1. Kısım İNSAN HAKLARI KAVRAMI VE İNSAN HAKLARI HUKUKU

İçindekiler
Önsöz
5
Kısaltmalar
17
Giriş
19
1. Kısım
İNSAN HAKLARI KAVRAMI VE İNSAN HAKLARI HUKUKU
Bölüm 1
İNSAN HAKLARI KAVRAMI
I. TANIM VE T E R İ M M E S E L E S İ
A. Tanım
B. Terim Meselesi
21
21
21
II. İ N S A N HAKLARININ Ş A R T L A R I UNSURLARI VE B E L İ R L E Y İ C İ L E R İ
23
A. insan Haklarının Şartları
B. insan Haklarının Unsurları
C. Hak Kavramının Belirleyicileri
23
23
24
III. İ N S A N HAKLARININ N İ T E L İ K L E R İ
27
A. Evrensellik
B. Doğuştan Kazanılma
C. Mutlakhk
D. Vazgeçilmezlik
E. Bireye Ait Olma
F. Çoğunlukla Hürriyet Hakkı Olma
G. Temel Hak Olma
H. Devlete Karşı İleri Sürülen İddialar Niteliğinde Olma
İ. insan Haklarının Bütünlüğü
J. Yasalarca Korunma Zorunluluğu
27
31
31
31
32
32
35
36
37
39
IV. İNSAN HAKLARININ D İ K E Y VE YATAY E T K İ S İ
39
V. İNSAN HAKLARININ T A R İ H İ G E L İ Ş İ M İ VE P O Z İ T İ F HUKUKA G E Ç İ Ş İ
40
A. İnsan Hakları Düşüncesinin Tarihi Gelişimi
B. İnsan Haklarının Pozitif Hukuka Geçişi
40
44
VI. İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI
46
A. Kolektif- Bireysel Haklar A y r ı m ı
B. Temel Haklar - Temel Olmayan Haklar A y r ı m ı
C. Negatif Haklar - Pozitif Haklar
D. Yasal Haklar - Moral Haklar Ayrımı
46
47
48
49
insan Haklan Hukuku
8
E. Koruyucu Haklar-İsteme Hakları-Katılma Hakları Ayrımı
F. Klasik Haklar - Sosyal Haklar Ayrımı
G. Kişisel, Siyasi, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Ayrımı
H. Tarihî Gelişimine Göre İnsan Haklarının Sınıflandırılması
İ. Diğer Sınıflandırmalar
49
50
51
52
56
Bölüm 2
İNSAN HAKLARI HUKUKU
I. " İ N S A N HAKLARI HUKUKU" KAVRAMI
59
II. İ N S A N HAKLARI HUKUKUNUN KAPSAMI
59
III. İ N S A N HAKLARI HUKUKUNUN HUKUK DALLARI A R A S I N D A K İ Y E R İ
60
IV. İ N S A N HAKLARI HUKUKUNUN Ö Z E L L İ K L E R İ
60
V. İ N S A N HAKLARI HUKUKUNUN KAYNAKLARI
A. Milli Kaynaklar
1. Belgeler ve Fermanlar
2. Anayasalar
B. Uluslar arası Kaynaklar
1. Uluslararası İnsan Hakları Belgelerinin Özellikleri
2. Uluslararası İnsan Hakları Bildirge ve Sözleşmeleri
a. BM Uluslararası Sözleşmeleri ve Protokoller
b. Ayrımcılığın Önlenmesi ile ilgili Kaynaklar
c. Kadın Hakları
d. Çocuk Hakları
e. Kölelik, Kölelik-Benzeri Uygulamalar ve Zorla Çalıştırma
f. Vatansızlık ve Barınak ve Mülteciler
g. Savaş Suçları, İnsanlığa Karşı Suçlar ve Soykırım
h. Adalet Yönetiminde İnsan Hakları: Tutuklu veya Hükümlülerin Korunması
i. Göçmen İşçi ve Aile Üyelerinin Hakları
2. Bölgesel Sözleşmeler
a. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmeleri
b. Amerikalılar Arası insan Hakları Belgeleri
c. Afrika İnsan Hakları Belgeleri
C. Uluslar Arası Örf ve Adet Hukuku ve Hukukun Genel İlkeleri
D. Uluslar Arası Denetleme Organlarının Kararları
E. Öğreti ve Yargı Kararları
61
61
61
63
65
65
66
69
74
75
77
79
79
83
83
86
88
88
101
106
109
109
111
VI. İ N S A N HAKLARI HUKUKU NORMLARININ YORUMU
A. Yorum İlkeleri
B. Yorum Kaynakları
112
112
113
Bölüm 3
İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ VE SINIRLANMASI
I. İ N S A N HAKLARININ D Ü Z E N L E N M E S İ
A. Düzenleme Rejimleri
115
115
içindekiler
9
1. Önleyici Rejimler
2. Düzeltici Rejim
B. Değerlendirme
115
117
118
II. İ N S A N HAKLARININ SINIRLANMASI
A. Sınırlama Kavramı ve İnsan Haklarının Sınırlanması
B. Sınırlanması Mümkün Olmayan ve Olan Haklar
C. insan Haklarının Sınırlanması
D. Olağanüstü Yönetim Usulleri ve İnsan Hakları
1. Olağanüstü Yönetim Kavramı ve Tanım
2. Olağanüstü Rejime Geçiş Öğeleri
3. Sınırlama Ölçütleri
4. Bildirme Yükümlülüğü
E. Olağanüstü Yönetim Usullerinde İnsan Hakları
F. Çekinceler
118
118
119
121
138
138
140
146
147
147
151
2. Kısım
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
Bölüm 4
EŞİTLİK HAKKI VE AYRIMCILIK YASAĞI
I. EŞİTLİK HAKKI
A. Tarihi Gelişimi, Hukuki Niteliği ve Anlamı
B. Hakkın Ulusal ve Uluslar Arası Normlarda Düzenlenişi
C. Hakkın İçeriği
155
155
156
156
II. AYRIMCILIK Y A S A Ğ I
159
A. Kavram
B. Ayrımcılık Nedenleri
1. Cinsiyet Ayrımcılığı
2. Irk Ayrımcılığı
3. Din Ayrımcılığı
4. Dil Ayrımcılığı
150
161
161
163
164
167
Bölüm 5
KİŞİ HAKLARI VE ÖDEVLERİ
I. Y A Ş A M A , M A D D İ VE M A N E V İ V A R L I Ğ I N I KORUMA VE G E L İ Ş T İ R M E HAKKI
A. Yaşama Hakkı
1. Kavram ve Korunması
2. Sağlık Hakkı ile Bağlantısı
3. Yaşama Hakkının Başlangıcı
4. Yaşama Hakkına Müdahaleler
5. Yaşama Hakkının Sınırları
169
169
169
170
171
171
179
insan H a k l a r ı Hukuku
ıo
B. Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı
II. İ Ş K E N C E , İ N S A N L I K DIŞI VE A Ş A Ğ I L A Y I C I MUAMELE VEYA CEZAYA
U Ğ R A M A M A HAKKI
A. Genel Olarak
B. İşkence, Zalimane, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele/Ceza
1. İşkence
2. Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Ceza
3. İşkence, Zalimane, İnsanlık - Dışı veya Aşağılayıcı Muamele Teşkil Eden Haller
'
1
1
7
9
9
1 7 9
180
1 8 1
182
186
III. KİŞİ H Ü R R İ Y E T İ VE G Ü V E N L İ Ğ İ HAKKI
186
A. Kavram
186
B. Hakkın Kapsamı
186
1. Herkes Kişi Hürriyeti ve Güvenlik Hakkına Sahiptir
186
2. Hiç Kimse Keyfi Olarak Yakalanamaz veya Tutuklanamaz
187
3. Hiç Kimse Kanunun Öngördüğü Sebepler ve Usuller Dışında Hürriyetinden Yoksun Kılınamaz 188
IV. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİ HAKKI VE KORUNMASI
A. Kavram ve Pozitif Hukukta Özel Hayatın Gizliliği
B. "Sır", "Giz" Kavramları
C. Özel Hayatın Gizliliği Hakkının Kapsamı ve Korunması
1. Hiç Kimsenin Keyfi ve Hukuka Aykırı Müdahalelere Tabi Tutulamaması
2. Kişinin Özel Hayatı
3. Şeref ve Haysiyete Karşı Hukuka Aykırı Saldırılardan Korunma Hakkı
4. Aile Hayatı
5. Konut Dokunulmazlığı
6. Haberleşme Hürriyeti
D. Hakkın Sınırlanması
V. Y E R L E Ş M E VE SEYAHAT HAKKI VE H Ü R R İ Y E T İ
A. Kavram
B. Hakkın Kapsamı
1. Ülke İçinde Seyahat Hakkı
2. Ülke İçinde Oturmak için Bir Yer Seçme Hakkı
3. Ülkeden Çıkma Hakkı ve Hürriyeti
4. Kendi Ülkesine Giriş Hakkı
C. Yerleşme ve Seyahat Hakkı ve Hürriyetinin Sınırları
19a
194
195
196
196
196
209
210
212
213
215
216
216
216
217
217
218
220
221
VI. D Ü Ş Ü N C E , V İ C D A N VE D İ N , D Ü Ş Ü N C E L E R İ A Ç I K L A M A VE YAYMA
ÖZGÜRLÜKLERİ
223
A. Düşünce Hürriyeti
1. Kavram, Önemi ve İnsan Hakları Arasındaki Yeri
2. Pozitif Hukukta Düzenlenişi
223
223
224
B. Din ve Vicdan Hürriyeti
1. Kavram ve Önemi
2. Din ve Vicdan Hürriyetinin Kapsamı
a. Bir Din veya inanca Sahip Olma Hürriyeti
b. Dini İnanç ve Kanaatlerini Açıklama ve Yayma Hürriyeti
225
225
225
225
226
içindekiler
c. ibadet Etme, itaat, Uygulama ve Öğretme Hürriyeti
d. Ailelerin Kendi Kanaatlerine göre Çocuklarına Dini ve Ahlaki Eğitim Sağlama Hürriyeti
3. Türkiye'de Din ve Vicdan Hürriyeti
C. ifade (Düşünceleri Açıklama ve Yayma) Hürriyeti
1. Anlamı ve Muhtevası
2. Haber (Bilgi) ve Düşünce Alıp Verme Hürriyeti
3. Bilgi ve Düşünceleri ifade Hürriyeti
226
227
228
230
230
231
241
D. İfade Hürriyetinin Sınırları
242
VII. TOPLANTI VE G Ö S T E R İ Y Ü R Ü Y Ü Ş Ü D Ü Z E N L E M E , Ö R G Ü T L E N M E HAK VE
HÜRRİYETLERİ
A. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı ve Hürriyeti
1. Kavram
2. Hakkın Unsurları
B. Örgütlenme Hürriyeti
1. Kavram
2. Örgütlenme Hürriyetinin Kapsamı
a. Dernek Kurma Hakkı ve Hürriyeti
b. Sendika Kurma ve Sendikalara Üye Olma Hakkı
3. Örgütlenme Hakkının Sınırlanması
243
243
243
244
245
245
246
246
249
249
VIII. HAK ARAMA H Ü R R İ Y E T İ VE A D İ L YARGILANMA HAKKI
A. Hak Arama Hürriyeti
B. Adil Yargılanma Hakkı
1. Tanım ve Pozitif Hukuk
2. Adil Yargılama Hakkının İçerdiği Haklar
a. Hukuken Kurulmuş Yetkili, Bağımsız ve Tarafsız Bir Yargı Yerinde Yargılanma Hakkı
b. Kişilerin Mahkeme ve Hukuk Önünde Eşitliği
c. Makul bir Süre İçinde Yargılanma Hakkı
d. Adil Muhakeme Hakkı
e. Aleni (Açık) Muhakeme Hakkı
f. Ceza Kanunlarının Geriye Yürümezliği ve Çifte Yargılama Yasağı
g. Suçsuzluk (Masumiyet) Karinesi
h. Duruşmalarda Hazır Bulunma Hakkı
i. Aleni (Açık) Karar Hakkı
j. Temyiz Hakkı
C. Sınık Hakları
1. Yalnızca Sanıklara Tanınan Haklar
2. Tutuklu Sanıklara Tanınan Haklar
D. Hapishanelerde İnsan Hakları
IX. AZINLIK HAKLARI
A. Azınlık Kavramı
B. Azınlık Haklarının Tarihçesi
C. Uluslar Arası Belgelerde Azınlık Hakları
D. AB ve Azınlıklar
E. Türkiye'de Azınlık Hakları
L
in
250
250
250
250
251
251
257
257
258
259
260
261
262
263
264
264
264
269
272
274
274
275
276
280
280
Bölüm 6
EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR
I. E K O N O M İ K HAKLAR
A. Kavram ve Tanım
B. Başlıca Ekonomik Haklar
1. Mülkiyet Hakkı
2. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
2
8
3
283
285
2 8 5
288
II. SOSYAL HAKLAR
A. Kavram, Tarihi Gelişimi ve Özellikleri
B. Başlıca Sosyal Haklar
1. Çalışma Hakkı ve Ödevi
2. Sağlık Hakkı
3. Çevre Hakkı
4. Asgari Yaşam Koşullarına Sahip Olma Hakkı
5. Sosyal Güvenlik Hakkı
6. Kolektif (Toplu) Sosyal Haklar
a. Sendika Kurma Hakkı
b. Toplu İş Sözleşmesi Hakkı
c. Grev ve Lokavt Hakkı
III. K Ü L T Ü R E L HAKLAR
A. Kavram ve Tanım
B. Başlıca Kültürel Haklar
1. Eğitim ve Öğretim Hakkı ve Ödevi
2. Bilim ve Sanat Hürriyeti
3. Kitle İletişim Özgürlükleri
a. Basın Hürriyeti
b. Düzeltme ve Cevap Hakkı
c. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı
d. Basın Araçlarının Korunması
e. Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı
289
289
291
291
295
299
303
308
311
312
312
313
314
314
315
315
321
322
322
323
324
324
325
Bölüm 7
SİYASİ HAKLAR
I. KAVRAM.....
327
II. BELLİ B A Ş L I S İ Y A S İ HAKLAR
A. Vatandaşlık Hakkı
B. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları
1. Seçme ve Seçilme Hakkı
a. Seçilme Hakkı
2. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Çıkma Hakkı
C. Doğrudan ya da Serbestçe Seçilen Temsilciler Vasıtasıyla Kamusal İşlere Katılma Hakkı
1. Geniş Anlamda Kamusal İşlere katılım Hakkı
2. Dar Anlamda Kamusal İşlere Katılım: Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
327
327
327
327
331
332
333
333
334
D. Dilekçe Hakkı
336
içindekiler
13_
Bölüm 8
ÇOCUK HAKLARI
I. KAVRAM VE T A R İ H İ G E L İ Ş İ M İ
339
II. POZİTİF HUKUKTA Ç O C U K HAKLARI
339
III. ÇOCUK KAVRAMI VE Ç O C U K HAKLARI
A. Çocuk Kavramı, Çocukluğun Başlangıcı ve Sonu
340
340
B. Çocuk Hakları
1. Tarihi Gelişimi
2. Belli Başlı Çocuk Hakları
342
342
344
3. Kısım
İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
GİRİŞ: KORUMA S İ S T E M L E R İ N İ N D O Ğ U Ş U
Bölüm 9
İNSAN HAKLARININ ULUSLARARASI KORUNMASI
365
I. KORUMA U S U L L E R İ
367
II. YARGISAL N İ T E L İ K T E OLMAYAN KORUMA U S U L L E R İ
A. Uzman Kuruluşlarda İnsan Haklarının Korunması Usulleri
1. Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ)
a. Uluslararası Çalışma Örgütü Hakkında Genel Bilgiler
b. Uluslararası Çalışma Örgütü Denetim Usulleri
2. Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO)
B. Birleşmiş Milletler Teşkilatında İnsan Haklarının Korunması
1. Sözleşme - içi Koruma Usulleri
a. Hukuksal Dayanakları
b. Sözleşme - İçi Usullerin Uygulanmasında Görevli Komiteler
c. Sözleşme - İçi Denetim Usulleri
(1) Rapor Usulü
(2) Devletlerarası Şikâyet Usulü
(3) Bireysel Başvuru Usulü
(4) Soruşturma Usulü
(5) İşkenceye Karşı Sözleşmeye Göre Tesis edilen Tutuklanma Merkezlerini Ziyaret Sistemi
2. Sözleşme - Dışı Koruma Usulleri
a. Sözleşme-Dışı Korumada Organlar
b. Sözleşme - Dışı Koruma Usulleri
367
367
367
367
368
371
371
371
371
372
374
374
378
380
383
385
385
386
393
III. YARGISAL N İ T E L İ K T E OLAN KORUMA U S U L L E R İ : ULUSLAR ARASI CEZA
MAHKEMESİ
A. Genel Olarak
B. Uluslararası Ceza Mahkemesinin Organları
397
397
398
insan H a k l a r ı Hukuku
14
Bölüm 10
İNSAN HAKLARININ BÖLGESEL DÜZEYDE KORUNMASI
I. GENEL OLARAK
A. Bölgesel Koruma Sistemlerinin Yararları
B. Bölgesel Koruma Sistemleri
II. AVRUPA'DA İ N S A N HAKLARININ KORUNMASI
A. Yargısal Nitelikteki Koruma Usulleri
1. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi
a. Mahkemenin Yapısı
b. İnsan Haklan Avrupa Sözleşmesi'nin İnceleme Süreci
2. Avrupa Toplulukları Adalet Divanı
a. Genel Olarak
b. ATAD ve İnsan Hakları
B. Yargısal Nitelikte Olmayan Koruma Usulleri
1. Avrupa Konseyi
2. Avrupa İşkenceyi Önleme Sözleşmesi Denetim Sistemi
3. Avrupa Sosyal Şartının Denetim Sistemi
a. Rapor Sistemi
b. Kolektif Şikâyet Sistemi
4. Avrupa Birliği
5. Avrupa Güvenlik ve işbirliği Teşkilatı
a. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansından Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına
b. AGİT'in İnsan Haklarıyla İlgili Kurumlan
c. AGİT Belgelerinde İnsan Hakları
d. AGİT'in İnsan Haklarının Korunması ile İlgili insani Boyut Mekanizmaları
III. A M E R İ K A D A İ N S A N HAKLARININ KORUNMASI
A. Genel Olarak
B. Amerika'da İnsan Haklarının Gelişimi
C. Kurumsal Çerçeve
1. Amerikalılar Arası insan Hakları Komisyonu
2. Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi
3. Diğer Organlar
D. İnsan Haklarını Koruma Usulleri
1. Sözleşme Dışında İnsan Haklarının İzlenmesi
2. Raporlar
3. Devlet Başvuruları
4. Kişisel Başvurular
IV. A F R İ K A ' D A İ N S A N HAKLARININ KORUNMASI
A. Afrika'da İnsan Haklarının Gelişimi
B. Kurumsal Çerçeve
1. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu
2. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi
3. Devlet ve Hükümet Başkanları Asamblesi
4
0
3
403
404
407
407
407
407
409
417
417
418
420
420
421
422
422
422
423
425
425
427
428
431
434
434
435
435
435
437
438
438
439
439
439
440
441
441
442
442
443
445
15_
içindekiler
C. insan Hakları Koruma Usulleri
1. Raporlar
2. Devlet Başvuruları
3. Kişisel Başvurular
445
445
446
446
Bölüm 11
İNSAN HAKLARININ İÇ HUKUKTA KORUNMASI
GİRİŞ
447
I. ULUSLARARASI HUKUKUN İÇ HUKUKTA UYGULANMASI
A. Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuktaki Yeri
B. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Türk Hukukundaki Yeri
449
449
449
II. İNŞAM HAKLARININ DEVLETE K A R Ş I KORUNMASI
A. Yasama Organına Karşı Koruma
1. Temel Hak ve Özgürlüklerin Anayasa'da Düzenlenmesi
2. Sınırlamalara Karşı Güvencelerin Anayasada Düzenlenmesi
3. insan Haklarını Koruyucu İşlev Gören TBMM Komisyonları
450
450
451
452
454
B. Yürütme Organına Karşı Koruma
1. Korumanın Gerekliliği
2. Koruma Mekanizmaları
3. İnsan Haklarını Koruma Teşkilatı
a. Merkez Teşkilatı
b. Taşra Teşkilatı
4. Düzenleyici ve Denetleyici Kurullar
5. Kamu Denetçiliği (Ombudsman)
6. Temel Hak ve Hürriyetler Karşısında İdarenin Konumu
D. Yargı Organına Karşı Koruma
455
455
461
464
464
466
469
470
472
479
V. TEMEL HAK VE Ö Z G Ü R L Ü K L E R İ N DEVLET ORGANLARINCA İ H L A L İ N D E N
DEVLETİN S O R U M L U L U Ğ U
481
Yararlanılan ve B a ş v u r u Kaynakları
485
Kavramlar Dizini
507