gov.sa
SASO (Suudi Arabian Standards Organisation): Suudi Arabistan Standartlar
Kurumu: www.saso.org.sa
37
2.
SORUNLAR, GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER
2.1. Sorunlar
Vize sorunu;
Türkiye’nin Suudi Arabiatan’a ihracatını olumsuz etkileyen faktörden bir diğeri de, Türk
ihracatçısının Suudi Arabistan pazarını görme ve buradaki fırsatları tanıması önündeki kısıtlamadır.
Türk işadamları ve firma yöneticileri Suudi Arabistan’a ya umre vizesiyle, ya da davetli olarak
gelebilmektedirler. Umre vizesi almanın oldukça yüksek bir parasal maliyeti ve işadamı vizesi almanın
da davetçi bulma güçlüğü sebebiyle ziyaretler sınırlı kalmıştır. Suudi Arabistan'a gelme güçlüğü
Türkler'e mahsus olmayıp tüm yabancıların yaşadığı bir sıkıntıdır.
Türk iş adamlarının ticari amaçlı gerçekleştirmek istedikleri ziyaretleri için Suudi makamlar
tarafından sorun çıkartılmayacağına dair verilen taahhüde rağmen vize temininde problemler
yaşanmaktadır. Ayrıca, Suudi Arabistan’da faaliyette bulunan firmalarımızın Türkiye’den işçi
getirirken karşılaştıkları vize problemleri, firmalarımızın yükümlülüklerini yerine getirmesini
zorlaştırmaktadır.
İşadamları için 1 haftada vize verilmektedir. Sözkonusu sürenin uzunluğu dikkate alındığında,
Suudi makamlarından bu hususta kolaylaştırma talep edilmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir.
Öte yandan, yatırımcı vizelerinde kolaylaştırma sağlanmış olmasına rağmen, uygulamada vize alınması
hala uzun sürmektedir.
Müteahhitlik Karnesi; Suudi Arabistan düzenlemelerine göre devlet ihalelerinde ihaleye
katılan firmaların hangi sınıfta olması gerektiği ihale şartlarında açıkça belirtilmektedir. Bu durum
piyasaya yeni girmiş olan firmalarımızın devlet ihalelerine katılımlarını olumsuz engellemektedir. Özel
sektör ihalelerinde sınıflandırma aranmamaktadır.
Teminat Mektubu; Türk bankalarınca düzenlenen teminat mektuplarının Suudi Arabistan
makamlarınca kabul görmemesi, Türk firmalarının teminat mektubu edinmek için kont-garantiye
ihtiyaç duyması teminat mektuplarının maliyetlerini artırmaktadır.
Türk Yatırımcılar; Suudi Arabistan’da yatırım amaçlı şirket kuran Türk yatırımcılar, sözkonusu
şirket kuruluşuna ilişkin yasal işlem sürecinde zorluklarla karşılaşmaktadırlar. SA yatırım ajansında
işlemlerin kısa zamanda halledilmesine rağmen, ticari sicil, oturma izni, vize, vergi kaydı gibi diğer
kurumlarda işlemlerin uzun sürmesi şirket kurulum sürecini uzatmaktadır. Bu durum da, ilgili
firmalarımızın ek maliyetler ile karşı karşıya kalmalarına neden olmaktadır.
2.2. Görüş ve Öneriler
İklim yapısının sebep olduğu gıda yetersizliği ve kolay zenginliğin getirdiği rahat
düşkünlüğünün endüstrileşmeyi zorlaştırıcı tesiri sebebiyle, Suudi Arabistan’ın ihtiyacı olan malları ve
hizmetleri ithalat yoluyla karşılamaya devam edeceği, sahip olduğu zenginlik sayesinde de ithalatının
hızlı bir şekilde artacağı kesin gibidir. Bu pazar Türkiye için önem arz etmektedir.
Tabii kaynaklarıyla, coğrafi ve kültürel yakınlıklarıyla ve endüstriyel gelişme seviyeleriyle bu
38
pazarda Türkiye’ye kolayca rakip olabilecek çok sayıda ülke mevcuttur. Bu yarışta, piyasaya uygun
mal üretiminden sonraki en önemli faktör, bu ülkenin ticari profösyönellerinin hangi ülkeden olacakları
veya hangi ülkeye daha aşina olacakları husususudur.
Suudi Arabistan pazarında Ülkemizin yeri swot analizi kapsamında değerlendirildiğinde;
GÜÇLÜ YÖNLER
-Türk sanayi ve tarım ürünlerinin kalite ve fiyat olarak ABD ve Avrupa ile rekabet gücü vardır.
-Coğrafi ve kültürel yakınlık bulunmakta, önemli bir Türk nüfus ülkede yaşamaktadır.
-Son yıllardaki siyasal gelişmelere de bağlı olarak Türk imajı çok olumlu çağrışıma sebep olmaktadır.
-Müteahhitlik sektörümüz dünyada tecrübe sahibidir.
ZAYIF YÖNLER
-Ürünlerimizin Uzak Doğu’nun düşük fiyatlarıyla rekabeti zor görülmektedir.
-Personelin nitelikli meslek memurları ve uzmanlarla takviyesi ihtiyacı vardır.
-Birkaç marka dışında markalarımız bilinmemekte, ürün tanıtımı zayıf kalmaktadır.
FIRSATLAR
-Ülkenin genelde ithalatçı ülke vasfı öne çıkmakta, bizim ihraç ürünlerimizin pazara girişi açısından
geniş bir alan bulunmaktadır.
-Yakın gelecekte önemli ölçekte alt ve üst yapı projelerinin hayata geçirilmesi beklenmektedir.
-Yabancılara ülkede yatırım yapabilmelerini sağlayacak düzenlemeler mevcuttur.
-Ülke nüfusunun önemli bir kısmının genç olması ve bunlara yönelik eğitim imkanları sunacak
yapımız.
TEHDİTLER
-Genel olarak pazarda fazla bir boşluk bulunmamakta; Avrupa, ABD, Japonya, G.Kore’nin piyasada
yerleşik, dünyaca tanınmış markalarının arasında pazar payı bulabilmek zordur.
-Mevzuat ve istatistiki bilgilerin güvenilirliği ve ulaşılabilirliği zaman zaman sorun olmaktadır.
KAYNAKÇA
-
Saudi Arabian Monetary Agency: Statistics (Suudi Arabistan Merkez Bankası),
39
www.sama.gov.sa
-
Suudi Arabistan Planlama ve Ekonomi Bakanlığı
www.planning.gov.sa
-
Suudi Arabistan Ticaret ve Sanayi Odaları Konseyi, www.council.org.sa
- The Economist Intelligence Unit: Country Profile 2010, Saudi Arabia
-
Dış Ticaret Müsteşarlığı Verileri, www.dtm.gov.tr
-
Hazine Müsteşarlığı Verileri, www.hazine.gov.tr
-
Riyad Ticaret Müşavirliği Dosya Bilgileri
40