Sosyal Yönü İle HIV

Sosyal Yönü İle HIV
VIII. Prof. Dr. Fethi Tezok Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Günleri
20-23 Mart 2008, Uludağ/Bursa
Uzm.Dr. Taner Yıldırmak
21 Mart 2008
HIV/AIDS (H/A) sosyal yapıda etkileri:
Afrika gerçeği-1

Halk sağlığı krizi



40 milyon HIV’linin %60’ı yani 25 milyonu
Sahra altı Afrika’da (SAA) yaşıyor
Bu bölgede HIV bulaş oranı yüksek ve kaynak
fakiri bir ortam var: sadece 1 milyon kişi ART
tedaviye ulaşabiliyor
2006 yılında yaklaşık 3 milyon Afrika’lı HIV ile
infekte olmuş
2
H/A sosyal yapıda etkileri:
Afrika gerçeği-2

İnsani trajedi




Çoğu üretken ve üreyebilen yaştaki milyonlarca
erişkin insanı AIDS öldürmüştür
2006 da 2 milyon kişi AIDS’den den ölmüştür
Tüm bölgede kadınlar erkeklerden daha fazla
infektedir ve bu epidemiyi daha da
kötüleştirmektedir
SAA’da 13 milyon civarı öksüz ve yetim vardır
3
H/A sosyal yapıda etkileri:
Afrika gerçeği-3

Ekonomik ve sosyal çöküş




İnsan kaynağının tükenmesiyle tüm
sektörlerde ekonomik büyüme yavaşlamış
Erişkinlerin kaybıyla hane halkı yoksullaşmış
kişilerin gelir ve servetleri azaldığından tıbbi
maliyetlerin artışına yol açıyor
Çocuklar için eğitim ve meslek edinme
koşulları ve nesiller arası bilgi beceri aktarımı
ortadan kalkmış
Yatırım imkanı kalmamış
4
H/A sosyal yapıda etkileri:
Afrika gerçeği-4

Kalkınma zorluğu



Fakirlik, açlık
İnsan kaynağı nicelik ve niteliğinde çöküş
Ağır ekonomik gelişme
AIDS
Fakirlik
5
H/A ve Eşitsizlik



Cinsiyet: AIDS’in kadın ve erkek arasında
orantısız bir etkisi vardır
Hassas gruplar
Kaynaklara erişimde eşitsizlik





Bireyler arası
Aileler arası
Sosyoekonomik gruplar arası
Bölgeler arası
Ülkelerarası
6
H/A cinsiyet boyutu

Erkek ve kadın açısından
Farklı prevelans oranları
 Farklı risk faktörleri
 Pandemi üzerine farklı etkileri var

7
Dünyada H/A ve cinsiyet

Erişkin H/A’ler arasında kadınların oranı
giderek artıyor





%41……….1997
%47……….2000
2000 yılında AIDS ölümlerinin %52 si ve yeni
infekte olanların %46’sı kadın
AIDS Avrupa’nın bazı şehirleri SAA ve Kuzey
Amerika’da 20-40 yaş arasındaki kadınlar
arasındaki ölümlerde ön sıralarda yer alıyor
Kadınlar erkeklere nazaran giderek daha
erken yaşlarda infekte oluyorlar
8
SAA’da görünenler



Yaşayan 24.5 milyon AIDS’li arasında %53’ü
kadın, bunlar dünyadaki H/A’li kadınların
%82’sini oluşturuyor
15-19 yaşları arasındaki kızlar erkeklerden 5-6
kat fazla infekte olmaktalar
Kadınlar biyolojik, sosyokültürel ve ekonomik
açıdan daha hassaslar
Her ülkenin kendi sosyokültürel yapısına göre cinsiyeti dikkate alan AIDS’e
karşı önleyici taktikler geliştirmesi gerekiyor
9
H/A’e karşı hassas gruplar





Irk ve etnik azınlıklar
Kadınlar
Madde kullanıcıları
Gay/Lesbian/Biseksüel/Cinsiyet değiştiren
Adölesanlar


Kadın
E&E
10
H/A
insan hakları ve güvenlik-1

Damgalanma ve ayrımcılık

Temel insan haklarının korunması



Sağlık, eğitim, iş, gizlilik, mahremiyet, özgür ve saygın
yaşayabilme, çocuk hakları..
Kadın ve göçmenlere ayrımcılık yapılmaması
Sosyal dışlanma



GIPA prensiplerine uyum
H/A önlenmesi, tedavi ve bakımında sivil, politik,
ekonomik sosyal hakların güvence altına alınması
Tedaviye erişimde eşitlik
11
GIPA
(The Greater Involvement of People Living with HIV)
Bir proje veya program değil, prensiplerdir.
HIV ile yaşayan kişilerin hakları ve sorumluluklarının
gerçekleşmesini amaçlar.
Kendi kararlarını verebilmelerini, yaşamlarını
etkileyecek karar süreçlerine katılımlarını sağlayarak
AIDS’e verilen tepkinin kalite ve etkinliğini artırmayı
hedefleyen prensiplerdir.

12
H/A
insan hakları ve güvenlik-2

Etik ve adli sorunlar



Tarama ve test politikalarının belirlenmesi
Halk sağlığı yaklaşımı & Hakları temel alan
yaklaşım
Çalışma ortamında ayrımcılıkla mücadele
13
İş hayatı
işe girişte HIV taraması yasal değil



Hastalığım öğrenildi işimden atıldım
Askerlik muaf belgemde HIV
yazdığından işe girme imkanım yok gibi
Patronuma da arkadaşlarıma da
söyledim iş yerim değiştirilmek üzere
HIV Pozitif Çalışma Hayatı, Hürriyet Gazetesi İK Pazar eki, 20 Ocak 2008,
14
Türkiye’de AIDS’e yanıt-1
ne yapılıyor, nasıl yapılıyor?





Ulusal AIDS komisyonu (UAK) 1996 ‘da kuruldu (12.
yılında)
Çok sektörlü bir yapı kamu kuruluşları yanında, sivil
kuruluşlar, ve meslek kuruluşları da temsil ediliyor
Başbakanlık adına SB başkanlığında yılda iki kez
toplanıyor. Türkiye Aile Planlaması Derneği (TAPD)
sekreteryasını yürütüyor
Ulusal AIDS programı geliştirilmiş. Daimi Temsil Komitesi
programın yürütülmesini izleyen teknik komitedir, ayda
iki kez toplanır
Ulusal Koordinasyon Komitesi (UKK) küresel fon
desteğiyle yürütülen HIVIAIDS önleme ve destek
programını izlemek amacıyla 2003’te kurulmuştur
15
Türkiye’de AIDS’e yanıt-2
Epideminin durumu*
( *UNGASS Indicators Country Report, Turkey, Reporting Period: Jan2006-Dec2007 )






H/A olgularının yaklaşık yarısı İstanbul’da
Olguların kümelenme gösterdiği alan 15-39
yaş arası erkekler
2004 yılında bildirilen olguların 1/3’ü kadın
2007 de ARV tedavi uygulanan hasta sayısı
800 civarında (%76 erkek, %24 kadın)
Ticari seks işçiliği salgının birincil tetikleyicisi
Yılda 24 milyon turist girişi, Avrupa’da
yaşayan 3,5 milyon Türk vatandaşı..
16
Türkiye’de AIDS’e yanıt-3

UAK halihazırda 2007-2011 Ulusal Stratejik eylem
planında yer alan ekinlikleri izlemektedir







Önleme
Tedavi
Danışmanlık
Sosyal destek
İzleme değerlendirme
Sektörler arası işbirliği
Türkiye 4. dönem küresel fondan 2005 yılından
başlayarak 3,8 milyon USD hibeden yararlanmıştır


13 STK tarafından 16 proje yürütüldü
14 Gönüllü danışmanlık ve test (GDT) merkezi kuruldu
17
Türkiye’de AIDS’e yanıt-4
H/A önleme ve destek programı

Küresel fon desteği ile yürütülen bu programla







Genel nüfus
Seks işçileri (Sİ)……%0.8
Erkeklerle seks yapan erkekler (ESE)……%1.2
Damar içi madde kullanıcıları (DMK)…….%1.5
Tutuklu hükümlüler
HIV’le yaşayanlar
Gibi incinebilir gruplara yönelik H/A hizmetlerini
güçlendirme ve yaygınlaştırma fırsatı bulunmuştur
GDT danışmanları eğitilmiş, polislere yönelik
bilgilendirme eğitimleri yapılmıştır
18
Türkiye’de AIDS’e yanıt-5

HAÖDP kapsamında
Uzmanlık derneğimiz Klimik tarafından


Bir proje yürütüldü
(İstanbulda Kayıtdışı Seks işçilerinde HIV/AIDS
Korunma Bilinci ve İsteğinin Yükseltilmesi )
Bir danışmanlık hizmeti verildi
(Emniyet Mensupları Eğitimi)
Ankara, İstanbul, İzmir, Trabzon ve Gaziantep’te 600
emniyet mensubuna eğitim verildi
19
İstanbulda Kayıtdışı Seks işçilerinde HIV/AIDS
Korunma Bilinci ve İsteğinin Yükseltilmesi




9 akran eğiticisi yetiştirildi, 27 kişiye akran
eğitimi verildi
13 saha görevlisi ile 1174 kayıtdışı Sİ’ne
ulaşılarak 2300 bilgilendirici ve 43410
koruyucu materyal dağıtıldı
258 kişiye anti HIV testi uygulandı 6 kişi
HIV (+) olarak doğrulandı
%2.32
112 Sİ üzerinde anket çalışması uygulandı
20
İstanbul Kayıt Dışı Seks İşçileri
Anket Çalışması, 2007
Amaçlar






Demografik özellikler
HIV/AIDS ve CYBH’ler hakkındaki bilgi düzeyi
Kondom kullanma alışkanlığı
Uyuşturucu kullanım oranı
Maruz kalınan şiddet ve ayrımcılık
Sağlık hizmetlerinden faydalanma durumu
hakkında bilgi toplanması
21
İstanbul Kayıt Dışı Seks İşçileri
Anket Çalışması, 2007
Anket Çalışması
 İstanbul bölgesi genelinde yürütüldü
 112 kayıtdışı seks işçisi ankete katıldı
 Gündüz ve gece yapıldı
 Saha görevlileri ve akran eğiticiler
tarafından yürütüldü
 Katılımcıların rızasıyla yapıldı
22
Sonuçlar-1
Katılımcıların Özellikleri









%29 Marmara Bölgesi
%14 Karadeniz Bölgesi
%6
Doğu Anadolu Bölgesi
%12 İç Anadolu Bölgesi
%3
Ege Bölgesi
%21 Akdeniz Bölgesi
%3
Yurtdışı
Yaş Dağılımı: 18-42 Yaş Ortalaması: 29
Medeni Durum: %96 bekar, %4 evli
23
Sonuçlar-2






Hedef kitlenin büyük bir çoğunluğu CYBH’ler ve HIV/AIDS
konusunda bilgilendirildiğini söylüyor, ancak bilgi düzeyi
yetersiz
CYBH hakkında bilgilendirildiklerini söyleyen kişiler
arasında geçmişte CYBH geçirip geçirmediğini bilmeyenler
çoğunlukta
HIV/AIDS konusunda endişe duyulmasına rağmen, çoğu
bulaş yolları hakkında yeterli bilgiye sahip değil ve risk
taşıyıp taşımadığından emin değil
Hedef kitlenin büyük bir çoğunluğu HIV testi yaptırmış.
Hedef kitlede periyodik aralıklarla HIV testi yaptırma
bilinci ve alışkanlığı oluşmuş
Uyuşturucu kullanım oranı yüksek değil, en çok esrar ve
exctacy kullanılıyor
24
Sonuçlar-3








Hedef kitlenin eğitim durumu sanıldığının aksine yüksek
Aile ve akrabalık ilişkileri devam ediyor
Kayıt dışı seks işçilerinin çoğu tek başına ve patronu
olmadan çalışıyor !!
Hedef kitlenin büyük bir çoğunluğunun başka gelir kaynağı
ve sağlık güvencesi bulunmamakta
Hedef kitlenin kondom kullanma bilinci ve alışkanlığı
yüksek
Korunma yöntemlerinin önemli olduğu bilinci yerleşmiş
Seks işçileri arasında CYBH’lerle ilgili olarak en yaygın
rastlanan gonore ve sifilis
CYBH geçirenlerin %100’ü doktor tedavisi gördüğünü
belirtmiş
25
Sonuçlar-3






En fazla cevap verilen sorular şiddet ve ayrımcılık
konusunda
Büyük bir çoğunluk şiddet ve ayrımcılığa maruz
kalıyor
Şiddet toplumun her kesiminden ve özellikle de
polis, müşteriler ve sevgililerden gelmekte
Çoğu en az ayda bir kez şiddete maruz kalmakta
Çoğu şiddete maruz kaldığında kimseden yardım
almadan kendi başının çaresine bakmakta
Şiddete maruz kalmamak için cinsel ilişkiye
zorlananların oranı oldukça yüksek
26
UNAIDS Ülke Analizi-1




Türkiye için HIV epidemi riski yüksek
2005’de olgular ikiye katlandı
Geçmiş yıllarda görülen düşük prevelans
AIDS’e verilen önemi azaltıyor
Halk hastalığı bir tehdit olarak görüyor
ama korunma önlemlerine yeterli
uyulmuyor
27
UNAIDS Ülke Analizi-2


Kaliteli araştırma, eğitim ve öğretim
programlarının geliştirilmesi, HIV
konusunda bilgi ve bilincin artırılmasına
acil ihtiyaç olduğu saptanmış
Küresel Fon Desteği ile hassas gruplarla
kurulan ilişkiler artırılmış
28
UNAIDS Ülke Analizi-3




Kadınlar ve gençler hassas gruplar
Resmi eğitim programları HIV hakkında çok
sınırlı bilgi içeriyor ve yaşam becerisini temel
almıyor
Gençlere yönelik üreme ve cinsel sağlık
servisleri bulunmuyor
AIDS’e karşı damgalanma ve ayrımcılık
bulunması nedeniyle hastalığın önlenmesi,
tedavisi, bakımı aşamalarında engel oluşuyor
29
UNAIDS Ülke Analizi-4
1.
2.
3.
Türkiye için üç temel zorluk
Bilimsel verilerin yetersizliği
AIDS’e düşük öncelik verilmesi
Önleyici metotlar konusunda halkın bilgi
edinme güçlüğü bulunuşu gösterilmiştir
30
Akşam Gazetesi, 16 Mart 2008
31
32
33
H/A ile yaşamak



Yaşamı tehdit etmesi yanında HIV/AIDS’
in sosyal yükü herhangi bir kronik
hastalıkla karşılaştırılamayacak kadar
ağırdır
Hastalığın asıl korkutucu tarafı budur
Tek başına kaldırılamayacak bu sosyal
yük psikolojik sorunları davet eder ve
hastalığın topluma maliyeti katlanarak
artar
34
HIV tanısı konulduğu zaman...




Kişinin duygusal yaşamı inkardan paniğe, intihar
düşüncesinden intihara varacak kadar etkilenebilir
Kişide endişe korku yanında suçluluk duygusunu
da artırmaktadır
Kendisini yabancılaşmış, terkedilmiş ve
reddedilmiş hisseder
Bir çok insan kendini sınırlanmış hisseder
yaşamında gelecek artık belirsiz gözükür
35


Hasta kişilerin yaşadığı stresin en büyük
bölümü ekonomik bağımsızlık ve ailesel
görevlerini yerine getirmesi konusunda
duyulan anksiyetedir
Suçluluk, kızgınlık, yalnızlık ve ölüm korkusu,
çaresizlik, bağımlılık, utanç, huzursuzluk,
sinirlilik, içine kapanma…. Gibi duygu durum
bozukluklarıyla baş edebilmek gerekir
36


Aile ve akran, arkadaş desteği çok önemli!
Hastalığın ilerlediği dönemlerde bu daha çok
hissedilmektedir
37