hücre bölünmesi ve kalıtım
advertisement
HÜCRE BÖLÜNMESİ VE KALITIM Mitoz Bölünme Hücreler neden mitoz bölünme geçirir? 1 Büyüme ve gelişme için 2 Yıpranan doku ve organların onarılması için 3 Eşeysiz üreyen canlılarda üremenin sağlanması için. Çekirdeğin bölünmesi * * * * DNA kendini eşler, çekirdek zarı erimeye başlar * * Kromozomlar hücrenin ortasına tek sıra dizilir. DNA protein kılıf ile kaplanır. Kromozomlar belirginleşir * * Kopya kromozomlar kutuplara çekilir. Çekirdek zarı yeniden oluşur. Sitoplazmanın Bölünmesi • Hayvan hücrelerinde sitoplazma orta kısımdan boğumlanır. • Bitki hücrelerinde sitoplazma bir ara lamelle ikiye ayrılır. • Bitki hücrelerinde iğ iplikleri sitoplazma tarafından oluşturulur DNA – Gen – Kromozom Hücre Çekirdek Kromozom DNA Kromozom DNA DNA’nın protein bir kılıf ile kaplı haline kromozom denir. DNA nın protein bir kılıf ile kaplı haline kromozom denir. Kılıf bölünme sırasında genlerde bir kopma veya değişiklik olmasını önler. İnsanda 46 kromozom vardır. Mikroskop ile bakıldığında kromozomların ikişer ikişer yan yana durduğu gözlemlenir. Bu nedenle kromozom sayısı 23 çift şeklinde de söylenir. 46 kromozom = 23 çift. n = 23 2n = 46 2n sayıda kromozom içeren hücrelere diploid hücre, n sayıda kromozom içeren hücrelere haploid hücre adı verilir. Canlı Kromozom sayısı Köpek 78 At 64 Soğan 16 Güvercin 16 Eğrelti otu 500 • Bir türün bütün bireylerinin kromozom sayıları aynıdır • Kromozom sayısı aynı olan canlılar akraba değildir. • Canlının gelişmiş olması ile kromozom sayısı arasında bir bağ yoktur. Bir hücrenin mitoz bölünme sırasında değişen kromozom sayısı şekildeki gibidir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 2n n 1 A) B) C) D) 2 3 4 5 1 de genetik maddesi kopyalanmıştır 2 ve 3 de mitoz bölünme devam etmektedir 4 de iki yeni hücre oluşmuştur 5 de kromozomlar hücrenin orta kısmında yan yana dizilmiştir Bitki ve hayvan hücrelerindeki mitoz bölünmeler arasında, hangisi farklılık oluşturur? A) Kalıtım yapılarının kopyalanma biçimi B) Ana ve yeni hücrelerde bulunan kromozom sayısı C) Kromozomların kutuplara ayrılma şekli D) Sitoplazmanın bölünmesi Eşeysiz Üreme • Canlıların erkek ve dişi üreme hücrelerini kullanmadan çoğalmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üremenin temelinde mitoz bölünme vardır. Oluşan yavrular ata canlının ve birbirlerinin kopyasıdır. 1. Bölünerek üreme • Bir hücreli canlılarda görülür. Amip, öglena, paramesyum, bakteriler bu şekilde çoğalır. Paramesyum Mitoz 2. Tomurcuklanarak üreme • Ana canlının üzerinde bir çıkıntı oluşur. Bu çıkıntı gelişerek yeni bir bireye dönüşür.Bira mayası, deniz anası, hidra, süngerler bu şekilde çoğalabilir. Hidra 3. Yenilenme (Rejenerasyon) • Sadece basit yapılı hayvanlarda görülür. Vücuttan kopan parçanın gelişerek yeni bir canlıyı oluşturmasıdır. Deniz yıldızı, solucan bu şekilde çoğalabilir. Gelişir Deniz yıldızı Gelişir Planarya 4. Vejetatif Üreme • Bir bitkinin kök, gövde, dal parçalarından o bitki ile aynı yeni bitkinin üretilmesidir. Patates, üzüm, söğüt, kavak bu şekilde çoğaltılabilir. Mendel’in Çalışmaları • • Kalıtımla ilgili ilk çalışmalar 19.yy ortalarında Gregor MENDEL tarafından bezelyeler üzerinde yapılmıştır. Mendel’in bezelyeleri kullanmasının nedenleri şunlardır: Bezelyeler kolay ve hızlı yetişirler. Bezelyelerde kolay gözlenebilen kalıtsal karakterler vardır. Örnek; Mendel’in çalışmaları ile ilgili olarak hangisi doğrudur? A) Eşeysiz üremeyi kullanmıştır B) Bezelyeler kolay ve hızlı sonuç alınmasını sağlamıştır C) Baskın karakterleri araştırmıştır D) Genlerin yerlerini tespit etmiştir Genetik ile ilgili bazı kavramlar Saç rengi, göz rengi, boy, cinsiyet gibi özelliklere karakter denir. DNA’nın bir karakterden sorumlu olan bölgesine gen denir. Bir karakterden iki gen sorumludur. Bunlara alel gen denir. Etkisi çok görülen gene baskın gen, etkisi az görülen gene çekinik gen denir. Örneğin; kahverengi gözlü insan sayısı mavi gözlü insan sayısından daha çoktur. Öyle ise kahverengi maviye baskındır. DNA KARAKTER Göz rengi Gen Saç rengi Gen Ten rengi Gen Boy Gen Baskın gen büyük harf ile çekinik gen aynı harfin küçüğü ile gösterilir. Örneğin Uzun boyluluk kısa boyluluğa baskındır. U = uzun boy u = kısa boy Bir karakteri belirleyen genlerin ikisi de baskın veya ikisi de çekinik ise buna saf döl denir. UU, uu, BB, aa Bir karakteri belirleyen genlerden birisi baskın diğeri çekinik ise buna melez döl denir. Uu, Aa, Bb 46 Kromozom 46 Kromozom 46 Kromozom 2n = 46 2n = 46 MAYOZ MAYOZ n = 23 n = 23 Sperm Yumurta Döllenme Zigot 2n = 46 Aşağıdaki insan hücrelerinden hangisinin DNA miktarı farklıdır? A) B) C) D) Sperm Kemik Kas Sinir Organik Baz D P Organik bir baz, deoksiriboz şekeri ve fosfat gurubundan oluşan moleküle nükleotit denir. Nükleotit DNA’nın alt birimidir. Nükleotitler sahip oldukları organik baza göre adlandırılırlar. Dört çeşit organik baz vardır. Bunlar ; Adenin : A Timin : T Guanin : G Sitozin : S P D A T D P P D G S D P P D G S D P P D T A D P 150 adenin, 250 guanin nükleotitten oluşan bir DNA molekülünün 1. 2. 3. 4. 5. Timin sayısı: Sitozin sayısı: Toplam nükleotit sayısı: Toplam deoksiriboz sayısı: Toplam fosfat sayısı: Her canlının DNA sı kendine özgüdür. Her canlıda farklı olan kromozom bilgisine genetik kod denir. Kalıtım yapıları küçükten büyüğe doğru sıralayınız. Gen Organik baz Organik baz Kromozom Nükleotit Nükleotit DNA Gen DNA Kromozom DNA’nın kendini eşlemesi DNA kendini eşleyeceği zaman bir fermuar gibi açılır. Açılan nükleotitlerin uçlarına sitoplazmada bulunan nükleotitler sıra ile bağlanır. Böylece bir sırası yeni bir sırası eski iki DNA molekülü oluşmuş olur. MUTASYON Canlının kalıtsal yapısında meydana gelen her türlü normal • • • • • • • • dışı bozulmaya mutasyon denir. Mutasyona, DNA da ki nükleotit sayısının, diziliş şeklinin değişmesi, DNA nın kendini hatalı eşlemesi neden olur. Mutasyonlar genellikle üreme hücreleri oluşurken meydana gelir. Mutasyona örnek olaylar; Altı parmaklılık Tavşan dudaklılık Hemofili Down sendromu Albinoluk Orak hücreli anemi İki gözün farklı renkte olması Dört boynuz MODİFİKASYON Çevresel şartların etkisiyle canlının dış görünüşünde meydana • • • • • • • • gelen ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir. Vücut hücrelerinde sonradan oluşur. Modifikasyona örnek olaylar; Arılarda; bal özüyle beslenen larvanın dişi, arı sütüyle beslenenlerin kraliçe arıyı oluşturması. Farklı ortamda yetişen tek yumurta ikizlerinin görünüş ve zekalarının farklı olması Himalaya tavşanının soğukta siyah, sıcakta beyaz kıl çıkarması Spor yapan kişilerin kaslarının gelişmesi Aşırı beslenenlerin şişman az beslenenlerin zayıf olması Çuha bitkisinin sıcakta beyaz, ılık ortamda kırmızı çiçek açması Sirke sineklerinin sıcakta ve soğukta kanatlarının değişmesi Güneşte ten renginin bronzlaşması Çuha bitkisinin sıcakta beyaz, ılık ortamda kırmızı çiçek açması Farklı ortamda yetişen tek yumurta ikizlerinin görünüş ve zekalarının farklı olması Spor yapan kişilerin kaslarının gelişmesi Himalaya tavşanının soğukta siyah, sıcakta beyaz kıl çıkarması Arılarda; bal özüyle beslenen larvanın dişi, arı sütüyle beslenenlerin kraliçe arıyı oluşturması. Aşırı beslenenlerin şişman az beslenenlerin zayıf olması Sirke sineklerinin sıcakta ve soğukta kanatlarının değişmesi Güneşte ten renginin bronzlaşması ADAPTASYON Canlıların vücut yapılarının yaşadıkları ortama uygun olmasına adaptasyon denir. Bir ailede, anne ve babada görülmeyen bir özellik çocukta görülmüştür. Aşağıdakilerden hangisi bu durumu açıklar? A) Anne ve babanın melez genotipte olup baskın genlerin yavruda birleşmiş olması B) Anne ve babanın saf döl – baskın genotipte olması C) Anne ve babanın saf döl – çekinik olması D) Anne ve babanın melez genotipte olup yavruda çekinik genlerin birleşmiş olması Bezelyeler ile yapılan bir çaprazlama örneği aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. GG Gg GG gg Gg Gg Gg F1 gg F2 Bu çaprazlamayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır. A) Birinci kuşaktaki bireylerin hepsi melez baskındır. B) İkincil kuşakta üç farklı genotip ve iki farklı fenotip oluşur C) Birinci ve ikinci kuşakta benzer genotipe sahip bireyler oluşur D) Birinci kuşakta ikinci kuşaktan daha az birey oluşur Aşağıdakilerden hangisinin kalıtım yoluyla sonraki nesillere aktarıldığı kesin olarak söylenebilir? A) B) C) D) Mide kanseri Renk körlüğü Kalp yetmezliği Şeker hastalığı Aşağıdaki şekilde bir aileye ait soy ağacı verilmiştir : Normal dişi : Hemofili erkek Buna göre bu ailedeki bireylerle ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) B) C) D) Anne hemofili geni taşımaz. 1. çocuk taşıyıcı özelliğe sahiptir. 2. çocuğun genotipi XhXh şeklindedir. 3. çocuk taşıyıcı olabilir. Yukarıdaki çaprazlamada belirtilen bireylerin oluşması için, ebeveynlerin genotipi nasıl olmalıdır?(Kırmızı baskın karakter) A) KK x kk B) Kk x Kk C) Kk x kk D) Kk x KK Aşağıdaki resimlerden hangisinde farklı bir olay anlatılmaktadır? A) B) C) D) Aşağıdakilerden hangisi bir mutasyon değildir? A) B) C) D) Kemal ÖZDEMİRCİOĞLU Amasya Merkez Gazi Ortaokulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni
