deprem ve hava olayları
advertisement
8.SINIF 8.ÜNİTE DEPREM VE HAVA OLAYLARI *DEPREMLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE HAVA OLAYLARI* KONU NO: 25 Halk arasında zelzele olarak da bilinen deprem, yer kabuğunda beklenmedik bir anda meydana gelen sarsıntı olayıdır. Bu sarsıntının boyutu yer altındaki sismik hareketlerin büyüklüğüne göre, yeryüzünde kırılma olarak kendini gösterir. Depremler oluşum şekillerine göre üçe ayrılırlar. 1. Tektonik Depremler 2. Volkanik Depremler 3. Çöküntü Depremler Genel ve en şiddetli depremler tektonik depremler iken, enerjileri düşük olan volkanik ve çöküntü depremleri bölgeseldir. FAY ve FAY HATTI Yer kabuğunda oluşan arazi kırığına fay, fayın başladığı ve bittiği noktalar arasındaki mesafeye fay hattı denir. Fay hattı geçen, deprem oluşma ihtimalinin yüksek olduğu bölgelere deprem bölgesi denir. ÖNCÜ VE ARTÇI DEPREMLER Çoğu zaman büyük depremler öncesinde küçük sarsıntılar meydana gelir. Ana depremden önce meydana gelen bu küçük çaplı sarsıntılara öncü deprem adı verilir. Ana depremden sonra meydana gelen, ana depremden küçük depremlere artçı depremler denir. Artçı depremlerin şiddeti ve sayısı zamanla azalır. DEPREMİN ÖLÇÜLMESİ - BÜYÜKLÜĞÜ - ŞİDDETİ Depremin oluşumunu, deprem dalgalarının yeryüzünde ve yer içinde ne şekilde yayıldığını, bununla ilgili ölçü aletlerini, yöntemlerini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına sismoloji (deprem bilimi) denir. Bu alanda çalışma yapan, depremleri inceleyen bilim insanlarına da sismolog (deprem bilimci) denir. Depremin büyüklüğü, deprem sırasında yeraltında oluşan titreşimleri kaydeden sismograf (depremölçer) denilen aletle ölçülür, Richter ölçeği ile de belirlenir. Depremin büyüklüğü arttıkça açığa çıkan enerji miktarı da artar. Yer altında meydana gelen herhangi bir depremin, yeryüzündeki bir noktada oluşturduğu yıkım, panik, korku gibi etkilerine depremin şiddeti denir. Depremin şiddeti, depremin büyüklüğüne, odak noktasının derinliğine, zemin yapısına ve yapılan dayanıklılığına bağlı olarak değişir. Depremin büyüklüğü ile şiddeti aynı anlama gelmemektedir. Depremin büyüklüğü ölçülebilirken (sayısal olarak), depremin şiddeti (depremin verdiği zararın bir ifadesi olduğundan) ölçülemez. Sismologların yaptığı birçok çalışmaya göre ülkemizin birçok bölgesi büyük depremlerin meydana gelebileceği fay hatlarına sahiptir. Ülkemizdeki en önemli fay hatları Kuzey Anadolu Fay Hattı, Batı Anadolu Fay Hattı ve Doğu Anadolu Fay Hattı’dır. Bu zamana kadar meydana gelen birçok büyük deprem bu faylar üzerinde meydana gelmiştir. Örneğin en büyük depremler arasında yer alan 17 Ağustos 1999’da meydana gelen deprem Kuzey Anadolu Fay Hattı’nda yaşanmıştır. Deprem bilimciler ülkemizi deprem bölgeleri açısından aşağıdaki gibi sınıflandırmışlardır. Haritadan da anlaşılacağı gibi ülkemizin büyük bir bölümü 1. dereceden deprem bölgesidir. DEPREM ÖNCESİ YAPILMASI GEREKENLER www.fensepeti.com DEPREM TÜRKİYE VE DEPREM İlk olarak bir acil durum kiti hazırlamanız ve bir de yakınlarınızla iletişime geçebilmeniz için bir plan kurmanız gerekir. Deprem çantalarında neler olması gerektiğine alttaki görselden bakarak öğrenebilirsiniz, ya da isteğinize bağlı olarak hazır deprem çantalarını sipariş edebilirsiniz. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: DEPREMLER İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Bu konu anlatımı seti Metin GÖKTÜRK tarafından hazırlanmıştır. Konu anlatım seti ve diğer setler için www.fensepeti.com sitesini ziyaret edebilirsiniz. 2017 © Büyük ya da ağır objeleri rafların en alt kısımlarına yerleştiriniz, böylece deprem esnasında bu objeler üzerinize düşmez. Rafların duvarlara sıkı bir şekilde bağlı olduğundan emin olunuz. Cam gibi kırılabilecek objeleri dolapların en altına yerleştiriniz. Olası gaz ya da su sızıntısı için esnek boruları tercih ediniz, çünkü bunlar kırılmaya daha dayanıklıdırlar. Su ısıtıcının, buzdolabın, ocağın ve gaz bağlantısı olan cihazların duvara ve yere bağlı ve sabit olduğundan emin olunuz. Tavanda ve temelde derin çatlaklar varsa tamir ettiriniz. Bir uzmandan yapıyla ilgili strüktürel kusurların olup olmadığı konusunda bilgiler alınız. Yanabilme özelliğine sahip ürünleri kilitleri olan dolapların içerisinde tutunuz. Kaldığınız yerde güvenli yerleri belirleyin. Bunlar iç duvarlar ya da dayanıklı masalar olabilir. Bu yerleri aklınızda daima bulundurunuz. Gerekirse yakınlarınızla antrenmanlar yapabilirsiniz. Masaların altına girdiğiniz zaman tutunun. Bu “Çök, Kapan ve Tutun” tekniği olarak bilinir. Çömelin ya da döşemeye yatın. Sağlam bir masa, sıra, mobilya veya kapı kasasının altına girin ve başınızı koruyun. Masaya tutunun ve onunla birlikte hareket etmeye hazır olun. Pozisyonunuzu sallantı duruncaya kadar değiştirmeyin. Bina içinde kalın. Düşen cam kırıkları ya da bina molozlarından yaralanabilirsiniz. Tiyatro, okul, sinema, büro gibi kalabalık yerlerde iseniz, kesinlikle merdivenlere, asansörlere koşmayın. Bina dışında iseniz binalardan dökülecek yıkıntılar ve camlardan, elektrik ve direk tellerinden uzakta güvenli bir yerde depremin durmasını bekleyin. Araç kullanıyorsanız bulunduğunuz yer eğer güvenli ise durun ve araç içinde kalın. Normal trafikten olabildiğince uzaklaşın. Köprüler, üst geçitler, tünellerden uzak durun. Eğer mümkünse ağaçlar, direkler, enerji nakil hatlarından uzakta kalın. DEPREM SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER Büyük bir depremden sonra artçı depremler mutlaka devam edecektir. Bu depremlere karşı hazırlıklı olun. Özellikle ilk üç gün içerisinde, yetkililer izin vermedikçe, sağlam evlerinize dahi girmeyin. Bazı artçı sarsıntılar zayıflamış yapılarda yeni hasar yapacak kadar büyük olabilir. Aile bireylerinizi bir arada tutun ve açık bir yerde bekleyin. Varsa yaralılara ilkyardımı yapın. Evinizi veya binanızı terk ederken kıymetli eşyalarınızı, kalın giyecek, battaniye gibi eşyaları yanınıza alın, kalın ayakkabılarınızı giyin, biraz yiyecek ve içme suyu temin edin. Enkaz ve yıkıntılar arasında, cadde ve sokaklarda gelişigüzel dolaşmayın. HAVA OLAYLARI Dünya atmosferi, Dünya'nın dairesel hareketinin sebep olduğu savrulmaya rağmen yerçekimi kuvveti etkisi ile gezegenin çevresini saran gaz tabakasıdır. Dünya atmosferinin yani günlük hayatta kullanılan tabirle havanın %78'ini azot, %21'ini oksijen, %1'ini de su buharı ve diğer gazlar oluşturmaktadır. Havanın yapısındaki bu maddeler farklı nedenlerden dolayı hava olaylarını meydana getirmektedirler. Hava olaylarını etkileyen en önemli etkenlerin başında sıcaklık, basınç ve nem gelmektedir. Aşağıda bazı hava olaylarını yakından tanıyalım. ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: Büyük bir depremde ayakta durmanız, koşmanız mümkün değildir. www.fensepeti.com Bina içindeyseniz deprem sırasında sakin olup, paniğe kapılmayın, derin nefes alarak, cesaretinizi toplayın ve koşuşmayın. :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: DEPREM SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER Rüzgar Rüzgâr, yüksek basınç alanındaki havanın alçak basınç alanına doğru akmasıyla oluşur. Yel adı verilen, şiddeti çok düşük rüzgârlar oluştuğu gibi fırtına adını verdiğimiz çok daha şiddetli rüzgârlar da oluşabilmektedir. Kasırga (tayfun) gibi şiddetli rüzgârlar ağaçları kökünden söküp devirebilmekte, evlerin çatılarını uçurabilmektedir. Rüzgârların birbiri ile çarpışarak girdap oluşturması ile meydana gelen hortumlar çok daha yıkıcı etkilere sahiptir. Yağmur Yeryüzünde buharlaşarak yükselen su buharının, atmosferin üst katmanlarında soğuk hava ile karşılaşıp yoğuşması sonucunda yağmur oluşur. Her yağmur damlası bir toz zerresi etrafında toplanır ve yer çekiminin etkisiyle yere doğru serbest düşme hareketi yapar. Kar Bulutların yapısındaki su damlacıkları sıfırın altındaki bir sıcaklıkta buz kristallerine dönüşür. Buz kristalleri birleşerek kar kristallerini oluşturur. Kar kristallerinin yeryüzüne düşmesiyle kar yağışı meydana gelir. Dolu Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donar. Yere doğru inerken hava akımları bunları bir aşağı bir yukarı sürükleyerek daha büyük buz parçaları hâline getirir. Ağırlaşan buz parçaları yere düşer. Buna dolu denir. Sis Yere yakın su buharının yoğunlaşması sonucu ortaya çıkan çok küçük su damlacıklarından meydana getirdiği yapıya sis adı verilir. Sisli havalarda görülebilen en uzak noktaya olan uzaklığa görüş mesafesi denir. Kırağı Kış günleri sabah dışarı çıktığımızda bitkilerin veya araçların camlarının buz parçaları ile kaplanmasına neden olan yağış şekli kırağıdır. Havadaki nemin, sıcaklığın sıfırın altında olduğu zamanlarda yeryüzündeki soğuk yüzeylere çarparak sıvı hâle geçmeden doğrudan katı hâldeki buza dönüşmesiyle oluşur. HAVA TAHMİNİ VE ÖNEMİ Çeşitli ölçüm araçlarından elde edilen verileri inceleyerek atmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen ve bu hava olaylarının canlılar ve dünya açısından neden olacağı sonuçları araştıran bilim dalına meteoroloji, bu alanda çalışan uzmanlara ise meteorolog denir. Meteorologlar ölçüm araçlarından ve uzaydan çekilen uydu fotoğraflarından gelen verileri inceleyerek havanın nasıl olacağına ilişkin hava raporlarını oluştururlar. Hava tahmini, tarımla uğraşan çiftçiler için, uçak ve gemilerin gidiş güzergâhlarını belirlemek için oldukça önemlidir. Ayrıca yetkililer hava raporlarına göre yollarda tuzlama çalışmaları yapabilir, polis kontrol noktaları oluşturabilir, itfaiye ve sağlık hizmetlerinde toplumun ihtiyacını karşılamak için gerekli önlemleri alabilirler. Sürücüler de yağış anında yolda kalmalarını önleyecek şekilde zincir, çekme halatı gibi ekipmanları temin edebilirler.
