Hücre zarı - Atatürk Üniversitesi
advertisement
Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı Histoloji I Hücre Doç.Dr. Nejdet ŞİMŞEK HÜCRE *Organizmanın özel yapı ve fonksiyonuna sahip olan **dış ortamdan aldığı maddeleri özümleştiren ***bölünüp çoğalan en küçük canlı birimidir • Genellikle hücreler 15-20 mikron büyüklüğündedir. • En büyük hücre yumurta hücresi olup 200 mikron kadar olabilir. • Kanatlılarda 40000 mikron yani 4 cm büyüklüğündedir. Sinir hücreleri 150 mikron olmasına rağmen aksonlarıyla beraber 1,5 metreye ulaşır Hücreler vücutta bulundukları yere göre değişik şekillerdedirler Hücrenin esasının protoplazma adı verilen pelte kıvamında kütle oluşturur. Hayat bu kütle içerisinde meydana gelen fizikokimyasal reaksiyonlar sonucu devam eder • • • • Hücrenin yapısına Proteinler, karbonhidratlar, yağlar En fazla miktarda ise su katılmaktadır Ayrıca Na, Ca,K,P gibi mineraller, enzimler, vitaminler, hormonlar da katılır Katabolizma: Dışarıdan alınan maddelerin hücre içerisinde parçalanıp ilkel unsurlarına ayrılmasına denir. Anabolizma: Alınan maddelerin daha yüksek kuruluşta yeni maddelere dönüştürülmesine verilen isimdir Katabolizma+anabolizma= metabolizma Ökaryot hücre: Çekirdek ve sitoplazmadan oluşan genetik materyali çekirdeğinde taşıyan hücrelerdir Prokaryot hücre: Genetik materyali sitoplazmasında dağılmış halde bulunan ve çekirdek içermeyen bakteri, virus gibi canlılarda bulunan hücrelere verilen isimdir. SİTOPLAZMA= Temel plazma+şekilli unsurlar 1- Temel Plazma: sitosol • şekilli unsurların arasını doldurur, metabolik duruma göre sol(hücrenin su alıp fonksiyon durumuna geçmesi) yada gel (su kaybedip dinlenme durumuna geçmesi) hale gelir • %90-95’i sudur, yaş ilerledikçe su oranı azalır, • Proteinler, karbonhidratlar, yağlar • En fazla miktarda ise su katılmaktadır • Ayrıca Na, Ca,K,P gibi mineraller, enzimler, vitaminler, hormonlar Sitosoldeki proteinler • Globuler ve ipliksel yapıdadırlar • Bu proteinler hücrenin gereksinimine göre iplikçikler (mikroflaman) yada borucuklar oluştururlar. • Mikroflamanlar:ipliksel ve globuler proteinlerden oluşur. • Mikrotubuluslar: globuler protein içerir. • Globuler proteinler lipidlerle işbirliği yaparak membranları oluştururlar. Bu tür lipopratein yapıdaki membranlara unit membran- elementer membran adı verilir. Unit membran: 3 katlı iç ve dış kat koyu, iç katlar açık görünür, dış yüzeyini glikokaliks kaplar . x100,000. Hücre membranının moleküler yapısı Sandviç modeli: yüzeyleri protein moleküllerinden orta kısmı 2 tabaka halinde yağlardan oluşmaktadır. Sıvı mozaik modeli: iki tabaka halinde yağ moleküllerinden oluşan membranlarda globuler protein molekülleri kopuntulu bir şekilde yağ moleküllerinin yüzeyine ve aralarına yerleşmişlerdir. Membran lipidleri: çoğunu fosfolipidlerle beraber yüzeye yakın kısımlarda az miktarda kolesterol de bulunur. Bu lipidlerin içe bakan kısmı hidrofobik dışa bakan kısmı ise hidrofilik yağ moleküllerinden oluşur Membran proteinleri: lipidlerin aralarına sokulanlara integral protein, yüzeyde bulunanlara periferal protein, bir yüzden diğer yüze ulaşanlara ise transmembran proteinler adı verilir. 2-Şekilli Unsurlar A- Organeller B- Sitoplazma inkluzyonları A- ORGANELLER A- Membransel organeller B-İpliksel organeller A- MEMBRANSEL ORGANELLER 1-Hücre zarı 2-Ergastoplazma: a)serbest ribozomlar b)endoplazmik retikulum 3-Golgi aygıtı 4- Lizozomlar 5-Mikrocisimler 6-Mitokondriyonlar 1- Hücre zarı - Plasmalemma Glikokaliks yapısına katılan karbonhidratlar proteinlere ve lipidlere Oligosakkarit +protein = Glikoprotein Polisakkarit + protein = Proteoglikan Oligosakkarit + lipid = Glikolipid adını alırlar bağlanırlar Glikokaliks • • • • Hücre örtüsüdür Negatif elektrik yüküne sahiptir. Antijen antikor birleşmesi için uygundur Bir hücrenin başka bir canlıda antijen özelliğini göstermesine yol açar. • Kan grupları glikokaliksin antijenik özelliklerine göre belirlenir Hücre zarındaki glikoproteinler ER da sentezlenir daha sonra golgi vezikülleri halinde taşınarak hücre yüzeyinde modifiye edilir. Glikolipidler ve proteoglikanlar ise sadece golgide sentezlenir ve hücre yüzeyine iletilir . Bu proteinler ya hücre zarının yapısına katılır yada hücreler arasında toplanarak destek dokuların temel maddesini oluştururlar Hücre membranındaki integral proteinlerin Görevleri • Membranların bir yüzünden diğerine madde taşımak (Taşıyıcı görev): Transport proteinleri ya da permeazlar da denir. Enzim özelliğindedirler ancak maddelerde değişiklik yapmazlar. • Dış ortamdan gelen maddeleri kendine bağlayarak hücrenin bu maddelere karşı davranışını sağlamak (reseptör görevi) • Gerçek enzim özelliğinde olup Lipidlerin sentezlenmesine aracılık ederler Hücre yüzeyinde madde alış verişi • 2 yolla olur • 1- makromoleküller (proteinler, yağlar, karbonhidratlar) ve daha büyük maddeler Endositoz pinositoz fagositoz Ekzositoz 2- Mikromoleküller (gazlar, su, yağ asitleri, monosakkaritler, inorganik iyonlar) Pasif transport Aktif transport basit difüzyon kolaylaştırılmış difüzyon • • • • • • • • • • • • • • • • • • • KAYNAKLAR Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986. Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975. Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006. Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998: Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006. Junqueira, L.C., Carneiro, J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005. Kelley D.E., Wood R.L., Enders A.C. Bailey’s Textbook of Microscopic Anatomy. 1984. Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005. Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. baskı 2001 Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999. Young B., Heath J.W. Wheater’s Functional Histology. 4nd Ed. 2000. www.gfmer.ch/Medical_journals/Anatomy_histology.htm www.meddean.luc.edu/LUMEN/MedEd/Histo/frames/histo_frames.html http://image.bloodline.net/category https://histo.life.uiuc.edu/histo http://www.uni-mainz.de/FB/Medizin/Anatomie/workshop/EM/EMAtlas.html http://www.fahrisimsek.com/atlas/index.html
