Slayt 1 - sedatture

“Bilim Etiği”
Bilim Adamının Etik Sorumlulukları
 Sedat TÜRE
 Bilecik Şeyh Edebali
Üniversitesi, Fen Edebiyat
Fakültesi, Kimya Bölümü
 Şubat 2014
Kavramsal Temel

“Bilim etiği“ mi?

“Araştırma etiği“ mi?

“Meslek etiği“ mi?

“Organizasyon etiği” mi?
Bilim nedir? Bilimsel bakış nedir?

Olgulara dayanma mıdır?

Tümevarımla açıklama yapma mıdır?

Deneye gözleme dayanma mıdır?

Deneysel doğrulama-yanlışlama mıdır?

Nedensel açıklamalar yapmak mıdır?

Yasalı açıklamalar yapmak, yani doğa yasaları ortaya koymak
mıdır?
Bilimin ana sorusu: Neden?

Doğal ve toplumsal olayların nasıl olup bittiğini açıklamaya çalışır.

Temel Kabulü: Nedensiz bir şey olmazdır ya da her şeyin bir nedeni
vardır.

Nedeni ortaya koymak, bunu deneysel sınanabilir, doğrulanıp
yanlışlanabilir bir biçimde ortaya koymak bilim yapmaktır.
Etik Nedir Ne Değildir?

Necati Ateş: Yapılanlar etik değil Necati, kendisine Fenerbahçe
ve Beşiktaş'tan resmi bir transfer teklifi gelmediğini söyledi.

Teknik direktör Feldkamp'ın kararı uyarınca Galatasaray'la yolları
ayrılan Necati Ateş, kendisine yapılanların etik olmadığını
söylerken, böyle bir kararın yurtdışı kampından önce alınması
gerektiğini belirtti (31/07/2007-Radikal)
Etik sorunlar nelerdir?

Değer harcayan,

İnsanı yalnız araç olarak gören,

İnsan dışındaki şeyleri baş değer olarak gören eylemlerin yol açtığı
sorunlardır.

Bunlar ezbere değerlendirmelerin yol açtığı sorunlardır çoğu
zaman.
Etik Nedir, Ne Değildir?

Ahlak değildir (-en azından her zaman değildir)!

Din ya da inanç değildir!

Gelenek, TÖRE, görenek değildir!

Hukuk hiç değildir!
Etik bir temel felsefe disiplinidir!

Etik eyleme ilişkindir!

Etik bilgi konusudur.

Etiğin nesnesi eylem ve kişidir.

Etik olması söz konusu olan kişilerdir, gruplar ya da toplum değil!
Neden Bilim Etiği?

Gerek fizik, kimya ve biyolojideki yeni buluşlar, gerekse bunların
daha doğrudan insanla ilgili olan alanlarda, örneğin tıpta
kullanılmaya başlanılması, insanları tekniğin olumsuz etkileri
üzerinde düşünmeye götürdü.

Nükleer gücün, ilkin bir savaş aracı olarak kullanılması, II. Dünya
Savaşı'nın son günlerinde Nagazakki ve Hiroshma'ya atom
bombalarının atılması.
Bilim adamı neden sorumlu, neden değildir?

Manhattan-Projesi'nin yöneticisi Robert Oppenheimer'in dediği
gibi, bu projede çalışan bilim adamlarının yaptıklarının "bir silahın
geliştirilmesi" değil, yalnızca bir bilimsel "araştırma" olduğu,
"yapılabilir olanı açığa çıkarma girişimi" olduğu söylenebilir mi?
Bilim adamı neden sorumlu, neden değildir?

Yine Amerika’da hidrojen bombasını geliştirilen ekibin başında
bulunan Edward Teller'in dediği gibi, "bilim adamlarının bilgilerin
elde edilmesi, geliştirilmesi ve açıklanmasından sorumlu oldukları,
ama bilgilerin "nasıl uygulanacağı"ndan sorumlu olmadıkları
söylenebilir mi?
Bilim adamı neden sorumlu, neden değildir?
Yine Vietnam savaşında napalm bombasının kullanılması
sonucu ölen sivillerden, çocuklardan ve yakıp yıkılan
köylerden söz edilince Fieser'in dediği gibi

"ben Vietnam'daki durumu iyi bilmiyorum. Siyasal ya da
ahlâkla ilgili soruları yanıtlamak benim işim değil. Bu oldukça
karışık bir konu. Benim napalmın teknolojik olarak
geliştirilmesi sürecinde rol oynamış olmam, benim bu
konunun ahlâkla ilgili yanları konusunda da yorum yapacak
kadar donanımlı olduğum anlamına gelmez"

diyebilir miydi?

Etik sorumlulukla ilgili ana soru:

“Araştırmacı, ortaya koyduğu bilgilerin kullanılmasından, bu
kullanımın doğrudan ya da dolaylı sonuçlarından sorumlu
tutulabilir mi?"
Bir "bilim etiği“nin ana soruları:

“Bir bilim adamı kendi alanında araştırma yaparken ve mesleğini
yaparken, genel olarak, neleri yapmalı neleri yapmamalıdır?"

“Bir bilim adamı karşısına çıkan belli bir sorunu nasıl çözmelidir,
yani onun ölçütü ne olmalıdır?
Meslek Etiklerinin Ana Soruları:


“İnsanların belirli bir mesleği yaparken genel olarak ne yapıp
ne yapmamaları gerektiğine" ilişkin sorulardır; yani belirli bir tek tip
durumda yapılması ya da yapılmaması gerekeni soran sorulardır.
Kısaca etik ve legal normlarla ilgili sorulardır. Bu sorulara verilen
yanıtlarsa, tabi bunlara herhangi bir yanıt verilebilirse, uluslararası
bildiriler, uluslararası uylaşımlar ve profesyonel meslek ilkeleridir".
I. Kuçuradi, Philosophical Ethics and Professional Ethics (Yayınlanmamış
Bildiri), s. 5.
Bir "araştırma etiği" olarak "bilim etiği"nden ne
beklenmektedir?





a) Mümkün olduğunca fazla miktarda ve kalitede bilgi
üretimi yoluyla "optimal bilgi artışını“ güvence altına alması;
b) özerk bir bilginler cumhuriyeti modeline göre "araştırma
topluluğunun etkili bir biçimde kendi kendini yönlendirmesi
güvencesini sağlaması;
c) ortaya konulan araştırma sonuçlarının sınanması,
güvenilirliği, nesnelliği için bilimsel sorumluluğu güvence
altına alması;
d) yöntemsel, teknik, etik ve diğer geçerli kuralları göz
önünde bulundurarak, değişmez ilkelere son vermek
anlamında (Batıdaki anlamıyla) bilimsel ussallığı güvence
altına alması
(Helmut Spinner, "Wissenschaftsethik in der philosophischen Sackgasse", Wissenschaft und Ethik,
s. 161.
Etik ve “Bilim Etiği”


“Genellikle, bilim etiği"yle uğraşanların ana amacı,
bilimsel araştırma ve uygulamayla, eğitimle uğraşan kişilere,
işlerini yaparken karşılaşabilecekleri etik sorunları çözmede
yardımcı olabilecek kimi kodlar, kimi değerlendirme ve davranış
normları sunmaktır; yani belirli tipten durumlarda yapılacak olanla
yapılmayacak olanı söylemektir.
“Meslek etikleri"nin ya da meslek ilkelerinin
(kodlarının) işlevi nedir?

Bu ilkeler, bir meslek mensubu, örneğin bir mühendis, herhangi bir
nedenle, belirli bir durumda doğru değerlendirme yapabilecek ve
ne yapması gerektiğini bulacak durumda değilse, onun mesleğini,
mesleğinin amaçlarına uygun bir biçimde, gerçekleştirmesinde
yararlı olabilirler.
Meslek ilkeleri neyi başarabilir neyi
başaramaz?

Böyle bir durumda, mühendis genel bir meslek normunu ya
da ilkesini bu tek duruma uygulayarak, mesleğin amaçlarına
uygun eylemde bulunmama olasılığını, değer çiğneme olasılığını
azaltabilir; ama yalnızca olasılığı azaltabilir. Ama bu, söz konusu
normu uygulamanın belirli durumlarda zararlı olması ihtimalini de
ortadan kaldırmaz.
Meslek normları ya da ilkeleri neden
gereklidir?

“Meslek normlarını asıl gerekli kılan şeyse, her meslekte birçok
sorumsuz kişinin olmasıdır. Yalnızca normlar değil, aynı zamanda
yaptırımlar da içeren bu ilkeler yoluyla her meslek kendi
"mesleğinin onuru"nu korumaya çalışmaktadır”[1].
[1] I. Kuçuradi, "Miscelanea on 'Ethics and Contemporary Journalism'"—
12. 4. 1995'te Ankara'da yapılan Forum for European Journalism Students'a
sunulmuş yayımlanmamış bildiri, s. 1-2.
O halde nasıl bir bilim etiği olmalı?
I. Meslek etiği değil, etik olmalı; yani
Normlar, davranış ilkeleri geliştirmek yerine,
(1) etik duyarlılık uyandırmalı,
(2) etik eylem olanaklarını göstermeli,
(3) etik eylem için kişileri yüreklendirmeli.
 II. Bilim adamlarına temel etik ve değer bilgisini kazandırarak,
onların etik sorunları görmesine ve onlarla baş edecek duruma
gelmesine yardımcı olması.


Yayın Etiği




1. Disiplinsiz Araştırma (Sloppy Research)
2. Bilimsel Yanıltma (Scientific Fraud)
Bilimsel yanıltma, saptırma veya yalancılık ise araştırıcının
bilinçli olarak ve amaçlı bir yaklaşımla çalışmanın yöntem
veya sonuçlarını kötü niyetle (kasıtlı olarak ya da bilerek)
saptırması ve değiştirmesi olarak tanımlanmaktadır.
i. Bilimsel korsanlık (piracy): Başka araştırıcıların yazılı-basılı
ve elektronik ortamdaki ürünlerini, gerekli izni almadan ve,
hiçbir atıfta bulunmadan, kişinin kendi çalışmasının herhangi
bir bölümüne aynen yerleştirip yayınlamasıdır.
Yayın Etiği



ii. Bilimsel Aşırmacılık (Plagiarism): Başkalarının yayımlanmış
veya yayınlanmamış fikir, yazı ve diğer düşünsel ürünlerini,
izin almadan ve atıfta bulunmadan kişinin kendi yeni ve
orijinal çalışmasıymış gibi sunmasıdır.
iii. Uydurma (Fabrication): Varolmayan bilgilerin/verilerin
yoktan var edilmesidir.. Araştırma yapılmadan, denek
kullanılmadan veya laboratuarda çalışma yapılmadan,
yapılmış gibi rapor edilmesidir. .
iv. Saptırma veya Çarpıtma (Falsification): Araştırma
materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında
değişiklik yaparak sonuçları saptırmaktır.
Yayın Etiği



iv. Saptırma veya Çarpıtma (Falsification): Araştırma
materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında
değişiklik yaparak sonuçları saptırmaktır.
v. Yayın Tekrarı (Duplication): Aynı araştırmayı bilgi
vermeksizin yeniden diğer yayın organlarına göndermek ya
da yayımlamak, veya yazının yayınlandığı yerde diğer
yayına ilişkin bilgi vermemek.
vı. Dilimleme (Salami Slicing, Salamization): Bir araştırmanın
sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve
uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda
yayın yapmak.
Yayın Etiği


vii. Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek
veren kurum veya kuruluşlar ile onların araştırmadaki katkılarını
açık bir biçimde belirtmemek.
viii. Araştırma ve makalede ortak araştırıcı ve yazarlardan
araştırmada ve makalede aktif katkısı bulunanların isimlerini
çıkarmak veya yazarlıkla bağdaşamayacak katkılarına dayanarak
yeni yazar(lar) eklemek veya yazar sıralamasını gerekçesiz veya
uygun olmayan bir biçimde değiştirmek.