Kimya 9. Sınıf 2. Ünite BİLEŞİKLER

BİLEŞİKLER
2. Ünite
1. Bölüm:
Bileşikler Nasıl Oluşur?
Bazı elementlerin elektron
dizilimi
1.1. Elementlerin Elektron AlmaVerme-Ortaklaşma Eğilimleri
Bileşikler, atomların elektron alma-verme
veya ortaklaşa kullanma eğilimleri sonucu
mu oluşurlar?
 Bileşiklerin oluşmasının elektron dizilimi ile
ilişkisi var mıdır?

Sorular
Hangi elementlerin atomları elektron
almaya eğilimlidir?
 Hangi elementlerin atomları elektron
vermeye eğilimlidir?
 Hangi elementlerin atomları elektronlarını
ortaklaşmaya eğilimlidir? Neden?

Bağ Yapma – Elektron Dizilimi
İlişkisi

Atomların elektron alma, verme ya da
ortaklaşa kullanma eğilimini belirlemek için
elektron dizilimine bakılır.
Elektron alma-verme ilişkisi
Son katmanındaki elektron sayısı soy
gazın son katmanındaki elektron sayısına
yakın olan VA, VIA, VIIA grubundaki
atomların çoğunluğu elektron alır.
 Son katmanında elektron sayısı 1, 2 ve 3
olan IA, IIA ve IIIA grubu atomlar (Hidrojen
hariç) elektron verme eğilimindedir.

Elektron Ortaklaşa Kullanma



Bor, Karbon ve Kükürt elektronlarını genellikle
ortaklaşa kullanma eğilimindedir.
Karbonun birinci katmanında 2, ikinci
katmanında 4 elektron vardır. Karbon 4 elektron
alabilir ya da 4 elektron verebilir. Ancak bileşik
oluşurken bu durum gözlenmez.
Çünkü karbon atomunun elektronlarını ortaklaşa
kullanma eğilimindedir.
Elektron alma-verme eğilimi




Periyodik Tablo’nun sol tarafındaki elementler (metaller)
elektron verme eğilimindedir.
Periyodik Tablo’nun sağ tarafındaki elementler
(ametaller) elektron alma eğilimindedir. (Oksijen, Flor,
Klor, Brom, İyot…)
Soy gazların son katmanları elektronlarla tamamen
doludur. Kararlı elektron düzenlerine sahiptirler.
Diğer elementler de elektron alarak-vererek veya
ortaklaşarak elektron düzenlerini soy gaz elektron
düzenine benzetirler.
Katman Elektron Dizilimi
Katman Elektron Dizilimi
Katman Elektron Dizilimi
Katman Elektron Dizilimi
Periyodik Tablo
Periyodik Tablo’da Gruplar




IA, IIA, IIIA grubu elementlerinin son katmanında
sırasıyla 1, 2 ve 3 elektron vardır.
Periyodik cetvelin sol tarafındaki elementler
elektron verme eğilimindedirler.
VIA grubu elementlerinin son katmanında 6
elektron vardır. İki elektron aldıklarında -2 yüklü
olurlar. Soy gaz elektron düzenine benzerler.
VIIA grubu elementlerinin son katmanında 7
elektron vardır. Bir elektron aldıklarında -1 yüklü
olurlar. Soy gaz elektron düzenine benzerler.
Soy Gazlar




Kimyasal olaylara karşı son
derece isteksizdirler.
Erime ve kaynama noktaları
oldukça düşüktür.
Helyumun kaynama noktası
-269 0C’dir.
Gaz halinde bulunurlar.
Kararlı elektron düzenine
sahiptirler.
Soy Gaz
Elektron dizilimi
He
2
2
Ne
10
2, 8
Ar
18
2, 8, 8
1H, 3Li, 11Na, 19K, 37Rb, 55Cs, 87Fr
Alkali Metaller
IA
1
H
3
Li
1 e-
Soy
Gaz
Elektron dizilimi
2
He
2
2
2, 8
Ne
10
2, 8
2, 8, 8
Ar
18
2, 8, 8
Elektron
dizilimi
verdikerinde Soy Gaz
elektron dizilimine
benzerler
1
2, 1
11
2, 8, 1
Na
19
2, 8, 8, 1
K
Alkali Metallerin Özellikleri






IA grubu elementleridir.
Hepsinin son katmanında bir elektron vardır.
Son katmanlarındaki 1 elektronunu verme
eğilimindedirler.
Aktif metaller olarak bilinirler.
Isı ve elektriği iyi iletirler.
Erime noktaları Hg ve Ga hariç bütün
metallerinkinden düşüktür.
Toprak Alkali Metaller
IIA
4
Be
12
Mg
20
Ca
Elektron
dizilimi
2, 2
2, 8, 2
2, 8, 8, 2
2 everdiklerinde Soy Gaz
elektron dizilimine benzerler
2
Soy Gaz
Elektron dizilimi
2
He
2
2, 8
10
Ne
2, 8
2, 8, 8
18
Ar
2, 8, 8
Toprak Alkali Metaller





IIA grubu elementleridir.
Hepsinin son katmanında iki elektron vardır.
Son katmanlarındaki 2 e- verme eğilimindedirler.
Alkali metallere göre tepkimeye girme eğilimi
daha azdır.
Erime ve kaynama noktaları daha düşüktür.
Halojenler





VII A grubu elementleridir.
Elementel hâlde 2 atomlu moleküller halinde
bulunurlar. (F2, Cl2, Br2, I2)
Bileşik oluştururken elektron alma
eğilimindedirler.
Oda koşullarında F2, Cl2 gaz, Br2 sıvı, I2 katıdır.
Grupta yukarıdan aşağıya indikçe erime ve
kaynama noktaları artar.
1.2. İyon Yükü ve Yükseltgenme
Basamağı



Yüksüz atomda, proton sayısı elektron
sayısına eşittir.
Atomlar, kararlı hâle gelebilmek için kendine en
yakın soy gaz elektron düzenine erişmeye
çalışır. Bunun için ya elektron alır ya da verirler.
Atom tek katmanlıysa katmanda iki elektron
bulunduğunda kararlıdır (dublet kuralı).
…
Atom birden fazla katmana sahipse, son
katmanında 8 elektron bulunduğunda
kararlıdır (Oktet kuralı).
 Yüksüz bir atomdan elektron alış-verişi
sırasında proton ve nötron sayısı
değişmez. Elektron sayısı değişir.
 Bir atom elektron veriyorsa pozitif (+)
yüklü olur.

…
İyon Bir atom elektron alıyorsa negatif (-)
yüklü tanecikler oluşturur.
 Pozitif ve negatif yüklü taneciklere iyon
denir. yükü, element sembolünün sağ üst
köşesine yazılır.
 Na+, F-, Mg2+, O2
…
SO3, N2O5 gibi bileşiklerde iyon yükü terimi
kullanılamaz. Çünkü burada iyon yoktur.
Suda serbest iyonlar oluşturmazlar.
 Bu yüzden bu atomlarda iyon yükü yerine
yükseltgenme basamağı kullanmak
uygundur.
 Bütün atomlarda yükseltgenme basamağı
kullanılabilir.

Elektron sayıları - yükseltgenme
basamağı arasındaki ilişki
Yükseltgenme
Basamağı
Son Katmandaki esayısı
Grup No
(Değerlik e- sayısı)
6C:
2, 4
+4, -4
4
4A
7N:
2, 5
-3
5
5A
8O:
2, 6
-2
6
6A
9F:
2, 7
-1
7
7A
11Na:
2, 8, 1
+1
1
1A
20Ca:
2, 8, 8, 2
+2
2
2A
+3
3
3A
13Al:
2, 8, 3
Yükseltgenme Basamaklarının
Hesaplanması
IA grubu elementleri +1, IIA grubu
elementleri +2, IIIA grubu elementleri +3
yükseltgenme basamağına sahiptir. Li+,
Na+, K+, Be2+, Mg2+, Ca2+, Al3+
 Bileşiklerde Oksijenin yükseltgenme
basamağı -2’dir. Peroksitlerde (H2O2,
Na2O2,…) -1, OF2 bileşiğinde +2’dir.

Hidrojen bileşiklerinde genellikle +1’dir.
Hidrürlerde (NaH, MgH2,…) -1’dir.
 Tüm bileşiklerde atomların
yükseltgenme basamakları toplamı
SIFIRdır.

H2SO4’te S’ün yükseltgenme
basamağı kaçtır?
: 2.(+1) + 1.(a) + 4.(-2) = 0
2 + a –8 = 0
a-6=0
a = +6
K2Cr2O7’te Cr’nin yükseltgenme
basamağı kaçtır?
: 2.(+1) + 2.(a) + 7.(-2) = 0
2 + 2a –14 = 0
2a - 12 = 0
2a = +12
a = +6
Na2CO3’te C’un yükseltgenme
basamağı kaçtır?
: 2.(+1) + 1.(a) + 3.(-2) = 0
2 + a –6 = 0
a-4=0
a = +4
Aşağıdakilerin yükseltgenme
basamaklarını bulalım.
KMnO4
Fe2(SO4)3
CuCl2
Mg3N2
Ni(NO3)2
CaS
K2CrO4
MnO
MnO2
PbO
PbO2
FeO ve Fe2O3’ün Yükseltgenme
basamakları
FeaO2a + (-2) = 0
a = +2
Bazı elementlerin birden fazla yükseltgenme
basamakları vardır.
Bazı bileşiklerde elementler oktet
kuralına uymaz.
NaCl
 HClO
 HClO2
 HClO3
 HClO4

-1
+1
+3
+5
+7
İYONİK
BİLEŞİKLER
İYONLARDAN
BİLEŞİK OLUŞUMU
Atomlar bağ oluşturmak üzere biraraya
geldiklerinde, çekirdeklerindeki en uzak
elektronlarla etkileşir.
 Kimyasal bağlarda en dış tabakadaki
elektronlar etkindir. Bunlara değerlik
elektronları denir.
 Atomların değerlik elektronları grup
numaralarına eşittir.

Lewis yapısı




Dış tabakadaki her bir elektron bir nokta ile
gösterilir.
Değerlik elektronları sayısı dörtten azsa
elementin etrafına teker teker yazılır.
Değerlik elektronları sayısı dörtten fazlaysa tek
noktaların yanına bir nokta konulur.
Elektron sayısı sekizden fazla olamaz. Oktet
kuralı
Lewis yapısının
atom ve iyonlar için kullanımı
İyonlardan Bileşik Oluşumu
Anyonlar
Katyonlar
+1 yüklü
+2 yüklü
+3 yüklü
H+
Hidrojen
Be2+
Berilyum
Al3+
Alüminyum
Li+
Lityum
Mg2+
Magnezyum
Cr3+
Krom (III)
Na+
Sodyum
Ca2+
Kalsiyum
As3+
Arsenik (III)
K+
Potasyum
Zn2+
Çinko
Sb3+
Antimon (III)
Cu+
Bakır(I)
Cu2+
Bakır (II)
Bi3+
Bizmut (III)
Ag+
Gümüş
Fe2+
Demir (II)
Fe3+
Demir (III)
Hg2+2
Civa (I)
Hg2+
Civa (II)
NH4+
Amonyum
Cd2+
Kadmiyum
Sn4+
Kalay (IV)
H3O+
Hidronyum
Ni2+
Nikel
Pb4+
Kurşun (IV)
+4 yüklü
BİLEŞİK FORMÜLLERİNİN YAZILMASI
1.
2.
3.
Önce pozitif yüklü iyon, sonra negatif
yüklü iyon yazılır.
Bileşikteki iyon yükleri toplamı sıfır
olmalıdır.
Katsayılar en küçük tamsayı olacak
şekilde yazılmalıdır. Mg2S2 değil MgS
(Peroksitler hariç- H2O2…)
Bileşik Formüllerinin Yazılması
Xn+ ve Ym+ arasında bileşik oluşumu
Çaprazlama




Fe2O3 bilesiginde Demir (Fe) atomunun 2 tane,
Oksijen (O) atomunun ise 3 tane olduğu görülür.
Çok atomlu iyonlara kök denir.
Eğer bileşik içerisinde kök varsa parantez
içerisine alınır. Örneğin, Fe2(CO3)3 bilesiginde
2 tane Fe atomu ile 3 tane CO3- iyonunun
bulunduğu anlaşılır.
Kök, bileşikte bir tane ise paranteze alınmaz.
MgSO4 , Na2CO3, KNO3 gibi.
Oluşan bileşiklerin formüllerini yazınız.
Metal – Ametal
Bileşiklerin
isimlendirilmesi
BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI

1.
2.
Bileşikler içerdikleri element türüne
göre ikiye ayrılırlar:
Metal – Ametal Bileşikler
Ametal – Ametal Bileşikler
Ametaller
Metal-Ametal Bileşiklerin
Adlandırılması
Genel Formül:
Metalin Adı + Ametalin Adı
…Metal-Ametal Bileşiklerin Adlandırılması
Hidrojen (H-) sonda ise HİDRÜR
 Oksijen (O2-) sonda ise OKSİT
 Kükürt (S2-) sonda ise SÜLFÜR
 Azot (N3-) sonda ise NİTRÜR
 Fosfor (P3-) sonda ise FOSFÜR
 F-, Cl-, Br-, I- sonda ise –ÜR eki kullanılır.

Metalin Adı + Ametalin Adı
MgF2
Metal
Magnezyum
Ametal / Kök
Florür
CaO
CaCl2
Kalsiyum
Kalsiyum
Oksit
Klorür
Mg3N2
Magnezyum
Nitrür
Al2S3
Alüminyum
Sülfür
Ca(OH)2
Kalsiyum
Hidroksit
Al2(SO4)3
Alüminyum
Sülfat
Metalin birden fazla
yükseltgenme basamağı varsa
Fe2+SO42-
Metal
Demir (II)
Ametal / Kök
Sülfat
Fe3+2(SO4)32-
Demir (III)
Sülfat
Cu+ClCu2+Cl2-
Bakır (I)
Bakır (II)
Klorür
Klorür
Mn27+O72-
Mangan (VII)
Oksit
Cr23+(SO4)32-
Krom (III)
Sülfat
Cr6+O32-
Krom (VI)
Oksit
Cr23+O32-
Krom (III)
Oksit
İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı
İyonik bileşikleri oluşturan birimler atomlar
değil iyonlardır.
 Anyon ve katyonlar elektriksel itme ve
çekme kuvvetlerini dengeleyecek şekilde
bir araya gelerek düzenli bir kristal örgü
yapısı oluşturur.

Sodyum Klorür’ün Kristal Örgü
Yapısı
NaCl
Birim hücre
İyonik yapılarda tekrarlayan birimlere
birim hücre denir.
 Kristal örgü yapısı nedeniyle yemek tuzu
olarak bilinen NaCl molekülü Na6Cl6
şeklinde yazılabilir. Fakat en sade şekilde
yazım kabul gördüğünden NaCl şeklinde
yazılır.

NaCl’ün suda çözünmesi
NaCl(k)  Na+(suda) + Cl-(suda)
Katı NaCl’ün suda çözünmesi
NaCl(k)  Na+(suda) + Cl-(suda)
CsCl’ün birim hücre gösterimi
MgBr2’nin Suda Çözülmesi
 MgBr2 (k)
(suda)
Mg2+(suda) + 2 Cl-
İyonik Bileşiklerin Özellikleri





İyonik bileşikler, iyonlar arasında kuvvetli
elektriksel çekim kuvveti olduğundan katı halde
bulunurlar.
Katı halde elektrik akımını iletmezler.
Eritildiklerinde ya da suda çözündüklerinde
elektrik akımını iletirler.
Erime ve kaynama sıcaklıkları çok yüksektir.
Sert ve kırılgandırlar.
Kovalent Bileşikler
2. Ünite 3. Bölüm
H2O molekülü
F-F (F2) molekülü
H-F (HF) molekülü
H-H (H2) molekülü
F-F (F2) molekülü
H2 molekül oluşumunun
Lewis yapısıyla gösterimi
Cl2 molekül oluşumunun
Lewis yapısıyla gösterimi
Eşleştirin
Kimyasal Bileşiklerin isimlendirilmesi
O2 molekülü
Oksijen atomunun son elektron katmanında altı elektronu vardır.
Oksijen atomu Lewis yapısı ile gösterildiğinde 4 tane ortaklaşmış elektronu,
İki tane de ortaklaşmamış elektronu vardır. Ortaklaşmamış elektronlar bağ
yapan elektronlardır.
O2 molekülünde bağa katılan elektron sayısı: 4
O2 molekülünde bağ yapmaya katılmayan elektron sayısı: 8
N2 molekülü
I2 molekülü
HCl molekülü
H2O molekülü
CO2 molekülü
C2H4 molekülü – İkili bağ
Değerlendirme
Kovalent Bileşiklerin Oluşumu