4.Bölüm - 660 sayılı Kanun Hükmünde Kararname Çerçevesinde
advertisement
4.Bölüm Sermaye Piyasası Kurumları Yrd. Doç.Dr. Mine AKSOY Amaçlarımız Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz: Sermaye Piyasası Kurumlarına ilişkin genel bilgileri bilmek Borsalar ve diğer kurumların sermaye piyasalarındaki fonksiyonlarını öğrenmek Anahtar Kavramlar Sermaye Piyasası Sermaye Piyasası Kurumları Borsalar İçindekiler SERMAYE PİYASASI KURUMLARI Sermaye Piyasası Kurulu BORSALAR İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası İstanbul Altın Borsası TAKAS ve SAKLAMA KURULUŞLARI İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. ARACILIK FAALİYETLERİ Aracı Kurumlar Vadeli İşlem Aracılık Şirketleri DİĞER SERMAYE PİYASASI KURUMLARI Yatırım Ortaklıkları Yatırım Fonları Portföy Yönetim ve Saklama Şirketleri Varlık Yönetim Şirketleri Gayrimenkul Değerleme Şirketleri Yatırım Danışmanlığı Bağımsız Dış Denetim Kuruluşları Derecelendirme Kuruluşları Konut Finansmanı Kurumları İpotek Finansman Kuruluşları Sermaye Piyasası Lisanslama ve Eğitim Kuruluşu Yatırımcıları Koruma Fonu 1 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. SERMAYE PİYASASI BİRLİKLERİ Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği 2 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. BÖLÜM 1 SERMAYE PİYASASI KURUMLARI Ülkemizde, sermaye piyasası kurumları, 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 35. maddesinde düzenlenmiş olup, yatırım kuruluşları (aracı kurumlar ile yatırım hizmeti ve faaliyetinde bulunmak üzere kuruluş ve faaliyet esasları Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları ve bankalar 1), kollektif yatırım kuruluşları (yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları),sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim,değerleme ve derecelendirme kuruluşları,portföy yönetim kuruluşları, ipotek finansmanı kuruluşları,konut finansmanı ve varlık finansman fonları, varlık kiralama şirketleri, merkezi takas kuruluşları, merkezi saklama kuruluşları, merkezi kayıt kuruluşu, veri depolama kuruluşları ile kuruluş ve faaliyet esasları SPK tarafından belirlenen diğer sermaye piyasası kurumlarını ifade etmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul), 1981 yılında 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. Yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan, idari ve mali özerkliğe sahip düzenleyici ve denetleyici bir kamu kurumudur. Kurul'un temel görevi, sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını sağlamaktır.Kurul, Bakanlar Kurulu kararı ile atanan bir başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşmaktadır. Üyeliklere ilişkin bazı özel şartlar bulunmaktadır. Bunlar; a. Yükseköğrenim sonrası mali piyasalar, ekonomi, maliye, işletme, sermaye piyasaları, bankacılık veya finans veya bu alanlarla ilgili hukuk dallarında 10 yıllık tecrübeye sahip olma veya bu öğrenim dallarında en az 10 yıl öğrenim üyeliği yapma, b. Üyelerden en az birisi hukuk fakültesi mezunu olacaktır. c. Üyelerden en az birisi 10 yıllık sermaye piyasasası deneyimini özel sektör sermaye piyasası kurumlarında kazanmış olması gerekmektedir. d. Üyelerden en az birisi asgari 10 yıl SPK’da çalışması gerekmektedir. Bakanlar Kurulu, yedi üye arasından bir kişiyi Kurul Başkanı olarak belirlemektedir. Kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri beş yıl olarak belirlenmiştir. Süresi bitenler bir defalığına tekrar atanmaları mümkündür. Kurul çalışmaları, Kurul başkanı ve başkan yardımcılıklarına bağlı çalışan hizmet birimleri tarafından yapılmaktadır. Hizmet birimleri, daire başkanlıkları ile bunlara bağlı olarak çalışan daire başkan yardımcıları, uzmanlar ile müdürlükler bünyesindeki servisler ve memurlardan oluşmaktadır. Kurulun temel amacı, sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek, piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır. Kurul bu hedeflere kanun, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlemeler yaparak, piyasaların gözetim ve denetimini sağlayarak ulaşmaya çalışmaktadır. 1 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu; Madde 3, v fıkrası. 3 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Kurul, görev alanındaki işlerin kurallarının tanımlanması ve gözetimi altındaki piyasalarda gerçekleşen işlemlerin izlenmesi ile yetkilendirilmiştir. Bu amaçla; menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler, menkul kıymetler borsalarının, kıymetli madenler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler, sermaye piyasasından menkul kıymet ihracı yoluyla fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler ile sermaye piyasası kurumları ile ilgili düzenlemeler Kurul tarafından yapılmaktadır. Sermaye piyasası faaliyetinde bulunacak kurumların Kurul’dan izin almaları zorunludur. Sermaye piyasası araçları, kurumları, piyasaları ve diğer altyapısının 2011 yılı sonu itibariyle bazı temel göstergeleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 4 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Tablo 1. Sermaye piyasalarına ilişkin göstergeler Kaynak: SPK 2011 yılı faaliyet raporu 5 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. BORSALAR İstanbul Menkul Kıymetler Borsası İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak kurulan, yetkilerini kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak kullanan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun gözetim ve denetimine tabi, kamu tüzel kişiliğine haiz bir kurumdur. 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun “Borsa İstanbul Anonim Şirketi” başlıklı 138 maddesi uyarınca borsacılık faaliyetlerinde bulunmak üzere “Borsa İstanbul Anonim Şirketi” ünvanıyla bir anonim şirket kurulmasına karar verilmiştir. İlgili maddenin 4. Fıkrası çerçevesinde yukarıdaki paragrafta yer alan ve 91 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak kurulan ve 2499 sayılı mülga Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40/A maddesi uyarınca kurulan İstanbul Altın Borsasının tüzel kişilikleri Borsa İstanbul Anonim Şirketinin esas sözleşmesinin tescili ile son bulacaktır. İMKB 26 Aralık 1985 tarihinde kurulmuş ve 3 Ocak 1986 tarihinde faaliyete başlamıştır. İMKB piyasalarında pay senetleri, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları, varantlar, sertifikalar, alım ve satım opsiyon sözleşmeleri ile vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmektedir. İMKB, menkul kıymetlerin, organize piyasalarda güven ve şeffaflık ortamında işlem görmesini ve fiyatlarının rekabet koşullarında oluşmasını sağlamaktadır. Yatırımcıların, İMKB piyasalarında menkul kıymet alım-satımı yapabilmesi için yetkili bir aracı kuruluş nezdinde hesap açtırmaları gerekmektedir. İMKB’de halka açık anonim şirketlerin pay senetleri, “pay piyasası” ve “gelişen işletmeler piyasası” olmak üzere iki piyasada işlem görmektedirler. Pay piyasası, “Ulusal Pazar”, “Kurumsal Ürünler Pazarı”, “Fon Pazarı”, “İkinci Ulusal Pazar”, “Gözaltı Pazarı”, “Birincil Piyasa”, “Toptan Satışlar Pazarı” ve Serbest İşlem Platformundan oluşmaktadır. Kotasyon şartlarını sağlayamayan, gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin hisse senetleri ise “Gelişen İşletmeler Piyasası”nda işlem görebilir. İMKB; Genel Kurul, Yönetim ve Denetleme Kurulu ile Komiteler ve Borsa Başkanı ile Borsa Başkanına bağlı Başkanlık teşkilatından oluşmaktadır2. Hisse Senetleri Piyasası’nda işlemler elektronik alım-satım sistemi aracılığıyla fiyat ve zaman önceliği kuralı baz alınarak “Çoklu Fiyat-Sürekli Müzayede” esaslarına göre otomatik olarak gerçekleşmektedir. İşlemler biri sabah diğeri öğleden sonra olmak üzere iki ayrı seansta yapılmaktadır. Sabah birinci seansın başında Tek Fiyat Sistemine göre “Açılış Seansı” düzenlenmektedir. İMKB üyeleri yatırımcılardan elektronik olarak topladıkları emirleri uzaktan erişim ağı üzerinden ExAPI mesajlaşma ara yüzü (ExAPI) ile İMKB’ye göndermektedirler. Buna ilave olarak, üye temsilcileri, alıcı ve satıcıların emirlerini İMKB’de ve üye merkez ofislerinde bulunan işlem terminalleri aracılığı ile Elektronik Alım-Satım Sistemi’ne girebilmektedirler. 2 Yeni Kanun ile bu yapı değişecektir. 6 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Hisse senedi piyasalarında alım satım işlemleri borsa üyesi olan ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun vermiş olduğu “Alım Satım Aracılığı Yetki Belgesi”ne sahip aracı kurumlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Geçmiş dönemlerde Bankaların da hisse senedi piyasalarında alım satım yapma izinleri bulunmakta idi. Ancak Sermaye Piyasası Kurulu’nun Ağustos 1996’da aldığı ilke kararı uyarınca bankalara 02 Ocak 1997 tarihinden itibaren hisse senedi işlemlerini kuracakları veya devralacakları bir aracı kurum üzerinden gerçekleştirmeleri zorunluluğu getirilmiştir. Genel Kurul; borsanın üst karar organı olup Borsa üyelerinden oluşmaktadır. Üyeler aracı kurumlar, ticari bankalar ile yatırım ve kalkınma bankaları olmak üzere üç grupta sınıflandırılabilir. Genel Kurul’un görevleri arasında, Borsanın yetkisinde bulunan yönetmelikleri karara bağlama, yönetim kurulunca hazırlanan yıllık faaliyet raporu ile denetçi raporunu inceleyerek onaylama, borsanın bilançosunu ve gelir-gider hesaplarını inceleyerek karara bağlama, kendisine tanınan yetki doğrultusunda yönetim kurulunun üç üyesini seçme sayılabilir. Genel kurul kararları Sermaye Piyasası Kurulu’nun onayı ile yürürlüğe girmektedir. İMKB Yönetim Kurulu bir başkan ve altı üye olmak üzere yedi kişiden oluşur. Borsa Başkanı, yönetim kurulunun da başkanıdır.Borsa Başkanı ve yönetim kurulunun üç üyesi, Bakanlar Kurulu tarafından müşterek kararname ile atanır. Yönetim kurulunun diğer üç üyesi, İMKB Genel Kurulunca üyeleri arasından grup ayrımı yapılmaksızın seçilir. Yönetim kurulu ilk toplantısında kendi üyeleri arasından bir Başkan Vekili seçer. Borsa Başkanı’nın görev süresi dört yıl, yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri ise üç yıldır. İMKB kendisine ait özel bütçe ile yönetilmektedir. İMKB gelirleri; üyelerin giriş ve yıllık aidatlar, menkul kıymetlerin kotasyon ücretleri, borsa işlemlerinin tescil ücretleri, disiplin cezası nedeniyle tahsil olunan paralar, üye kurtaj ücretlerinden borsa yönetimine ödenecek paylar, Yönetim Kurulu’nca belirlenecek sair aidat, ücret ve tarife payları ile sair gelir ve bağışlardan oluşmaktadır. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş (VOB) 4 Şubat 2005 tarihinde faaliyete başlamıştır. VOB bünyesinde hisse senedi, döviz, faiz ve emtia olmak üzere dört ayrı piyasa mevcuttur. Hisse senedi piyasasında hisse senedi endekslerine, döviz piyasasında yabancı paralara, faiz piyasasında hazine bonosu, devlet tahvili veya diğer kısa ve uzun vadeli faiz oranlarına, emtia piyasasında ise hisse senedi, döviz ve faiz dışında kalan emtia ve diğer dayanak varlıklara dayalı vadeli işlem sözleşmelerinde işlem yapılmaktadır. VOB’ta işlemler üyeler aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Üyeler, VOB tarafından belirlenen sınırlar içerisinde kalmak kaydıyla, kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına ve başkası hesabına kendi namına, sözleşme alım satım faaliyetinde bulunabilmektedirler. Yönetim Kurulu, üyelerin işlem yapma yetkilerini, Borsada açılabilecek pazarlar, Borsaya kote edilmiş sözleşmeler veya sözleşme grupları bazında belirlemeye yetkilidir. 7 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde, sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla yatırımcılar, aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için üyeye, üyeler de kendileri veya yatırımcıları adına aldıkları veya almak istedikleri her pozisyon için Takas Merkezine (İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.) teminat yatırmak zorundadırlar. İşlem teminatları baslangıç ve sürdürme teminatı olarak iki kademede tespit edilmektedir. Baslangıç teminatı, pozisyon açılırken, yatırılması zorunlu olan tutardır. Bu teminatın tutarı, sözleşme bazında belirlenir ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Yönetmeliği hükümleri uyarınca değiştirilebilir. Sürdürme teminatı, piyasadaki günlük fiyat hareketleri karşısında güncellenen teminat tutarlarının ve teminat olarak bulundurulması gereken varlık kompozisyonunun olması gereken alt düzeydir. Vadeli işlem veya opsiyon sözleşmelerinde değer kaybı veya diğer nedenlerle mevcut teminatın sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda, Takas Merkezi tarafından teminat tamamlama çağrısı yapılır ve teminat tutarı ve bunun kompozisyonu baslangıç teminatı seviyesine çıkarılır veya ayarlanır. VOB’ın ortakları, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, İzmir Ticaret Borsası, İMKB, İMKB Takasbank A.Ş, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği, İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş, Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş, Türkiye Garanti Bankası A.Ş, Akbank T.A.Ş ve Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası A.Ş,’dir. VOB organizasyon yapısı, görevlerin yerine getirilme ve yetkilerin kullanılmasına iliskin esaslar Yönetim Kurulu kararı ile yürürlüğe giren Teşkilat Yönetmeliği’nde belirlenmiştir. Genel Kurul, ortaklardan oluşan üst seviyedeki karar organıdır. Genel kurul tarafından yönetim kurulunun dokuz üyesi ve denetim kurulunun iki üyesi seçilmektedir. VOB genel müdürü aynı zamanda Yönetim Kurulu’nun da üyesidir. Vadeli İşlem ve Opsiyon Yönetmeliği’nde yer alan esaslar çerçevesinde, her türlü dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşmeler VOB’a kote edilebilir. Hangi dayanak varlık üzerine düzenlenmiş sözleşmelerin kote edileceğine ilişkin olarak Yönetim Kurulu’nun önerisi üzerine Kurul karar vermektedir. VOB’ın gelirleri, üyelerin giriş aidatı, yıllık aidatlar, disiplin ceza tutarları, işlemlerden alınacak paylar, Yönetim Kurulu’nca belirlenecek sair aidatlar, ücret ve tarife payları ile sair gelir ve bağışlardan oluşmaktadır. 6362 Sayılı Kanunun 138 maddesinin 6. fıkrasının b. bendi çerçevesinde; VOB’un mevcut ortaklarına, talepleri halinde, VOB’taki payları karşılığında sahip oldukları pay oranının 0,05 ile çarpılması suretiyle bulunacak oranda Borsa İstanbul Anonim Şirketinin payları verilecektir. Bu durumda VOB’un tüzel kişiliği sona erecektir. İstanbul Altın Borsası İstanbul Altın Borsası (İAB), 1993 yılında Kıymetli Maden Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esaslarına Dair Genel Yönetmelik çerçevesinde 26 Temmuz 1995 tarihinde faaliyete başlamıştır. İAB’da standart, standart dışı, cevherden üretim altın, gümüş ve platin üzerine spot işlemlerin yapıldığı “Kıymetli Madenler Piyasas”ı, ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı “Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası” ile elmas ve kıymetli taşların işlem gördüğü “Elmas ve Kıymet Taş Piyasası” bulunmaktadır. Piyasada işlemler TL/kg, US$/ons, EUR/ons üzerinden gerçekleştirilmektedir 8 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. İAB’nın görev ve yetkileri; Hazine Müsteşarlığı tarafından tanımlanan ve standartları belirtilen kıymetli madenlerin işlem göreceği kıymetli maden piyasalarını oluşturma, teşekkül ettirilecek piyasalarla ilgili hukuki düzenlemeleri ve organizasyonu yapmak, borsada yapılan alım, satım işlemlerinin güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlama, bu kuralların dışına çıkan Borsa üyelerine Borsa Yönetmeliği’nde belirtilen müeyyideleri uygulama, Borsada, olağandışı menfi gelişmelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatın verdiği yetkiler içinde gerekli önlemleri alma, kıymetli madenlere dayalı ve bunların ödünç verilmesini konu alan sermaye piyasası araçlarının işlem göreceği piyasaları oluşturma ile Kurul ve Hazine Müsteşarlığı tarafından tevdi edilen görevleri yapma olarak belirlenmiştir. Kıymetli Madenler Piyasası'nda takas işlemleri, Takas Merkezi ve Borsa'nın anlaştığı takas bankası aracılığıyla (Mevcut durumda İMKB Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) yürütülür. Borsa Takas Merkezi; alıcı için satıcı, satıcı için alıcı rolünü üstlenerek altın ve nakit alacaklarını, tarafları fiziken karşılaştırmadan yerine getirir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun borsa yatırım fonları, yatırım fonları ve yatırım ortaklıklarına ilişkin ilgili tebliğleri uyarınca fon işlemlerine ve yatırım ortaklıklarına ilişkin kıymetli madenlerin saklaması İstanbul Altın Borsası tarafından yapılmakta ve ayrıca bu fonların kıymetli maden alım satım işlemleri de İstanbul Altın Borsası’nda yapılmaktadır. İAB’nın organları; Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetleme Kurulu ve Borsa Başkanı ile Borsa Başkanı’na bağlı Başkanlık Teşkilatından oluşur. İAB Genel Kurulu, Borsa üyelerinden meydana gelir ve üst karar organıdır. İdari Teşkilatı ise Borsa Başkanlığı, Başkan Yardımcılıkları ve Hizmet Birimleri şeklindedir. 6362 Sayılı Kanunun 138 maddesinin 4. fıkrasının b. bendi çerçevesinde; İAB’nin tüzel kişiliği, Borsa İstanbul Anonim Şirketinin esas sözleşmesinin tescili ile sona erer. İAB’nin mevcut ortaklarına, binde 3 oranında Borsa İstanbul Anonim Şirketinin payları verilecektir. Bu dağıtım üyelere eşit ve bedelsiz olarak gerçekleşecektir. TAKAS VE SAKLAMA KURULUŞLARI İMKB Takas ve Saklama Bankası İMKB’nin faaliyete geçtiği ilk dönemlerde, hisse senedi alım satım işlemlerinin takası üyelerin kendi arasında gerçekleşiyordu. Takas işlemleri 1988 yılından itibaren İMKB bünyesinde kurulan müdürlük tarafından yapılmaya başlanmış, Ocak 1992 tarihinde ise takas ve saklama yetkisi, İMKB ve üyelerinin ortaklığı ile kurulan İMKB Takas ve Saklama A.Ş.’ye verilmiştir. 1996 Ocak ayından itibaren İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) adıyla kalkınma ve yatırım bankasına dönüşmüştür. Takasbank’ın ortaklık yapısında, İMKB ve 85 banka ve aracı kurum ortak olarak yer almaktadır. Ana sözleşmesi gereği İMKB dışında diğer ortakların sermayedeki payı %5'i geçememektedir. Takasbank Yönetim Kurulu, Kurul, İMKB, aracı kuruluşların temsilcileri ve Takasbank Genel Müdürü olmak üzere 11 kişiden oluşmaktadır. İMKB Başkanı, aynı zamanda Yönetim Kurulu’nun da Başkanıdır. 9 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Takasbank merkezi takas kuruluşu olarak, İMKB tarafından, İMKB bünyesinde mevcut piyasalarda gerçekleşen işlemlerin nakit ve menkul kıymet takaslarını sonuçlandırmaktadır. Borsa üyelerinin alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymet teslim etme ve teslim alma taahhütleri ile alım satıma konu olan menkul kıymet karşılığındaki ödeme taahhütleri Takasbank aracılığıyla hesaben sonuçlandırılmaktadır. Takasbank, aynı zamanda VOB’a Takas Merkezi olarak hizmet vermektedir. Takasbank, üyelerine yukarıda belirtilen hizmetlere ilişkin bankacılık hizmetlerini ve diğer tamamlayıcı hizmetleri de sunmaktadır. Yatırım fon ve ortaklıkları için saklama, takas, değerleme, kontrol ve izleme ile raporlama işlemlerini de yapmaktadır. Aracı kurumların Takasbank nezdinde sermaye blokajı olarak tutmak zorunda bulundukları kıymetlerin takibi görevi Sermaye Piyasası Kurulu’nca Takasbank’a verilmiştir. Ayrıca, aracı kurumların, Takasbank sistemi aracılığı ile TCMB-EFT Sistemi’ne bağlanma olanağı da sağlanmaktadır. Kurul tarafından yapılan görevlendirme çerçevesinde, Takasbank “Uluslararası Numaralandırma Kuruluşu” olarak Türkiyede ihraç edilen menkul kıymetlere ISIN ve CIF kodu tahsis etmektedir. Takasbank, aracı kuruluşların kısa süreli fon arz ve fon taleplerini Takasbank Para Piyasasında, gerekli teminatlar ile Takasbank garantisi altında organize bir şekilde karşılanmasını da sağlamaktadır. Takasbank bünyesinde Ödünç Pay Senedi Piyasası da bulunmaktadır. Bu piyasa, önceden belirlenen tür ve miktarda teminat ile belirli bir dönem için pay senedi ve borsa yatırım fonu katılma belgesini ödünç almak isteyen aracı kuruluş talepleri ile bunları ödünç vermek ve vade sonunda pay senetlerini mislen geri almak isteyen aracı kuruluş tekliflerinin karşılaştığı organize bir yapıdır. Banka, alınan teminatlar çerçevesinde, takasın sonlanmasına aracılık eden bir kurum olarak yer almaktadır. Takasbank bünyesinde ayrıca Türkiye Elektronik Fon Platformu yer almaktadır. Bu platform ile fon kurucuları/yöneticileri yatırım fonu katılma belgelerini, elektronik ortamda diğer platform üyelerine ve bu kurumların müşterilerine satma olanağına sahip olmuşlardır. 6362 sayılı Kanunun Merkezi Takas Kuruluşları başlıklı 77. Maddesinde, merkezi takas kuruluşlarına ilişkin genel düzenlemeler yapılmış, işlemlerin detayları için ikincil mevzuat beklenmektedir. Ayrıca, Geçici 8 maddesinin ilk fıkrası çerçevesinde, Takasbank, yürütmekte olduğu sermaye piyasası faaliyetleri ile ilgili iş ve işlemleri herhangi bir izne ve yetkiye gerek kalmaksızın Merkezi Takas Kuruluşu olarak yetkilendirilmiştir. Merkezi Kayıt Kuruluşu Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK), Sermaye Piyasası Kanunu’nun 10/A maddesi3 uyarınca, sermaye piyasası araçlarını ve bunlara bağlı hakları, bilgisayar ortamında, üyeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek üzere kurulmuş bir anonim şirket olarak faaliyette bulunmaktadır. Ayrıca Yatırımcıları Koruma Fonu’nu4 idare ve temsil etmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından tedrici tasfiyelerine karar verilen aracı kurumların tasfiye işlemlerini Yatırımcıları Koruma Fonu adına ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütülmesinden de sorumludur. 3 6362 sayılı Kanunu’nun Kaydileşmeye ilişkin 12. Maddesi ve Merkezi Kayıt Kuruluşuna ilişkin 81: maddesi yayınlanmıştır. 4 6362 sayılı Kanunu ile Yatırımcı Koruma Fonu kaldırılmaktadır. 10 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Merkezi Kayıt Kuruluşu'nun organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu’dur. Teşkilat yapısı Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları ve bunlara bağlı birimlerden oluşur. Genel kurul, Kuruluş ortaklarından oluşur ve en üst karar organıdır. MKK’nın ortakları, İMKB, Takasbank, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ve İstanbul Altın Borsası’dır. Yönetim kurulu, genel kurul tarafından seçilen beş üye, Genel Müdür ve Kurul temsilcisi ile birlikte dokuz üyeden oluşur. Kurul temsilcisi olarak atanan üye aynı zamanda yönetim kurulu başkanıdır. Merkezi Kayıt Kuruluşu özel bütçe ile yönetilir. Bütçe yılı takvim yılıdır. Gelir ve gider tahminleri yıllık bütçesinde gösterilir. Üyelerinden tahsil edilecek ücret ve komisyonlar ile bunların tahsil zaman ve şekilleri Yönetim Kurulu’nun önerisi ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun onayı ile yürürlüğe girmektedir. MKK’nın görev ve yetkileri, Bakanlar Kurulu’nun tarafından 21 Haziran 2001 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan “Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun Kuruluş, Faaliyet, Çalışma ve Denetim Esasları Hakkındaki Yönetmelik” ile belirlenmiştir. İlgili mevzuata göre, MKK’nın görev ve yetkileri aşağıda maddeler halinde yer almaktadır: Sermaye piyasası araçlarını ve bunlara bağlı hakları, bilgisayar ortamında, üyeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izleme, Kayıtların üyeler itibariyle tutarlılığını izlemek, tutarsızlık ve kaydi sisteme ilişkin düzenlemelere aykırılık tespiti halinde üyeler nezdinde gerekli düzeltmelerin yapılmasını istemek ve durumu derhal Kurul'a bildirmek, sistemin güvenli çalışmasını sağlayacak önlemler almak ve uygulama, Kayıtların mevzuatta öngörülen çerçevede gizliliğini sağlama, Kurul tarafından Kanun'un 13 maddesine göre kaydı tutulmasına karar verilen sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri yapmak, öngörülen sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen araçların yönetime ilişkin haklarını kullanmak ve mali haklarını kayden izleme, Kurul tarafından tedrici tasfiyelerine karar verilen aracı kurumların tasfiye işlemlerini Yatırımcıları Koruma Fonu adına ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütme, Kurul tarafından sermaye piyasası mevzuatı, çerçevesinde verilen diğer görevleri ve düzenlemelerin gerektirdiği işlemleri yapma, MKK üyeleri veya üyelerle MKK arasında sistemin işleyişine ilişkin olarak çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümünde tarafların 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde tahkim sistemini kullanabilmelerine yardımcı olmak. MKK nezdinde 2012 yılı itibariyle hisse senetleri, devlet iç borçlanma araçları, yatırım fonları, özel sektör borçlanma araçları, borsa yatırım fonları, varantlar, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlığa dayalı menkul kıymetler kaydileştirilmiş olup, bunlara ilişkin işlemler kayden yapılmaktadır. 11 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Kaydi Saklama hizmeti sadece kaydi sermaye piyasası araçlarına verilmekte olup, herhangi bir fiziki saklama hizmeti verilmemektedir. MKK tarafından kaydileştirilecek ve kayden izlenecek menkul kıymetler Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenmektedir. Saklama üyeler itibariyle hak sahibi bazında yapılabilmektedir. Bu amaçla kaydi bir sermaye piyasası aracına yatırım yapacak kişilerin MKK üyesi kuruluşlarda kendi adlarına hesap açtırmaları zorunludur. Mevzuat uyarınca yatırımcı adına hesap açtırmaksızın toplu saklama veya yatırımcı kimliği bildirilmeksizin hamiline saklama yapılmamaktadır. Saklama hizmetinin bir parçası olarak, üyeler ve sermaye piyasası aracı sahipleri, temettü veya itfa bedeli tahsilatı, sermaye artırımlarına katılım, genel kurullara katılım, rehin tesis edilmesi vb pek çok hizmetten de faydalanabilmektedirler. Finansal piyasalarda faaliyet gösteren aracı kurum ve bankalar, vadeli işlemler aracılık şirketleri, sermaye piyasası aracı ihraç eden yerli ve yabancı ihraççı kuruluşlar, yetkili takas ve saklama kuruluşları ile Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen diğer kuruluşlar MKK'ya üye olabilmektedir. ARACILIK FAALİYETLERİ Aracı Kurumlar Aracı kurumlar, sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım satımının yapılmasına aracılık, sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı, yatırım danışmanlığı, portföy işletmeciliği ve yöneticiliği, döviz, mal, kıymetli maden veya Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetleri yerine getirmektedirler. 12 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Aracı Kurumların bu faaliyetleri ifa edebilmeleri için her bir faaliyet için Kuruldan yetki belgesi almaları gerekmektedir. Aracı kurumların, anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, sermayelerinin Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen miktardan az olmaması, esas sözleşmelerinin ilgili hükümlere uygun olması, kurucularının müflis olmaması gibi ilgili mevzuatta ifade edilen hususları sağlaması gerekmektedir Borsada alım satım işlemi yapacak aracı kurumların, ilgili borsaya da üye olmaları gerekmektedir. Aracı Kurumların faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında işin gerektirdiği mesleki dikkat ve özeni göstermeleri, bu doğrultuda gerekli önlemleri almaları, işlemlerini gerçekleştirirken müşterilerinin çıkarını ve piyasanın bütünlüğünü gözeterek dürüst davranmaları, bu amaç doğrultusunda müşterileriyle olan ilişkilerinde çıkar çatışmalarını önlemeye çalışmaları ve buna uygun bir organizasyon oluşturmaları, doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterilerinin menfaatini gözetmeleri, faaliyetlerini sürdürmeleri için sahip oldukları kaynakları etkin bir biçimde kullanmaları, müşterileriyle olan ilişkilerinde müşteri ismine saklama uygulaması ve yatırımcıyı korumaya ilişkin diğer düzenlemeler ile müşteriyi ilgilendiren tüm konularda yeterli bilgilendirme ve şeffaflığı sağlamaları gerekmektedir. Aracı kurumlar müşterileriyle alım satıma aracılık, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, repo-ters repo, türev araçların alım satımına aracılık, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç işlemi yapmaya başlamadan önce, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Sözleşme yapılan her müşteri için, söz konusu müşteriden emir kabul etmeden önce Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde bir yatırımcı saklama hesabı açılır ya da açtırılması sağlanır. Aracı kurumların merkez dışı örgütleri; şube, irtibat büroları ve banka ya da bankalarla tesis edilen acenteliklerinden oluşur. Vadeli İşlemler Aracılık Şirketleri Vadeli işlemler aracılık şirketi münhasıran; borsada işlem gören kıymetli maden, döviz ve emtiaya dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımına aracılık, borsada işlem gören her türlü türev araçların alım satımına aracılık, kaldıraçlı alım satım işlemlerine ilişkin aracılığı faaliyetlerinden en az birini yürütmek üzere Sermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi almış şirkettir. Türev araçların alım satımına aracılık yetki belgesi alan şirketler ilgili borsaya veya borsalara Borsa Üyelik Belgesi almak üzere başvurmak zorundadırlar. Bu şirketler, ayrıca, yurtdışındaki piyasalarda türev araçların alım satımına aracılık faaliyetinde de bulunabilir. 13 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. DİĞER SERMAYE PİYASASI KURUMLARI Yatırım Ortaklıkları Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini işletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. Bu portföyler müstakilen bu unsurlardan oluşabileceği gibi, karma da olabilir. Yatırım ortaklıklarının temel fonksiyonu, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak, değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir portföye yatırmak ve bu yolla elde ettikleri kazancı paydaşları ile paylaşmaktır. Yatırım ortaklıklarına kuruluş ve faaliyet izni verilebilmesi için, anonim ortaklık şeklinde kurulması, başlangıç sermayelerinin Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen miktardan az olmaması, hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması, ticaret ünvanlarında “Yatırım Ortaklığı” ibaresinin bulunması, esas sözleşmelerinin Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine uygun olması, kurucularının müflis olmaması gibi ilgili mevzuatta açıkça belirtilen şartların sağlanması gerekir. Yatırım ortaklıklarının, portföylerinde bulunduracakları kıymetler itibariyle türleri, değerleme esasları, portföy sınırlamaları, yönetim ilkeleri, kar dağıtım esasları, saklama usul ve esasları, tabi olacakları yükümlülükler ve tasfiye ile sona ermelerine ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenmiştir. Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Menkul Kıymet Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının temel fonksiyonu, riskin dağıtılması ve profesyonel portföy yönetimi ilkeleri esasında, küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir portföye yatırmak ve bu yolla elde ettikleri kazancı ortaklarına payları oranında dağıtmaktır. Yatırım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları ile altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir portföyün işletilmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır. 14 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Menkul kıymet Yatırım ortaklığı portföyünün uzman bir kadro tarafından yönetilmesi (yeterli sayıda personel istihdam etmek kaydıyla kendi portföylerini yönetebilecekleri gibi, bu hizmeti portföy yöneticiliği yetki belgesine sahip kurumlardan da alabilirler.) nedeniyle bir yandan tasarruf sahibinin riski azaltılırken diğer yandan da tasarrufların menkul kıymetlere yatırılması suretiyle kaynakların etkin kullanımı sağlanabilmektedir. Bu özellikleri nedeniyle, yabancı ülkelerde olduğu kadar ülkemizde de menkul kıymet yatırım ortaklıklarının kurulması ve gelişmesi vergi teşvikleri yoluyla desteklenmiştir. Yatırım Ortaklığı portföyünde yer alan menkul kıymetler, kurucu ortaklar ile portföy yöneticilerinden ayrı bir yerde muhafaza edilmek zorundadır. Söz konusu menkul kıymetler, ortaklık ile İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) arasında imzalanacak bir saklama sözleşmesi çerçevesinde Takasbank'ta saklanır. Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere veya sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren ve gelirleri kurumlar vergisinden istisna olan özel bir portföy yönetim şirketi tipidir. Gayrimenkul yatırım ortaklığının amaçları; temelde getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere yatırım yapmak, gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapmak, portföyündeki gayrimenkullerden kira geliri elde etmek, gayrimenkul alım satım kazançları elde etmek olarak sıralanabilir. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları sadece gayrimenkule dayalı portföy işletmeciliği faaliyeti kapsamında faaliyet gösterebilirler. Bunun doğal bir sonucu olarak, gayrimenkul yatırım ortaklıkları aktiflerinde makine ve ekipman bulunduramazlar. Ayrıca, inşaatını başka şirketlerin gerçekleştirdiği projelere finansman sağlamak dışında inşaat yapamaz ve proje yürütemezler. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; bir alışveriş merkezi gibi belirli bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli, turizm ve sağlık gibi belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla süreli veya süresiz, belirli bir proje veya yatırım alanına yatırım yapmak gibi amaçlarında bir sınırlama olmaksızın, süreli veya süresiz olarak kurulabilir. Girişim (Risk) Sermayesi Yatırım Ortaklıkları Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO) kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ortaklıklardır. Portföy değeri, GSYO'nun aktifinde bulunan, girişim sermayesi yatırımları ile ikincil piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçları ve ters repo işlemlerinin rayiç değerleri toplamını ifade eder. 15 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları, girişim şirketlerine yatırım yapabilirler, girişim şirketlerinin yönetimine katılabilirler, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler, portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler. Yatırım Fonları Menkul Kıymet Yatırım Fonları Yatırım Fonu, yatırımcılardan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur; ancak mal varlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır. Kurucu, fonu, yatırım fonu katılma belgesi sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde temsil eder, yönetir veya yönetimini denetler. Fon mal varlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez. Fon katılma payı, yatırımcının fon portföyüne kaç adet payla ortak olduğunu gösterir. Fonun birim pay değeri, fonun toplam portföy değerinin, fon katılma payı sayısına bölünmesi ile elde edilir. Fon portföyünün değeri ise yatırım yaptığı kıymetlerin değerine göre belirlenmektedir. Katılma paylarının itibari değeri yoktur ve kaydi değer olarak tutulur. Fon tutarını temsil eden katılma payları kaydi olarak Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde yatırımcı bazında izlenir. Yatırım fonu kurucuları, 6362 sayılı Kanunun Portföy Yönetim Şirketi başlıklı 55. Maddesi uyarınca Portföy Yönetim şirketleri olarak belirlenmiştir. Yatırım fonları iki tipte kurulabilir. A Tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25'i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşur. B Tiplerinin portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Fonların A veya B Tipi olması konusunda önemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantajı tanınmasıdır. Yatırım fonu türleri uygulamasının amacı, farklı portföy yapılarına sahip fonlar oluşturulmak yolu ile farklı yatırımcı tercihlerine hitap edebilmektir. Portföye alınacak menkul kıymetler göz önünde bulundurularak, 16 ayrı yatırım fonu türü tanımlanmıştır. Bunlar; Tahvil ve bono fonu, Hisse senedi fonu, Sektör fonu, İştirak fonu, Grup fonu, Yabancı menkul kıymetler fonu, Altın ve diğer kıymetli madenler fonu, Değişken fon, Karma fon, Likit fon, Endeks Fon, Fon Sepeti, Garantili Fon, Koruma Amaçlı Fon, Özel Fon, Serbest Yatırım Fonları (Hedge Funds) dır. Bu çerçevede fonun tipi vergileme açısından yatırımcıya bilgi verirken, türü portföyün ağırlıklı olarak hangi varlıklardan oluştuğunu göstermektedir. Yatırım fonu tipi (A veya B) ve türleri (16 ayrı fon türü) dışında ayrıca Yatırım Fonlarının Sınıflandırılması Kriterleri de Aralık 2011’de belirlenmiştir. Bu sınıflandırma, Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemelerinde yer alan fon tiplerinde (A Tipi ve B Tipi) ve fon türlerinde (hisse senedi fonu, tahvil ve bono fonu, değişken fon, likit fon vs.) herhangi bir değişikliğe gidilmeksizin, yatırım fonlarının yatırım stratejilerinin yatırımcılar tarafından daha iyi anlaşılabilmesi ve benzer yatırım stratejisine sahip fonların getirilerinin ve giderlerinin daha etkin bir şekilde karşılaştırmasının yapılabilmesi açısından yapılmıştır. 16 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Yatırım fonlarının sınıflandırma kriterleri aşağıda yer almaktadır. 1. Para piyasası Fonları: Karşılaştırma ölçütünde ağırlıklı olarak 0 - 90 gün vadeli kıymet ve işlemlere ilişkin endeksler olan fonlar 1.1 Likit Fonlar: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 0 - 45 gün olan fonlar 1.2 Kısa Vadeli Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 45 - 90 gün olan fonlar 2. Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %80 ağırlığında tahvil-bono endeksleri olan fonlar 2.1 Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 90 - 365 gün olan fonlar 2.2 Uzun Vadeli Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünün ağırlıklı vadesi 365 günden uzun olan fonlar 2.3 Endeksli Tahvil – Bono Fonları: Bir endeksi takip eden fonlar 2.4 Özel Sektör Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında özel sektör borçlanma araçlarına ilişkin endeksler olan fonlar 3. Karma Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en fazla %74.99 ağırlığında hisse senedi endeksleri olan fonlar 3.1 Dengeli Karma Fonlar: Hisse senedi endeksi ağırlığı % 20.01 - 50 arasında olan fonlar 3.2 Hisse karma Fonlar: Hisse senedi endeksi ağırlığı % 50.01 - 74,99 arasında olan fonlar 4. Hisse Senedi Yoğun Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %75 ağırlığında hisse senedi endeksi olan fonlar 4.1 Endeksli Hisse Senedi Fonları: Bir endeksi takip eden fonlar 4.2 Uzmanlaşmış Hisse Senedi Fonları: Belirli bir sektörü takip eden fonlar 4.3 Agresif Hisse Senedi Fonları: Portföyünde en az %100 hisse pozisyonu bulunan fonlar 4.4 Hisse Senedi Fonları: Yukarıdakilerden hiçbirine girmeyen fonlar 17 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 5. Uluslararası Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında döviz cinsinden varlık endeksleri olan fonlar 5.1 Uluslararası Hisse Fonlar: Karşılaştırma ölçütü ağırlığında en az %75 yabancı hisse senedi endeksi olan fonlar 5.2 Uluslararası Tahvil – Bono Fonları: Karşılaştırma ölçütünde yabancı hisse senedi endeksi olmayan fonlar 5.3 Uluslararası Karma Fonlar: Karşılaştırma ölçütünde hem yabancı hisse senedi endeksleri hem de döviz cinsinden diğer varlıklara ilişkin endeksler bulunduran fonlar 6. Esnek Fonlar: Herhangi bir karşılaştırma ölçütü olmayan veya karşılaştırma ölçütünü fon portföyünden bağımsız olarak belirleyen (ters pozisyon alan fonlar için geçerlidir) tüm fonlar 7. Özel Fonlar: Belirli kişi ya da kurumlar için kurulan fonlar 8. Fon Sepeti: Diğer fonlara yatırım yapan fonlar 9. Emtia Fonları: Karşılaştırma ölçütünde en az %51 ağırlığında altın ve benzeri emtia endeksleri olan fonlar, Yatırım Fonlarının farklı bir türü olan Borsa yatırım fonu, katılma belgeleri borsa pazarlarında işlem gören, fonun oluşturulma sürecine doğrudan katılan yetkilendirilmiş katılımcıların fon portföyünün kompozisyonunu yansıtacak şekilde, portföyde yer alan menkul kıymet ve nakdi biraraya getirerek karşılığında fon katılma belgesi alabildiği ya da söz konusu kurumların en az asgari işlem birimine tekabül eden fon katılma belgelerini saklamacı kuruluşa iade edip karşılığında fonun içindeki menkul kıymetlerin payına düşen kısmını alabildiği, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre portföy işletmek amacıyla kurulan malvarlığıdır. Konut Finansmanı Fonları Konut finansmanı fonu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, ipoteğe dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur, ancak malvarlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır. Fon malvarlığı, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, ihtiyatî tedbir kararı verilemez ve iflâs masasına dahil edilemez. Fon kurulu, ihraç edilen ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahiplerinin haklarını koruyacak şekilde fonu temsil eder ve yönetir. Fon portföyüne alınan varlıkların kayıtlarının doğruluğundan ve bu varlıkların korunması ve saklanmasından fon kurulu sorumludur. Fon içtüzüğü, ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin sahipleri, kurucu ve fon kurulu arasında, fon portföyünün inançlı mülkiyet esaslarına göre saklanmasını ve vekâlet akdi hükümlerine göre yönetimini konu alan iltihakî bir sözleşmedir. 18 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Varlık Finansmanı Fonları Varlık finansmanı fonu, ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan malvarlığıdır. Bireysel Emeklilik Fonları Bireysel emeklilik tasarruf ve yatırım sistemi, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi suretiyle emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeyinin yükseltilmesine, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılmasına ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasına, sosyal güvenliğin kapsamının genişletilmesine, kamunun sosyal güvenlikten kaynaklanan yükünün azaltılmasına, mali sektörde uzun vadeli fonların artarak kurumsal yatırımcıların gelişmesine ve sermaye piyasalarının derinleşmesine olanak sağlayan bir özel emeklilik sistemidir. Bireysel emeklilik sistemi, gönüllülük esasına göre işlemekte ve her kesimin katılımına açık bulunmaktadır. Emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir. Emeklilik şirketleri en az 3 farklı risk ve getiri bileşimine sahip emeklilik yatırım fonu kurarak, bireylerin kendi risk ve gelir beklentilerine uygun yatırım tercihleri yapabilmelerine olanak sağlamaktadır. Yatırımların kamu borçlanma senetleri ve ters repo gibi sabit getirili yatırım araçlarının yanısıra, hisse senedi gibi değişken getirili yatırım araçlarına da yönlendirilmesi mümkün olmaktadır. Emeklilik yatırım fonları, portföy yönetim şirketleri tarafından profesyonel portföy yönetim ilkeleri çerçevesinde yatırıma yönlendirilmektedir. Birikimlerin asgari bir süre sonunda başka bir emeklilik yatırım fonuna ya da emeklilik şirketine aktarılması mümkün olmaktadır. Emeklilik yatırım fonunun varlıkları, emeklilik şirketinin malvarlığından ayrı olarak Takasbank’ta saklanır. Portföy Yönetim ve Saklama Şirketleri Portföy yöneticiliği faaliyeti; sermaye piyasası araçları, para piyasası araç ve işlemleri, vadeli işlemler ve opsiyonlar, nakit, döviz, mevduat ile Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun görülen diğer varlık ve işlemlerden oluşan portföylerin yatırımcının veya portföy yöneticisinin belirleyeceği risk-getiri tercihi doğrultusunda, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Portföy yönetim şirketi, . 6362 sayılı Kanun ile ana faaliyet konusu değiştirilmiş ve yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim ortaklıktır. Münhasıran girişim sermayesine yönelik portföy yönetimi ve yatırım danışmanlığı hizmeti vermek üzere kurulan portföy yönetim şirketleri "Girişim Sermayesi Portföy Yönetim Şirketi" olarak adlandırılmaktadır. Sermaye Piyasası Kurulu'ndan izin almış portföy yönetim şirketleri, aracı kurumlar ve yatırım bankaları portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunmaya yetkili kurumlardır. Portföy yönetim şirketi ve diğer yetkili kurumlar Sermaye Piyasası Kurulu'ndan izin almak kaydıyla yatırım danışmanlığı faaliyetinde de bulunabilirler. Portföy saklama kuruluşları; müşterilerine ait finansal varlıkların saklanması, kayıtlarının tutulması, varlık ve nakit hareketlerinin idaresi ve kontrolü faaliyetlerini yürüten ve ilgili tebliğde belirtilen nitelikleri taşıyan bankalardır. 19 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Varlık Yönetim Şirketleri Varlık yönetim şirketleri; bankalar, özel finans kurumları ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarının satın alınması, yeniden yapılandırılarak satılması amacına yönelik olarak faaliyet göstermek üzere kurulan şirketlerdir. Varlık yönetim şirketleri banka, özel finans kurumu ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarını satın alabilir, satabilir, satın aldığı alacakları borçlusundan tahsil edebilir, varlıkları nakde çevirebilir veya bunları yeniden yapılandırarak satabilirler. Varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası mevzuatı dahilinde ve gerekli izinleri almak kaydıyla faaliyette bulunabilir ve menkul kıymet ihraç edebilirler. Gayrimenkul Değerleme Şirketleri Gayrimenkul Değerleme Şirketleri; gayrimenkullerin, gayrimenkul projelerinin veya bir gayrimenkule bağlı hak ve faydaların belli bir tarihteki muhtemel değerini bağımsız ve tarafsız olarak belirleyen kurumlardır. Şirketler bu faaliyetlerini istihdam edecekleri yeterli bilgi ve tecrübeye sahip Değerleme Uzmanları vasıtasıyla yerine getirmektedirler. Sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde gayrimenkul değerleme hizmeti verecek şirketlerin Sermaye Piyasası Kurulunca listeye alınmaları ve çıkarılmaları, bu şirketlerin ortaklarının, yöneticilerinin ve bu şirketlerde çalışacak değerleme uzmanlarının nitelikleri belirlenmiş olup, bu şirketlerin faaliyetlerini sürdürürken uyacakları kurallar yine mevzuatta düzenlenmiştir. Yatırım Danışmanlığı Yatırım danışmanlığı; karşılığında herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunulması faaliyetidir. Yatırım danışmanlığı faaliyeti, Sermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi almış kurumlarca yürütülür. Yatırım danışmanlığı faaliyetinde bulunacak yetkili kurumların bünyelerinde, yatırım danışmanlığı ve araştırma birimleri için yeterli mekan, teknik donanım ile organizasyonu sağlamış ve yeterli sayıda yatırım danışmanını istihdam etmiş olmaları gerekmektedir. Aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve kalkınma ve yatırım bankalarının Sermaye Piyasası Kuruluna başvurarak yatırım danışmanlığı izin belgesi için izin almaları gereklidir. Bağımsız Dış Denetim Kuruluşları Bağımsız denetim, işletmelerin yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin, bu tablo ve bilgiler için belirlenen kriterlere (örneğin, halka açık şirket finansal tabloları için Kurulca belirlenmiş veya kabul edilmiş finansal raporlama standartlarına) uygunluğu ve doğruluğu hususunda, makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtlarının elde edilmesi amacıyla, genel kabul görmüş bağımsız denetim standartlarında öngörülen gerekli tüm bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak, defter, kayıt ve belgeler üzerinden denetlenmesi ve değerlendirilerek rapora bağlanmasını ifade eder. 20 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Yıllık finansal tabloları bağımsız denetime tabi olan işletmeler arasında, hisse senetleri menkul kıymet borsalarında ve/veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim ortaklıklar, hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya arz edilmiş sayılan ortaklıklar, aracılık faaliyetlerine münhasır olmak üzere bankalar, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, yatırım fonları, emeklilik yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, konut finansmanı fonları, varlık finansmanı fonları, İpotek finansmanı kuruluşları ile takas ve saklama kuruluşları yer almaktadır. Bağımsız denetim raporu, bağımsız denetim sonucunda bağımsız denetçinin işletmenin finansal tabloları hakkında açıkça ifade edilmiş görüşünü içermelidir. Bağımsız denetim görüşünün oluşturulma sürecinde bağımsız denetçinin, finansal tabloların önemli yanlışlıkları içermediğine dair makul güvenceyi elde edecek yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtına sahip olması gerekmektedir. Derecelendirme Kuruluşları Sermaye piyasasında derecelendirme faaliyeti; kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsamaktadır. Kredi derecelendirmesi; işletmelerin risk durumları ve ödeyebilirliklerinin veya borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilirliğinin derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal Yönetim İlkeleri'ne uyum derecelendirmesi ise , işletmelerin Sermaye Piyasası Kurulu’nca yayımlanan Kurumsal Yönetim İlkeleri'ne uyumlarının derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyetidir. Kurumsal Yönetim İlkeleri'ne uyum derecelendirmesinde bir bütün olarak tüm ilkelere uyum ile pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık, menfaat sahipleri ve yönetim kurulu ana bölümleri itibarıyla ayrı ayrı olmak üzere, 1 ile 10 arasında not verilir. İşletmelerce derecelendirme yaptırılması ihtiyaridir. Ancak, Sermaye Piyasası Kurulu gerekli görülen durumlarda derecelendirme yaptırılmasını zorunlu tutulabilir. Sermaye piyasalarında derecelendirme hizmeti, Türkiye'de kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak üzere Sermaye Piyasası Kurulu’nca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunması Sermaye Piyasası Kurulu’nca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşları tarafından verilmektedir. Konut Finansmanı Kurumları Konut finansmanı, konut edinmeleri amacıyla tüketicilere kredi kullandırılması, konutların finansal kiralama yoluyla tüketicilere kiralanması veya sahip oldukları konutların teminatı altında tüketicilere kredi kullandırılmasıdır. Bu kapsamdaki kredilerin yeniden finansmanı amacıyla kullandırılan krediler de konut finansmanı kapsamındadır. Konut finansmanı kuruluşları konut finansmanı amacıyla doğrudan tüketiciye kredi kullandıran ya da finansal kiralama yapan bankalar ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından konut finansmanı faaliyetinde bulunması uygun görülen finansal kiralama şirketleri ve finansman şirketleridir. 21 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Sermaye Piyasası Kurulu, ihraç edilecek ipotekli sermaye piyasası araçlarının dayanağı veya teminatı olan kredi ve finansal kiralama alacakları için, kredi açılması veya finansal kiralama sözleşmesi yapılması, bu alacakların konut finansman fonu portföyüne alınması ya da ipotek teminatlı menkul kıymetlere dayanak oluşturan teminat havuzuna dahil edilmesi veya fon portföyüne alınan ya da teminat havuzuna dahil edilen alacakların yeniden değerlenmesi aşamalarında, konut değerlemesinin gayrimenkul değerleme faaliyeti konusunda yetki verilmiş kişi veya kurumlar tarafından yapılmış olmasını zorunlu tutmaya yetkilidir. İpotek Finansmanı Kuruluşları İpotek finansmanı kuruluşları, münhasıran konut finansmanından kaynaklanan alacakların devralınması, devredilmesi, devralınan alacaklardan oluşan varlıkların yönetimi ve alacakların teminat olarak alınması suretiyle kaynak temini amacıyla kurulan, sermaye piyasası kurumu niteliğini haiz anonim ortaklıklardır. İpotek finansmanı kuruluşları faaliyetlerinin gerektirdiği risk yönetimi amaçlı işlemleri yürütebilirler. Konut finansmanından kaynaklanan alacakların ve diğer varlıkların teminat gösterilmesi suretiyle ipotek finansmanı kuruluşlarından kaynak temin edilmesi halinde teminat gösterilen varlıklar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehnedilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez, ihtiyatî tedbir kararı verilemez ve iflâs masasına dahil edilemez. Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu, Sermaye piyasası alanında faaliyet gösterecek kuruluşlar ile sermaye piyasası kurumlarının yönetici ve diğer çalışanlarının mesleki yeterliliklerini, bilgi ve becerilerini tespit etmek amacıyla lisanslama sınavları yapmak, ilgili ihtisas alanları itibarıyla mesleki yeterliliklerini gösterir lisans vermek, eğitim proğramları düzenlemek, sermaye piyasası çalışanlarının sicilini tutmak ve bunların denetimini yapmak amacıyla 2011 yılında kurulmuştur. Şirketin organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetcilerdir. Teşkilatı ise sınav kurulu, danışma kurulu, teftiş kurulu, genel müdür, genel müdür yardımcıları ve bunlara bağlı birimlerden oluşur. Genel kurul ortaklardan oluşan en üst karar organıdır. Şirketin ortakları, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, Merkezi Kayıt Kuruluşu, İMKB Takas ve Saklama Bankası, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği ve Türkiye Kurumsal Yatırımcı Yöneticiler Derneği’dir. Şirketin işleri ve yönetimi genel kurulca seçilen yönetim kurulu tarafından yürütülür. Yönetim kurulunun iki üyesi Sermaye Piyasası Kurulu’nun temsilcisi, bir üye Genel Müdür diğer dokuz üye ise ortakların temsilcilerinden oluşur. Yönetim kurulu ilk toplantısında Sermaye Piyasası Kurulu temsilcilerinden birini Yönetim Kurulu Başkanı olarak seçmektedir. 22 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Yatırımcıları Koruma Fonu5 Yatırımcıları Koruma Fonu (YKF), Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, kamu tüzel kişiliği haiz olarak kurulmuştur. YKF, hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kuruluşların sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur. YKF, sermaye piyasası araçlarının kaydını tutmakla görevli Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından idare ve temsil edilmektedir. Fon’un merkezi İstanbul’dur. Bütün aracı kuruluşlar, Yatırımcıları Koruma Fonu’na katılmak zorundadır. Aracı kuruluşların, sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle hisse senedi işlemlerinden doğan ve gerçek ve tüzel kişi yatırımcı tarafından satılmak, saklanmak, yönetilmek, virman edilmek, ödünç işlemlerine konu edilmek üzere veya diğer nedenlerle aracı kuruluşlara tevdi edilen veya müşteri emrine istinaden alınan hisse senetleri ile yatırımcı tarafından hisse senedi satın alınmak üzere veya satın alınan hisse senetleri karşılığında tevdi edilen nakit ya da hisse senedinin satılmasından doğan yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda YKF koruması devreye girmektedir. Haklarında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kurumların ve faaliyetleri durdurulan bankaların yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müsterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerinin (2012 yılı için) 70.237 TL'ye kadar olan bölümü YKF tarafindan karşılanmaktadır. Bu tutar, her yıl yeniden değerleme oranında arttırılmaktadır. YKF’nun Gelirleri, aracı kuruluşların yatıracağı yıllık ödentiler, Sermaye Piyasası Kurulu menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalar ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından verilen idari para cezalarının %50'si ve Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği tarafından verilen idari para cezalarının tamamı, tutarı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen geçici ödentiler, YKF varlığının getirisi ile diğer gelirlerden oluşmaktadır. YKF, Sermaye Piyasası Kurulu’nun gözetim ve denetimi altında bulunmaktadır. 5 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun Yatırımcı Tazmin Merkezi başlıklı 83. Maddesi ve Geçici 4. Maddesi uyarınca Yatırımcıları Koruma Fonu Yatırımcıları Tazmin Merkezine devredilecektir. 23 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. SERMAYE PİYASASI BİRLİKLERİ Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği6 Sermaye Piyasası Kanunu’na dayanılarak, sermaye piyasasında aracılık faaliyetinde bulunmaya yetkili kuruluşların üye olduğu, tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde, özdüzenleyici bir meslek kuruluşu olan Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) Nisan 2001’de faaliyete başlamıştır. Sermaye piyasası aracılık faaliyet yetki belgesine sahip tüm banka ve aracı kurumlar TSPAKB’nin üyesidir. 2011 yılı itibari ile 101 aracı kurum, 1 vadeli işlemler aracılık şirketi ve 40 banka olmak üzere toplam 142 üyesi bulunmaktadır. TSPAKB’nin amacı, sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini, üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmalarını, üyelerin iktisadi menfaatlerinin korunmasını, haksız rekabetin önlenmesini, mesleki konularda üyelerin aydınlatılmasını sağlamak üzere Sermaye Piyasası Kanunu ve bu statü ile verilen görevleri yerine getirmektir. Birliğin görev ve yetkileri, ifade edilen amaçları gerçekleştirmek üzere, sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin gelişmesini sağlamak üzere araştırmalar yapmak ve eğitim programları düzenlemek, üyeleri tarafından yürütülen faaliyetlerin adil ve dürüst olması, iş ahlakının sağlanması, Birlik üyelerinin dayanışma ve sermaye piyasasının gerektirdiği özen ve disiplin içerisinde çalışmaları için meslek kurallarını oluşturmak, haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almak, Birlik Statüsünde öngörülen disiplin cezalarını vermek olarak sıralanabilir. TSPAKB’in organları genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme kuruludur. Genel kurul en üst karar olup, üyelerin temsilcilerinden oluşur. Yönetim kurulu 7 üyeden oluşur. Yönetim kurulu, üyeleri arasından bir yönetim kurulu başkanı, bir de başkan vekili seçer. Görev süreleri 2 yıldır, süresi dolan üyeler tekrar seçilebilirler, ancak her üye üst üste en fazla iki dönem görev yapabilir. Yönetim kurulu üyelerinin temsil ettikleri üye ile ilişkilerinin kesilmesi halinde yönetim kurulu üyelikleri kendiliğinden sona erer. Yönetim kurulu başkanı aynı zamanda TSPAKB’nin de başkanıdır. Başkan, en üst amir olup, genel yönetim ve temsil ile görevlidir; idari merciler ve yargı mercileri ile üçüncü kişilere karşı TSPAKB’ni temsil eder ve ilgili mevzuat genel kurul ve yönetim kurulu kararları çerçevesinde TSPAKB’ı yönetir. Birliğe ilişkin iş ve işlemler ise genel sekreter tarafından yürütülür. Denetleme kurulu ise 3 üyeden oluşmaktadır. TSPAKB’nin gelirleri, aracı kuruluşların bir defaya mahsus verecekleri giriş ücreti, gider payları, yıllık aidat, bir önceki yıldan devreden gelir fazlaları, her türlü bağışlar, yayın gelirleri, eğitim, kurs ve seminer gelirleri ile sair gelirlerdir. 6 6362Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun “Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği” başlıklı 74. Maddesi ve Geçici maddesi uyarınca Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği Türkiye Sermaye Piyasaları Birliğine dönüşecektir. 24 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği (TDUB), Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40/D maddesine dayanılarak 2009 yılında Bakanlar Kurulu’nun kararı ile kabul edilen Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği Statüsü ile 2010 yılında, tüzel kişiliğe haiz, kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşu olarak faaliyete başlamıştır. TDUB’nin üyeleri sermaye piyasası mevzuatına göre gayrimenkul değerleme uzmanlığı lisansına sahip olan değerleme uzmanlarından oluşmaktadır. TDUB’nin kuruluş amaçları arasında, gayrimenkul değerleme faaliyetlerinin gelişmesi, Birlik üyelerinin dayanışma, özen ve disiplin içerisinde çalışmalarının sağlanması, üyelerin mesleki menfaatlerinin korunması, haksız rekabetin önlenmesi, mesleki konularda üyelerin aydınlatılması ve eğitilmesi, gayrimenkul bilgi merkezi kurularak bölgesel ve ülke genelinde gayrimenkul değerleri konusunda istatistikler oluşturulması yer almaktadır. Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği’nin kuruluşu ile birlikte, değerleme mesleğini icra eden meslek mensupları birlik ve dayanışma sağlayabilecekleri, mesleki standartları ve ilkeleri kendi kendilerine belirleyebilecekleri bir çatıya kavuşmuştur. TDUB’nin organları Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetleme Kuruludur. Genel Kurul Birliğin en yüksek karar organı olup, Birlik üyelerinden oluşur. Yönetim Kurulu ve Denetleme Kurulu’nun seçimi, Genel Kurul tarafından gizli oyla ve yargı gözetimi altında gerçekleştirilir. Yönetim Kurulu, Genel Kurulca seçilen yedi asıl ve yedi yedek üyeden oluşur. Yönetim Kurulu, ilk toplantısında, üyeleri arasından bir Yönetim Kurulu başkanı, bir de başkan vekili seçer. Yönetim Kurulu başkanı aynı zamanda Birliğin de başkanıdır. Başkan, Birliğin en üst amiri olup, Birliğin genel yönetimi ve temsili ile görevlidir; idari merciler ve yargı mercileri ile üçüncü kişilere karşı Birliği temsil eder ve Statü, ilgili mevzuat, Genel Kurul ve Yönetim Kurulu kararları çerçevesinde Birliği yönetir. Birliğe ilişkin iş ve işlemler genel sekreter tarafından yürütülür. Genel sekreter Yönetim Kurulu tarafından atanır. Birliğin gelirleri, üyelerinin bir defaya mahsus ödeyecekleri giriş ücreti, yıllık aidatlar, SPK tarafından değerleme hizmeti vermek üzere listeye alınmış gayrimenkul değerleme şirketlerinden alınan yıllık katkı payları, bir önceki yıldan devreden gelir fazlaları, her türlü bağışlar, yayın gelirleri, eğitim, kurs ve seminer gelirleri ve sair gelirlerdir. 25 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. Özet Sermaye Piyasaları ülkeler ekonomilerinin önemli lokomotifleri arasında yer almaktadır. Sermaye Piyasası Kurumları sermaye piyasalarının işleyişine destek sağlayan kurumlardır. Borsalar sermaye piyasası araçlarının belirli kurallar dahilinde alım satıma konu edilebildiği şeffaf bir şekilde fiyat mekanizmanın işletildiği Pazar yerleridir. Borsalarda gerçekleşen alım satım işlemlerine işlem sonrası hizmet veren kurumlar olan takas ve saklama şirketleri de sermaye piyasalarına operasyon hizmeti sunmaktadır. Sermaye piyasalarında kurumsallığın önemi çok büyük olup, yatırım ortaklıkları, yatırım fonları, portföy yönetim şirketleri sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak isteyen bireysel yatırımcılara hizmet vermektedir. Çalışma Soruları 1. Aşağıdakilerden hangisi Sermaye Piyasası Kurulu’nun temel amaçları arasında yer almaktadır? a. Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek, b. Piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, c. Sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak, d. Piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamak, e. Hepsi 2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören hisse senetlerinin merkezi saklamasının yapıldığı kurum hangisidir? a. Aracı Kurumlar b. Sermaye Piyasası Kurulu c. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası d. İMKB Takas ve Saklama Bankası e. Merkezi Kayıt Kuruluşu 3. Yatırımcıları Koruma Fonu’nun koruma kapsamında bulunan menkul kıymet türü aşağıdakilerden hangisidir? a. Yatırım Fonları b. Özel Sektör Borçlanma Araçları c. Devlet İç Borçlanma Senetleri d. Hisse Senetleri e. Varantlar 4. Aşağıdakilerden görmemektedir? hangi menkul kıymet türü İMKB’deki pazarlarda işlem a. Yatırım Fonları b. Özel Sektör Borçlanma Araçları c. Devlet İç Borçlanma Senetleri d. Hisse Senetleri e. Borsa Yatırım fonları 26 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır. 5. Aşağıdaki kurumlardan hangisi Merkezi Kayıt Kuruluşuna üye olamaz? a. Aracı Kurumlar b. Vadeli İşlem Aracılık Şirketleri c. Bankalar d. Portföy Yönetim Şirketleri e. Menkul Kıymet İhraç Eden Şirketler 6. Aracı Kurumlar aşağıdaki faaliyetlerden hangisini gerçekleştirememektedir ? a. Sermaye piyasası araçlarının halka arzına aracılık yapmak b. Borsalarda alım satıma aracılık yapmak c. Yatırım danışmanlığı hizmet vermek d. Portföy Yöneticiliği hizmeti vermek e. Mevduat toplamak 7. Aşağıdaki kurumlardan hangisi İMKB pay senedi piyasasında işlem yapabilmektedir? a. b. c. d. e. Aracı Kurumlar Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları Hazine Müşteşarlığı TC. Merkez Bankası 8. A Tipi Yatırım Fonlarının portföylerinde olması gereken asgari hisse senedi oranı kaçtır ? a. % 51 b. % 75 c. % 10 d. % 25 e. % 50 9. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsasına Takas Merkezi olarak hizmet veren kurum aşağıdakilerden hangisidir ? a. Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. b. İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. c. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası d. TC. Merkez Bankası e. Bankalar 10. Aşağıdakilerden hangisi Yatırımcıları Koruma Fonunun gelirleri arasından yer almamaktadır? a. b. c. d. e. Aracı kuruluşların yıllık ödentileri. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından verilen idari para cezalarının % 50’si İMKB tarafından verilen idari para cezalarının % 50’si Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından verilen idari para cezalarının % 50’si Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından verilen idari para cezalarının %50'si 27 © Her hakkı Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezine aittir. Yazılı izin olmadan kaynak olarak dahi gösterilip kullanılamaz. Bunu yapanlar hakkında yasal işlem başlatılır.
