Halkın Sağlığının ve Güvenliğinin Korunması

HAFTA 8
ULUSLARARASI TİCARET
1
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET
YAPAR
• Ülkeler farklı nitelikteki kaynaklara sahiptirler.
• Bu nedenle, ülkeler kaynaklarına göre bazı mal ve
hizmetleri göreli olarak diğer ülkelere göre daha ucuza
veya daha pahalıya üretirler. Veya bazı malları gerekli
kaynaklara sahip olmadıklarından hiç üretemezler.
(Örneğin Türkiye kahve üretmez)
• Ülkeler ucuza ürettikleri malların bir kısmını ihraç edip,
pahalıya ürettikleri malları dışardan daha ucuza üreten
ülkelerden alırlarsa bu ticaretten kazanç sağlarlar.
• Dış ticaretten nasıl kazanç sağlandığını Karşılaştırmalı
Üstünlük Teorisi ve Mutlak Üstünlük Teorisi anlatır.
2
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET
YAPAR
1.
Mutlak Üstünlük Teorisi:
Adam Smith serbest ticaretin ticaret ilişkisine giren tüm ülkelerin
refahını artıracağını savunmuş ve Mutlak Üstünlük Teorisini
yaratmıştır.
Adam Smith’den önce, Merkantilistlerin görüşleri geçerliydi. Bu
görüşe göre ülkeler, ülkelerin ne kadar altın ve gümüş rezerveleri
fazlaysa ekonomileri o kadar güçlü demekti. Altın ve gümüş
reservlerini artırmak için ihracat önemliydi. Bu görüşe göre ithal
yapan ülkelerin fakirleşmesi söz konusuydu.
Adam Smith bu görüşe karşı çıkarak, ithalat yapan ülkelerin de
dış ticaretten kazanç sağlayacaklarını ileri sürmüştür.
3
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET
YAPAR
Mutlak Üstünlük Teorisi’ne göre, bir ülke bazı malların
üretiminde daha verimli iken diğer malların üretiminde
diğer ülkelere kıyasla daha az verimli olabilir.
Böyle bir durumda, ülkeler daha verimli oldukları
malların üretiminde ihtisaslaşır ve daha az verimli
oldukları malları dışarıdan alırlarsa, bu tür ticaret
ilişkisine giren her iki ülke de fayda sağlayacaktır.
Bu durumu bir örnek ile anlatalım:
4
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Mutlak Üstünlük Teorisi’ne Örnek:
Amerika ve İngiltere olmak üzere sadece iki ülke olduğunu varsayalım.
Diğer varsayımlar;
(1) heriki ülkede sadece buğday ve kumaş üretilmekte,
(2) (2) Üretim faktörü olarak sadece emek (işgücü) kullanılmakta.
(3) Amerika’ da 100 birim iş gücü, İngiltere’de ise 80 birim iş gücü bulunmaktadır.
(4) Amerika’da 1 birim iş gücü ile 12 birim buğday veya 2 birim kumaş , İngiltere’de
ise 1 birim iş gücü ile 6 birim buğday veya 5 birim kumaş üretilmektedir.
________________Amerika_____İngiltere______________
Buğday
12
2
Kumaş
6
5
.
5
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
4. Amerika’da buğday ile kumaş arasındaki değişim oranı
12 buğday=2 Kumaş veya 6 buğday=1 kumaş
İngiltere’de buğday ile kumaş arasındaki değişim oranı
6 buğday=5 Kumaş veya 1.2 buğday=1 kumaş
5. İki ülkede ticaret yapılmadan önce Amerika ve
İngiltere’de emek gücünün %70 ini buğday üretimine,
%30’uda kumaş üretiminde kullanılmaktadır.
6
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Dış Ticaretten Önce Üretilen Miktar
______Amerika____ İngiltere_____________
Buğday
70x 12=840
30x2=60
Kumaş
56x6=336
24x5=120
Toplam
1,176
180
Tabloda görüldüğü Amerika’da 1 birim iş gücü 12 birim
buğday üretilebilirken,İngiltere’de bir birim iş gücü
ancak 6 birimm buğday üretebilmektedir. Buğday
üretimi Amerika da İngiltere’den daha verimli
yapılmaktadır. Amerika’nın buğday üretiminde
İngiltereye üstünlüğü vardır.
7
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
İngiltere’de ise 1 birim iş gücü ile 5 birim kumaş
üretilirken,Amerikada 1 birim iş gücü ile 2 birim kumaş
üretilmektedir. Yani İngiltere’nin kumaş üretiminde
Amerika’ya göre mutlak üstünlüğü vardır.
O zaman Amerika buğday üretiminde, İngiltere’de kumaş
üretiminde uzmanlaşıp, mutlak üstünlükleri olan
ürünleri üretip ticaret yaparlarsa her iki ülkede bu
ticaretten karlı çıkar.
8
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Ticaretin her iki ülke için yararlı olabilmesi için
buğday ile kumaş değişim oranını ifade eden ticaret
haddinin tanımlanması gereklidir.
Dış ticaret haddinin 2 buğday=1kumaş(2/1=2)
varsayalım.
Ayrıca bu dış ticaret haddi çerçevesinde
İngiltere’nin üreteceği 400 birim kumaşın 170
biriminin Amerika ya satıldığını ve karşılığında
2x170 =340 birim buğday satın aldığını varsayalım
9
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Uzmanlaşma ve Dış Ticaretten Sonra
Buğday
Kumaş
Amerika
860
170
(İngilte’nin
ihracatı/
Amerika’nın
ithalatı
İngiltere
340
(Amerika’nın
ihracatı/
İngiltere’nin
ithalatı)
230
Toplam
1,200
(Amerika
üretiyor)
400 (İngiltere
üretiyor)
10
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Uzmanlaşma ve Dış Ticaretten Sonra Kazanç
Buğday
Kumaş
Amerika
860-840=20
170 -60=110
İngiltere
340 -336=4
230 -120=110
Toplam
1200-1176=24
400-180=220
11
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
Diğer Bazı Teoriler:
Dış ticaretin ülkelerin refah düzeyini nasıl artırdığını açıklayan
başka teoriler de vardır:
1. Ülkelere sağladığı daha fazla rekabet
2. Ölçek ekonomilerinden daha fazla yararlanma
3. Tüketicilerin tüketeceği daha fazla mal ve hizmet
çeşitlerinin bulunması
12
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
1. Daha Fazla Rekabet:
Kapalı ekonomilerde (dış ticarete kapalı) veya çok düşük
düzeyde ticaret yapan ekonomilerde, sınırlı sayıdaki yerli
firmalar anlaşarak rekabete girmeyerek genelde pahalı ve
kalitesiz mal üretirler.
Bir ülke dış ticarete ne kadar ağırlık verirse, yabancı
firmaların rekabetine o kadar açık olacaktır. Bu durumda,
yerli firmalar yabancı firmalarla rekabet edebilmek için daha
ucuz ve daha kaliteli mallar üretmeye zorlanacaklardır.
13
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
2. Ölçek Ekonomilerinden Daha fazla Yararlanma:
Üretim miktarı arttıkça, birim başına maliyet düşmektedir.
Birçok sanayi sektöründe daha ucuza üretebilmek için
daha büyük ölçeklerde üretim yapmaya ve bunun için de
daha büyük pazarlara ihtiyaç vardır.
İç pazarın yetersiz olduğu durumda, dış pazarlar ölçek
ekonomilerinden yararlanabilme olanağını yaratır.
Dolayısı ile küçük ülkeler büyük ülkelere göre dış ticarete
daha fazla ihtiyaç duyarlar.
Çünkü: Rekabet olmadığı durumda, ölçek ekonomileri
14
dolayısıyla monopolleşme artar.
ÜLKELER NEDEN BİRBİRLERİYLE TİCARET YAPAR
3. Daha Fazla Mal ve Hizmet Çeşidi:
Dış ticaret sayesinde, tüketicilere daha fazla mal ve
hizmet çeşidi tüketme imkanı sağlanır. Bu da tüketicilerin
refahına katkıda bulunur.
15
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
•
Serbest ticaretin ülkelere sağlayacağı yararları anlattık.
Ancak, gerçek hayatta ülkeler bazı nedenlerden dolayı dış
ticareti kısıtlayıcı uygulmalarda bulunurlar.
•
Dış ticareti kısıtlayacı uygulamalar dört ana başlık altında
incelenebilir;
1. Gümrük tarifleri
2. İthalat kotaları
3. İthalat yasakları
4. Diğer kısıtlayıcı uygulamalar
16
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
1. Gümrük Tarifleri: ithal veya ihraç edilen mallar üzerine
konan vergilerdir.
Pratikte, ihraç mallarına gümrük vergisi uygulanmasına
rastlanmazken, ithal malları üzerine konan vergiler yaygındır.
İthal mallarına uygulanan gümrük vergilerine gümrük
tarifeleri de denir.
İthal mallara vergi konmasının üç önemli nedeni:
- devletin vergiler sayesinde gelir sağlaması
- yerli üreticiyi koruması
- döviz giderlerini azaltması
17
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
Gümrük tarifeleri iki şekilde olabilir:
i. Spesifik (belirli) gümrük tarifeleri: ithal edilecek
mallardan alınacak gümrük vergileri belirli miktarlardadır.
(örnek ithal edilecek 72 ekran televizyon için gümrük
tarifesi TL 200 olması.)
ii. Ad valorem gümrük tarifeleri: gümrük tarifesi ithal
edilecek malın değerinin belli bir yüzdesi olarak belirlenir.
(örnek: ithal edilecek TL 50,000 Honda aracın gümrük
tarifesi %50 ise, alınacak gümrük vergisi TL 25,000 olacak.
18
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
2. İthalat Kotaları:
Devlet, belirli bir süre içinde ithal edilecek bazı mallar için
miktar veya değer olarak sınırlandırmalar getirirse, bu
sınırlandırmalara ithalat kotaları denir.
Devlet ayrıca, Kota çerçevesinde ithal edilen maldan
gümrük vergileri de alabilir.
İthalat kotalarının çeşitleri:
- Global kota
- Tahsisli ithalat kotası
- Gümrük tarife kotası
19
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
- Global Kota:
İsteyen ithalatçı istediği ülkeden kota dolana kadar sözkonusu
maldan ithal edebilir.
- Tahsisli İthalat Kotası:
Sözkonusu mali ithal etmek için, ithalatçı kotadan pay almak
için ilgili makama başvurur ve kota belli kriterlere göre kişiler
arasında dağıtılır. İthalatçılar, kota paylarına göre ithalat
yaparlar.
- Gümrük Tarife Kotası: Belli bir değere ulaşına kadar ithal
edilen maldan hiç gümrük vergisi alınmaz veya normal gümrük
tarifesi uygulanır. Kota dolunca, ithal edilecek mal için
yükseltilmiş gümrük tarifesi uygulanır.
20
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
3. İthalat Yasakları:
Doğrudan bazı malların ithalatına izin verilmemesidir. Bu
uygulama özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülür.
Önemli Nedenleri:
- ithalat için döviz yetersizliği
- ithal ikamesi yoluyla yerli sanayinin korunması çabası
İthalat yasakları dış ticareti kısıtlayıcı politikalar içinde en
olumsuz politikadır.
21
DIŞ TİCARETİ KISITLAYICI UYGULAMALAR
4. Diğer kısıtlayıcı Uygulamalar:
- Gönüllü İhracat Kısıtlamaları:
İhracatçı ülkenin ithalatçı ülkeye ihraç ettiği bir veya bazı
malları gönüllü olarak kısıtlamasıdır.
- Halkın Sağlığının ve Güvenliğinin Korunması;
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki ticarette
görülür. Gelişmiş ülkeler halkın sağlığı bakımından
gelişmekte olan ülkelerden bazı ürünlerin sağlığa uygun
üretilmediği nedeniyle bu ürünlerin ithalini yasaklarlar.
22
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNE VE ALEYHİNE
GÖRÜŞLER
Dış ticaret kısıtlamalarına eleştiriler aşağıda özetlenmiştir:
1. Yeni Doğan Sanayi Gerekçesi
2. Ulusal Güvenlik Gerekçesi
3. İstihdamın Korunması Gerekçesi
4. Ödemeler Dengesindeki Açıkların Kapatılması
Gerekçesi
23
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNDE VE
ALEYHİNDE GÖRÜŞLER
1. Yeni Doğan Sanayi (infant industry) Gerekçesi: (Başarısız)
Gelişmekte olan ülkeler, yeni kurulan sanayilerini gelişmiş
ülkelerin deneyimli sanayilerine karşı korumak için, dış
ticareti kısıtlayarak, korumaya çalışırlar. Buna Yeni Doğan
Sanayi (infant industry) gerekçesi denilmektedir. Buna
göre, bir bebeğin anne-baba korumasına grek duyduğu gibi
gelişmekte olan ülkelerin yeni kurulan sanayilerinin de aynı
şekilde gelişinceye kadar dış rekabetten korunmaya ihtiyacı
vardır. Bu yüzden ithalattan kısıtlamalarına gerek vardır.
Bu görüşe karşı çıkan görüş ise, yeni kurulan sanayiye
“bebek” muamelesi yapılırsa, sanayi hiçbir zaman gelişemez
24
(hep bebek kalır) ve hep pahalı, kalitesiz ürünler üretir.
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNDE VE
ALEYHİNDE GÖRÜŞLER
1.
Ulusal Güvenlik Gerekçesi:
Özellikle gelişmiş ülkeler, ulusal savunmada dışa bağımlı
olmak istemezler. Be nedenle, savunma sanayisini korumak
için askeri araç gereçlerin ithalatına kısıtlama koyarlar.
Aynı şekilde, stratekik nedenlerle, yurt içinde üretilen askeri
malların ihracatına da kısıtlama koyabilirler.
Ancak, ölçek ekonomileri ve araç gereçlerin yeni teknoloji ile
üretilmesi bakımından bu sahada ticaret kısıtlamalarında
dikkatli olarak, dost ülkelerle işbirliği yapmak suretiyle dış
ticaretin faydalarından yararlanmak önemlidir.
25
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNDE VE
ALEYHİNDE GÖRÜŞLER
1.
İstihdamın korunması Gerekçesi:
Gelişmekte olan ülkeler, ucuz emek kullanarak bazı sanayi
ürünlerini ucuza üretebilmektedirler. Daha ucuza ürettikleri
bu malları gelişmiş ülkelere ihraç etmeleri o sanayi dalları
için tehdit oluşturur, daha ucuz mallarla rekabet
edemeyeceğinden işsizliğe neden olur.
Bu nedenle, gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerden
emek yoğun mallara ithalat kısıtlamaları uygulayarak,
istihdamı korurlar.
Emek yoğun mallar, tekstil, deri ürünleri, oyuncak, bisiklet
gibi ürünlerdir.
26
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNDE VE
ALEYHİNDE GÖRÜŞLER
Bu görüşe eleştiriler:
Gelişmekte olan ülkelerin sanayi ürünlerine ithalat
kısıtlaması getirilmesi, gelişmekte olan ilkelerin
ekonomilerini olmsuz etkileyecek → işsizlik artacak →
ekonomi yavaşlayacak → onlar da gelişmiş ülkelerden
yaptıkları ithalatı kısacaklardır. Bu durumda heriki taraf
zararlı olacaktır.
Sonuç olarak, gelişmekte olan ülkeler emek yoğun malların,
gelişmiş ülkeler de sermaye ve teknoloji yoğun malların
üretimine ağırlık vermelidirler. Bu durumda, heriki taraf
kazançlı olacaktır.
27
DIŞ TİCARETİ KISITLAMALARI LEHİNDE VE
ALEYHİNDE GÖRÜŞLER
4. Ödemeler Dengesindeki Açıkların Kapatılması Gerekçesi:
Gelişmekte olan ülkeler, mal ve hizmet ticaretini kapsayan cari
işlemler dengesinde genellikle açık verirler. Cari işlemler açığı
döviz yetersizliği anlamına gelmektedir.
Cari işlemler açığı dış borç ve/veya yabancı yatırım ile
kapatılabilir.Bunu yapamıyorlarsa, ithalatı kısmak suretiyle
döviz ihtiyaçlarını azaltmaya çalışacaklardır.
Bu gerekçeye eleştiri: karşılaştırmalı üstünlük teorisi ile
açıklanan ticaretin yararlarından fayda elde edilemeyecektir.
Halbuki, gelişmekte olan ülkelerin büyümeleri ve kalıkınmaları
28
için sermaye ve ara malların ithal edilmesi önemlidir.