Türkiye Ara Malı Dış Ticareti

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.
EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR
MÜDÜRLÜĞÜ
Ocak 2016
Ankara
TÜRKİYE
ARA MALI DIŞ TİCARETİ
(Sektörel Analiz)
Hazırlayan
Ömür GENÇ (Müdür)
EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ
ii
iii
İÇİNDEKİLER
1.
GİRİŞ..................................................................................................................................... 1
2.
TÜRKİYE İMALAT SANAYİNİN YAPISAL ANALİZİ ...................................................................... 2
3.
2.1.
İmalat Sanayi Üretim Değeri.................................................................................................... 2
2.2.
İmalat Sanayi Katma Değeri .................................................................................................... 3
2.3.
İmalat Sanayinin Teknolojik Yapısı .......................................................................................... 4
2.4.
İmalat Sanayi Dış Ticareti ........................................................................................................ 5
2.5.
Üretimde İthal Girdi Payı ......................................................................................................... 8
ARA MALI DIŞ TİCARET ANALİZİ ........................................................................................... 10
3.1.
Dış Ticaret Hacmi ve Dış Ticaret Dengesi............................................................................... 10
3.2.
Ara Malı İhracatı .................................................................................................................... 12
3.3.
Ara Malı İthalatı ..................................................................................................................... 17
3.4.
Ara Malı Dış Ticaretinin Teknolojik Yapısı.............................................................................. 22
3.5.
Ara Malı Dış Ticaretinde Denge ............................................................................................. 22
4.
ARA MALI İTHALATININ YÜKSEK OLDUĞU SEKTÖRLERDE TÜRKİYE’NİN ÜRETİM YAPISI ......... 25
5.
ARA MALI KULLANIMINDA ALT FAALİYET KOLLARI İTİBARIYLA ENDÜSTRİ İÇİ TİCARET ........... 27
6.
SONUÇ................................................................................................................................ 30
1.
GİRİŞ
Hammadde; üretilecek ürünün yapısına şekil veya bileşim değiştirerek giren maddelerdir. Ara
malı ise başka bir malın üretim sürecinde girdi olarak kullanılan mallardır
Üretimin her aşamasında ürüne eklenen değer olarak ifade edilen katma değer, üretim
değerinden satın alınan her türlü girdi (ara malı, hammadde, hizmet, elektrik, su vs)
değerinin düşülmesiyle hesap edilmektedir. Bu tanıma göre katma değer, bir üretim
sürecindeki çıktı değeri ile kullanılan ara girdilerin toplam değeri arasındaki farktır.
Üretim maliyetini oluşturan ara malı ve hammadde ile diğer girdilerin tedarikinin yurtiçindeki
diğer mal ve hizmet üreten firmalardan sağlanması durumunda yaratılan katma değerin
tamamı o ülkede kalacaktır. Aksi halde ithal edilen girdi ve hizmet kullanımının büyüklüğü
oranında yaratılan katma değerin yurtdışındaki diğer üretici firmalara aktarılması söz konusu
olacaktır. Bu açıdan bakıldığında yüksek katma değerli üretim yapmanın yanı sıra yaratılan
katma değerin nerede kaldığı da ekonomi açısından oldukça önemlidir.
Üretim zinciri içerisinde yurtdışından ithal edilen mal ve hizmetlerin payının yüksek olması,
ilgili sektör açısından gelir kaybına neden olması yanı sıra, ulusal ekonomi açısından da döviz
transferine sebep olmaktadır. Üretimin ithalata olan bağımlılığının yüksek olması dış ticaret
dengesinin açık vermesine neden olmakta ve ödemeler dengesine olumsuz etkide
bulunmaktadır. Üretim yapısının bu şekilde sürdürülmesi ülke açısından cari açık sorununun
sürekli olarak gündemde kalmasını sağlayacaktır. Bu nedenle ülkeler özellikle sanayinin
ihtiyaç duyduğu ara malı ve girdilerin üretimini ve yatırımını uyguladıkları farklı teşvik
politikalarıyla cazip hale getirmektedir.
Bu çalışmada Türkiye imalat sanayi üretiminin yapısı ve ara malı dış ticareti analiz edilecektir.
Bu kapsamda öncelikle imalat sanayinin yapısı genel hatlarıyla ortaya konulurken, üretimde
ithal girdilerin payı değerlendirilecektir. İkinci bölümde ise ara malı dış ticaretinin (özellikle
ithalat) büyüklük itibarıyla durumu ortaya konulurken, ara malı ithalatı alt faaliyet bazında
analiz edilecektir.
1
2.
TÜRKİYE İMALAT SANAYİNİN YAPISAL ANALİZİ
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2014 yılı geçici verilerine göre imalat sanayiinde faaliyet
gösteren firma sayısı (yerel birim sayısı) 370,597 olup, sektörde istihdam edilen kişi sayısı
3,630,827’dir. Sektörün üretim değeri 957 milyar TL, yaratılan katma değer ise 187 milyar
TL’dir.
2014 yılı itibarıyla sektörün ihracat düzeyi 147 milyar USD olup, Türkiye toplam ihracatının
%93.3’ünü oluşturmaktadır.
2.1. İmalat Sanayi Üretim Değeri
Türkiye imalat sanayi üretim değerinin gelişimi incelendiğinde 2009-2014 dönemini kapsayan
5 yıllık süre içinde üretim değeri yıllık ortalama %16.5 artarak 420 milyar TL düzeyinden 957
milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Üretim değeri içinde en yüksek payı %15.1 oran ile gıda
sektörü alırken, bunu sırasıyla ana metal, teksti ürünleri, motorlu kara taşıtı, mineral ürünler
ile giyim eşyası imalatı izlemektedir. Bu altı faaliyet dalı, imalat sanayi üretim değerinin %56
gibi önemli kısmını oluşturmaktadır.
Grafik 1: İmalat Sanayi Üretim Değerinin Alt Faaliyetlere Göre Dağılımı (%) (2014)
Kaynak: TÜİK
2
2.2. İmalat Sanayi Katma Değeri
2014 yılı itibarıyla imalat sanayi katma değeri 187 milyar TL olup, katma değer içinde en
yüksek payı, üretim değerinde olduğu gibi, gıda sektörü oluşturmaktadır. Gıda sektörü imalat
sanayi genelinde yaratılan katma değerin %11.6’sını karşılarken, ikinci sırada yer alan tekstil
ürünleri imalatı %10, mineral ürünler imalatı ise %8.4 pay almaktadır. Katma değerin
büyüklüğü açısından bu üç sektörü sırasıyla ana metal sanayi, motorlu kara taşıtı, giyim
eşyası imalatı izlemektedir. Bu altı faaliyet kolu imalat sanayi genelinde yaratılan katma
değerin %52.3’ünü oluşturmaktadır.
Grafik 2: İmalat Sanayi Katma Değerinin Alt Faaliyetlere Göre Dağılımı (%) (2014)
Kaynak: TÜİK
Katma değer oranı (katma değer/üretim değeri) incelendiğinde 2009 yılında imalat sanayi
genelinde %20.3 olan katma değer oranının, 2009-2014 döneminde biraz gerileyerek, 2014
yılı itibarıyla %19.5 düzeyinde olduğu görülmektedir. Sektörde en yüksek katma değer
oranına sahip olan alt faaliyet kolu ise %33.6’lık oran ile temel eczacılık ürünlerinin ve
eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatıdır. En düşük katma değer oranına sahip faaliyet kolu
ise %3.8 oran ile kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatıdır.
Katma değer oranı sektörlerin teknolojik yapısı itibarıyla incelendiğinde, en yüksek katma
değer oranına sahip sektörlerin yüksek teknolojili ürün üreten sektörlere ait olduğu dikkati
3
çekmektedir. Geleneksel üretim kapsamında olan gıda, deri ve deri ürünleri imalatı gibi
düşük teknolojili sektörler ise düşük katma değer oranına sahiptir.
Grafik 3: Katma Değer Oranının Alt Faaliyetlere Göre Dağılımı (%) (2014)
Kaynak: TÜİK verilerinden tarafımızca hesaplanmıştır.
2.3. İmalat Sanayinin Teknolojik Yapısı
Türkiye imalat sanayinin teknolojik yapısı genel olarak düşük ve orta-düşük teknolojili ürün
üretimine yöneliktir. Yüksek teknolojili ürün üretiminin %2.4 olduğu imalat sanayinde, ortayüksek teknolojili ürün üretiminin payı %24.3 düzeyindedir.
İmalat sanayinin teknoloji düzeyi katma değer açısından incelendiğinde, 2014 yılı itibarıyla
yaratılan katma değerin %4’lük kısmının yüksek teknolojili ürünlerden oluştuğu görülürken,
%25.6’lık bölümünün de orta-yüksek teknolojili ürünlerden sağlandığı dikkati çekmektedir.
Katma değerin %39.4’ü düşük teknolojili ürünler, %31’i de orta-düşük teknolojili ürünlerden
oluşmaktadır.
4
Grafik 4: İmalat Sanayi Üretiminin Teknolojik Yapısı (Üretim Değeri Açısından)
Kaynak: TÜİK verilerinden tarafımızca hesaplanmıştır.
2.4. İmalat Sanayi Dış Ticareti
Türkiye dış ticaretinin önemli kısmını imalat sanayi ürünleri oluşturmaktadır. 2014 yılı
verilerine göre, imalat sanayi ihracatı ülke toplam ihracatının %93.3 gibi önemli kısmını
oluştururken, imalat sanayi ithalatı da toplam ithalatın %77.5’ini teşkil etmektedir.
2000-2014 dönemini kapsayan 14 yıllık sürede imalat sanayi ihracatı yıllık ortalama %12.5
artarak 26 milyar USD düzeyinden 147 milyar USD seviyesine ulaşırken, imalat sanayi ithalatı
da yıllık ortalama %10.3 artarak 44 milyar USD’den 188 milyar USD düzeyine yükselmiştir.
İhracatın ithalatı karşılama oranı ise bu dönemde artış göstererek %58 düzeyinden %78
mertebesine ulaşmıştır.
5
Grafik 5: İmalat Sanayi Dış Ticaretinin Gelişimi
Kaynak: TÜİK
İmalat sanayi ihracatında öne çıkan sektörlerin başında motorlu kara taşıtı gelirken, bunu ana
metal sanayi, tekstil ürünleri, giyim eşyası, makine ve teçhizat ile gıda ve içecek ürünleri
izlemektedir. 2014 yılı itibarıyla imalat sanayi ihracatının %13.1’ini motorlu kara taşıtı
oluştururken, %11.3’ünü ana metal sanayi, %10.5’ini tekstil ürünleri, %9.4’ünü giyim eşyası,
%9.2’sini makine ve teçhizat ve %7.6’sını da gıda ve içecek ürünleri oluşturmaktadır. Bu 6
sektör imalat sanayi ihracatının %61.1 gibi önemli kısmını karşılamaktadır.
İmalat sanayi ihracatının teknolojik yapısı incelendiğinde, ihracatımızın önemli kısmının
düşük ve düşük–orta teknolojili ürünlerden oluştuğu dikkati çekerken, yüksek teknolojili
ürünlerin payının düşük olduğu görülmektedir.
Yüksek teknolojili ürün ihracatının %2.5 olduğu imalat sanayinde, orta-yüksek teknolojili ürün
ihracatının payı %32.4 düzeyindedir. İhracatın %36.5’i düşük teknolojili ürünler, %28.6’sı da
orta-düşük teknolojili ürünlerden oluşmaktadır.
6
Grafik 6: İmalat Sanayi İhracatında Sektörlerin Payı (%) (2014)
Kaynak: TÜİK
İmalat sanayi ithalatında ise öne çıkan sektörlerin başında kimyasal madde ve ürünler
gelmektedir. Bunu sırasıyla ana metal sanayi, makine ve teçhizat, kok kömürü, rafine edilmiş
petrol ürünleri ve nükleer yakıt ile motorlu kara taşıtı izlemektedir. 2014 yılı itibarıyla imalat
sanayi ithalatının %18.6’sını kimyasal madde ve ürünler oluştururken, %14.1’ini ana metal
sanayi, %11.6’sını makine ve teçhizat, %10’unu kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve
nükleer yakıt, %9.8’ini de motorlu kara taşıtı oluşturmaktadır. Bu 5 sektör imalat sanayi
ithalatının %64.1 gibi önemli kısmını karşılamaktadır.
İmalat sanayi ithalatının teknolojik yapısı incelendiğinde, ithalatın önemli kısmının ortayüksek teknolojili ürünlerden oluştuğu dikkati çekerken, yüksek teknolojili ürünlerin payının
da yüksek düzeyde (ihracatın yaklaşık 4 katı düzeyinde) olduğu görülmektedir.
Yüksek teknolojili ürün ithalatının %10.8 olduğu imalat sanayinde, orta-yüksek teknolojili
ürün ithalatının payı %44.2 düzeyindedir. İthalatın %14.6’sı düşük teknolojili ürünler, %30.4’ü
de orta-düşük teknolojili ürünlerden oluşmaktadır.
7
Grafik 7: İmalat Sanayi İthalatında Sektörlerin Payı (%) (2014)
Kaynak: TÜİK
2.5. Üretimde İthal Girdi Payı
Üretim aşamasında kullanılan hammadde ve ara mallarının nereden tedarik edildiği önemli
bir husustur. Kullanılan girdilerin yurtiçindeki üretici firmalardan tedarik edilerek
karşılanması, yaratılan katma değerin ülke içinde kalmasını sağladığı gibi, bu sektörlerde
yapılacak yatırımlarla rekabet güçlerinin artırılmasına da katkıda bulunacaktır. Aksi halde
kullanılan girdilerin yurtdışından tedarik edilerek üretim yapılması, elde edilecek katma
değerin yurtdışına aktarılmasına neden olacaktır. Bu durum, dış ticaret ve dolayısıyla cari
işlemler dengesine olumsuz yansıyacağı gibi, gerek tüketim gerekse ara malı üreten
firmaların uluslararası rekabet gücünü zayıflatacaktır.
2014 yılı itibarıyla toplam ithalatın 2/3’lük bölümü hammadde ve ara malından oluşmaktadır.
Yine yatırım (sermaye) mallarının toplam ithalattaki payı ise %15 dolayındadır.
Türkiye imalat sanayinin yapısal durumu ve üretim değeri açısından ön planda yer alan
sektörlerin kullanmış oldukları girdilerdeki yurtdışına bağımlı yapı, imalat sanayinin dış ticaret
açığı vermesine neden olmaktadır. Enerji, ham kimyasal ürünler ve hurda ürünlerde (çelik vs)
dışarıya bağımlı bir yapı bu sektörlerdeki büyümeye bağlı olarak dış ticaret açığını da
artırmaktadır. Nitekim bu bulgu ithalatın sektörel dağılımında da kendini göstermektedir.
8
İmalat sanayi ithalatında ilk sırayı kimyasal madde ve ürünler alırken, bunu sırasıyla ana
metal sanayi, makine ve teçhizat ile kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer
yakıt izlemektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınladığı 2002 yılı Girdi-Çıktı tablolarından hesaplanan imalat
sanayi alt sektörlerine ilişkin ithal girdi katsayıları incelendiğinde üretimde ithal girdi oranının
en yüksek olduğu ilk beş imalat sanayi sektörü kok kömürü ve rafine edilmis petrol ürünleri,
radyo, televizyon ve haberlesme cihazları, mobilya, tıbbi aletler ile deri ürünleri ve ayakkabı
imalatının olduğu görülmektedir. Bunun yanısıra ana metal sanayi, plastik ve kauçuk ürünler,
büro, muhasebe ve bilgi işlem makinalrı ile kimyasal madde ve ürünleri üretimi de ithal girdi
katsayısı yüksek olan sektörler arasındadır.
Grafik 8: İmalat Sanayi Sektörleri İthal Girdi Oranları (%) (*)
Kaynak: Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ, Türkiye İmalat Sanayinin Yapısal Analizi, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş.,
Ankara 2012.
(*): Toplam üretim girdileri içindeki ithal girdi payı (ithal girdi tutarının toplam üretim değerine bölünmesi ile
elde edilmiştir)
9
3.
ARA MALI DIŞ TİCARET ANALİZİ
Bu bölümde Türkiye’nin ara malı dış ticareti detaylı bir şekilde analiz edilecektir. Bu
kapsamda öncelikle ara malı dış ticaret hacminin yıllar itibariyle gelişimi genel olarak ortaya
konulurken, dış ticaret dengesindeki gelişmeler incelenecektir. Dış ticaretin temel bileşenleri
olan ihracat ve ithalat ise detaylı bir şekilde analiz edilecektir. Bu analizlerde gerek ihracatın
gerekse ithalatın seyri zaman itibarıyla incelenirken, ikinci aşamada ürün grupları bazında ara
malı ithalatı ve ihracatı incelenecektir. Son değerlemede ise ikili ve dörtlü kırılım bazında
sektörel düzeyde ithalat ve ihracatın yapısı analiz edilecektir.
3.1. Dış Ticaret Hacmi ve Dış Ticaret Dengesi
Türkiye’nin üretim yapısı ve imalat sanayi alt sektörleri üretiminde ithalata olan bağımlılık
durumu dikkate alındığında ara malı dış ticareti ve özellikle ithalatı Türkiye açısından önemli
bir husustur. Türkiye’nin ara malı dış ticaret hacmi 2000 yılında 48 milyar USD iken, 20002014 dönemini kapsayan 14 yıllık sürede dış ticaret hacmi 4.3 kat artarak 252 milyar USD
düzeyine ulaşmıştır. Ara malı dış ticaret hacminin Türkiye toplam dış ticaret hacmi içindeki
payı da ilgili dönemde artarak %58’den %63 düzeyine çıkmıştır.
Grafik 9: Ara Malı Dış Ticareti
Kaynak: TÜİK
10
Ara malı dış ticaret hacminin önemli kısmı ise ithalattan oluşmaktadır. 2000-2014 döneminde
ihracatın dış ticaret hacmi içindeki payında az da olsa bir artış olmakla birlikte, ara malı
ihracatı halen düşük bir düzeydedir. 2000 yılı itibarıyla ara malı dış ticaret hacminin
%24.3’ünü ihracat oluştururken, 2014 yılında ihracatın payı %29.8’e çıkmıştır. 2015 yılı on
aylık dönemde ise ara malı ihracatı ticaret hacminin %32.8’i olarak gerçekleşmiştir.
Ara malı dış ticaret dengesi incelendiğinde dış ticaret dengesinin açık verdiği görülmektedir.
2000 yılında 24 milyar düzeyinde olan ara malı dış ticaret açığı, 2014’te 102 milyar USD
düzeyine çıkmıştır. 2015 yılı on aylık dönemde ise ara malı dış ticaret açığı 62 milyar USD
olmuştur.
Ara malı dış ticaret dengesi Türkiye’nin toplam dış ticaret dengesi ile mukayese edildiğinde
aramalı dış ticaretinden kaynaklanan açığın genelde ülke dış ticaret açığının üzerinde olduğu
dikkati çekmektedir. Özellikle Türkiye ekonomisinin yüksek büyüme hızları gerçekleştirdiği
2003-2007 döneminde ara malı dış ticaret dengesindeki bu açık kendini daha da belirgin
göstermektedir.
Grafik 10: Türkiye Toplam Dış Ticaret Dengesi ve Ara Malı Dış Ticaret Dengesi (Milyar USD)
Kaynak: TÜİK
11
3.2. Ara Malı İhracatı
Ara malı dış ticaret hacminin yaklaşık olarak %30’unu ihracat oluşturmaktadır. Türkiye’nin
ara malı ihracatı incelendiğinde 2000 yılında 11.6 milyar USD olan ihracat düzeyinin 20002014 dönemini kapsayan 14 yıllık süre içerinde yıllık ortalama %13.4 oranında artarak 75.2
milyar USD düzeyine ulaştığı görülmektedir. Aynı dönemde Türkiye toplam ihracatının yıllık
ortalama artış hızı ise %12.4 ‘tür. Ara malı ihracatının toplam ihracat içindeki payı da bu
dönemde artış göstererek, %41.6 düzeyinden %48 seviyesine ulaşmıştır.
Grafik 11: Ara Malı İhracatının Gelişimi ve Toplam İhracat İçindeki Payı
Kaynak: TÜİK
Türkiye’nin ara malı ihracatında sanayi için işlem görmüş hammaddeler ön planda yer
almaktadır. 2015 yılı 10 aylık verilerine göre, toplam ara malı ihracatının %69.8’lik kısmını
sanayi için işlem görmüş hammaddeler oluştururken, %12.3’ünü taşımacılık araçlarının
aksam ve parçaları, %6.5’ini yatırım mallarının aksam ve parçaları, %5.4’ünü sanayi için işlem
görmemiş hammaddeler, %2.3’ünü esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş hammaddeler
oluşturmaktadır.
12
Grafik 12: Ara Malı İhracatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Kaynak: TÜİK
İhraç edilen ara malının sektörler bazında dağılımına baktığımızda ana metal sanayi
ihracatının ilk sırada olduğu ve bunu tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ve ürünleri,
fabrikasyon metal ürünleri ile kimyasal ürünlerin izlediği görülmektedir. 2014 yılı itibarıyla
ihraç edilen ara malı toplamının %22.1’ini ana metal sanayi ürünleri oluştururken, %10.5’ini
tekstil ürünleri, %8.9’unu kauçuk ve plastik ürünleri, %7.3’ünü fabrikasyon metal ürünleri,
%7.2’sini de kimyasal ürünler teşkil etmektedir. Bu 5 sektör, ara malı ihracatının %56’sını
karşılamaktadır. Ara malı ihracatında ilk 10 sektör toplam ara malı ihracatının %85’ini
karşılarken, ilk 15 sektör %95’ini karşılamaktadır.
13
Grafik 13: Sektörler İtibarıyla Ara Malı İhracatı (2014) (Milyon USD)
Kaynak: TÜİK
Ara malı ihracatı alt faaliyet kolları itibariyle incelendiğinde ise ana demir ve çelik ürünleri ile
ferro alaşımları ihracatının ilk sırada yer aldığı görülürken, bunu sırasıyla motorlu kara
taşıtları için diğer parça ve aksesuarlar, rafine edilmiş petrol ürünleri, değerli metaller ile
dokuma ürünlerinin takip ettiği dikkati çekmektedir. 2014 yılı itibarıyla ara malı ihracatının
%11.5’ini ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımlar oluştururken, %5.7’sini motorlu kara
taşıtları için diğer parça ve aksesuarlar, %4.5’ini rafine edilmiş petrol ürünleri, %4.4’ünü
değerli metaller ve %4.3’ünü de dokuma ürünleri oluşturmaktadır. Bu beş sektör ara malı
ihracatının %30.3’ünü karşılarken, ilk 10 sektör %43.6’sını, ilk 15 sektör %53.4’ünü, ilk 20
sektör de %61.2’sini karşılamaktadır.
14
Grafik 14: Sektörler İtibarıyla Ara Malı İhracatı (NACE Revize 2-4’lü Kırılımda) (2014) (Milyon USD)
Kaynak: TÜİK
Yıllık 1 milyar USD ve üzeri ara malı ihracatı yapan sektör sayısı 4’lü kırılımda 22 iken, bu
sektörlerin ara malı ihracatı 2014 yılı itibarıyla 48.2 milyar USD olup, toplam ara malı
ihracatının %64’ünü oluşturmaktadır. 500 milyon USD ve üzeri ihracat yapan sektör sayısı ise
40 olup, toplam ara malı ihracatının %80’ini teşkil etmektedir.
İhracat düzeyi yıllık 100 milyon USD’nin üzerinde olan sektör sayısı da 89 olup, bu sektörlerin
toplam ara malı ihracatı içindeki payı %96’dır.
15
Tablo 1: Ara Malı İhracatı 500 Milyon USD’nin Üzerinde Olan Sektörler (2014)
Milyon
USD
%
Dağılım
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımlar
8,608
11.5
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarlar
4,284
5.7
Rafine edilmiş petrol ürünleri
3,384
4.5
Değerli metaller
3,286
4.4
Dokuma
3,235
4.3
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil
2,719
3.6
Diğer elektronik ve elektrik telleri ve kablolar
2,120
2.8
Motor ve türbin (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
1,768
2.4
Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşlar
1,694
2.3
Metal yapı ve yapı parçaları
1,674
2.2
Alüminyum
1,661
2.2
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçaları
1,642
2.2
Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi
1,404
1.9
Diğer fabrikasyon metal ürünler
1,372
1.8
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
1,304
1.7
Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliği
1,287
1.7
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
1,170
1.6
Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi
1,127
1.5
Diğer inorganik temel kimyasal maddeler
1,127
1.5
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları
1,119
1.5
Birincil formda plastik hammaddeleri
1,106
1.5
Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı
1,075
1.4
Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı ocakçılığı
999
1.3
Tel ürünleri, zincir ve yayların imalatı
963
1.3
Bakır üretimi
888
1.2
Plastik torba, çanta-poşet, çuval, kutu, damacana, şişe vb. paketleme malzemelerinin im.
816
1.1
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
803
1.1
Kilit ve menteşe imalatı
665
0.9
Suni veya sentetik elyaf imalatı
651
0.9
Çimento imalatı
640
0.9
Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı
598
0.8
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
589
0.8
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
572
0.8
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
571
0.8
Tütün yetiştirilmesi
516
0.7
Tehlikesiz atıkların toplanması
514
0.7
Maden, taş ocağı ve inşaat makineleri imalatı
510
0.7
Kağıt ve mukavva imalatı
506
0.7
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
503
0.7
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
40 Sektör
503
59,973
0.7
79.8
ARA MALI TOPLAM İHRACATI
Kaynak: TÜİK
75,171
100.0
16
3.3. Ara Malı İthalatı
İmalat sanayi üretiminde başta enerji olmak üzere belli sektörlerde ithal girdi kullanımının
yüksek olması ara malı ithalatının da yüksek olmasına neden olmaktadır. Ara malı dış ticaret
hacminin yaklaşık olarak %70 gibi önemli kısmını ithalat oluşturmaktadır. Türkiye’nin ara malı
ithalatı incelendiğinde 2000 yılında 36 milyar USD olan ithalat düzeyinin 2000-2014 dönemini
kapsayan 14 yıllık süre içerinde yıllık ortalama %11.4 oranında artarak 177 milyar USD
düzeyine ulaştığı görülmektedir. Aynı dönemde Türkiye toplam ithalatının yıllık ortalama
artış hızı ise %10.7‘dir. Ara malı ithalatının toplam ithalat içindeki payı da bu dönemde artış
göstererek, %66.1 düzeyinden %73 seviyesine ulaşmıştır.
Grafik 15: Ara Malı İthalatının Gelişimi ve Toplam İthalat İçindeki Payı
Kaynak: TÜİK
Türkiye’nin ara malı ithalatında ise sanayi için işlem görmüş hammaddeler ile enerji ön plana
çıkmaktadır. 2015 yılı 10 aylık verilerine göre, toplam ara malı ithalatının %47.4’lük kısmını
sanayi için işlem görmüş hammaddeler oluştururken, %16.6’lık kısmını ham petrol ve doğal
gaz oluşturmaktadır. Ara malı ithalatında taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları %8.3 pay
alırken, yatırım mallarının aksam ve parçaları %7.8, sanayi için işlem görmemiş hammaddeler
%6.5, esası yiyecek ve içecek olan işlenmiş veya işlenmemiş hammaddeler %4, yakıt ve yağlar
%9.4 pay almaktadır.
17
Grafik 16: Ara Malı İthalatının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı (%)
Kaynak: TÜİK
İthal edilen ara malının sektörler bazında dağılımına baktığımızda ham petrol ve doğal gaz
ithalatının ilk sırada olduğu ve bunu kimyasal ve kimyasal ürünler, ana metal sanayi, kok
kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri motorlu kara taşıtının izlediği görülmektedir. 2014
yılı itibarıyla ithal edilen ara malı toplamının %19.7’sini ham petrol ve doğal gaz oluştururken,
%16.2’sini kimyasal ürünler, %15’ini ana metal sanayi, %10’unu kok kömürü ve rafine edilmiş
petrol ürünleri, %4.7’sini de motorlu kara taşıtı teşkil etmektedir. Bu 5 sektör, ara malı
ithalatının %66’sını oluşturmaktadır. İlk 10 sektörün ara malı ithalatı toplam ara malı
ithalatının %83’ünü ve ilk 15 sektörünki de %94’ünü temsil etmektedir.
18
Grafik 17: Sektörler İtibarıyla Ara Malı İthalatı (2014) (Milyon USD)
Kaynak: TÜİK
Ara malı ithalatı alt faaliyet kolları itibariyle incelendiğinde Türkiye ara malı ithalatının
temelde üç ana ürün grubunda toplulaştığı dikkati çekmektedir. Enerji (ham petrol ve doğal
gaz) başta olmak üzere ham kimyasal ürünler ve ana metal sanayinin ihtiyaç duyduğu hurda
çelik ve metaller ara malı ithalatında önem taşıyan ürünlerdir. Nitekim 4’lü dijit bazında alt
faaliyet kollarına göre ara malı ithalatına baktığımızda 2014 yılı ithalatının %19.7’sinin
enerjiden (ham petrol ve doğal gaz) oluştuğu ve bunu sırasıyla %10 ile rafine edilmiş petrol
ürünleri, %6.2 ile birincil formda plastik hammaddeleri, %5.5 ile ana demir ve çelik ürünleri
ile ferro alaşımlar, %4.3 ile tehlikesiz atıklar, %4.1 ile değerli metaller, %3.2 pay ile de diğer
organik temel kimyasalların imalatı ürünlerinin izlediği görülmektedir. Bu yedi sektör ürünü
ara malı ithalatının %53.1’ini oluştururken, ilk 10 sektör ürünü %60’ını, ilk 15 sektör %68’ini,
ilk 20 sektör ürünü de %73’ünü oluşturmaktadır.
19
Grafik 18: Sektörler İtibarıyla Ara Malı İthalatı (NACE Revize 2-4’lü Kırılımda) (2014) (Milyon USD)
Kaynak: TÜİK
Ara malı ithalatında yıllık 1 milyar USD ve üzeri ithalat yapılan sektör sayısı 4’lü kırılımda 29
sektör iken, bu sektörlerin toplam ara malı ithalatı 2014 yılı itibarıyla 141.8 milyar USD olup,
toplam ara malı ithalatının %80’ini oluşturmaktadır. 500 milyon USD ve üzeri ithalat yapılan
sektör sayısı ise 49 olup, toplam ara malı ithalatının %89’unu teşkil etmektedir.
İthalat düzeyi yıllık 100 milyon USD’nin üzerinde olan sektör sayısı da 118 olup, bu
sektörlerin toplam ara malı ithalatı içindeki payı %98’dir.
20
Tablo 2: Ara Malı İthalatı 500 Milyon USD’nin Üzerinde Olan Sektörler (2014)
Ham Petrol ve doğal gaz çıkarımı
Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
Tehlikesiz atıkların toplanması
Değerli metal üretimi
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarları
Tahılların (pirinç hariç), baklagillerin ve yağlı tohumlar
Bakır üretimi
Alüminyum üretimi
Suni veya sentetik elyaf imalatı
Kağıt ve mukavva imalatı
Motorlu kara taşıtlarının imalatı
Sıvı ve katı yağ imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünler
Dokuma
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
Lifli bitkilerin yetiştirilmesi
Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
İletişim ekipmanlarının imalatı
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
Temel eczacılık ürünleri imalatı
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
Boya maddeleri ve pigment imalatı
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
Demir cevherleri madenciliği
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
Elektronik bileşenlerin imalatı
Kurşun, çinko ve kalay üretimi
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
Taş kömürü madenciliği
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
Kağıt hamuru imalatı
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
Kilit ve menteşe imalatı
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı
Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
49 Sektör
ARA MALI TOPLAM İTHALATI
Kaynak: TÜİK
Milyon
USD
34,766
17,640
11,019
9,799
7,583
7,287
5,740
4,971
4,126
3,462
3,248
2,810
2,590
2,589
2,581
2,090
2,029
1,806
1,752
1,719
1,585
1,573
1,541
1,530
1,402
1,251
1,118
1,100
1,067
991
947
925
904
901
876
861
826
769
741
702
678
667
650
638
636
631
617
573
534
156,843
176,722
%
Dağılım
19.7
10.0
6.2
5.5
4.3
4.1
3.2
2.8
2.3
2.0
1.8
1.6
1.5
1.5
1.5
1.2
1.1
1.0
1.0
1.0
0.9
0.9
0.9
0.9
0.8
0.7
0.6
0.6
0.6
0.6
0.5
0.5
0.5
0.5
0.5
0.5
0.5
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.4
0.3
0.3
0.3
88.8
100.0
21
3.4. Ara Malı Dış Ticaretinin Teknolojik Yapısı
Ara malı dış ticaretinin teknolojik yapısı incelendiğinde, ihracatın önemli kısmının düşük ve
düşük–orta teknolojili ürünlerden, ithalatın ise orta yüksek ve orta düşük ürünlerden
oluştuğu görülmektedir.
Yüksek teknolojili ürün ihracatının %0.7 olduğu ara malında, orta-yüksek teknolojili ürün
ihracatının payı %29.9 düzeyindedir. İhracatın %18.1’i düşük teknolojili ürünler, %51.4’ü de
orta-düşük teknolojili ürünlerden oluşmaktadır.
Ara malı ithalatında yüksek teknolojili ürünlerin payı ise %4.6’dır. İthalatın %12.7’si düşük
teknolojili ürünler, %43.1’i orta-düşük teknolojili ürünler, %39.6’sı ise orta-yüksek teknolojili
ürünlerden oluşmaktadır.
Grafik 19: Ara Malı Dış Ticaretinin Teknolojik Yapısı (2014)
Kaynak: TÜİK verilerinden tarafımızca hesaplanmıştır.
3.5. Ara Malı Dış Ticaretinde Denge
Ara malında dış ticaret dengesi, genel dış ticaret dengesinde olduğu gibi açık vermektedir. Bu
açık 2000 yılında 24.4 milyar USD iken, 2014 yılında 101.5 milyar USD düzeyine yükselmiştir.
Alt faaliyet bazında ara malı dış ticaret dengesine bakıldığında dış ticaret dengesinde en çok
fazla veren sektörün diğer elektronik ve elektrik telleri ve kablolarının imalatı olduğu
görülürken, bunu metal yapı ve yapı parçaları imalatı, örgü (triko) veya tığ işi (kroşe)
22
kumaşların imalatı, diğer demir dışı metal cevherleri madenciliği, dokuma ile plastik tabaka,
levha, tüp ve profil imalatının izlediği dikkati çekmektedir. Bu altı sektörde dış ticaret fazlası
7.9 milyar USD’dir. 2014 yılı itibarıyla dış ticaret fazlası verdiğimiz sektör sayısı 75 olup, bu
sektörlerin dış ticaret fazlası, toplam 19.6 milyar USD’dir. Tablo 3’de dış ticaret fazlası
verdiğimiz ilk 30 sektör yer almaktadır.
Tablo 3: Ara Malı Dış Ticaret Dengesinin Fazla Verdiği İlk 30 Sektör (Milyon USD) (2014)
İhracat ithalat Denge
Diğer elektronik ve elektrik telleri ve kablolarının imalatı
2,120
467
1,653
Metal yapı ve yapı parçaları imalatı
1,674
270
1,404
Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı
1,694
468
1,226
Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliği
1,287
63
1,225
Dokuma
3,235
2,029
1,206
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
2,719
1,541
1,178
999
16
982
Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi
1,127
232
895
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
1,642
769
873
Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı
1,075
228
847
963
267
695
1,372
678
693
Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı ocakçılığı
Tel ürünleri, zincir ve yayların imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı
Çimento imalatı
640
14
626
Plastik torba, çanta, poşet, çuval, kutu, şişe vb. paketleme malzemelerinin im.
816
246
570
Seramik karo ve kaldırım taşları imalatı
598
110
488
1,304
876
428
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı
392
11
380
1,768
1,402
366
Oluklu kağıt ve mukavva imalatı ile kağıt ve mukavvadan yapılan muhafazaların im.
370
67
303
Plastik inşaat malzemesi imalatı
444
144
299
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer madencilik ve taş ocakçılığı
367
70
297
Maden, taş ocağı ve inşaat makineleri imalatı
510
278
232
Doğal gaz çıkarımı
226
0
226
Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı
287
64
223
Seramik sıhhi ürünlerin imalatı
222
9
213
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer tekstillerin imalatı
356
146
210
1,170
991
178
Metalden kapı ve pencere imalatı
201
36
165
Kimyasal ve gübreleme amaçlı mineral madenciliği
323
168
154
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı
Kaynak: TÜİK
234
82
152
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
Ara malı dış ticaretinde açık verdiğimiz sektörlerin başında ise enerji, kimyasal ürünler ve
hurda çelik gelmektedir. 2014 yılı itibarıyla en fazla açık verilen sektörler sırasıyla ham petrol
ve doğal gaz çıkarımı, rafine edilmiş petrol ürünleri, birincil formda plastik hammaddelerin
23
imalatı, tehlikesiz atıkların toplanması, diğer organik temel kimyasalların imalatı ile değerli
metal üretimi takip etmektedir. Bu altı sektördeki dış ticaret açığı 75 milyar USD’dir. 2014 yılı
itibarıyla dış ticaret açığı verdiğimiz sektör sayısı 142 olup, bu sektörlerin dış ticaret açığı
toplamı 121 milyar USD’dir. Tablo 4’te dış ticaret açığı verdiğimiz ilk 40 sektör yer almaktadır.
Tablo 4: Ara Malı Dış Ticaret Dengesinin Açık Verdiği İlk 40 Sektör (Milyon USD) (2014)
Ham Petrol ve doğal gaz çıkarımı
Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
Tehlikesiz atıkların toplanması
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
Değerli metal üretimi
Tahılların (pirinç hariç), baklagillerin ve yağlı tohumların yetiştirilmesi
Bakır üretimi
Sıvı ve katı yağ imalatı
Motorlu kara taşıtlarının imalatı
Suni veya sentetik elyaf imalatı
Kağıt ve mukavva imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
Lifli bitkilerin yetiştirilmesi
Alüminyum üretimi
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
İletişim ekipmanlarının imalatı
Temel eczacılık ürünleri imalatı
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
Demir cevherleri madenciliği
Boya maddeleri ve pigment imalatı
Kurşun, çinko ve kalay üretimi
Elektronik bileşenlerin imalatı
Taş kömürü madenciliği
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
Kağıt hamuru imalatı
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi, macun iml.
Uçucu yağların imalatı
Tıbbi ve dişçilik ile ilgili araç ve gereçlerin imalatı
Elektrik enerjisi üretimi
İçecek üretiminde kullanılan bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi
Diğer çok yıllık (uzun ömürlü) bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
Kaynak: TÜİK
İhracat
0
3,384
1,106
514
571
3,286
297
888
134
174
651
506
415
91
1,661
229
67
201
8,608
80
307
12
41
7
4,284
471
27
46
43
31
1,119
503
589
103
84
89
9
7
572
314
ithalat
34,766
17,640
11,019
7,583
5,740
7,287
4,126
3,462
2,581
2,589
2,810
2,590
2,090
1,752
3,248
1,806
1,573
1,530
9,799
1,067
1,251
904
925
826
4,971
1,100
650
631
573
534
1,585
861
947
459
437
439
349
339
901
638
Denge
-34,766
-14,256
-9,913
-7,069
-5,170
-4,001
-3,829
-2,574
-2,447
-2,415
-2,159
-2,084
-1,674
-1,661
-1,587
-1,576
-1,506
-1,329
-1,191
-987
-945
-893
-884
-819
-686
-628
-623
-584
-530
-502
-465
-359
-358
-356
-353
-350
-340
-331
-329
-324
24
4.
ARA MALI İTHALATININ YÜKSEK OLDUĞU SEKTÖRLERDE TÜRKİYE’NİN ÜRETİM YAPISI
2013 yılı itibarıyla 546 milyar USD olan sanayi üretim değeri, 2014 yılında 531 milyar USD
olarak gerçekleşmiştir. Ara malı ithalatının tamamına yakın kısmının sanayi üretimi için
yapıldığını varsaydığımızda, ara malı ithalatı, sanayi üretim değerinin yaklaşık olarak %34’ünü
oluşturmaktadır.
Ara malı ithalatında yüksek değere sahip olan sektörlerin üretim değeri ile ara malı ithalatının
mukayesesine baktığımızda; enerji ve petrol ürünlerinden sonra en fazla ithal edilen plastik
hammaddeler ithalatının üretim değerinin 2.8 katı olduğu, organik temel kimyasalların 13.7
kat, kağıt ve mukavva imalatının 2 kat büyüklükte olduğu görülmektedir. Yine önemli ithal
kalemlerinden biri olan ve 10.5 milyar USD ithalat düzeyine sahip olan ana demir ve çelik
ürünleri ile ferro alaşımları ithalatı, üretim değerinin %33.7’lik kısmını oluşturmaktadır.
Tablo 5’de ithalat değeri yüksek olan ilk 60 sektörün ithalat tutarı ve bu sektörlerin üretim
değeri verilmektedir.
Tablo 5: Ara Malı İthalatı Yüksek Sektörlerde İthalatın Üretim Değeri İle Mukayesesi (Milyon USD) (2013)
35,680
İthalat/Üretim
(%)
(1)
-
Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
17,382
(1)
-
Değerli metal üretimi
15,336
(1)
-
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
10,948
3,919
279.4
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
10,547
31,325
33.7
Tehlikesiz atıkların toplanması
7,895
1,615
488.9
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
5,168
377
1371.9
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
4,913
11,389
43.1
Bakır üretimi
3,637
3,921
92.8
Alüminyum üretimi
2,986
4,426
67.5
Suni veya sentetik elyaf imalatı
2,587
(1)
-
Motorlu kara taşıtlarının imalatı
2,574
22,235
11.6
Kağıt ve mukavva imalatı
2,561
1,289
198.7
Sıvı ve katı yağ imalatı
2,469
5,621
43.9
Dokuma
2,064
9,038
22.8
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
2,000
2,063
97.0
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
1,872
1,602
116.9
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
1,712
3,076
55.6
Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi
1,682
9,407
17.9
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
1,456
6,670
21.8
İletişim ekipmanlarının imalatı
1,450
390
372.2
Motor ve türbin(hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
1,409
1,703
82.7
Sektör
Ham Petrol ve doğal gaz çıkarımı
İthalat
Üretim
25
Tablo 5’in Devamı
Sektör
Temel eczacılık ürünleri imalatı
İthalat
Üretim
İthalat/Üretim
(%)
1,393
0
-
Demir cevherleri madenciliği
1,160
587
197.5
Boya maddeleri ve pigment imalatı
1,147
423
271.5
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
1,085
2,464
44.0
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
1,078
1,191
90.5
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
1,078
750
143.7
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
956
1,189
80.5
Boya, vernik vb kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun iml.
901
3,493
25.8
Taş kömürü madenciliği
900
326
276.0
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçaları iml.
875
6,052
14.5
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
856
2,826
30.3
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
819
1,527
53.7
Kurşun, çinko ve kalay üretimi
789
(1)
-
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
789
3,778
20.9
Elektronik bileşenlerin imalatı
788
185
425.0
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
758
936
81.0
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
691
0
-
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı
645
1,916
33.6
Kağıt hamuru imalatı
632
0
-
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
631
1,117
56.5
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
627
759
82.7
Kilit ve menteşe imalatı
589
904
65.1
Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı
572
1,467
39.0
Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı
482
4,452
10.8
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
470
557
84.3
El aletleri, takım tezgahı uçları, testere ağızları vb. imalatı
467
1,108
42.2
Soğutma, havalandırma donanımlarının imalatı,evde kullanılanlar hariç
462
2,957
15.6
Etin işlenmesi ve saklanması
454
1,843
24.6
Diğer elektronik ve elektrik telleri ve kablolarının imalatı
453
3,883
11.7
Uçucu yağların imalatı
451
103
438.5
Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı
447
3,456
12.9
Diğer teknik ve endüstriyel tekstillerin imalatı
429
2,112
20.3
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
417
380
109.8
Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı
409
4,785
8.5
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer genel amaçlı makinelerin imalatı
409
1,363
30.0
Derinin tabaklanması ve işlenmesi; kürkün işlenmesi ve boyanması
394
1,272
31.0
Diğer plastik ürünlerin imalatı
393
3,208
12.3
Tıbbi ve dişçilik ile ilgili araç ve gereçlerin imalatı
389
1,164
33.4
60 Sektör Toplamı (*)
50.3
92,839 184,599
(1): Gizli veri
(*): Yüzde değeri hesaplanırken gizlilik ilkesinden dolayı üretim değeri verisi olmayan 5 sektörün ithalat tutarı
(toplam 71.8 milyar USD) dikkate alınmamıştır.
Kaynak: TÜİK verilerinden tarafımızca hesaplanmıştır.
26
5. ARA MALI KULLANIMINDA ALT FAALİYET KOLLARI İTİBARIYLA ENDÜSTRİ İÇİ TİCARET
İmalat sanayinde üretim artışı ile ithal girdi kullanımı arasındaki ilişkiyi güçlendiren
olgulardan birisi de Endüstri İçi Ticaret’teki (EİT) gelişmelerdir. Endüstri-içi ticaret, son
yıllarda uluslararası iktisat literatüründe oldukça önem kazanan bir konudur. Endüstri-içi
ticaret, aynı endüstriye ait malların hem ihraç hem de ithal edilmesidir.
Günümüz ticaret biçimleri ve uluslararası ticaretin nedenlerini açıklayabilmek için önerilen
yeni teori ve yaklaşımlar arasında öne çıkan endüstri içi ticaretin analizi, rekabetçi bir
endüstri ve ekonomi yapısının oluşturulmasında ne kadar başarılı olunduğu ve ticaretten
kazançların gelişimi gibi ülkelerin refah düzeylerini doğrudan etkileyebilen unsurlara farklı bir
bakış açısı getirmektedir. Ayrıca, politika yapıcıların stratejik plan, karar ve politika
önerilerine esas teşkil etmesi, mikro ve makro boyutta doğru politikalar uygulanmasına katkı
yapabilmesi, EİT analizlerinin önemini artırmaktadır. 1
Endüstri içi ticaretin ampirik analizinde farklı yöntemler kullanılmakla birlikte, yaygın olarak
kullanılan yaklaşımların başında Grubel-Lloyd (1975) yaklaşımı gelmektedir. Buna göre
Endüstri İçi Ticaret (EİT) aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:
EİTi = {1-[(|Xi-Mi|) / (|Xi+ Mi |)]}*100
Formülde EİTi: ülkenin i ürünündeki Endüstri İçi Ticaret Endeksi değerini, Xi: ülkenin i
ürünündeki ihracat değerini, Mi: ülkenin i ürünündeki ithalat değerini göstermektedir.
Bu çalışmanın temel amacı ara malı ithalatını azaltacak politika önerilerinin geliştirilmesi
kapsamında ara malı dış ticaretinin (özellikle ithalatının) sektörel bazda analiz edilmesi ve
Türkiye’nin üretim yapısı ile mukayese edilmesidir. Dolayısıyla çalışmamızda Endüstri İçi
Ticaret Endeksini hesaplarken ihracat yerine üretim (yurt içi üretim) değeri dikkate alınmıştır.
Buna göre çalışmamızda endüstri içi ticaret endeksi hesabında aşağıdaki formül
kullanılmıştır.
EİT={1-[(|Qi-Mi|) / (|Qi+ Mi|)]}*100
Formülde Qi: i sektörü yurt içi üretim değerini, Mi: i sektörü ithalat değerini göstermektedir.
EİT’nin sıfıra yaklaşması ülkede o mal grubunda endüstri içi ticaretin düşük kaldığını, diğer bir
deyişle, endüstriler arası uzmanlaşmasının söz konusu olduğunu göstermektedir. EİT’nin 1’e
1
Dr. Ahmet AKIN, Endüstri İçi Ticaret ve Türkiye: Ülkeye Özgü Belirleyicilerin Tespitine Yönelik Bir Araştırma,
Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, Yıl 2008, Cilt XXV, Sayı 2.
27
yaklaşması ise ülkede o mal grubunda yurt içi üretim ve ithalat değerlerinin birbirine çok
yakın olduğunu, bu da endüstri içi uzmanlaşmanın geliştiğini göstermektedir.
Buna göre sektörler itibarıyla Endüstri İçi Ticaret Endeksi rakamlarına baktığımızda ilk sırada
en yüksek endeks değerine sahip faaliyet kolunun kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan
makinelerin imalatı olduğu görülürken, bunu sırasıyla başka yerde sınıflandırılmamış diğer
kimyasal ürünlerin imalatı, Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı,
bakır üretimi ile diğer elektrikli ekipmanların imalatının izlediği dikkati çekmektedir.
Yurt içi üretimin olmadığı nükleer yakıtların işlenmesi, malt imalatı, diğer teknik seramik
ürünlerin imalatı, kağıt hamuru imalatı, birincil formda sentetik kauçuk imalatı ile temel eczacılık
ürünleri imalatında Endüstri İçi Ticaret Endeksi ise sıfır (0) düzeyindedir. Başka bir deyişle ilgili
sektördeki ara malına olan talep yalnızca ithalat ile karşılanmaktadır.
Yine, üretim değerinin yüksek ve ithalatının az düzeyde olduğu ya da hiç olmadığı sektörlerde
(elektrikli ev aletlerinin imalatı, başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve
saklanması, süthane işletmeciliği ve peynir imalatı, çimento imalatı, diğer dış giyim eşyaları imalatı,
diğer mobilyaların imalatı, vs) de Endüstri İçi Ticaret Endeksi sıfır ya da sıfıra yakın bir düzeydedir. Bu
sektörlerdeki ara malı talebinin tamamına yakın kısmı yurt içi üretimle karşılanmaktadır.
Tablo 6’da sektörler itibarıyla Endüstri İçi Ticaret endeksi rakamları yer almaktadır.
Tablo 6: Endüstri İçi Ticaret Endeksi (EİT) En Yüksek İlk 40 Sektör (2013)
Sıra
NACE Faaliyet Adı
EIT Endeksi
1
2895
Kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı
0.99
2
2059
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
0.98
3
2349
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı
0.97
4
2444
Bakır üretimi
0.96
5
2790
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
0.95
6
2013
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
0.95
7
2015
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
0.92
8
1610
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
0.91
9
2811
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
0.91
10 2594
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
0.91
11 2652
Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı
0.90
12 2733
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
0.89
13 1395
Dokusuz kumaşların ve dokusuz kumaştan yapılan ürünlerin imalatı, giyim eşyası hariç
0.89
14 2814
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
0.89
15 2445
Demir dışı diğer metallerin üretimi
0.88
16 2815
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
0.82
28
Tablo 6’nın Devamı
Sıra
NACE Faaliyet Adı
17
2442
Alüminyum üretimi
0.81
18
2572
Kilit ve menteşe imalatı
0.79
19
2391
Aşındırıcı ürünlerin imalatı
0.72
20
3030
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
0.72
21
2712
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
0.72
22
2740
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
0.70
23
1629
Diğer ağaç ürünleri imalatı; mantar, saz, saman vb örme mal.yapılmış ürünler imalatı
0.69
24
0710
Demir cevherleri madenciliği
0.67
25
1712
Kağıt ve mukavva imalatı
0.67
26
2612
Yüklü elektronik kart imalatı
0.67
27
2343
Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı
0.66
28
2530
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
0.65
29
2052
Tutkal imalatı
0.64
30
2211
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
0.61
31
1041
Sıvı ve katı yağ imalatı
0.61
32
2720
Akümülatör ve pil imalatı
0.61
33
2932
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
0.60
34
2573
El aletleri, takım tezgahı uçları, testere ağızları vb. imalatı
0.59
35
1062
Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
0.59
36
3220
Müzik aletleri imalatı
0.58
37
3092
Bisiklet ve engelli aracı imalatı
0.57
38
2931
Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı
0.56
39
2891
Metalürji makineleri imalatı
0.55
40
2320
Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı
0.54
40
2442
Alüminyum üretimi
0.81
149 2352
Kireç ve alçı imalatı
0.01
150 2332
Fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı
0.01
151 7420
Fotoğrafçılık faaliyetleri
0.01
152 1031
Patatesin işlenmesi ve saklanması
0.01
155 2351
Çimento imalatı
0.00
156 1012
Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması
0.00
157 1039
Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması
0.00
165 1413
Diğer dış giyim eşyaları imalatı
0.00
188 2363
Hazır beton imalatı
0.00
191 2110
Temel eczacılık ürünleri imalatı
0.00
192 2017
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
0.00
193 1711
Kağıt hamuru imalatı
0.00
194 2344
Diğer teknik seramik ürünlerin imalatı
0.00
195 1106
Malt imalatı
0.00
196 2446
Nükleer yakıtların işlenmesi
Kaynak: TÜİK verilerinden tarafımızca hesaplanmıştır.
EIT Endeksi
0.00
29
6.
SONUÇ
2000-2014 dönemi Türkiye toplam dış ticaret dengesi ve ara malı dış ticaret dengesi
verilerine göre Türkiye’nin ara malı dış ticaret açığı 2000 ve 2011 yılı hariç olmak üzere
toplam dış ticaret açığının üzerinde gerçekleşmiştir.
Ara malı ithalatında, enerji hariç olmak üzere en fazla ithalat yaptığımız ürünler içerisinde
ana metal (demir çelik ve demir dışı metaller) ile kimya ve otomotiv sektörlerine ait girdiler
ilk sırada yer almaktadır. 2014 yılı itibarıyla bu üç sektörün toplam ara malı ithalatı içindeki
payı %39 iken, enerji hariç tutulduğunda bu pay %51 olmaktadır.
Girdi Tedarik Stratejisi (GİTES) ve Eylem Planı’ında (2013-2015) GİTES’in stratejik hedefleri
aşağıdaki gibi belirlenmiştir;

Girdi kaynaklarındaki belirsizliklerin, girdi ithalinde ülke/bölge bazlı coğrafi
dağılımdaki aşırı bağımlılık gibi dengesizliklerin, hammadde niteliğindeki doğal
kaynakların geleceğine dair risklerin en aza indirilmesi,

İhracata dönük üretimde daha etkin ve düşük maliyetli girdi tedarikinin sağlanması ile
üretim ve ihracatın ara malı ithalatına bağımlılığının azaltılması ve bu suretle ihracatta
sürdürülebilir rekabet gücüne katkı sağlanmasıdır.
Bu temel stratejik hedeflere ulaşmada, 6’sı yatay 31’i sektörel olmak üzere toplam 37 hedef
belirlenmiştir. Bu hedefler arasında ithalat bağımlılığı yüksek olan ara mallarında yatırımların
özendirilmesi ve girdi tedarikinde yurtiçi kullanımın özendirilmesinin yanı sıra sektörel
hedefler (yurt içi hurda arzının artırılması, hurdaya alternatif kaynakların değerlendirilmesi,
maden tedarikinde bağımlılığın azaltılması, etkinlik ve verimliliğin artırılması, motor ve
aktarma organlarında yurt içi üretim ve katma değerin artırılması, yan sanayi yetkinliğinin
küresel ölçek seviyesine yükseltilmesi, elektronik bileşenlerde yurtiçi tedarik imkânlarının
geliştirilmesi, petrokimya sektöründe yatırım ihtiyacının karşılanması, ilaç ve eczacılık sektörü
girdi tedarikinde etkinlik ve verimliliğin artırılması, yurtiçi üretimi hiç bulunmayan veya
yetersiz olan ürünlerde yatırımların hayata geçirilmesi vs) yer almaktadır.
2016-2018 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program’da (OVP) temel amaçlar arasında enflasyon
ve cari açıkla mücadelede maliye, para politikaları, makro ihtiyatı tedbirler, yapısal reformlar,
ihracat ve döviz kazandırıcı faaliyetlerin desteklenmesi temel politika aracı olarak
benimsenmiştir.
30
Yine OVP’de yapısal reformların bütüncül olarak hayata geçirilmesiyle birlikte üretimin
ithalata olan bağımlılığının azaltılması ve ihracatta yüksek katma değerli ürün
çeşitlendirmesinin sağlanmasının yanı sıra cari açığın finansmanının sağlanması istihdam ve
katma değer oluşturan doğrudan yatırımlarla ve uzun vadeli kaynaklarla karşılanması
vurgusu yer almaktadır.
Bu kapsamda, özellikle ithal girdi oranı yoğun olan sektörlerde üretimde dönüşümün
gerçekleştirilmesi adına yeni yasasıyla Ar-Ge ve girişimcilik faaliyetlerinin teşvik edileceği,
yatırım desteklerinde ithal ürünlere bağımlılığı yüksek olan teknoloji yoğun ürünlerin
önceliklendirileceği belirtilirken, dahilde işleme rejimi uygulamalarının yurtiçi üretim koşulları
ve dış ticaret dengesi açısından yeniden değerlendirileceği belirtilmektedir.
Türkiye ara malı ithalatının yapısı incelendiğinde ithalatın temelde 3 ana sektörde
yoğunlaştığını görmekteyiz:

Enerji ve enerji hammaddeleri

Hurda çelik ve metaller

Kimyasal ürünler
Enerji hariç ara malı ithalatı incelendiğinde Türkiye’nin ara malı ithalatında öne çıkan ilk 25
ürün aşağıdaki gibidir:
Grafik 20: Enerji Hariç Ara Malı İthalatında İlk 25 Ürün (Milyon USD) (2014)
31
Sanayi üretim yapısında hammadde ve ara malı kullanımındaki mevcut yapı dış ticaret
açıklarına ve bunun neticesinde de ödemeler dengesi açıklarına sebep vermektedir. Bu
sebeple öncelikle ara malı kullanımının yoğun olduğu sektörlerde yerli ara malı kullanımının
tercih edilmesini sağlayıcı politikaların oluşturularak, kaliteli ve fiyat rekabetini de sağlayacak
bir üretim modelinin sağlanması ve bunun sürdürülebilirliğinin temin edilmesi imalat sanayi
açısından önem taşımaktadır.
Ara malı kullanımında ithalata olan bağımlılığın azaltılması kapsamında gerek sektörler
bazında ara malı ithalat verileri gerekse sanayi sektörünün üretim yapısı (üretim ve katma
değerin büyüklüğü, firma sayısı vs) dikkate alındığında Türkiye açısından önem taşıyan
sektörler aşağıdaki gibidir:

Ana Metal Sanayii (demir-çelik ve demir dışı metaller)

Motorlu Kara Taşıtı, Treyler (Römork) ve Yarı Treyler (Yarı Römork) İmalatı

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı

Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı

Kauçuk ve Plastik Ürünlerin İmalatı

Tekstil Ürünlerinin İmalatı

Temel Eczacılık Ürünlerinin ve Eczacılığa İlişkin Malzemelerin İmalatı

Bilgisayarların, Elektronik ve Optik Ürünlerin İmalatı

Tıbbi ve Dişçilik İle İlgili Araç ve Gereçlerin İmalatı

Tarım
Türkiye açısından önem taşıyan bu sektörlerden gerek yüksek teknolojili (temel eczacılık
ürünleri ile bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı) gerekse orta-yüksek
teknolojili (otomotiv, makine ekipman, kimyasal ürünler vs) ürün üretiminin yapıldığı bu
sektörlerde, üretim aşamasında kullanılan girdiler (ara malı) daha ziyade orta-yüksek veya
orta-düşük teknolojili sektörler tarafından üretilmektedir. Türkiye’nin üretim yapısı dikkate
alındığında Türkiye imalat sanayinin (üretim değeri açısından) teknolojik yapısında %32.9
olan orta-düşük ve %24.3 paya sahip olan orta yüksek teknolojili ürün üretim imkanı yüksek
32
teknolojili ve/veya orta-yüksek teknolojili sektör ürünlerinin üretiminin artırılma potansiyeli
olduğunu da açıkça göstermektedir.
Yukarıda yer alan sektör ürünlerinin imalatında kullanılan ara mallarının yerli üretimini teşvik
etmek suretiyle sağlanacak bir yapısal dönüşüm, Türkiye’nin dış ticaret açıklarının azalmasını
ve sektörlerin uluslararası piyasada rekabet güçlerinin artırılmasını sağlayacaktır. Bu
kapsamda başta ilgili kurum ve kuruluşlarla (Ekonomi Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, vs) işbirliği imkanları sağlanarak ilgili sektörlere ilişkin (4 dijit
ve/veya ürün bazında) detaylı sektör analizlerinin yapılarak, öncelikli ürünlerin tespit
edilmesi ve bu belirlenen ürünler kapsamında talep ve rekabet analizlerinin yapılması önem
arz etmektedir.
Ara malı ithalatının yüksek düzeyde olduğu sektörlere yönelik üretim kapasitesi
oluşturulması ve/veya kurulu kapasitenin yükseltilmesi kapsamında yatırım kararları
verilirken bir çok kriter ön plana çıkmaktadır. Sektörel yatırım kararının verilmesinde teknik
analizlerin sonuçları temel belirleyici olmakla birlikte bu çalışma kapsamında yapmış
olduğumuz analizlerin ışığında sektör bazında yatırım kararının verilmesine ışık tutabilecek
kriterler de bulunmaktadır. İthalat değeri en yüksek olan sektörler, üretim değeri en yüksek
olan sektörler, ithalat değeri/üretim değeri oranı en yüksek olan sektörler, ithalat-üretim
değeri en yüksek olan sektörler gibi faktörleri dikkate aldığımızda sektörel yatırım kararında
önceliğin belirlenmesi ilgili kurumun amacı doğrultusunda şekillenecektir. Bu açıdan sektörel
yatırım önceliğinin belirlenmesine yardımcı olmak üzere 4 kriter bazında sıralanan yatırım
konuları endüstri içi ticaret endeksi (EİT) ve yatırımların tetiklediği üretim artışı (makine ve
teçhizat yatırımı ile sektörel üretim artışı arasındaki ilişkiyi ortaya koyan) verileri ile
desteklenerek aynı tabloda verilmiştir.2
2
Yatırımların tetiklediği üretim artışı oranı (YTÜAO), hesaplanırken, yatırımların bir yıl gecikme ile üretime
yansıyacağı kabul edilmiştir. Buna göre 2013 yılı için bu oran hesaplanırken, YTÜAO2013 = (Üretim2013 Üretim2012) / Makine ve Teçhizat Yatırım Değeri2012 formülü kullanılmıştır. Bu şekilde 2012 yılındaki bir birimlik
yatırım harcamasının 2013 yılında üretimde meydana getirdiği değişim hesaplanacaktır. Ancak analizin 2012 ve
2013 yılı verileriyle sınırlı olduğu ve bu yıllarda ilgili sektörde yatırım harcamalarının olup olmaması ve düzeyinin
farklılaşmasına göre ya da talep koşulları, ürün fiyatı vb gibi diğer nedenlerden dolayı üretim değerindeki ortaya
çıkabilecek değişmeleri dikkate almadığı belirtilmelidir.
33
Bu gösterim dört kriter bazında öne çıkan sektörlerin endüstri içi ticaret ve yatırımların
tetiklediği üretim artışı açısından da değerlendirilmesine imkan sağlayacaktır. Böylelikle
listede yer alan herhangi bir sektöre ilişkin olarak, ilgili sektördeki toplam talebin (yurtiçi
üretim + ithalat) ne şekilde karşılandığını, başka bir ifadeyle talebin karşılanmasında yurtiçi
üretimin mi yoksa ithalatın payının mı yüksek olduğu ya da üretim ve ithalatın birlikte mi
mevcut talebi karşıladığını gösterirken, aynı zamanda ilgili sektördeki bir birimlik yatırım
(makine ve teçhizat yatırımlarını) harcamasının bir sonraki dönemde ortaya çıkaracağı üretim
artışını da gösterecektir.
Söz konusu kriterler çerçevesinde sektörlerin sıralanması ve dikkate aldığımız bu dört
faktörün almış olduğu ortalama değere göre ön plana çıkan sektörlerin listesi aşağıdaki
tabloda verilmektedir.
34
Tablo 7: Dört Kriter Bazında Sıra Değerleri Ortalamasına Göre Öne Çıkan İlk 35 Sektör
Sıra
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
NACE
2016
3811
1712
2015
2444
2059
2014
2815
2630
0710
2012
2811
2013
2442
0510
2814
2611
2712
2733
2110
1041
2594
2932
2790
2053
2211
1610
2740
2410
2017
2572
2530
3030
1711
1320
Faaliyet Adı
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
Tehlikesiz atıkların toplanması
Kağıt ve mukavva imalatı
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
Bakır üretimi
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
İletişim ekipmanlarının imalatı
Demir cevherleri madenciliği
Boya maddeleri ve pigment imalatı
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
Alüminyum üretimi
Taş kömürü madenciliği
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
Elektronik bileşenlerin imalatı
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
Temel eczacılık ürünleri imalatı
Sıvı ve katı yağ imalatı
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
Uçucu yağların imalatı
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
Kilit ve menteşe imalatı
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
Kağıt hamuru imalatı
Dokuma
İthalat (M)
4
6
13
17
9
16
7
28
21
24
25
22
27
10
31
29
37
18
38
23
14
43
8
55
52
26
47
34
5
39
44
61
42
41
15
Üretim (Q)
30
67
78
68
29
57
132
106
129
114
127
64
81
24
135
82
147
40
95
194
18
105
5
131
155
46
117
72
1
193
97
148
87
192
8
M-Q
1
2
5
15
59
34
3
14
6
12
7
62
44
116
11
55
10
112
52
4
146
46
165
19
13
113
38
88
174
8
63
16
74
9
167
M/Q
15
10
20
24
29
28
7
22
14
21
17
32
30
38
16
36
12
42
34
1
48
33
50
25
11
47
31
43
61
2
39
18
41
3
79
EITEndeksi
0.53
0.34
0.67
0.92
0.96
0.98
0.14
0.82
0.42
0.67
0.54
0.91
0.95
0.81
0.53
0.89
0.38
0.72
0.89
0.00
0.61
0.91
0.60
0.95
0.37
0.61
0.91
0.70
0.50
0.00
0.79
0.65
0.72
0.00
0.37
YTÜA
1.9
(*)
-0.2
-9.7
-3.8
2.3
1.9
0.4
9.4
0.3
3.1
(*)
(*)
7.4
-3.1
4.4
10.7
11.0
3.3
(**)
(*)
3.4
2.3
3.1
7.2
-0.1
1.0
1.0
-0.8
(**)
(*)
-0.6
1.9
(*)
-0.2
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır. (*): Veri gizliliği nedeniyle hesaplanamamıştır. (**): Üretimi yoktur.
35
Ön plana çıkan sektörler belirlenirken, sıra değerlemesi yaklaşımı kullanılmıştır. Buna göre ilk
aşamada her bir kriter çerçevesinde sektörlerin yer aldığı sıra değerleri tespit edilmiş ve ilk kırk sektör
belirlenmiştir. İkinci aşamada ise sektörlerin yer aldığı bu sıra değerleri yatay toplanarak ortalaması
alınmış ve en düşük ortalama değer alan sektörler küçükten başlamak üzere sıralanmıştır. Bu yöntem
bazında sektörlerin sıralanması, karar verici birimlerin ilgili sektörün her bir kriter çerçevesinde almış
olduğu sıra değerini görme ve değerlendirme imkanına da sahip olmasını sağlayacaktır. Örneğin sıra
değeri yaklaşımında ilk sırada yer alan birincil formda plastik hammaddelerin imalatı ithalatın
büyüklüğü açısından 4’üncü sırada yer alırken, üretim değerinin büyüklüğü itibarıyla 30’uncu sırada,
ithalat-yurtiçi üretim değerinin büyüklüğü açısından birinci sırada, ithalat/yurtiçi üretim oranının
büyüklüğü açısından ise 15’inci sırada yer almaktadır. Birincil formda plastik hammaddelerin
imalatına ait endüstri içi ticaret endeksi (EİT) 0.53’dür. Endüstri içi ticaret endeksi 0 ila 1 değeri
arasında yer almakta olup endeksin sıfıra yaklaşması ülkede o mal grubunda endüstri içi
ticaretin düşük kaldığını, diğer bir deyişle, endüstriler arası uzmanlaşmasının söz konusu
olduğunu gösterirken, EİT’nin 1’e yaklaşması ülkede o mal grubunda yurt içi üretim ve ithalat
değerlerinin birbirine çok yakın olduğunu, bu da endüstri içi uzmanlaşmanın geliştiğini
göstermektedir. Birincil formda plastik hammaddelerin imalatında yatırımların tetiklediği
üretim artışı oranı (YTÜAO) ise 1.87 olup, sektörde bir birimlik yatırım (makine ve teçhizat) harcaması
üretimde 1.9 birimlik artış sağlamaktadır.
36
EK 1: İthalat Değeri En Yüksek İlk 40 Sektör (Milyon USD) (2013)
Sıra NACE
Faaliyet Adı
İthalat
% Pay
1
0600
Ham Petrol ve doğal gaz çıkarımı
35,680
20.2
2
1920
Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
17,382
9.8
3
2441
Değerli metal üretimi
15,336
8.7
4
2016
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
10,948
6.2
5
2410
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
10,547
6.0
6
3811
Tehlikesiz atıkların toplanması
7,895
4.5
7
2014
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
5,168
2.9
8
2932
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
4,913
2.8
9
2444
Bakır üretimi
3,637
2.1
10
2442
Alüminyum üretimi
2,986
1.7
11
2060
Suni veya sentetik elyaf imalatı
2,587
1.5
12
2910
Motorlu kara taşıtlarının imalatı
2,574
1.5
13
1712
Kağıt ve mukavva imalatı
2,561
1.4
14
1041
Sıvı ve katı yağ imalatı
2,469
1.4
15
1320
Dokuma
2,064
1.2
16
2059
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
2,000
1.1
17
2015
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
1,872
1.1
18
2712
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
1,712
1.0
19
1310
Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi
1,682
1.0
20
2221
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
1,456
0.8
21
2630
İletişim ekipmanlarının imalatı
1,450
0.8
22
2811
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
1,409
0.8
23
2110
Temel eczacılık ürünleri imalatı
1,393
0.8
24
0710
Demir cevherleri madenciliği
1,160
0.7
25
2012
Boya maddeleri ve pigment imalatı
1,147
0.6
26
2211
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
1,085
0.6
27
2013
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
1,078
0.6
28
2815
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
1,078
0.6
29
2814
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
956
0.5
30
2030
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
901
0.5
31
0510
Taş kömürü madenciliği
900
0.5
32
2420
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
875
0.5
33
2219
Diğer kauçuk ürünleri imalatı
856
0.5
34
2740
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
819
0.5
35
2443
Kurşun, çinko ve kalay üretimi
789
0.4
36
1621
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
789
0.4
37
2611
Elektronik bileşenlerin imalatı
788
0.4
38
2733
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
758
0.4
39
2017
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
691
0.4
40
2599
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı
645
0.4
40 Sektörün Toplamı
155,034
87.6
TOPLAM İTHALAT
176,977
100.0
37
EK 2: Üretim Değeri En Yüksek İlk 40 Sektör (Milyon USD) (2013)
Sıra NACE
Faaliyet Adı
Üretim
% Pay
1
2410
Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
31,325
7.8
2
2910
Motorlu kara taşıtlarının imalatı
22,235
5.5
3
3511
Elektrik enerjisi üretimi
22,139
5.5
4
1413
Diğer dış giyim eşyaları imalatı
13,647
3.4
5
2932
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
11,389
2.8
6
2751
Elektrikli ev aletlerinin imalatı
9,935
2.5
7
1310
Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi
9,407
2.3
8
1320
Dokuma
9,038
2.2
9
1039
Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması
8,812
2.2
10
1051
Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı
7,412
1.8
11
1061
Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı
7,101
1.8
12
2221
Plastik tabaka, levha, tüp ve profil imalatı
6,670
1.7
13
2351
Çimento imalatı
6,094
1.5
14
2420
Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı
6,052
1.5
15
3109
Diğer mobilyaların imalatı
5,920
1.5
16
2363
Hazır beton imalatı
5,748
1.4
17
1392
Giyim eşyası dışındaki tamamlanmış tekstil ürünlerinin imalatı
5,682
1.4
18
1041
Sıvı ve katı yağ imalatı
5,621
1.4
19
2511
Metal yapı ve yapı parçaları imalatı
5,551
1.4
20
2222
Plastik torba, çanta, poşet, çuval, kutu, şişe, makara vb. paketleme malzemeler im.
5,264
1.3
21
2041
Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı
4,785
1.2
22
1012
Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması
4,486
1.1
23
2120
Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı
4,452
1.1
24
2442
Alüminyum üretimi
4,426
1.1
25
1721
Oluklu kağıt ve mukavva imalatı ile kağıt ve mukavvadan yapılan muhafazalar im.
4,299
1.1
26
1082
Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
4,154
1.0
27
1091
Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
4,105
1.0
28
0729
Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliği
3,980
1.0
29
2444
Bakır üretimi
3,921
1.0
30
2016
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
3,919
1.0
31
2732
Diğer elektronik ve elektrik telleri ve kablolarının imalatı
3,883
1.0
32
1621
Ahşap kaplama paneli ve ağaç esaslı panel imalatı
3,778
0.9
33
3212
Mücevher ve benzeri eşyaların imalatı
3,642
0.9
34
2030
Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı
3,493
0.9
35
1391
Örgü (triko) veya tığ işi (kroşe) kumaşların imalatı
3,456
0.9
36
2223
Plastik inşaat malzemesi imalatı
3,400
0.8
37
2711
Elektrik motorlarının, jeneratörlerin ve transformatörlerin imalatı
3,234
0.8
38
2229
Diğer plastik ürünlerin imalatı
3,208
0.8
39
1081
Şeker imalatı
3,140
0.8
40
2712
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
3,076
0.8
40 Sektörün Toplamı
281,877
69.9
TOPLAM ÜRETİM DEĞERİ
403,303
100.0
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır.
38
EK 3: İthalat-Üretim Değeri (M-Q) En Yüksek İlk 40 Sektör (Milyon USD) (2013)
Sıra NACE Faaliyet Adı
M-Q
1
2016
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
7,029
2
3811
Tehlikesiz atıkların toplanması
6,280
3
2014
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
4,791
4
2110
Temel eczacılık ürünleri imalatı
1,393
5
1712
Kağıt ve mukavva imalatı
1,272
6
2630
İletişim ekipmanlarının imalatı
1,060
7
2012
Boya maddeleri ve pigment imalatı
725
8
2017
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
691
9
1711
Kağıt hamuru imalatı
632
10
2611
Elektronik bileşenlerin imalatı
603
11
0510
Taş kömürü madenciliği
574
12
0710
Demir cevherleri madenciliği
573
13
2053
Uçucu yağların imalatı
348
14
2815
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
328
15
2015
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
270
16
2530
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
197
17
2670
Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı
78
18
1724
Duvar kağıdı imalatı
47
19
2790
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
37
20
2344
Diğer teknik seramik ürünlerin imalatı
27
21
2343
Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı
23
22
0892
Turba çıkarımı
18
23
1106
Malt imalatı
15
24
2652
Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı
3
25
2895
Kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı
0
26
2349
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı
0
27
2446
Nükleer yakıtların işlenmesi
28
3220
Müzik aletleri imalatı
29
1629
Diğer ağaç ürünleri imalatı; mantar, saz, saman vb örme malz. yapılmış ürün imalatı
-30
30
3812
Tehlikeli atıkların toplanması
-31
31
2680
Manyetik ve optik kaset, bant, CD, vb. ortamların imalatı
-32
32
2445
Demir dışı diğer metallerin üretimi
-58
33
1622
Birleştirilmiş parke yer döşemelerinin imalatı
-62
34
2059
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
-63
35
1395
Dokusuz kumaşların ve dokusuz kumaştan yapılan ürünlerin imalatı, giyim eşyası hariç
-64
36
1394
Halat, urgan, kınnap ve ağ imalatı
-71
37
0893
Tuz çıkarımı
-87
38
1610
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
-87
39
3091
Motosiklet imalatı
-88
40 3291 Süpürge ve fırça imalatı
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır.
0
-6
-90
39
EK 4: İthalat/Üretim Değeri (M/Q) En Yüksek İlk 40 Sektör (2013)
Sıra NACE Faaliyet Adı
M/Q (%)
1
2
3
4
5
6
2110
2017
1711
2344
1106
2446
Temel eczacılık ürünleri imalatı
Birincil formda sentetik kauçuk imalatı
Kağıt hamuru imalatı
Diğer teknik seramik ürünlerin imalatı
Malt imalatı
Nükleer yakıtların işlenmesi
(*)
(*)
7
8
9
10
11
12
2014
0892
1724
3811
2053
2611
Diğer organik temel kimyasalların imalatı
Turba çıkarımı
Duvar kağıdı imalatı
Tehlikesiz atıkların toplanması
Uçucu yağların imalatı
Elektronik bileşenlerin imalatı
13
14
15
16
17
18
2670
2630
2016
0510
2012
2530
Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı
İletişim ekipmanlarının imalatı
Birincil formda plastik hammaddelerin imalatı
Taş kömürü madenciliği
Boya maddeleri ve pigment imalatı
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
372.5
372.2
279.4
276.0
271.5
207.7
19
20
21
22
23
24
2343
1712
0710
2815
2652
2015
Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı
Kağıt ve mukavva imalatı
Demir cevherleri madenciliği
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
202.4
198.7
197.5
143.7
121.9
116.9
25
26
27
28
29
30
2790
2349
2895
2059
2444
2013
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı
Kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
Bakır üretimi
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
109.8
106.8
101.6
97.0
92.8
90.5
31
32
33
34
35
36
1610
2811
2594
2733
1395
2814
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
Dokusuz kumaşların ve dokusuz kumaştan yapılan ürünlerin im. giyim eşyası hariç
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
(*)
(*)
(*)
(*)
1371.9
717.7
514.7
488.9
438.5
425.0
84.3
82.7
82.7
81.0
80.8
80.5
37 2445 Demir dışı diğer metallerin üretimi
79.2
38 2442 Alüminyum üretimi
67.5
39 2572 Kilit ve menteşe imalatı
65.1
40 2391 Aşındırıcı ürünlerin imalatı
56.7
(*): İlgili sektörlere ait Türkiye’de üretim olmadığı için bu sektörler sıralamada listenin başında yer almıştır.
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır.
40
EK 5: Endüstri İçi Ticaret Endeksi (EİT) En Yüksek İlk 40 Sektör (2013)
Sıra NACE Faaliyet Adı
EIT Endeksi
1
2895
Kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı
0.99
2
2059
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer kimyasal ürünlerin imalatı
0.98
3
2349
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer seramik ürünlerin imalatı
0.97
4
2444
Bakır üretimi
0.96
5
2790
Diğer elektrikli ekipmanların imalatı
0.95
6
2013
Diğer inorganik temel kimyasal maddelerin imalatı
0.95
7
2015
Kimyasal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı
0.92
8
1610
Ağaçların biçilmesi ve planyalanması
0.91
9
2811
Motor ve türbin imalatı (hava taşıtı, motorlu taşıt ve motosiklet motorları hariç)
0.91
10
2594
Bağlantı malzemelerinin ve vida makinesi ürünlerinin imalatı
0.91
11
2652
Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı
0.90
12
2733
Kablolamada kullanılan gereçlerin imalatı
0.89
13
1395
Dokusuz kumaşların ve dokusuz kumaştan yapılan ür. imalatı, giyim eşyası hariç
0.89
14
2814
Diğer musluk ve valf/vana imalatı
0.89
15
2445
Demir dışı diğer metallerin üretimi
0.88
16
2815
Rulman, dişli/dişli takımı, şanzıman ve tahrik elemanlarının imalatı
0.82
17
2442
Alüminyum üretimi
0.81
18
2572
Kilit ve menteşe imalatı
0.79
19
2391
Aşındırıcı ürünlerin imalatı
0.72
20
3030
Hava taşıtları ve uzay araçları ile bunlarla ilgili makinelerin imalatı
0.72
21
2712
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
0.72
22
2740
Elektrikli aydınlatma ekipmanlarının imalatı
0.70
23
1629
Diğer ağaç ürünleri imalatı; mantar, saz, saman vb örme malz. yapılmış ürün imalatı
0.69
24
0710
Demir cevherleri madenciliği
0.67
25
1712
Kağıt ve mukavva imalatı
0.67
26
2612
Yüklü elektronik kart imalatı
0.67
27
2343
Seramik yalıtkanların (izolatörlerin) ve yalıtkan bağlantı parçalarının imalatı
0.66
28
2530
Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç
0.65
29
2052
Tutkal imalatı
0.64
30
2211
İç ve dış lastik imalatı; lastiğe sırt geçirilmesi ve yeniden işlenmesi
0.61
31
1041
Sıvı ve katı yağ imalatı
0.61
32
2720
Akümülatör ve pil imalatı
0.61
33
2932
Motorlu kara taşıtları için diğer parça ve aksesuarların imalatı
0.60
34
2573
El aletleri, takım tezgahı uçları, testere ağızları vb. imalatı
0.59
35
1062
Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
0.59
36
3220
Müzik aletleri imalatı
0.58
37
3092
Bisiklet ve engelli aracı imalatı
0.57
38
2931
Motorlu kara taşıtları için elektrik ve elektronik donanımların imalatı
0.56
39
2891
Metalürji makineleri imalatı
0.55
40 2320 Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır.
0.54
41
EK 6: Yatırımların Tetiklediği Üretim Artışı Oranı (YTÜAO) En Yüksek İlk 40 Sektör (2013)
Sıra
1
NACE Faaliyet Adı
3212 Mücevher ve benzeri eşyaların imalatı
2
2041
Sabun ve deterjan ile temizlik ve parlatıcı maddeler imalatı
29.7
3
2051
Patlayıcı madde imalatı
22.6
4
5911
Sinema filmi, video ve televizyon programları yapım faaliyetleri
20.7
5
2711
Elektrik motorlarının, jeneratörlerin ve transformatörlerin imalatı
17.7
6
1091
Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
16.1
7
2612
Yüklü elektronik kart imalatı
15.1
8
2620
Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı
14.7
9
1011
Etin işlenmesi ve saklanması
11.8
10
2712
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
11.0
11
2611
Elektronik bileşenlerin imalatı
10.7
12
7111
Mimarlık faaliyetleri
10.5
13
2652
Kol saatlerinin, masa ve duvar saatlerinin ve benzerlerinin imalatı
9.9
14
2362
İnşaat amaçlı alçı ürünlerin imalatı
9.6
15
2630
İletişim ekipmanlarının imalatı
9.4
16
2920
Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler ve yarı treyler imalatı
9.0
17
2895
Kağıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı
9.0
18
1061
Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı
9.0
19
3091
Motosiklet imalatı
8.6
20
3700
Kanalizasyon
8.3
21
2364
Toz harç imalatı
8.0
22
1722
Kağıttan yapılan ev eşyası, sıhhi malzemeler ve tuvalet malzemeleri imalatı
7.6
23
2442
Alüminyum üretimi
7.4
24
2053
Uçucu yağların imalatı
7.2
25
2651
Ölçme, test ve seyrüsefer amaçlı alet ve cihazların imalatı
6.8
26
2896
Plastik ve kauçuk makinelerinin imalatı
5.8
27
2052
Tutkal imalatı
5.8
28
1083
Kahve ve çayın işlenmesi
5.7
29
1622
Birleştirilmiş parke yer döşemelerinin imalatı
5.6
30
1020
Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması
5.6
31
1511
Derinin tabaklanması ve işlenmesi; kürkün işlenmesi ve boyanması
5.5
32
2825
Soğutma ve havalandırma donanımlarının imalatı, evde kullanılanlar hariç
5.5
33
3220
Müzik aletleri imalatı
5.4
34
0811
Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı ocakçılığı
5.3
35
2511
Metal yapı ve yapı parçaları imalatı
5.1
36
2223
Plastik inşaat malzemesi imalatı
5.1
37
1062
Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
4.9
38
2512
Metalden kapı ve pencere imalatı
4.6
39
2822
Kaldırma ve taşıma ekipmanları imalatı
4.6
1623
Diğer bina doğramacılığı ve marangozluk ürünlerinin imalatı
4.4
40
NOT: Veri gizliliği nedeniyle üretim değeri açıklanmayan sektörler sıralamada dikkate alınmamıştır.
YTÜAO
45.9
42