Gözlemsel Gökbilim: Brahe, Kepler, Galilei
advertisement
MSGSÜ Felsefe Bölümü 9 Mart 2011 Cemsinan Deliduman Batlamyus Kopernik Mars’ın ilmek hareketinin Güneş merkezli modelde açıklaması Antik çağda yapılan ve Araplar tarafından yapılan yeni gözlemler Kopernik’in evren modelini uydurmakta kullandığı verilerin çoğunu oluşturdu. Kendisi çok az ve pek doğru olmayan gözlemler yaptı. Kopernik’in kullandığı diğer veriler de kısmen yanlıştı. Hem evren modeli tam olarak doğru değildi, hem de onu bazı yanlış verilere uydurmaya çalışıyordu. Önemli ilerlemeler kaydetmeden önce, kapsamlı, hatası az ve güvenilir gözlemlere gereksinim vardı. Kepler “Kozmografik Gizem” (1596) isimli kitabında evrenin yasalarını geometri, gökbilim, müzik ve astrolojinin bir bileşimiyle elde etmeyi dener. Platonik Katılar Kepler’in düşündüğü, düzgün Platonik şekillerin her birini kürelere, biri diğerinin içinde olacak şekilde, peşi sıra yerleştirmekti. Bu Güneş’in merkezde olduğu altı eşmerkezli küre oluşturabilmek demekti. Kürelerin her biri o zaman bilinen altı gezegene karşılık bir yörünge içerecekti. Aslında doğru diye verilen bu anlamlı açıklama yanlıştır. Kepler’in zamanında gezegenlerin yörüngelerinin oranını doğru olarak vermemekteydi ve bugün biliyoruz ki altıdan daha çok gezegen vardır. Kepler, 1600’den 1606’ya kadar Brahe’nin verileriyle Mars’ın yörüngesini çembersel hareketlerin birleşimleriyle tam olarak uydurmayı denedi. Yayın sekiz dakikasına kadar uyum elde etti, ama veriler daha hassas olmasına karşın daha iyi bir uyum elde edemedi. “... Bundan sonra bu yolda kendi fikirlerime göre önden gideceğim. Çünkü, bu sekiz dakikayı ihmal edebileceğimize inansaydım, hipotezimi ona göre onarırdım. Fakat bunları ihmal etmek izin verilemez olduğu için, bu sekiz dakika gökbilimin tamamen yenilenmesine giden yolu işaret ediyor ...” Kepler’in yasalarını formüle etmesi yaklaşık yirmi yıl almıştır . Bu yasalar büyük oranda gözlemsel olarak ve deneme yanılmayla, gerilerinde anlaşılır bir kuram olmadan keşfedildiler. Bunlar Kepler’in uzun yıllar boyunca büyük miktarda veriyi çalışarak bulduğu düzenliliklerin kısa matematiksel özetleriydi. Bu nedenle Kepler yasalarını sentetik sonsal olarak nitelendirebiliriz. Gezegen Odak Güneş Eğer elipsin odak noktaları üst üste iseler çember elde edilir. Gezegen yörüngeleri dışmerkezliği çok küçük olan elipslerdir. Kuyrukluyıldız yörüngeleri ise dışmerkezliği büyük olan elipslerdir. Güneş l Merkez Güneş a: Yarı-majör eksen Çember Güneş Yarı-majör eksenin kübü Bu düz çizgi Kepler’in Periyot Yasasıdır. Yörünge periyodunun karesi Gezegenlerin yörüngeleri odaklarından birinde Güneş olan bir elipstir. 2) Gezegenden Güneş’e çizilen bir doğru gezegenin hareketi süresince eşit zamanlarda eşit alanlar tarar. 3) Bir gezegenin yörünge periyodunun (Güneş etrafında bir tam tur atmak için geçen zaman) karesi gezegenin Güneş’ten ortalama uzaklığının (yarı-majör eksenin uzunluğu) kübüyle doğru orantılıdır: T2 ile a3 orantılıdır. 1) © K. Yavuz Ekşi © K. Yavuz Ekşi Uğursuzluğun kaynağı olarak rasathane gösteriliyor. Takiyüddin ve çalışma arkadaşlarının rasathaneden meleklerin bacaklarını gözlediği dedikoduları ortaya atılıyor. Şeyhülislam (Ahmed Şemseddin Efendi): “Alttan delikli borularla meleklerin bacaklarını dikizlemek büyük günahtır”. © K. Yavuz Ekşi İhrac-ı Rasad meş'um perde-i esrarı felekiyeye küstahane itlak-ı cür'etin vehamet ve akibeti meczumdur. Hiçbir mülkde mübaşeret olunmadı ki ma'mur iken harap ve bünyan-ı devleti zelzelenak-i inkilab olmaya. Gözlem yapmak uğursuzluk getirir. Feleklerin sırlarını küstahça anlamaya çalışmanın vahim sonuçları çok açıktır. Gözlem yapılan hiçbir memlekette mamur devletin tahrip olmadığı ve devlet yapısının zelzeleye uğramadığı görülmemiştir. © K. Yavuz Ekşi Osman İbn Abdulmannân Bernard Varenius: Geographia Generalis Coğrafya Kitabı Tercümesi (1751) Eğer bir kimse kebap pişirmek isteyip bir şişe et taksa, makul ve münasip olan, kebabı ateşin etrafında döndürmektir; yoksa ateşi kebabın etrafında döndürmek değil. Gene de bu görüşün, mantıklı olsa da, semavî dinlere uymadığını dile getirmiştir. © K. Yavuz Ekşi Dünya merkezli sistem Güneş merkezli sistem Dünya dönüyorsa, nasıl oluyor da zıplayıp aynı yere düşüyoruz?
