Sınıflandırma sistemlerinde somatizasyon

Sınıflandırma sistemlerinde
somatizasyon/bedenselleştirme
Doç.Dr.Gülfizar Sözeri-Varma
PAÜTF psikiyatri AD-Denizli
Ulusal Psikiyatri Kongresi 2017
• Giriş
• Tarihçe
• Günümüz sınıflandırma sistemlerinde
somatizasyon
• Somatizasyonla ilişkili etmenler
(yatkınlık/dayanıklılık): olgu örneği
Sınıflandırma
• Bir fenomenin bir ya da birden fazla amaç için kabul edilebilir bazı
kriterlere göre düzenlenmesi
– Fenomenin karışıklığının azaltılmaya çalışılması
– Olay ya da olguları belirli kriterlere göre kategorilere ayrılarak daha
kolay anlaşılmasını sağlama işlemi
• Hastalıkları sınıflandırmanın amacı tedavi ve korunma çabalarının
iyileştirilmesi
• İdeal olarak sınıflandırma etiyopatogeneze göre yapılmalıdır
• Ruhsal bozuklukların sınıflandırılması özgül ruhsal bozuklukların bazı
ortak fenomenolojik özelliklere dayanarak çeşitli sınıflar içinde
gruplaştırılmasından ibarettir.
Somatizasyon/bedenselleştirme
• Terim karmaşası ve sınıflandırma sistemlerinde en çok
sıkıntı yaşanan alanlardan biri
• Somatizasyon/bedenselleştirme: beden zihin etkileşimi
• Bedendeki bir bozukluk gibi görüntü verip temelde ruhsal
yada sosyal alanda yaşanan sorunlara ilişkin yardım arama
davranışı
– bedende yansımasını bulan ruhsal sorunlar
– ruhsal acının bedensel olarak anlatılması
– ruhsal kökenli bedensel belirtiler……………
Bedenselleştirme
• Somatoform:
– Soma: Beden (Eski Yunanca)
– Somato-form: Bedenin şeklini almış
• Bedenselleştirme
– Hastanın patofizyolojik bir açıklaması olmayan
fiziksel/bedensel belirtiler yaşaması ve ifade etmesi
– Bunları bir hastalık işareti olarak değerlendirmesi ve
tıbbi çare araması eğilimi
Tarihçe
• Hekimler insanın varolmasından bu yana hastaların açıklanamayan bedensel
belirtileriyle ilgilenmektedir.
• Melankoli ve histeri M.Ö. 2600 yıllarında Mısırlılar ve Sümerliler tarafından
biliniyordu. Histeri, melankoli ve hipokondriazis kelimeleriyle karışık biçimde
birbirinin yerine kullanılmıştır.
• Çin ve Hint tıbbı zihin ve bedeni iç içe geçmiş kavramlar olarak görmüştür.
• Çin tıbbında duygulardaki (sevinç, öfke, üzüntü, yas, kaygı, korku, ürkme)
eksiklik ya da fazlalığın hastalığa yol açtığı kabul edilmektedir.
• Hint tıbbında, tutkunun göğüste, bilgisizliğin karın boşluğunda olması gibi belli
kişilik özelliklerinin bazı organlara yerleştiği, güçlü duyguların özel davranışlara
yol açtığına inanılırdı.
Tarihçe
• M.Ö.1900 yıllarında Kahun tabletlerinde uterusun yer
değiştirip başka organlarda yer almasının hastalıklara yol
açtığı ileri sürülmüştür.
• Hipokrat ve eski Yunan tıbbında emosyonel bozuklukların
kaynağının abdominal organlar olduğuna inanırdı (sıvısalhumoral kuram).
– Kalbin üzerindeki boşluk: prekordia (duygusal işlevlerin
merkezi/melankoli)
– Kosta altı boşluk: hipokondrium (sindirim sistemi ve emosyonel
bozukluklar)
– Histeri; hareketli uterus
Tarihçe
• Histeri
– Yunanca ‘’hysteron’’ kelimesinden türemiştir (uterus anlamına gelir)
– Hipokrattan 16. yy’a kadar uterusun baskılanmayan istekleri nedeniyle vücudda
gezinmesi sonucu oluşan bir hastalık
– Uterusun yukarılara çıkması sonucu boğazı tıkadığı ve boğuluyormuş hissini
yaşattığına inanılırdı (globus hystericus)
– Hipokrat konversiyonu kadınlara özgü bir hastalık olarak nitelendirmiştir.
• ‘’Sinirlilik, depresyon, histerik nöbetler uterusun diğer organlarla
etkileşimi ile oluşur’’
– uterus yukarı karaciğere doğru hareket ediyorsa kadın aniden
suskun, dişlerini sıkar bir hal alır, tedavide karaciğer alt tarafı elle
bastırılır, kaburgaların altı bandajla sarılır, kötü kokulu tütsüler
koklatılır ve güzel bir şarap içmesi sağlanırmış….
• Ortaçağ
Tarihçe
– Zihinsel ve fiziksel hastalıklar (Histeri……) büyüye
bağlı, histeriklerin ruhlarını şeytana sattığı inancı
– İlahi cezanın bilimsel sorgulamanın yerini aldığı
dönemler
– Malleus maleficarum/Şeytan Çekici, 1487
– 2 rahip yazmış, Papa tarafından önsözü yazılmış
– büyücülüğün tanısı (işkence yöntemleri) ve tedavisi
(idam)
• Örn. deride anestezik bir alan bulunması cadı olmanın
bir işareti…
• Rönesans
Tarihçe
• 16. ve 19.yy ikinci yarısına kadar hastalığın organik
etiyolojisi üzerinde tartışılmıştır.
• 1600’lü yıllarda santral sinir sistemi hastalıkları ile ilgili
bilgilerimiz arttı. Açıklanamayan bir takım belirtilerin
beyinden kaynaklandığı fikri ortaya çıktı.
• Thomas Willis (1621-1675) nörolojinin babası, kadında
histeriyi, erkekte hipokondriazisi beynin sinirsel bir
bozukluğu olarak gördü, etkilenen hastaların başına
sopa ile vurularak tedavisini önerdi.
Tarihçe
• Thomas Sydenham (1624-1689) histeri ve
hipokondriazisi bedenden ziyade zihnin
psikolojik bozukluğu olarak görülmesinde
önemli katkılarda bulundu.
– Tedavide fiziksel ve psikolojik tedavi yöntemlerinin
birleştirilmesi (hastanın genel refahını arttırılması,
düzenli egzersiz, psikolojik güçlenme, kanın
temizlenmesi…)
Tarihçe
• George Cheyne (1617-1743) ‘’İngiliz hastalığı’’
terimi ile histeri ve hipokondriazis ile ilgili
bunların beynin ve zihnin veya her ikisinin
hastalığı olduğuna dair yazılar yazdı.
• William Cullen (1721-1790) ‘’neurosis’’ kelimesini
ilk kullanan kişi olmuştur. Hipokondriazsi ve
histeri ve bağlantılı bozuklukların sadece bir
kaynağı olduğunu yazdı, hipokondriazisi melankoli
olarak niteledi.
Tarihçe
• 1800’lü yıllar hipokondriazisi karından başlayan
beyne sıçrayan bir inflamasyon olarak görüldü.
• Hipokondriazis beyninde kortikal plaklar, beyin
yumuşaması ile ilişki olabileceği düşünceleri
vardı.
• 19. yy’da beyinde veya bedende bu bozuklukla
ilgili anatomik patolojiler gösterilemeyince
hipokondriazsi ve histerinin işlevsel veya karmaşık
hastalıklar olduğu düşülmeye başlandı.
Tarihçe
• 19.yy histeri üzerine yoğun araştırmalar yapılan yıllar
oldu. Paris Salpetriere Hastanesinde hekimlik yapan
Jean-Martin Charcot (profesör, nöropatoloji) histerinin
tanı ve tedavisinde hipnozu kullandı.
• Charcot’un öğrencileri (S.Freud, J.Babinski, P.Janet,
G.Gilles de la Tourette, A. Binet..)
• Charcot’a göre;
– Hipnozla histeri belirtileri ortaya çıkarılabilir
– Histeri telkinle tedavi edilebilir
– Hipnoza yatkınlık histeri için patognomik bir bulgudur
Tarihçe
• Freud, önce hipnoz, sonra serbest çağrışımla başlayan
tedavi arayışları psikanalitik kuramın oluşumuna zemin
hazırladı.
• Joseph Breuer ile birlikte ‘’Histeri Üzerine Çalışmalar’’
(1895) isimli kitabını yayınladı. ‘’Psikolojik çatışmalar
nedeniyle fiziksel enerjinin bastırılması sonucu
oluşur…..’’
• Konversiyon terimi psikanalitik teoriye dayanan bir
terim.
• DSM III/ IV’te psikodinamik etioloji olduğu varsayılan tek
teşhis
bedenselleştirme
• Freud (1905) histeri çalışmalarının erken dönemlerinde
çözülmeyen emosyonel çatışmaların belirli organlardaki
sembolik görünüm ifadesini ‘’somatik uyum’’ olarak
adlandırdı.
• 1925 yılında onun çevirisini yapanlar (Martin ve Carron,
2002) Almanca’da organsprache (organ-dili) için
yaklaşık bir kelime ararken konversiyona en yakın
kelimenin somatizasyon olduğunu düşündüler.
• Somatizasyon terimini ilk olarak kullanan kişi Alman
psikanalist Wilhelm Stekel olmuştur.
bedenselleştirme
• 19.yy Fransız hekimlerinden olan Paul Briquet
günümüzde somatizasyon bozukluğu olarak
bilinen klinik tabloyu tanımlayan ilk kişidir.
– “Briquet Sendromu”
• Guze ve ark. Histeri terimini de kullanarak
bozukluğun sınırlarını çizmeye çalıştılar.
Histeri
• Histeri pekçok anlamda kullanılır oldu
–
–
–
–
Kişilik ya da karakter tipi
Konversiyon tepkisi
Fobi ve anksiyete ile giden psikonevrozlar
Hakaret ifade eden bir terim………………………
• Merskey (1979, 1986) histerinin görünümleri
– Motor ve disosiyatif, bazen ağrı tarzında bir veya iki
semptomla birlikte olan histeri
– Hipokondriazis ve Briquet Sendromu (somatizasyon
bozukluğu) gibi polisemptomatik histeri
– Organik yakınmaların histerik dışa vurumu
– Anoreksiya nervozadan bağımlılığa kadar kendine yönelik
zarar verme ve hastalık yaratma semptomları
Günümüzde sınıflandırma
• Ruhsal hastalıkların sınıflandırılmasında
bedenselleştirmenin nasıl tanımlanacağı sorun teşkil
etmiştir.
• Günümüzde en yaygın olarak kabul edilmiş ve kullanılmakta olan
iki sınıflama sistemi
• ICD-10 (International Classification of Diseases and Related
Health Problems)
• Dünya Sağlık Örgütü
• DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)
• Amerikan Psikiyatri Birliği
Günümüzde sınıflandırma
• Günümüze kadar yayınlanan ICD ve DSM sürümleri
ile yayın tarihleri
ICD-6 (1948)
DSM-I (1952)
ICD-7 (1955)
DSM-II (1968)
ICD-8 (1968)
DSM-III (1980)
ICD-9 (1975)
DSM-III-R (1987)
ICD-10 (1992)
DSM-IV (1994)
DSM-IV-TR(2000)
DSM-V (2013)
• International Classification of Causes of Death-1900 (ICD 1) ölüm
nedenleri listesi
– bir sınıflama değil, istatistik amaçlarla geliştirilmiş bir ölüm nedenleri listesi
– değişik ölüm nedenleri arasında yalnızca 3 tane ruhsal bozukluk
•
•
•
•
Zeka geriliği
Şizofreni (erken bunama)
Manik-depresif psikoz
Diğer ruhsal bozukluklar
• DSÖ'nün yayınladığı ICD-6 (International Classification of Diseases,
Injuries and Causes of Death), 1948
• Kapsamın ölüm nedenleri dışında, hasar bırakıcı veya düşkünleştirici
nedenleri de içerecek şekilde genişletildi.
• Ruhsal hastalıklar “Ruhsal, Psikonevrotik ve Kişilik Bozuklukları” başlığı
altında sınıflandırması dahil edildi.
ICD-10, Bölüm 5 (F00-F99): Ruh ve davranış sağlığı
bozuklukları
•
•
•
•
F00-F09: Organik nedenli ruh sağlığı bozuklukları
F10-F19: Psiko-aktif madde kullanımına bağlı ruh ve davranış sağlığı bozuklukları
F20-F29: Şizofreni, şizotipal ve sanrılı bozukluklar
F30-F39: Duygudurum bozuklukları
• F40-F48: Nevrotik, stresle ilişkili ve somatoform
bozukluklar
•
•
•
•
•
•
F50-F59: Fizyolojik bozukluklar ve fiziksel etkenlerle ilişkili davranış sendromları
F60-F69: Erişkin kişilik ve davranış bozuklukları
F70-F79: Zeka geriliği
F80-F89: Psikolojik gelişim bozuklukları
F90-F98: Genellikle çocukluk ve ergenlikte başlayan davranış ve duygu bozuklukları
F99: Özellik belirtilmemiş ruh sağlığı bozukluğu
DSM
Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders
•
•
•
•
•
•
•
DSM-I (APA, 1952)
DSM-II (APA, 1968)
DSM-III (APA, 1980)
DSM-III-R (APA, 1987)
DSM-IV (APA, 1994)
DSM-IV-TR (APA, 2000)
DSM-V (APA, 2013)
DSM-I
• DSM-I'de reaksiyon tipi terminoloji kullanılmıştı
(örneğin, şizofrenik reaksiyon, anksiyete reaksiyonu,
vb).
• Psikonevrotik bozukluklar:
Anksiyete reaksiyonu
Disosiyatif reaksiyon
Konversiyon reaksiyonu
Fobik reaksiyon
• Psikofizyolojik, otonomik ve viseral bozukluklar
(bedenselleştirme reaksiyonları yerine tercih edilmiş,
psikosomatik hastalıkları kapsıyor)
• Ruhsal hastalıkların çevresel olaylara tepki olarak
ortaya çıkan durumlar olduğunu ima ettiği için,
DSM-II ile reaksiyon terimi bırakıldı.
• Tıbbi olarak açıklanamayan belirtiler;
• Nevrozlar (histerik nevroz, nevrasteni, depersonalizasyon,
hipokondriyazis)
• Psikofizyolojik bozukluklar
• Özel belirtiler
• Histerik kişilik bozukluğu
• 1980’de DSM-III ve 1987’de DSM-III-R (gözden geçirilmiş)
• Açıklanamayan tıbbi sendromlar bedenselleştirme adı
altında toplandı.
• Somatizasyon bozukluğu tanısıyla DSM-III’e ve ardından
ICD-10’a girdi.
• ICD-10’a göre somatizasyon bozukluğunun temel belirtisi
bedensel bir hastalık bulunmadığı halde yineleyici, sık sık
değişen çok sayıda bedensel belirti varlığı
• (genç yaşta başlayan, çok sayıda farklı somatik belirtiler,
hastalığı bir yaşam boyu sürmesi, bir yaşam biçimi haline
gelmesi söz konusu)
• DSM-4-TR (Somatoform
Bozukluklar )
• Somatizasyon Bozukluğu
• Ağrı Bozukluğu
– Psikolojik Etkenlerin Eşlik Ettiği
– Psikolojik Etkenlerin ve Genel
Tıbbi Durumun Eşlik Ettiği
• Hipokondriazis
• Konversiyon Bozukluğu
• Ayrım Göstermeyen Somatoform
Bozukluk
• Başka Türlü Adlandırılmayan
Somatoform Bozukluk
• Beden Algısı Bozukluğu (OKB
ilişkili bozukluklar)
• DSM-5 (Bedensel Belirti Bozuklukları
ve İlişkili Bozukluklar)
• Bedensel Belirti Bozukluğu
– Ağrının baskın olması ile giden
• Hastalık Kaygısı Bozukluğu
• Konversiyon Bozukluğu
• Diğer Tıbbi Durumları Etkileyen
Psikolojik Etkenler
• Yapay Bozukluk
• Belirlenmiş Diğer Bir Somatik Belirti
ve İlişkili Bozukluk
• Belirlenmemiş Diğer Bir Somatik
Belirti ve İlişkili Bozukluk
DSM-5
•
Neurodevelopmental Disorders (otizmspektrum bozuklukları,
ADHD, Öğrenme boz., Motor bozukluklar, diğer NGB)
•
•
Schizophrenia Spectrum and Other Psychotic Disorders
(şizotipal kb, sanrısal boz., kısa psikotik boz., şizofreniform boz.,
şizofreni, şizoafektif boz., madde kull. ve tıbbi duruma bağlı
psikotik boz.)
Feeding and Eating Disorders (pika, ruminasyon boz.,
yemek yemekten kaçınma boz., anoreksiye nervosa,
bulümia nervosa..)
•
Elimination Disorders (enürezis, enkopresis..)
•
Sleep-Wake Disorders (uyku boz., hipersomnia, narkolepsi,
obst. uyku apnesi, parasomnialar..)
•
Sexual Dysfunctions (prematüre ejekülasyon, erektil
disfonksiyon, kadın orgazmik boz., kadın istek/uyarılma
boz.,..)
•
Gender Dysphoria (cinsiyetinten yakınma ..)
•
Obsessive-Compulsive and Related Disorders (OKB, beden
dismorfik boz., istifleme, trikotillomani, deri yolma, madde k. ve
tıbbi d. b….)
Disruptive, Impulse Control, and Conduct Disorders
(karşıt gelme boz., davranım boz., antisosyal k.b. Piromani,
kleptomani,..)
•
Trauma- and Stressor-Related Disorders (reaktif bağlanma boz.,
PTSB, akut stres boz., toplumsal katılım boz…)
Substance Use and Addictive Disorders (…yoksunluğu,
intoksikasyonu..)
•
Dissociative Disorders (disosiyatif kimlik boz., dis. Amnezi,
depersonalizasyon, derealizasyon..)
Neurocognitive Disorders (deliryum, majör ve minör
nörobilişsel boz.)
•
Personality Disorders (A:paranoid, şizoid, şizotipal; B:
antisosyal, borderline, hisitirionik, narsisistik; C: kaçıngan,
bağımlı, OKKB; diğer: tıbbi d. B…)
•
Paraphilias (cinsel sapkınlıklar, cinsel maşoşizm, cinsel
sadizm, pedofili…)
Other Disorders
•
Bipolar and Related Disorders (Bipolar I, II, siklotimik boz.,
madde kull ve tıbbi duruma bağlı BB)
•
Depressive Disorders (Duygudurum düzenlenmesi bozukluğu,
MDB, Distimi, PMDD, madde ve tıbbi d. Bağlı depresif boz.)
•
Anxiety Disorders (Ayrılma anksiyetesi, selektif mutizm, özgül
fobi, sosyal anksiyete boz., panik boz., agorafobi, yaygın
anksiyete boz., tıbbi duruma bağlı..)
•
•
•
• Somatic Symptom Disorders
–
–
–
–
–
Bedensel belirti boz.
Hastalık kaygısı boz.
Konversiyon boz.
Yapay boz.
Simülasyon
•
Bedensel Belirti Bozuklukları ve İlişkili Bozukluklar
A. Sıkıntı veren ya da günlük yaşamı önemli derecede etkileyen 1 veya daha çok
bedensel belirti
B. Aşağıdakilerden en az biri ile kendini gösteren, bedensel belirtiler ya da
bunlara eşlik eden sağlıkla ilgili kaygılarla ilişkili aşırı düzeyde düşünceler,
duygular ya da davranışlar:
1. Kişinin belirtilerinin önemiyle orantısız, süreklilik gösteren
düşünceler (hastalıkla ilgili kaygı, normal fiziksel belirtilerin bir hastalığa
atfedilmesi-korkunçlaştırma….)
2. Sağlıkla ya da belirtilerle ilişkili sürekli yüksek düzeyde kaygı
3. Bu belirtilere ya da sağlık kaygılarına aşırı zaman ve içsel güç
harcama (davranışsal olarak sürekli vücudunu kontrol etme, tekrarlayan tıbbi
yardım arama, fiziksel aktiviteden kaçınma…)
C. Herhangi bir bedensel belirti sürekli olarak bulunmasa da belirti gösteriyor
olma durumu süreklilik gösterir (6 aydan uzun)
Ağrının baskın olduğu tip (önceki adı ağrı bozukluğu)
Süregiden
Ağır olmayan/orta/ağır
• Pratisyen hekimler ve 1. basamak sağlık hizmetlerinde
çalışanların hastaları daha kolay tanıması
• Tıbbi hastalığı olan bir kişiye de bu tanı konulabilir
• Tıbbi olarak açıklanamayan her belirti bedensel belirti
bozukluğu değildir.
• ICD-10’a göre somatizasyon bozukluğu tanısı konulan bir kişiye
DSM’e göre konulmayabilir.
Kavramsal ve Pratik Karmaşalar
• Genel sıkıntıyı bedensel olarak ifade etmek
tüm dünyada yaygın
– bir hastalık veya tanısal kategori olmaktan çok,
ilişkili tıbbi bulgular olmaksızın fiziksel belirtilerden
yakınan hastalardaki yaşantısal, bilişsel ve
davranışsal tipik özelliklerden oluşan jenerik bir
terim
Bedenselleştirme
• Yaşamın erken dönemlerindeki bağlanmada
olağandışılıklar
• Bebekler tüm uyaranlara farklılaşmamış bedensel
yanıtlarla cevap verir, ego gücünün artması, dilin
gelişmesi olağan emosyonel cevaplı daha beden
dışı bir duruma doğru ilerler
• Travma veya gelişimdeki başarısızlık karşısında
olağan uyum konumundan fiziksel temsilin asıl
cevap haline geldiği bedensel duruma geri dönüş
• Gelişimsel mirasla hepimiz bedenselleştiriciyiz,
bazılarımızı ‘’bedenselleştiren’’ olarak
tanınmasını sağlayan unsurlar
– fiziksel tepkimelerden yeterince sıkıntı duyarak
veya onlardan şikayet ederek tıbbi yardım arama
veya ilaç almalarıdır.
– Bu kişiler patolojik tıbbi bulguların olmamasına
rağmen bedensel belirtilerini fiziksel bir hastalığa
atfetme eğilimindedirler.
Bedenselleştirme nasıl oluşuyor?
•
Hasta olma rolü ve ihtiyacı
•
Somatize eden bireylerden oluşan bir ailede yetişmek/öğrenme
•
Aleksitimi, emosyonların ifadesi için söz bulamama ruhsal acının bedensel
yakınmalarla ifade edilmesine neden olabilir.
•
Beden duyumlarının abartılması (somatosensoriyel amplifikasyon) Bu hastalarda
bedensel duyumları seçici olarak algılama, abartılı ve yanlış olarak yorumlama gibi
bilişsel çarpıtmalara da sık rastlanır.
•
Psikosomatik-Sosyosomatik boyut
– “başımdan aşağı kaynar sular döküldü”, “midem kabul etmedi” vs.
– Sıkıntının mental boyutu için başvuru yeri yoksa çare arama tamamen bedensel yollarla olabilir.
•
Psikodinamik etkenler
•
Nörobiyolojik etmenler
• Bedensel belirti bozukluğu olan hastalarda epigenetik
değişiklikler, duygu tanıma ve ifade becerisi ile travmatik
yaşantıların ilişkisi (Ş.Çetin, G.Sözeri-Varma, O.Özdel)
• Bu çalışma ile bedensel belirti bozukluğu, depresyon ve sağlıklı
kontrol grupları arasında glukokortikoid reseptör metilasyonunda
farklılık olup olmadığı; bunların travmatik yaşantılar ve duygu
işleme süreçleriyle ilişkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
•
•
•
•
•
•
•
Sosyodemografik veri formu
Toronto aleksitimi ölçeği
Gözlerden zihin okuma testi
Hamilton depresyon ölçeği
Hamilton anksiyete ölçeği
Çocukluk çağı travmaları soru listesi
Genososyogram
Genososyogram
• Soy Sendromu Kuşaklaşan terapi ve soyağacındaki gizli bağlantılar
(Anne Ancelin Schützenberger-Çeviri İnci Doğaner)
• Genososyogram (aile dizgeleri kuramı) aile ağacının sosyometrik
görsel temsili (bir soyağacından daha fazlası).
– Üstünde soyadları, yerler, tarihler, dönüm noktası olaylar, bağlar,
doğum, evlilik, önemli hastalıklar, kazalar, göçler, meslekler,
emeklilik…işlenir.)
– Öznenin çevresiyle ilişkileri, değişik insanlarla bağları, birlikte olma,
birlikte yaşama, ikili bağlar, üçlü bağlar, dışlamalar vb.sosyometrik oklar
kullanılarak genososyograma işlenir.
– kişinin tepkileri, fark ettiği ya da etmediği noktalar, duyguları,
unuttukları….
• ‘’İnsanların geçmişe ait mirası sadece huydan ibaret değildir ayrıca
eski kuşakların belleğini de taşır. ‘’Freud
•
•
•
•
•
•
Genososyogram
Kişinin kendisinin yaşadığı travmalar
Ailede olan ve/veya aktarılan travmatik yaşantılar
Benzer hastalık belirtilerinin varlığı
Yıldönümü sendromu
Aileden aktarılan yükler, duygular, hastalıklar………..
Örnek olgu
• 34y, evli, 2 çocuklu, lisans mezunu, 2 yıldır çalışmıyor (2.
Çocuğunun doğumundan beri)
• Yakınma: Uyuşukluk, karında rahatsızlık hissi ve ağrısı
• 15 yıl önce (19-20 yaşlarında) uyuşukluk yakınmaları başlamış.
Önce ayaklarından dizlerine kadar, sonra giderek yukarıya doğru
ilerlemiş, karın bölgesine kadar ulaşmış.
• Çok sayıda nöroloji doktoruna başvuru
• Son zamanlarda abdominal epilepsi denilmiş, antiepileptik
tedaviler görmüş, kısmen fayda görüyor ama sonra tekrar
yakınmaları başlıyormuş.
• PAÜ nöroloji servisinde yatış
• Uyku aktivasyonlu EEG çekilmiş, epilepsi düşünülmemiş ve
psikiyatriye yönlendirilmiş.
• Bedensel belirti bozukluğu, depresyon, antidepresan tedavi
başlandı.
• Genososyogramda dikkati çeken noktalar:
• Bir köyde doğmuş
• 9 yaşında evlatlık verilmiş (bir yaşlı kadına bakmak üzere
hizmetçi olarak gönderilmiş)
– Bir gün okuldan gelmiş, baba hiçbir şey söylemeden dolmuşa bindirip
ilçeye göndermiş, orda dolmuştan biri karşılamış.
– 2 yıl kalmış, ‘’hayatımın en güzel günleriydi’’ ama gitmek istememiş,
eve geldiği bir gün dönmek istemeyince (ağlamış) baktığı kadının
ailesi bırakmış.
• Hem çalışmış hem okumuş. Ortaokulu ve liseyi dışardan bitirmiş.
Açık öğretim işletme mezunu, 15-16 yıl tekstilde farklı işlerde
çalışmış.
• Çocukken çok hasta olurmuş ‘’bir ev parası verdik sana’’
(komşuları uğraşma bu çocuk yaşamaz), annesinin sevgisinin
kendisini yaşattığını söylüyor.
• Eşiyle işyerinde tanışmış, kendi isteği ile
evlenmiş (+ ve – leri düşündüm, öyle karar
verdim)
• 9 yıllık evli hem kendi annesi hem de
kayınvalidesi bu evliliği istememişler. Annesi
damadı eve sokmamış.
• Anne kızkardeşi ile anlaşamazmış. Sürekli anneanne ve
dede ile yaşamış. 18y iken istemediği bir evlilik yapmış,
sürekli şiddete maruz kalmış.
• Eşinin ailesi tarafından reddedilmişler. Hamileyken evden
kovulmuşlar. Maddi çok zorluk çekmişler.
• Anne: sürekli mutsuz (istenmemezlik) ‘’54 yaşında ama 6070 yaşlarında görünüyor.’’ (kendisi de damadını istemiyor)
• ‘’hem anne hem de baba oldu’’
• Baba 62y, inşaatlarda çalışıyor. 8 kardeşi var.
Baba kendi ailesi ile görüşüyor ama eşi,
çocukları görüşmüyor. Kendisi ailesinin yanına
gidip geliyor, gelince şiddet uyguluyor, kötü
davranıyor.
• Hasta babanın ailesi hakkında pek bir şey/hiç
birşey bilmiyor.
• Kızkardeş 2. evliliğini yapmış, çocuğunu
aldırmış, çocuk yok.
• Kardeşinde epilepsi var, ilkokulda tanı konmuş,
bayılmaları oluyormuş.
• Anneanne 52 yaşında iken ölmüş.
• Eşinden çok şiddet görmüş, ‘’dedem tekme tokat döverken
anneannemin boyundan aşağısı felç olmuş, elleri ayakları
tutmuyor, sadece boynunu oynatabiliyormuş’’ Uzun yıllar
yatağa bağımlı yaşamış……………..
• Tam olarak hatırlayamadı ama 20’li yaşların başlarında
olabilir? (kendi hastalığının başladığı yaşlar)
• Dede 90 yaşında, sağ sağlıklı, ekstramarital çok ilişkisi
varmış.
•
•
•
•
•
•
•
Aileden kendisine aktarılanlar:
Sahipsizlik
Yalnızlık
Köklerinin olmaması
Onların parçası değilim
Parasızlık
Sevgisizlik………………
• Ama anne: birlik olma, beraber olma, koruyup
kollama
• Yatkınlık
• Öğrenme, Sosyokültürel
etmenler
•
•
•
•
• Dayanıklılık
• Zor koşullara
rağmen hayata
tutunma, eğitimini
– Nesiller boyu zor yaşam koşulları
tamamlama, aile
– Hasta rolü (kız kardeşinde epilepsi,
çocukken geçirilen hastalıklar)
kurma…
Fiziksel ve psikolojik şiddete
• Anne
maruz kalma (kendisi, annesi,
anneannesi….)
Anneannenin travmasıyıldönümü tepkisi?
Zorlu yaşam olaylarının
otonomik sinir sistemi ve
endokrin sistem üzerine etkileri
Duygusal sıkıntının ifade
edilmesinde zorluk….
• Genel sıkıntıyı bedensel olarak ifade etmek bir
hastalık mı? Dil/ifade biçimi mi? Yaşam biçimi
mi? Nasıl sınıflandıralım???
• Teşekkür ederim