01 föy no kimya bilimi

9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
01
KİMYA BİLİMİ
Simyadan Kimyaya
Kazanım:
imyanın bilim olma sürecini açıklar.
Kazanım: K
"???
hhSİMYADAN KİMYAYA
hh Kimya maddenin yapısını, fiziksel ve kimyasal özelliklerini
bir maddenin başka bir maddeye dönüşümünü inceleyen
bilim dalıdır.
hh Günümüzdeki kimya bilimi 1700 lerden sonra gelişme göstermekle birlikte aslında insanlığın var olduğu günlerden bu
yana gerçekleşen bir takım buluş ve çalışmalara dayanır.
hh İnsanlar eski çağlardan bu yana bazı maddelerin yararlarını keşfetmiştir. Bu keşifler daha çok ihtiyaçları karşılamak için yapılırken aynı zamanda bazıları da tesadüflerle
gerçekleşmiştir.
hh Barınma ihtiyaçları mağaralar, ağaç oyukları ile karşılanmıştır.
hh Savunma ve avlanma ihtiyaçları ağaç, taş ve metal nesnelerin sivriltilmesi ve işlenmesi ile karşılanmıştır.
hh Yiyecek ihtiyaçları başlarda doğadan elde edilen bitki, kök
ve meyveleri ile gerçekleşirken daha sonra avlanan hayvanların eti ile gerçekleşmiştir.
hh Ateşi yeryüzüne düşen yıldırımların ya da volkanların yaydığı lavlar ile kuru ot ve dalları yakması ile bilen ilk çağ insanları ateşi kontrol altına alarak ilk kimyasal çalışmaları
başlatmıştır.
hh Ateşi keşfeden insanlar yemekleri pişirmeye başlamış hatta
sulu yiyecekleri pişirmek ve saklamak için kap kacak yapmayı da öğrenmiştir.
hh Önce toprağın pişirilmesi ile kap kacak yapan insanlar daha
sonra camı keşfetmiştir.
Öğretmen
Sorusu
hh Eski çağlarda insanlar doğada hazır olarak buldukları yemek, tuz, kil, şap, kükürt, göztaşı, kıbrıs taşı, cam, sabun ve
bazı metalleri tesadüfen keşfetmiştir (altın, bakır gibi...).
Tuzun Keşfi
hh Hayvanların belli özellikteki
kayaları yaladıkları veya
tuzlu kaynak sularını içtikleri
gözlenmiştir. Tuz kaynağı
içinde ölmüş hayvanların
bozulmadığını fark eden insanlar tuzu kullanmaya başlamışlardır.
hh Tuz hem tatlandırıcı hem de koruyucu olarak kullanılmıştır.
Camın Keşfi
hh Eski Mısır’da kurumuş göl yataklarından çıkarılan soda (Na2CO3) deniz aşırı ülkelere taşınırken, sahilde kamp kuran denizciler kumların üzerine soda çuvallarını bırakıp ateş yakarlar. Ertesi gün yandıklarında ateşin sıcaklığından dolayı kum ve sodanın
u
birleşerek camsı yüzey oluşturduklarını farkederler. Böylece camın keşfi gerçekleşir.
Malahit Keşfi
hh Bakır yataklarının üst kısımlarında bulunur.
hh Bakır cevheridir.
hh Mısırlılar göz çevrelerine sürerek
süslenmede kullanmışlardır.
hh Malahiti toz hale getirip ve bitkisel yağlarla karıştırıp süslemede kullanmışlardır.
Simyadaki 7 metal hangileridir?
Altın, gümüş, cıva, kurşun, bakır, kalay ve demirdir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
Sabun Keşfi
Metallerin Keşfi
Eski Roma’da hayvanların kurban edildiği SADO dağında biriken hayvan yağ ve külleri yağan yağmurlarla nehre karışır. Karışan yağlar ve kül killi çamur ile karışım oluşturur. Bu karışım suda o gün yıkanan çamaşırların daha
temiz olması ile anlaşılır ve daha sonra sabun olarak kullanılır.
hh Malahitin ateşe atılmasıyla kırmızı bakırın sıvılaşarak aktığını gözlemlemişlerdir.
hh Bakır alaşımı olan pirinç ile kap, kacak, ayna süs eşyası, ev aletleri gibi çeşitli eşyalar yapmıştır.
Mürekkep Keşfi
hh Kandillerde yakılan yağdan çıkan isi, su ve bitkilerden elde edilen zamklarla karıştırarak mürekkebi buldular.
hh Altın ise kendine özgü rengi, parlaklığı ve dış koşullara dayanıklılığı ile dikkat çekmiştir. Süs ve ziynet eşyası yapımı
başta olmak üzere değerinden dolayı para ve takas işlemlerinde kullanılmıştır.
hh Bakır-kalay (tunç) alaşımından kılıç, zırh gibi savaş araçları
yapılmıştır.
hh Başka boyar maddelerle karıştırarak çeşitli renklerde mürekkep elde etmişlerdir.
hh Alet yapımında önce çakmak taşı kullanan insanlar daha
sonra sırasıyla bakır, tunç, demir ve çelik kullanmaya başlamıştır.
İlaç Keşfi
Mumyalamanın Keşfi
Bazı bitki kök, gövde ve yapraklarını hastalıkların tedavisi için kullandılar.
hh Nane, haşhaş, ısırgan otu, safran,
r ezene, söğüt ağacı gibi bitkileri öğütme, kaynatma, çözme, özütleme gibi işlemlerden geçirip çeşitli hastalıkların tedavisi için kullanmışlardır.
Meyvelerin Ağartılması
hh Kurutulmuş incir, kayısı gibi maddelerin yanan kükürt tozu ile ağartılması keşfedilmiştir.
hh Mısır sanatı anlamına gelen bu kelime arapçaya alchemia
olarak geçtiği, İngilizce de ise alchemy olduğu bilinmektedir.
Türkçede alşımi ya da simya olarak kullanılmaktadır.
hh Bazı bitki kök ve gövdelerini boyar madde yapımında kullanmışlardır.
hh Ceviz yaprağı ve kabuğu kahverengi, ayva kabuğu ve çekirdeklerinden koyu mavi renkler elde etmişlerdir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Antik Çağda Simyacılar
hh Kimya kelimesinin Mısır kökenli chemeia kelimesinden
türediği düşünülmektedir.
Boyar Maddelerin Keşfi
hh Kıbrıs taşı (FeSO4) menekşe, göztaşı (CuSO4) koyu mavi ve şap
(KAI(SO4)2-12H2O) kırmızı renk oluşturur.
hh Eski Mısırlılar kurumuş
göl yataklarında hazır
buldukları soda
(Na2CO3-10H2O) ve
tuz pastası (Na2SO4 . 7 H2O)
gibi tuzların su çekme özelliğini keşfetmişlerdir. Ölülerini su
çekici bu tuzlarla sararak mumyaladılar ve uzun süre bozulmadan kalmasını sağladılar.
hh Simya ile uğraşan kişiler simyacı ya da alşimist olarak adlandırılmıştır.
hh Avrupa’ya orta çağ döneminde Araplardan geçmiş olan simya Kimya bilimine önemli katkılar yapmıştır.
hh Antik çağda filozofların farklı maddelerin neden farklı olduğunu
sorgulaması bugünkü kimya bilimine büyük katkı yapmıştır.
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
hh Ancak katkıları sadece felsefi boyutta kalmış deneysel sonuçlara dayandırılmamıştır.
hh MÖ 500’lü yıllara kadar dayanan bu düşünsel sorgulama
ile maddenin bölünebilirliği, farklı özellikleri, yapı taşlarının
dizilme ve hareketliliğine çeşitli açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır.
hh Örneğin; Demokritus MÖ 500’lü yıllarda her maddenin en
sonunda bölünemeyen bir yapı taşı olduğunu öne sürmüş
ve bu yapılana Yunanca bölünemeyen anlamına gelen “atomus” adını vermiştir. Tales ise dünyadaki her şeyin sudan
meydana geldiğini iddia etmiştir.
hh MÖ 300’lü yıllarda ise Aristo bütün
maddelerin dört elementten oluştuğu
düşüncesine sahiptir. Bu dört element
ateş, toprak, hava ve sudur. Aristo’ya
göre bu dört element her şeyin özüdür.
Bundan başka herşey dört elementin
farklı oranlardaki bileşimleri ile oluşup,
bileşim oranları değiştikçe her maddenin özellikleri değişir. Bu tamamen düşünceye dayalı bir çalışmadır.
Aristo
(MÖ 384-322)
–– sistematik bilgi birikimi sağlamayan
–– daha çok öznel (subjektif) düşüncelere sahip kalmış
çalışmalara dayanır.
Hava
ıslak
Su
kuru
hh Ancak bunlar dışında değerli taşlar, boyar maddeler, mayalama teknikleri, metal işlemecilği, parfüm, ilaçlar, zehirler, tutkal,
yeni yeni bulunan çeşitli kimyasallar ( karınca asidi, kezzap, zaç
yağı...), cam üretimi gibi çeşitli uğraş alanlarına sahiptirler.
–– deneme yanılmaya dayalı
hh Böylece madde ile kuvvet iki ayrı ilkedir.
Ateş
hh Simya, değersiz metallerin altına dönüştürülme çalışmalarını da içeren bir ilimdir. Ayrıca hastalıkların şifa bulması
ve ölümsüzlük iksiri gibi arayışları da içerir.
–– teorik temelleri olmayan
hh Elementler sevgi adı verilen çekim ile bir
araya gelirken, nefret adı verilen itme
kuvvetleri ile itilir ve ayrılırlar.
sıcak
Simya Çağı
hh Simya
hh M.Ö. 485 - 425 yılları arasında yaşayan
Empedokles için ateş, hava, su ve toprak
maddeyi oluşturan dört elementtir.
Empedokles
(MÖ-485-425)
hh Elementlerin sıcak, soğuk, ıslak ve kuru gibi özellikleri (nitelikleri) bulunmaktadır.
soğuk
hh Simyacılar genelde yalnız ve gizli çalışmışlardır.
hh Peşinde oldukları şeyin gizemli ve sırlı olduğunu düşünmüşlerdi. Bu nedenle ekip çalışması yapmazlardı.
hh Simyacıların çalışmaları daha sonraki kimya bilimine önemli
katkılar yapmıştır.
hh Bu katkılar arasında; barutun keşifi, sabun yapımı, maddelerin damıtma ile ayrıştırılabilirliği (imbik kullanmışlardır)
mürekkep yapımı, boyamacılık, esans üretimi, deri tabaklanması ve işlenip boyanması gibi....
hh Metallerin işlenmesi, camların renklendirilip üfleme cam yapımı, camın sırlanarak ayna yapılması, gibi çeşitli sanatların
geliştirilmesi simya dönemi ile gerçekleşmiştir.
hh İslam uygarlığının bilime öncülük ettiği 8-15. yüzyıllarda simya alanında çalışan bu dönemin alimleri arasında Cabir bin
Hayyan, Ebubekir Er–Razi, İbni Sina, İbni Rüşd gibi isimler
önemli yer tutar. Bu çalışmalar daha sonra Avrupalı simyacılara katkılar yapmış ve birarada da yayılarak geliştirilmiştir.
Toprak
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
hh Sülfirik, nitrit ve hidroklorik asit elde etmiştir.
hh Altın suyuda (3HCI+HNO3) denilen kral
suyunu bulmuştur.
Cabir bin
Hayyan
(720-813)
hh Madenleri asitler içinde çözerek o dönemin laboratuvar çalışmalarına yön vermiştir.
hh İmbiği kullanmış, baz kavramını kimyaya
kazandırmıştır.
hh Bu tanımın temeli, keyfi kabuller olan simya dönemini bitirip,
geçerliliğinin bitmesine neden olmuştur.
hh Kostik sodayı ve gliserini keşfetmiştir.
hh Geliştirdiği bazı aygıtlar (imbik, huni,....)
uzun yıllar kullanılmıştır.
hh Alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmıştır.
hh Tıp alanında yaptığı çalışmalar ve eserleri yüzyıllarca temel kitap olarak okutulmuştur.
hh Birçok hastalığa teşhis ve tedavi yöntemi
bulmuştur.
hh Belirlediği bazı ilaçlar günümüzde de kullanılmaktadır.
Kimyanın Bilim Olma Süreci
hh Simyacılar bir gelenek oluştursalar bile yapılan çalışmaların
genellikle öznel olması büyük eksiklik oluşturmuştur.
hh Simya çağı Robert Boyle’un 17. yüzyılın ikinci yarısında
yaptığı yeni element tanımı ile sonra ermiş ve kimyanın
başlangıcı sayılmıştır.
4
hh Böylece element ve bileşik ayrımı yapılabiliyor, analiz yöntemi ile madde içerikleri belirlenebiliyordu.
hh Ancak yinede o günkü teknolji sodyum hidroksit, kireç gibi
maddeleri ayıramadığı için element olarak kabul ederek hatalı davranmıştır.
hh Ünlü "Kuşgucu Kimyager" kitabını yazmıştır.
hh Tıp alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
hh En büyük çalışma alanı tıp ilminde olmuştur.
İbni Sina
(980-1037)
madde elementtir.”
hh Bu tanım Aristo’nun dört element tanımı dönemini kapatmıştır. Çünkü hava kendini oluşturan azot
Robert Boyle
ve oksijene ayrılırken suda daha (1627-1691)
basit maddeler olan hidrojen ve oksijen elementlerine ayrılabiliyordu.
hh Damıtma, kristallendirme, kalsinasyon gibi
minerallerle ilgili teknikleri uygulamıştır.
hh Karıncaları damıtarak formik asidi elde
etmiştir.
Ebû Bekir
Er–Razi
(860-940)
yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrılmayan her saf Bu tanıma göre “Bilinen hiçbir
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Carl Wilhelm Scheele ve Joseph Priestley 1774’te oksijeni,
Henry Cavendish ise 1776’da hidrojeni elde etmiştir. Ayrıca
hidrojen ve oksijenden oluşan karışımı elektrik kıvılcımı ile
patlatarak su elde etmiştir. Böylece suyun element olmadığını hidrojen ve oksijenden oluşan bir bileşik olduğunu kanıtlamıştır.
hh Lavoisier’in kimyasal değişimleri incelerken ölçmede gösterdiği duyarlılık onu kimya biliminin öncülerinden biri yapmıştır.
hh Kütlenin Korunumu Yasası adı ile bilinen çok önemli bilimsel ilkeyi ortaya koyması Lavoisier
kimyanın bilim olma sürecinde (1743-1794)
çok önemlidir.
hh Oksijenin havada bulunan, yanmaya neden olan bir gaz olduğunu ve yanan madde ile birleşerek oksitleri oluşturduğunu bulmuştur.
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
Konu Testi - 1
1. Simyacılar ve çalışmaları düşünüldüğünde;
4. Aşağıdaki dallardan hangisi simyanın uğraş alanı olmamıştır?
I. Deneme yanılma yöntemi kullanmaları
A) Felsefe
II. Düzenli bilgi birikimi oluşturmaları
D) Astronomi
III. Bilimsel temel ve yasalara dayandırma
yargılarından hangilerine uydukları söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
B) Genetik
C) Tıp
E) Metalurji
Genetik son yüzyılda ilerlemiştir. Simyacıların uğraş alanı değildir.
Cevap B
C) I ve II
E) I, II ve III
Simyacılar düzenli bilgi birikimi sağlayamamışlardır. Bu nedenle yasa
oluşturamamışlardır.
Cevap A
5. Aristo ve element tanımlaması için;
2. I. Bazı deneysel araç yapımı
I.Tüm maddeler dört elementin farklı oranlarda birleşmesi ile oluşur.
II.Bir sıvı buharlaşırken, su havaya dönüşmektedir.
III.Günümüz element kavramına çok benzerdir.
II. Bazı kimyasalların keşfi
III. Basit metallerin altına dönüştürülebilmesi
Yukarıdakilerin hangileri simyacıların gerçekleştirdiği
işlemlerdendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Aristo, hava, su, toprak ve ateşi element olarak kabul etmiştir.
Günümüz element tanımına uymaz.
D) I ve III E) I, II ve III
Basit metalleri altına dönüştürmek istemiş ama başarılı olamamışlardır.
Bu arada bazı kimyasalları bulmuş ve araç gereç geliştirmişlerdir.
Cevap C
Cevap C
6. I. Sonsuz yaşama ulaşmak
3. Aşağıdakilerden hangisi simyacılar döneminde bilinmemektedir?
A) Çakmak taşı
D) Toryum
B) Sabun
C) Demir
E) Tuz ruhu
Toryum radyoaktif elementi kimya döneminde belirlenmiştir.
Cevap D
II. Ölümsüzlük iksirine ulşamak
III. Bazı hastalıklara çare bulmak
Yukarıdakilerden hangileri simyacıların hedeflerindendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Tümü üzerine çalışma yapmışlardır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
5
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
Konu Testi - 1
7. I. Süzme
10. I. Isırgan otu
II. Kristallendirme
II. Nane
III. Damıtma
III. Safran
IV. Özütleme
V. Buharlaştırma
Yukarıdakilerden hangileri hastalıkları tedavi amaçla
kullanılmış olabilir?
Yukarıdakilerden kaç tanesi simyacılar tarafından kullanılmış bir yöntemdir?
A) 5
B) 4
C) 3
D) 2
Cevap A
D) II ve III E) I, II ve III
II.Bakır
III. Cıva
IV. Demir
Yukarıdakilerden hangileri Eski Çağ insanları tarafından kullanılmıştır?
B) III ve IV
D) II, III ve IV
II. Deri işlenmesi,
III. Suyun elektrolizi,
IV. Esans yapımı,
Yukarıdakilerden hangileri kimyacılardan önce uygulanan bir iş alanı değildir?
A) Yalnız IV
C) I, II ve III
9. I. Ateş, su, hava bir elementtir.
olmamıştır?
II.Toprak, sıcak ve kuru özelliklere sahiptir.
III. Su, soğuk ve ıslak özelliktedir.
Aristo’ya göre yukarıdakilerden hangileri doğrudur?
A) Hastalıkları tedavi etmek
B) Değersiz madenleri altına çevirmek
C) Havayı ayırarak oksijen elde etmek
C) I ve II
D) Madenleri işlemek
D) I ve III E) I, II ve III
E) Ölümsüzlüğe iksir ile ulaşmak.
Ariso; toprak, su, hava ve ateşi element kabul etmiştir. Toprak soğuk ve
kurudur.
Havayı ayıramamışlar ve oksijen elde edememişlerdir.
Cevap C
Cevap D
2. C
3. D
4. B
5. C
6. E
7. A
8. E
9. D
10. E 11. B
12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1. A
6
Cevap B
12. Aşağıdakilerden hangisi simyanın uğraş alanlarından
C) I ve II
Suyun elektrolizini gerçekleşirememişlerdir ancak kalan tüm işlerle
uğraşmışlardır.
Cevap E
B) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve IV E) II, III ve IV
E) I, II, III ve IV
Eski çağ insanları yukarıdaki tüm maddeleri kullanmıştır.
A) Yalnız I
Cevap E
11. I. Cam üretimi,
8. I.Çakmak taşı
A) I ve II
C) I ve III
Günümüzde kullanılan yukarıdaki maddelerin tümü Simyacılar
tarafından hastalık tedavisi için kullanılmıştır.
E) 1
Tümü simyacıların yaptığı çalışmaları içerir.
B) I ve II
Cevaplar
A) Yalnız I
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
Konu Testi - 2
1. Eski zamanlarda kullanılan aşağıdaki maddelere ait
kullanım alanlarından hangisi yanlış belirtilmiştir?
Madde
Kullanım Alanı
II.Kavurma
III. Elektroliz yapma
Yaraların tedavisinde
IV. Kristallendirme
B) Kıbrıs taşı
Giyeceklerin boyanmasında
Yiyeceklerin uzun süre saklanmasında
V. Damıtma
C) Tuz
D) Soda
Suların temizlenmesinde
Yukarıda verilen işlemlerden hangisi simyacılar tarafından uygulanmamıştır?
E) Demir Av aletleri yapmak
Cevap D
2.
sıcak
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Elektroliz 19. yüzyılda uygulanmış bir kimyasal işlemdir.
Cevap C
5. I. Avladıkları hayvan derilerinden giyim eşyası yapmak
x
kuru
soğuk
Aristo’ya ait element tablosunda x ve y ile belirtilen
yerlere gelebilecek doğru kelimeler hangileridir?
x
ıslak
y
A) Şap
Su temizliği düşünülmemiş bu nedenle soda bu amaçla kullanılmamıştır.
4. I. Mayalama
II. Çiçek özlerini damıtarak esans yapmak
III. Boyar maddeler ile camı renklendirmek
Yukarıdakilerden hangileri kimyanın bilim olma çalışmalarından önce yapılan uğraş alanlarındandır?
A) Yalnız I
y
A) Su
Ateş
B) Su
Hava
C) Hava Su
D) Toprak
Ateş
E) Hava
Toprak
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Tümü üzerine çalışma yapılmış ve geliştirilmiştir.
Cevap E
Soğuk ve ıslak suyu (x) belirtirken sıcak ve kuru ateşi (y) belirtmektedir.
Cevap A
6. I. Felsefe taşını bulma çabaları,
3. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların yoğun olarak
kullandığı bir madde değildir?
A) Şap
B) Petrol
D) Zaç yağı
C) Bakır
II. Değersiz madenleri altına çevirme çabası,
III. Ölümsüzlük iksirini elde etme çabaları,
Yukarıdaki çalışmalardan hangileri simyacılara aittir?
A) Yalnız I
E) Formik asit
Petrol, yoğun olarak son yüzyıllarda kullanılmıştır
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Simyacılar bu çalışmaları yapmış ancak başarılı olamamışlardır.
Cevap B
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
KİMYA BİLİMİ / Simyadan Kimyaya
Konu Testi - 2
7. Aşağıdaki keşiflerden hangisi simyacılara ait değildir?
10. I. Ateş ve su
A) Formik asit
II. Hidrojen ve oksijen
B) Zaç yağı
III. Kendinden daha basit maddelere ayrılmayan maddeler
Aristo’ya göre yukarıdaki maddelerden hangileri elementtir?
C) Kezzap
D) Sıvılaştırılmış azot
E) Tuz ruhu
Azotun sıvılaştırılması son yüzyıllarda uygulanan işlemlerdendir.
A) Yalnız I
Cevap D
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Aristo; hava, su, ateş ve toprağı element kabul etmiştir.
Cevap A
8. Simya ve simyacılar için aşağıdaki ifadelerden hangisi
söylenemez?
11. Simya ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Simya ile uğraşanlara simyacı denir.
A) Teorik temellere dayanmaz.
B) Simya, alşimi adıyla da anılır.
B) Bilim dalı olarak kabul edilmiştir.
C) Deneysel çalışmalara dayanır.
C) Sistematik bilgi birikimi içermez.
D) Simyacılar şifa ve ölümsüzlük iksirini bulmaya çalışmışlardır.
D) Günümüzde kullanılan pek çok laboratuvar gereci keşfedilmiştir.
E) Bazı alaşımların eldesi üzerine çalışmışlardır.
E) Bazı asitlerin elde edilmesi sağlanmıştır.
Simyacılar deneysel ve düzenli çalışmalar yapamamıştır.
Simya bilim dalı olarak kabul edilmemiştir.
Cevap C
II. Bazı hastalıkların teşhisi,
III. Atomların temel taneciklerinin belirlenmesi,
Yukarıdakilerden hangileri simya döneminde gerçekleşmiştir?
II. Hassas tartma ve sonuçları yorumlama
III. Hava ve suyun kendinden daha küçük maddelere ayrılması
Yukarıdakilerden hangileri kimyanın bilim olma sürecine katkıda bulunmuştur?
A) Yalnız I
C) Yalnız III
Ayırma yöntemlerinin geliştirilmesi, terazi kullanımı ve element tanımı
kimyanın bilim olma sürecinde etkilidir. Böylece hava ve su ayrılmış ve
yeni elementler elde edilmiştir.
Cevap E
3. B
4. C
5. E
6. E
7. D
8. C
9. D
10. A
11. B
12. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
2. A
Cevap D
8
C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
D) I ve II E) II ve III
Atom ve temel tanecikleri yaklaşık 19. yüzyılda belirlenmiştir. Simya
dönemine ait değildir.
B) Yalnız II
1. D
B) Yalnız II
Cevap B
12. I. Maddeleri ayırma yöntemlerinin gelişmesi
9. I. Bazı hastalıklar için ilaç geliştirilmesi,
A) Yalnız I
Cevaplar
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
02
KİMYA BİLİMİ
Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
Kazanım:
ve kimyacıların başlıca çalışma alanlarını açıklar.
Kazanım: "Kimyanın
???
hhKİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYANIN
gibi pek çok kimyasal hayatımıza kimya bilimi ile girmektedir.
Bu ürünler canlıların hayatını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını karşılamak için hazırlanmıştır.
hh Kimya madde bilimidir. Maddelerin yapısını, fiziksel, kimyasal özelliklerini, bir maddenin başka bir maddeye dönüşüm
sürecini, etkilerini, kalitesini artırmayı, ürün geliştirmeyi,
dönüşüm boyunca gerçekleşen tepkimeleri inceleyen bilim
dalıdır.
hh Yeni maddelerin sentezi, elimizdeki maddelerin özelliklerinin iyileştirilmesi, özelliklerin araştırılıp yeni teknolojiyle gelişmelere eklenmesi sırasında kimya bilimi ve kimyacılara
çok iş düşmektedir.
UĞRAŞ ALANLARI
hh Örneğin tropikal iklimde yetişen bazı ağaçların gövdesi çizildiğinde alınan süte benzeyen bir madde suni kauçuğa
dönüştürülür. Bu dönüşüm ve elde edilen kauçuk ile otomobillerde kullanılan lastiklerin üretilmesi gibi bir süreci kimya
bilimi ile uğraşan kişiler yapar.
hh Kimya bilimi, başka kariyer alanlarıyla da ilglilidir. Bu alanlar; tıp, eczacılık, enerji, çevre, gıda, tarım, metalurji gibi
içinde pek çok kimyasal süreç bulunduran alanlardır.
hh Örneğin; eczacılar yeni ilaçları geliştirirken kimyasal tepkimelerden yararlanır. Söğüt ağacından aspirin elde edilirken ağaçtan alınan kabuk ve kökler kimyasal bir süreçten
geçerek ilaç formuna dönüştürülür. Çünkü ağacın özü olan
salisilik asitin yapıdan alınması gerekmektedir.
hh Örneğin; jeologlar ya da metalurji uzmanları yer kabuğundan elde edilen mineralleri ayırıp elementlere ya da istenilen yapılara dönüştürürken kimyasal tepkimelerden yararlanırlar. Bunları ayırıp saflaştırma teknikleri kullanırlar. Bu
işlemler genellikle kimyasal değişimlerle gerçekleştirilir.
hh Nanoteknoloji ile daha dayanıklı, çok daha küçük, ince materyaller elde edilir. Böylece kolay taşınabilir, kirlenmeyen,
paslanmayan, kendi kendini temizleyen yüzeyler ve giysiler
elde edilir. Bu alan da kimya bilimi için önemlidir.
Kimya ve Kimyacıların Uğraş Alanları
hh Kimya bilimi çok geniş bir çalışma alanına sahiptir. Bundan
dolayı kimyacılar alt uzmanlık alanları oluşturmuş ve böylece bir alanda yapılacak işlerin genel çerçeveleri belirlenmiştir.
Ancak uzmanlık alanları yaratılsada genel olarak bir çarkın dişlileri gibi bu alanlar birbiri ile yakından ilgili ve bağlıdır.
hh İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya, tekstil
gibi alanlar kimyacıların çalışma alanları içinde yer alır.
1. Analitik Kimya
hh Tarımda kullanılan ilaçlar, gübreler tekstilde kullanılan boyar maddeler, boya sağlamlaştırıcılar askeri alanda kullanılan patlayıcılar, gereçler, altının saflaştırılması.
hh Evlerde ve sanayide kullanılan
–– yakıtların örneğin petrolün saflaştırılması, bunların başka maddelere dönüştürülmesi
–– temizlik malzemeleri üretimi
Analitik Kimya
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
hh Belirli bir maddenin kimyasal bileşenlerinin ya da kimyasal
bileşenlerinden bir bölümünün niteliğini ve niceliğini (miktarını) inceleyen bir uzmanlık alanıdır.
3. Organik Kimya
hh Kalite kontrol
hh Madde analizi
hh Yiyecek, ilaç kozmetik, baca gazları gibi pek çok alanda
analizler
hh Tıbbi ve biyolojik araştırma içerir.
Organik Kimya
hh Bir maddenin hangi bileşenlerden oluştuğu ve her birinin ne
miktarda (yüzdede) olduğunu bulmaya çalışır.
hh Karbon temelli bileşiklerin yapısını, özelliklerini, tepkimelerini ve elde yollarını inceleyen kimya dalıdır.
hh İnsan, bitki, hayvan ve mikroorganizma biçimindeki bütün
canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve canlıların yaşamı boyunca sürüp giden kimyasal değişimleri
inceleyen uzmanlık alanıdır.
hh Çok karbonlu bileşikler organik kimyanın en geniş grubunu
oluşturur.
hh Organik kelimesi yaşayan maddeler olarak algılanır ancak
bu yanlıştır.
hh Boyalar, plastikler, petrokimyasal maddeler gibi pek çok
ürün karbon-karbon bağı temelli yapay organik ürünlerdir.
2. Biyokimya
hh Organik maddeler doğal maddelerden elde edilebileceği gibi
tamamen sentetik maddelerden de elde edilebilir.
4. Anorganik Kimya
Biyokimya
hh İdrar ve kan gibi vücut sıvılarının bileşimlerini inceler. (Kandaki şeker seviyesini idrardaki amonyak miktarını tespit
eder.)
hh Hücrenin temel bileşenleri olan protein, karbonhidrat, yağ
gibi organik bileşikleri, DNA, hormonlar ve vitaminlerin yapısını araştırır.
hh Besinlerin enerjiye dönüştürülmesi, kalıtsal özelliklerin iletilmesi gibi konularla ilgilenir.
Anorganik (İnorganik) Kimya
hh Organik olmayan yani karbon-hidrojen bağı içermeyen
bileşiklerin özelliklerini ve kimyasal davranışlarını inceleyen
kimya dalıdır.
–– Yer kabuğunda bulunan cansız madde ve mineralleri
–– Organik olmayan tüm maddelerin özellikleri, tepkimeleri
ve davranışlarını araştırır.
●● Atık suların arıtılması,
●● Maden filizlerinin analizi
●● toprağın yapısı ve işlenmesi
gibi alanlarda görev yapar.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
5. Fizikokimya
hh Plastik endüstrisinin kaynağı ham petrol ve kömürdür. Ana
kaynak olan petrolün rafinerilerde ayrıştırılması ile elde edilir.
hh Artık doğada kendiliğinden bozunarak yok olan plastik malzemelerde üretilmektedir.
Ensütriyel Kimya
hh Endüstride kullanılan ham maddelerin imalatıyla ilgilenir.
Fizikokimya
hh Kimyasal sistemleri fiziksel özellikler ve fizik uygulamalar ile
ilişkilendiren kimya dalıdır.
hh Maddenin moleküler ve atomik düzeydeki davranışlarını,
kimyasal değişmlerde enerji-iş dönüşümlerini inceler.
hh Çözeltilerin özelliklerini inceler. Örneğin tuzlu suyun sudan
kaç derece daha yüksek sıcaklıkta kaynayacağını belirler.
hh Termodinamik, mekanik ve kinetik gibi uygulamalar içerir.
6. Polimer Kimyası
hh Sanayide kullanılan organik ve anorganik maddelerin üretimi endüstriyel kimyanın alanıdır.
Başlıca Kimya Endüstrileri
hh İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya, tekstil gibi birçok alanda kimya biliminden yararlanılır.
İlaç Endüstrisi
hh İlaçlar doğal kaynaklardan veya sentez yoluyla elde edilen
kimyasal maddelerdir.
hh İlaçların ham maddelerden üretimini yapan, bu maddelerin
vücutta oluşturduğu tepkimeleri inceler.
hh İlaçların araştırılması, geliştirilmesi, denetlenmesi, onaylanıp üretilmesi, kalite kontrol, ambalajlama gibi aşamalarında
görev alır. Ürünün piyasaya çıkması ile incelenme aşamalarında da görev alır.
Petrokimya
Polimer Kimyası
hh Küçük moleküllerden büyük moleküllü maddeler üreterek
katkıda bulunan kimya dalına polimer kimyası denir.
hh Polimerler, küçük birimlerin tekrarlanması ile oluşan kompleks ve büyük moleküllerdir.
hh Organik kimya ile çok yakından ilgilidir.
hh Polimerler; hafif, ucuz, kolay şekillenebilen, kimyasallara
dayanıklı ve yaygın olarak plastik adı verilen malzemelerdir.
hh Naylon, perlon, orlon, terylen, polyester, PVC, teflon gibi ticari adlarla piyasaya sürülen malzemelerdir.
hh Petrol, doğal gaz ve bunlardan elde edilen ürünlerle ilgilenir.
hh Petrol ve petrol ürünlerinin dönüşümü ile sıvı ve gaz yakıtlar,
gaz yağı, çeşitli çözücüler, makine yağları, asfalt–zift, parafin, hidrokarbonların üretimini yapar.
Boya Endüstrisi
hh Boyaların kullanıldığı alana göre, (inşaat, tekstil, gıda,
ahşap, metal gibi) özellikleri ile elde eder.
hh Boyaların eldesi, uygulanması, ortamdan uzaklaştırılması
işlemlerinde kimya biliminden yararlanılır.
Öğretmen
Sorusu
Türkiye'de yapılması planlanan nükleer santraller hangi şehirlerimizdedir?
Akkuyu ve Sinop
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
Gübre Kimya
hh Gübre tarımda ürün verimini ve kalitesini artırmak için kullanılan kimyasallardır.
hh Toprak ihtiyacını sağlamak için elementleri bir araya getirmek, toprağa vermek ve toprak analizini yapmak amaçlı kimya bilimi kullanılır:
Arıtım
hh Arıtım; toprak, su ve havanın çeşitli kirleticilerden temizlenmesi işlemidir.
hh Su, toprak ve hava analiz edilir ve yapısındaki zararlı kimyasallar belirlenir. Sonra bu kimyasalların uzaklaştırılması sağlanır.
hh Çevre kimyası bu çalışmalardan doğmuştur.
Tekstil Endüstrisi
hh İpliğin elde edilmesi, boyanması, dokunması gibi işlemleri
kapsar.
hh Kimyasal maddelerin en ekonomik biçimde üretilmesi, geliştirilmesi, tesislerin tasarlanması, kurulması ve işletilmesi
alanlarında çalışır.
Eczacı
hh Eczacılık ilaçların üretilmesi, geliştirilmesi, insan vücudundaki etkileşimleri ve dağıtılmasını inceler.
hh Eczacı tüm bunlar hakkında eğitim almış kişidir. Aynı zamanda doktor tarafından düzenlenen reçetedeki ilaçları temin
eden kişidir.
Örnek 1:
I. Laboratuvarda yapılan kan analizi
II. Saçta yapılan analizde bulunan protein yapısı
III. Kandan alınan örnekte alkol belirlenmesi
Yukarıdaki olaylardan hangileri kimyanın biyokimya dalı
ile ilgilenen bir kişiye ait olabilir?
A) Yalnız I
Kimya Alanı İle İlgili Başlıca Meslekler
Kimya Öğretmeni
hh Kimya konusu ile ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranışları
öğrenci yaş, düzeylerine uygun olarak kazandırmaya çalışan
kimya ile ilgili eğitim veren kişidir.
Metalurji Mühendisi
hh Bileşiminde metal bulunan maden filizlerinden metal ve alaşımlarını elde eden teknik ihtiyaçlara uygun tasarım yapan,
geliştiren, üreten kişidir.
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
Üç işlemde biyokimya için uygundur. Çünkü biyokimyacılar canlı organizmalardaki analizlerle ilgilenir.
Cevap E
Örnek 2:
I. Topraktan çıkarılan mineralin saflaştırılarak element
elde edilmesi
II. Doğada kendiliğinden bozunabilen plastik torba üretimi
III. Bir miktar suya eklenecek tuzun suyun donma noktası
üzerine etkisini belirlemek
Kimyager
a. Fizikokimya
hh Kimya bilimi konularında (fizikokimya, organik kimya, anorganik kimya, analitik kimya, biyokimya) ileri düzeyde eğitim
alan kişilerdir.
b. Analitik kimya
hh Maddenin yapısı, özellikleri, etkileşimleri, yeni madde üretimleri ve analizleri konularında laboratuvar çalışmaları yapar.
C) I ve II
c. Polimer kimyası
Yukarıda belirtilen görevler ve ilgili oldukları kimya dalları hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A)I. b
B) I a
C) I. b
D) I. c
E) I. a
Kimya Mühendisi
II. c
II. c
II. a
II. a
II. b
hh Kimya bilimi yanında matematik, fizik, biyoloji, ekonomi ve
mühendislik bilimlerini birleştiren kişidir.
III. a III. b
III. c
III. b
III. c
hh Endüstri, teknoloji ve çevre problemlerinin çözümüne yönelik çalışmalar yapar.
I. b II. c
III. a
Cevap A
Örnek Cevapları
1. E
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
2.A
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
Konu Testi - 1
1. Kimya biliminin amacı ile ilgili
4. I. Endüstriyel kimya
I. Kimyasal tepkimelerin özelliklerini inceler.
II. Organik kimya
II. Kimyasal tepkimenin neden gerçekleşmediğini inceler.
III. Maddenin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapısını
belirler.
III.Fizikokimya
a. Çözeltilerin derişime bağlı özellikleri
yargılarından hangileri doğrudur?
b. Sıvı yağlardan katıyağ eldesi
c. Sanayi için ham madde üretimi
Yukarıda verilen kimya dalları ve bunların uğraş alanları hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A)I. c
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tüm işlemler kimya bilimi ile ilgilidir ve yapılan araştırmalardandır.
Cevap E
B)I. c
C) I. a
D) I. a
II. a
II. b
II. b
II. c
II. c
III. b III. a
III. c
III. b
III. a
I. c
II. b
III. a
2. Kimya bilimi için,
5.
I.Deneme-yanılma yöntemi kullanılabilir.
II. Evrendeki ve dünyadaki maddeleri inceleyebilir.
III. Çevre sorunları kimya biliminin bir alanı olamaz.
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap B
I. Organik Kimya: Karbon-karbon temelli bileşiklerin incelenmesi.
II.Biyokimya: Canlı organizmalarda gerçekleşen kimyasal dönüşümlerin incelenmesi.
III.Analitik Kimya: Maddelerin nicel ve nitel olarak belirlenmesi
C) I ve II
E) I, II ve III
Çevre sorunları çok önemlidir ve kimyacıların çalıştığı alanlardandır.
Bazan deneme-yanılma yöntemi kullanılabilir.
E)I. b
Yukarıdaki kimya uzmanlık dallarına ait uğraşı alanlarının hangileri doğru açıklanmıştır?
A) Yalnız I
Cevap C
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Tüm kimya dalları için yapılan açıklamalar doğrudur.
Cevap E
3. I. Gübre sanayi
II.İlaç sanayi
III.Pil ve akü imalatı
IV.Tekstil sanayi
V. Petrol rafinerisi
Yukarıdaki alanlardan kaç tanesinde kimyacılar çalışabilir?
A) 5
B) 4
6. I. Endüstriyel ve evsel atıklar
II. Tarım ilaçları, gübreler
III. Sera gazları, volkanik patlamalar
C) 3
D) 2
A) Yalnız I
Cevap A
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
E) 1
Tüm çalışma alanları kimyacılar için uygundur.
Yukarıdakilerden hangileri çevre kimyası ile ilgilenen
uzmanların çalışma alanları olabilir?
Tüm çalışmalar çevre kimyacıarı tarafından gerçekleştirilir.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
7. Kimya bilimi için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Maddeye ait dönüşümleri inceler.
B) Maddeye ait kimyasal tepkimelerin sıcaklık ve basınç
kontrollerini yapar.
C) Atomun yapısını ve oluşturacağı bileşikleri araştırır.
D) Gökyüzünü araştırır ve hava olaylarını inceler.
E) Nanoteknolojinin gelişimi ile ilgilenir.
Gökyüzü olayları meteoroloji ile ilgilidir.
Konu Testi - 1
10. I. Kimya bilimine katkısı olmuş bilim adamıdır.
II.Canlılarda gerçekleşen kimyasal tepkimeleri inceleyen kimya dalıdır.
III.Plastik türlerinin oluşumunda görevleri olan kimya
dalıdır.
IV.Kimyasal olaylardaki fiziksel değişimleri inceleyen kimya dalıdır.
Yukarıdaki ifadeler seçeneklerdeki cevaplarla eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
Cevap D
A) Fizikokimya
B) Robert Boyle
C) Biyokimya
D) Van Helmont
E) Polimer kimyası
11. I. Atık sulardaki istenmeyen maddelerin miktarını ve 8. I.Ayırma tekniklerinin gelişmesi,
cinsini belirleme çalışmalarıdır.
II.Yeni elementlerin bulunması,
III.Bilimsel yasaların hayata geçirilmesi
Yukarıdakilerden hangileri kimyanın bilim olma sürecinde etkili olmuştur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
Van Helmont teraziyi kullanmış ve daha hassas ölçümler yapmıştır.
Cevap D
II. Plastik, lastik ve kauçuk gibi maddelerin üretilme çalışmalarıdır.
III. Endüstriyel maddelerin kimyasal yapılarının iyileştirilmesi ve araştırılması çalışmalarıdır.
C) I ve II
a. Endüstriyel kimya
D) I ve III E) I, II ve III
b. Polimer kimyası
Ayırma tekniklerinin gelişmesi ile bazı maddeler ayrıştırılarak yeni
elementler bulunmuştur. Yasalar geliştirilmiştir.
Cevap E
c. Analitik kimya
Yukarıdaki çalışmalar ve uygun kimya dalları hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A) I. c
B) I. c
C) I. a
D) I. a
E) I. b
II. a
II. b
II. c
II. b
III. b III. a
III. b
III. c
I. c , II. b, III. a
9. Kimya bilimini simyadan ayıran en önemli bulgular
I. Ölçmeye dayalı olması,
II. Sistemli bilgiler toplaması,
III. Tamamen düşünceye dayalı olması
verilen özelliklerden hangileridir?
12. Kimya bilimi ve uzmanlık alanları için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
B) Nükleer kimya, atom altı parçacıklarını inceler.
C) Polimer kimyası, kimyasal sistemlerin özellik ve davranışını inceler.
C) I ve II
D) Çevre kimyası, kimyasal maddelerin yol açtığı çevre
kirliliği ve önlemlerini inceler.
Simyada çoğu olay düşünceye dayalı kalmıştır. Bu nedenle aradaki farkı
yaratır.
E) Petrokimya, ham petrolün işlenmesini inceler.
Polimer kimyası küçük moleküllerin uzun zincir oluşturması tepkimelerini, ürünlerini inceler.
Cevap C
4. B
5. E
6. E
7. D
8. E
9. C
10. D
11. B
12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3. A
Cevap C
2. C
1. E
B) Yalnız II
A) Elektrokimya, maddenin elektriksel yapısını inceler.
D) I ve III E) I, II ve III
6
III. c
Cevap B
Cevaplar
A) Yalnız I
II. a
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
1. I. Altın cevherini analiz ederek içeriğindeki altın miktarını ve yüzdesini hesaplar.
II. Bor elementinin yeni kullanım alanlarını belirler ve özelliklerini tanımlar.
Yukarıdaki ifadelerin ait olduğu kimyanın uzmanlık
alanları hangi seçenekte doğru belirlenmiştir?
I
Konu Testi - 2
4. Maddelerin yapısında var olan kimyasal bileşenlerin ya da
bileşenlerin bir bölümünü nitelik ve nicelik açısından inceleyen kimya disiplinine ........... denir.
Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere gelmesi
gereken kelime hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
A) Biyokimya
B) Organik kimya
II
C) Analitik kimya
A) Analitik kimya
Anorganik kimya
D) Elektrokimya
B) Fizikokimya
Anorganik kimya
E) Fizikokimya
C) Analitik kimya
Fizikokimya
D) Fizikokimya
Analitik kimya
E) Analitik kimya
Organik kimya
Analitik kimya, nitel ve nicel ölçüm yapar.
Cevap C
I. Miktar ve içeriği analitik kimya inceler.
II. Bor bir yarımetaldir yani organik olmayan bir maddedir. Anorganik
kimya inceler.
Cevap A
5. I. Organik kimya
II. Biyokimya
III.Polimer kimyası
kapsar.
IV.Fizikokimya
II. Organik kimya, karbon-karbon temelli bileşiklerin incelenmesini kapsar.
Verilen kimya dalları seçeneklerdeki işler ile doğru eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
III.Çevre kimyası, insan ve çevre sağlığına olumsuz etkileri araştırmayı kapsar.
Kimya disiplinleri için yapılan yukarıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur?
2. I. Nükleer kimya, atom altı taneciklerin incelenmesini A) Yalnız I
B) Yalnız II
A) Doğada kendiliğinden yok olan plastik torbalar üretmek
B) Suyun aldığı ısı ile ulaşabileceği sıcaklığı belirlemek
C) Suçludan alınan kan analizi ile ortamdaki delilleri birleştirmek
C) I ve II
D) Bakır filizindeki bakır oranını belirlemek
D) I ve III E) I, II ve III
E) Petrolden elde edilecek ürünlerin sınıflarını belirlemek
Verilen tüm açıklamalar kimya disiplinleri için doğrudur.
ı. E
II. C
III. A
IV. B
Bakır filizindeki oran analitik kimya ile belirlenir.
Cevap E
Cevap D
3. Aşağıdaki çalışma alanlarından hangisinin kimya ile
ilişkisi diğerlerine göre en azdır?
A) Gübre sanayi
6. Aşağıdakilerden hangisi kimya sektörü ile ilişkilendiri-
B) Finans sektörü
lemez?
C) Tekstil sanayi
A) Tıp
D) Petrokimya
D) Metalurji
E) İlaç sanayi
Finans sektörü kimya ile en az ilgili alandır.
B) Eczacılık
Bankacılık ilişkilendirilemez.
Cevap B
C) Bankacılık
E) Gıda
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
KİMYA BİLİMİ / Kimya Disiplinleri ve Kimyanın Uğraş Alanları
Konu Testi - 2
7. I. Fosil yakıtların azaltılması,
10. I. Ayırma yöntemlerinin gelişmesi,
II. Temiz enerji kaynaklarının araştırılması ve kullanılması,
II. Atom kavramının gelişmesi,
III.Ölçme tekniklerinin ve hassasiyetinin öne çıkması
III.Aşırı gübrelemenin önüne geçilmesi
Yukarıdakilerden hangileri çevre kimyasının ilgi alanı
ile ilgilidir?
Kimyanın bilim olma sürecinde yukarıdakilerden hangilerinin önemi vardır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
A) Yalnız I
C) I ve II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Yukarıda verilen tüm olaylar kimya bilimi için önemlidir.
D) I ve III E) I, II ve III
Fosil yakıtlar ve gübrelerin yanlış kullanılması büyük çevre kirliliklerine
sebep olur. Yeni enerjilerin araştırılması ve kullanılması çevre kirliliği
için önemlidir.
B) Yalnız II
Cevap E
Cevap E
8. I. Maddeleri sınıflama ve saflaştırma,
11. I. Suyun arıtılması,
II. Maddeler arasında ısı alışverişini sorgulama,
III.Maddenin görünür özellikleri ile mikro düzeydeki yapısı arasında ilişki kurma
Yukarıdakilerden hangileri kimya biliminin ilgi alanındadır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
II. Uzun ömürlü pillerin üretimi,
III.Petrolün rafinasyonu,
IV.Organik gübre üretimi,
V. Tekstil boyalarının imalatı
Yukarıdaki alanlardan kaç tanesi kimyacıların çalışma
alanı ile ilgilidir?
A) 5
D) I ve III E) I, II ve III
Verilen tüm alanllar kimya bilimi ile ilgilidir.
B) 4
C) 3
D) 2
E) 1
Tüm alanlarda kimyacılar uğraş verir ve kimya bilimi ile ilgilidir.
Cevap E
Cevap A
I
9. İnsanlığın madde ile ilişkisi ...........
ile başlamış ancak daha
II
sonra fizik, matematik gibi alanları da içererek ...........
bilimine dönüşmüştür.
Yukarıda verilen cümlede boş yerlere gelmesi gereken
kelimeler hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
I
II
12. I. İlaç eldesi ve geliştirilmesi,
II.Metallerin korozyondan korunması,
A) Ateşin keşfi
kimya
III.Ağaçların işlenmesi ve kağıt yapımı
B) Altının keşfi
simya
C) Ateşin keşfi simya
Yukarıdakilerden hangileri kimyacıların çalışma alanı
olabilir?
D) Altının keşfi kimya
A) Yalnız I
E) Ateşin keşif biyoloji
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Ateşin keşfi kimyasal tüm olaylar ile yakından ilgilidir. Ancak atomdaki
gelişmeler ve hassas ölçümler kimya bilimini oluşturmuştur.
B) Yalnız II
Verilen tüm alanlarda kimyacılar çaışır.
Cevap E
Cevap A
1. A
2. E
3. B
4. C
5. D
6. C
7. E
8. E
9. A
10. E 11. A 12. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
8
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
03
KİMYA BİLİMİ
Kimyanın Sembolik Dili
Kazanım: Günlük hayatta sıklıkla etkileşimde bulunan elementlerin adlarını sembolleriyle eşleştirir. Doğal kimyasal maddelerin insan sağlığı ve
çevre için önemine değinir. Kimya laboratuvarında kullanılan temel malzemeleri tanır.
hhKİMYANIN SEMBOLİK DİLİ
Element ve Sembol
hh Kütlesi ve hacmi olan tüm varlıklara madde denir. Kimya bu
maddeleri incelerken bazı sınıflandırmalar yapar. Maddeleri
saf madde ve karışımlar olarak sınıflandırırken saf maddeleri elementler ve bileşikler olarak ikiye ayırır.
hh Başlarda düzensiz işaretlerle belirtilen
elementlere 1814 yılında Berzelius'un
önerisi ile bir sistematik getirilmiştir.
hh Tek cins tanecikten oluşan ve bilinen basit ayırma yöntemleri
(süzme, eleme, damıtma gibi) ile başka maddelere ayrılmayan madde sınıfına saf madde denir. Su, şeker, yemek tuzu,
demir, bakır, oksijen saf maddedir.
hh Aynı cins atomdan oluşan ve fiziksel/kimyasal yöntemlerle
daha basit bileşenlere ayrıştırılamayan madde sınıfına element denir. Demir, bakır, oksijen, helyum elementtir.
hh Elementlerin belirli oranlarda, özelliklerini kaybederek, kimyasal tepkimeler sonucu oluşturdukları yeni maddeye bileşik
denir. Su, şeker, yemek tuzu, kireç taşı bir bileşiktir.
hh Birden çok maddenin, istenilen oranlarda, özelliklerini kaybetmeden bir arada bulunmasıyla oluşan madde sınıfına karışım denir. Şekerli su, tuzlu su, kolonya bir karışımdır.
Madde
Saf Madde
hh Bundan önce kullanılan semboller bir temele bağlı olmayıp keyfi seçilmiş işaretlerdi.
Berzelius
(1779-1848)
hh Element sembollerinin tarihsel gelişimi
süresinde kullanılan bazı semboller aşağıdaki gibidir.
Tarih
1500’ler
1600’ler
1700’ler
1783
1808
Altın
Cıva
Kurşun
hh Günümüzde kullanılan sembol sisteminde genellikle belirtilecek elementin Latince adının ilk harfi veya ilk iki harfi seçilerek belirtilir.
hh Element sembolünde önce büyük harf kullanılır.
hh Aynı harfle başlayan birden çok element olduğunda baştaki
harfle birlikte sonraki bir harf sembol olarak seçilir.
Karışım
hh İki harfli sembollerde ilk harf büyük ikinci harf küçük yazılır.
Element
Bileşik
hh Kimyasal maddeleri tanımak ve kimyasal olayları daha kolay ifade etmek için kullanılan sembol, formül ve gösterimler
bulunmaktadır.
hh Böylece kimyasal eşitlikler daha basitce anlaşılabilir şekilde
ifade edilir.
Öğretmen
Sorusu
Element isimleri nereden gelir?
Element adı
Latince Adı
Sembol
Hidrojen
Hydrogenes
H
Helyum
Helios
He
Azot
Nitrogen
N
Sodyum
Natrium
Na
Neon
Neon
Ne
Bir kısmı elementlerin özelliğine göre isimlendirilir. Örneğin hidrojen Latince sıvı
üreten hidrodan gelir. Bir kısmına bilim insanlarının ismi verilir. Örneğin : Einsteunum (Es) Mendelevyum (Md) Bir kısmına gezegen ve yıldız isimleri verilir. Örneğin
: Neptünden Neptünyum (Np), Uranüsten Uranyum (U)Bir kısmına kıta, şehir, ülke
isimleri verilir. Örneğin: Europyum (Eu), Fransiyum (Fr) Kalifoniyum (Cf)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
hh Bazı elementler çok eskiden beri bilindiği için Latince ve
Türkçe adları uyumlu değildir.
Örnek 1:
I. Kalsiyum
II. Kalay
III. Fosfor
IV. Potasyum
Element Adı
1
Hidrojen
H
2
Helyum
He
3
Lityum
Li
4
Berilyum
Be
5
Bor
B
Yukarıdaki element adları ve sembolleri hangi seçenekte
doğru eşleştirilmiştir?
6
Karbon
C
A) I. c
7
Azot
N
8
Oksijen
O
II. a
II. d
II. b
II. b
II. a
9
Flor
F
III. b III. a
III. c
III. d
III. c
10
Neon
Ne
IV. d
IV. b
IV. d
IV. c
IV. b
11
Sodyum
Na
12
Magnezyum
Mg
13
Alüminyum
AI
14
Silisyum
Si
15
Fosfor
P
16
Kükürt
S
2
Sembol
a.P
b.K
c. Ca
d. Sn
Element Numarası
17
Klor
CI
18
Argon
Ar
19
Potasyum
K
20
Kalsiyum
Ca
24
Krom
Cr
25
Mangan
Mn
26
Demir
Fe
B)I. c
C) I. a
D) I. a
Kalsiyum : Ca
Kalay : Sn
Fosfor : P
Potasyum : K ile sembolize edilir.
Element sembolleri kullanılmadan önce bileşikleri kısa yollarla
göstermek çok zordu. Milyonlarca bileşiğin her biri için farklı bir
ad ve sembol kullanılıyordu. Ancak Berzelius sembolleri ile birlikte bileşiklerin gösterimi de kolaylaşmış ve aynı dil kullanılmaya
başlanmıştır.
27
Kobalt
Co
Nikel
Ni
29
Bakır
Cu
1. Yapıdaki element türü
2. Element atomlarının sayıca oranları
hh Bileşik formüllerinin yazılması ile;
30
Çinko
Zn
35
Brom
Br
47
Gümüş
Ag
belirtilmiş olur.
50
Kalay
Sn
53
İyot
I
56
Baryum
Ba
Altın
Au
80
Cıva
Hg
82
Kurşun
Pb
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap B
Bileşik ve Formül
28
79
E)I. b
hh Bileşiklerin formüllerinin adlandırılması;
1.Belirli kurallara dayanılarak yapılan sistematik adlandırma
2.Kuralı olmayan ve halk diline geçmiş geleneksel adlandırma
şeklinde gerçekleşir.
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Sistematik ve Yaygın Bileşik Adları
hh Çok eski zamanlardan beri bilinen bazı bileşikler o zaman
verilen adları ile anılmaktadır. Bu adlar hiçbir kurala bağlı olmayan keyfi seçilmiş adlardır. Bu bileşiklere ait bir sistematik
adlandırma bulunsa bile çoğu zaman geleneksel adları ile adlandırılır ya da birlikte kullanılarak adlandırılırlar.
Bileşik Formülü
Sistematik Adı
Yaygın Adı
H 2O
Dihidrojen monoksit
Su
NH3
Amonyak
Amonyak
NaCI
Sodyum klorür
Yemek tuzu / sofra tuzu
NaHCO3
Sodyum bikarbonat
Yemek sodası
Na2CO3.10H2O
Sodyum karbonat
Çamaşır sodası
KNO3
Potasyum nitrat
Güherçile
NH4CI
Amonyum klorür
Nişadır
CaCO3
Kalsiyum karbonat
Kireç taşı
hh Kasların kasılmasında, kalbin ve sinir hücrelerinin çalışmasında, etkilidir.
hh Enzimlerin çalışmasında etkilidir.
Magnezyum
hh Kas ve sinir sisteminin çalışmasında etkilidir.
hh Kalp ritminin düzenlenmesi
Kalsiyumoksit
Sönmemiş kireç
Kalsiyum hidroksit
Sönmüş kireç
NaOH
Sodyum hidroksit
Sud kostik
KOH
Potasyum hidroksit
Potas kostik
HCOOH
Formik asit
Karınca asidi
CH3COOH
Asetik asit
Sirke ruhu
HCI
Hidrojen klorür
Tuz ruhu
H2SO4
Sülfürik asit
Zaç yağı
HNO3
Nitrik asit
Kezzap
sülfat
hh Diş ve kemiklerin yapısına katılırlar.
Sodyum, Potasyum
CaO
Potasyum alüminyum
Kalsiyum
hh Hücreler arası iletişimde etkilidir.
Ca(OH)2
KAI(SO4)2.12H2O
Doğal Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı
Üzerindeki Etkileri
hh Kasların kasılması
hh Sinir hücrelerindeki iletinin sağlanması
hh Enzimlerin çalışması
hh Na, K, Ca miktarının gerekenden az olması ile kalp rahatsızlığı veya bayılma gibi sonuçlar oluşabilir.
hh Bu taneciklerin fazla tüketilmesi tansiyon, kalp ve böbrek rahatsızlığı sorunlarını oluşturabilir.
Demir
hh Kanda hemoglobin yapısında bulunur.
Şap
hh Eksikliğinde kansızlık yani anemi görülür
Örnek 2:
hh Eksikliğinde tırnaklarda çökme, bitki yapraklarında ise sararmalar görülür.
Aşağıdaki bileşiklere ait yaygın adlardan hangisi yanlış
belirtilmiştir?
Su
hh Vücudun aşırı ısınma ve soğumasını engeller (hal değişimi ile)
Bileşik Yaygın Adı
A) NH3
Amonyak
B) CaCO3
Kireç taşı
C) Ca(OH)2
Sönmemiş kireç
D) H2SO4
Zaç yağı
E) KOH
Potas kostik
Ca(OH)2: Sönmüş kireçtir.
CaO: Sönmemiş kireçtir.
hh Çözücü özelliğinden dolayı içerisinde iyonlar bulundurur.
hh Buharlaşma ile ısı kaybeden vücudun sıcaklığı düşer.
hh Ateşi yükselen kişilerin terleme ile sıcaklıkları normale döner.
hh Su donduğunda hacmi artar ve yoğunluğu azalır. Bu nedenle
buz suda yüzer.
hh Kandaki hücre ve maddelerin taşınmasında görev alır.
hh Gerekli su alınmazsa;
Cevap C
Hücreler kandan su çeker ve kalp çalışmasını zorlaştırır. Böbrekler
suyu iyi süzemez ve karaciğer başta olmak üzere tahribat oluşturur.
hh Fotosentez su ile gerçekleşir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Doğal kimyasal maddeler hem insan hemde çevre üzerinde etki
yapar.
CO
(Karbonmonoksit)
hh Yetersiz oksijenle yakılan fosil yakıtlardan oluşur.
Kurşun
hh Toksik bir metaldir.
hh Sulardaki canlı hayatı olumsuz etkiler
hh Yanardağ, yangın gibi süreçlerden de
oluşabilir.
Civa
hh Solunma ile alınarak akciğerden kana
karışır ve hemoglobine bağlanarak oksijenin vücut dokularına taşınmasını
engeller.
hh Suya karıştığında planktonlar tarafından emilerek yapıya
alınır. Böylece planktonlarla beslenen balıkların vücutlarına
geçer.
hh Atmosferde 36 – 110 gün arasında kalır.
CO2
hh Solunan normal havada CO2 bulunur.
(Karbondioksit)
hh Metabolizmada bulunan CO2 gazının
kan dokularında birikmesi ve zamanında atılmaması solunum yollarının tıkanmasına ve kanın kimyasal yapısının
bozulmasına yol açar.
hh Doğal olarak kayaçlarda, kömür, bakır cevherinde bulunur.
hh Bazı balık zehirlenmeleri balıkta birikmiş cıva bileşiklerinden
kaynaklanır.
hh Toksik bir metal iyonu oluşturur.
Kimya Laboratuvarında kullanılan bazı temel
malzemeler
hh Sera etkisine sebep olan gazlardandır.
NO2
(Azotdioksit)
hh Bakteri faaliyetleri ile doğada kendiliğinden oluşur.
hh Yakıt kullanımı NO2 oluşumunu arttırır.
hh Suda çözündüğünde asit oluşturduğundan havada asit yağmurlarını oluşturur.
hh Ozon tabakasına zarar veren gazlardandır.
hh Solunması akciğerde asit oluşumuna
sebep olur ve akciğerin süngerimsi yapısını bozar.
SO3
(Kükürttrioksit)
CI2
hh Çözelti hazırlama, maddelerin karıştırılması, aktarılması, ısıtma ve kristallendirme gibi işlemlerde kullanılır.
hh Yüksek sıcaklığa dayanıklı temperli
camdan üretilmiştir.
Mezür (Dereceli Silindir)
hh Suyla tepkimeye girdiğinde asit oluşturan zehirli bir gazdır.
hh Saf sıvı ve çözeltilerin hacmini ölçmek
için kullanılır.
hh Asit yağmuru oluşturarak suda yaşıyan
canlılar ile toprak azlığına ve bitki köklerinde zararlara sebep olurlar.
hh Üzerinde mL cinsinden bölmeler bulunur.
hh Tahriş edici, zehirleyici bir gazdır.
hh Belirli miktarları suların dezenfeksiyonu
yani mikroorganizmaların bertaraf edilmesi için kullanılır.
hh Gaz hali gözü ve ciğerleri tahriş eder,
solunum güçlüğüne sebep olur.
4
Beherglas
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Genel olarak 50 – 1000 mL arası sıvıların hacimlerini çok daha iyi ölçer.
hh Sıvıların ölçülerek kullanılmasını sağlayan cam malzemelerdir.
hh Çok hassas ölçü kabı değildir.
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Ayırma hunisi
Balon Joje
hh Sıvı – sıvı heterojen karışımların kontrollü ayrılmasını sağlayan cam malzemelerdir.
hh Farklı hacimlerde üretilir.
hh Titrasyon işlemlerinde ayarlı çözelti hazırlamak ve saklamak için kullanılır.
hh Yoğunluğu büyük olan altta kalır. Musluk açıldığında alttaki sıvı toplama kabına alınır.
hh Kapakları vardır.
hh Kabin ölçü çizgisi belirtilir.
hh Birbiri ile karışmayan sıvıları ayırmada
ve ekstraksiyon işleminde kullanılır.
hh Konulan sıvının sıcaklığı önemlidir ve
kap üzerinde belirtilir.
Erlenmayer
hh Analitik kimya laboratuvarlarında titrasyon işlemlerinde kullanılırlar.
Büret
hh Üzeri çizgilerle derecelendirilmiş cam
borulardır.
hh Çözelti hazırlama, saklama, kristalizasyon gibi birçok amaçla kullanılabilirler.
Cam balon
hh İçinde kimyasal tepkimeler gerçekleştirilebilir.
hh Çözelti hazırlama, ısıtma, kaynatma
gibi işlemlerde kullanılır.
hh Çeşitli hacimlerde üretilmiştir.
hh Titrasyon işlemlerinde çok kullanılır.
hh Sıvı hacimlerini ölçer.
Termometre
hh Sıcaklık ölçmeye yarayan dereceli cam malzemedir.
hh Reaksiyon ortamının sıcaklığı ölçülür.
Deney Tüpü
hh Değişik çaplarda, ince uzun, 100 °C sıcaklığa dayanabilen
cam malzemelerdir.
Havan
hh Porselen, cam, çelik gibi malzemelerden yapılabilir.
Pipet
hh Katıyı toz haline getirmek, ezmek için kullanılır.
hh Çok hassas ve az miktardaki sıvı hacimlerinin ölçümünde kullanılır.
hh Sıvıların istenilen ölçüde bir kaptan diğerine aktarımında kullanılır.
hh Dereceli (1 mL, 5 mL, 10 mL) ve tam
ölçülü (bullu, pastör gibi) olmak üzere
iki tiptir.
hh Pastör pipetleri tek kullanımlıktır.
Kroze
hh Metal veya porselenden yapılır.
hh Fincana benzer.
hh Analizlerde maddeyi kül haline getirmek ve çözmek için kullanılır.
Baget
hh Çubuk şeklinde cam malzemedir.
hh Maddelerin karıştırılması için kullanılır.
Örnek Cevapları
1. B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
2. C
5
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Konu Testi
1. Aşağıdaki element adlarından hangisinin sembolü
4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin geleneksel adı yan-
yanlıştır?
Element Adı
Sembol
lış verilmiştir?
Bileşik Yaygın adı
A) Potasyum
K
A) H2SO4
Zaç yağı
B) Helyum
H
B) HCOOH
Karınca asidi
C) Bakır
Cu
C) CH3COOH
Sirke ruhu
D) Cıva
Hg
D) KNO3
Çamaşır sodası
E) Azot
N
E) CaCO3
Kireç taşı
Helyum He ile belirtilir.
KNO3 : Güherçiledir.
Çamaşır Sodası: Na2CO3
formülü ile bilinir.
Cevap B
5.
2. Aşağıdakilerden hangisinin bir formülü yoktur?
A) Zaç yağı
Bileşik
Cevap D
Element
I. Sönmüş kireç
Ca, O, H
II. Çamaşır sodası
Na, C, O
III. Potas kostik
P, O
C) Kolonya
Yukarıda geleneksel adları ile belirtilen bileşiklerde bulunan element sembolleri hangilerinde doğru belirtilmiştir?
D) Yemek tuzu
A) Yalnız I
B) Etil alkol
E) Sud kostik
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Bileşikler formülle gösterilirken karışımların bir formülü yoktur. Kolonya
bir karışımdır.
Cevap C
I. Ca (OH)2
II. Na2CO3
III. KOH
Ca, O, H
Na, C, O
K, O, H
Cevap B
6. I. Magnezyum
3. Yaygın adı nişadır olan bileşik formülünde aşağıdaki
element sembollerinden hangileri bulunur?
A) H, N, CI
D) K, O, H
B) Na, F, S
C) H, S, O
E) Na, N, O
Nişadır: NH4CI formülüne sahiptir. Yapısında azot (N) hidrojen (H) ve
klor (CI) atomu bulundurur.
Cevap A
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
II. Kalsiyum
III.Kurşun
IV.Brom
Yukarıdaki elementler seçeneklerdeki semboller ile eşleştirilirse hangi seçenek dışarda kalır?
A) Ca
B) Mg
C) K
D) Pb E) Br
I. Mg
II. Ca
K : Potasyumdur.
III. Pb
IV. Br
Cevap C
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Konu Testi
7. Aşağıdakilerden hangisi bir element değildir?
A) Altın
B) Bor
10. Madde
C) Cıva
D) Demir E) Etanol
Altın (Au), Bor (B), Cıva (Hg) Demir (Fe) elementtir. Etanol C2H5OH
formülüne sahip bileşiktir.
Cevap E
Etkileri
I. CO
Asit yağmurları oluşumu
II. CO2
Sera etkisi
III. NO2
Havada zehirli gaz miktarının artması
Yukarıdaki maddeler ve oluşturacağı etkilerden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
CO asit yağmuru oluşturumaz. CO2, SO2, SO3, NO2 gibi gazlar asit yağmuru oluşturabilir.
Cevap A
8. Vücut için gerekli su alınmazsa aşağıdaki etkilerden
hangisi oluşmaz?
11. • Suya karışması ile balıkları ve bu balıkları yiyen insanları zehirleyebilir.
A) Vücut sıcaklığının dengesi zorlaşır.
• Boya, metal işleme ve akü fabrikalarının genel atığıdır.
B) Kalp çalışması zorlanır.
Yukarıda bilgiler seçeneklerdeki maddelerden hangisine aittir?
C) Böbrekler gerekli çalışmayı yapamaz.
D) Solunumu zorlaştırır.
A) Potasyum
E) Vücut için gerekli minerallerin taşınması zorlaşır.
Su alımının solunumla ilgisi yoktur.
I. Mineraller hayatsal faaliyetlerin gerçekleşmesinde rol
oynar.
II. Na+ ve CI – dokulardaki suyu tutarak vücudun su dengesini ayarlayan minerallerdir.
III. Mg2+ ve Ca2+ kemik ve diş yapısında bulunan minerallerdir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
Tümü doğrudur.
D) Tuz ruhu
Cevap D
9.
B) Yalnız II
B) Flor
E) I, II ve III
Cevap E
E) Şeker
Kurşun elementi verilen bilgilere uygundur.
Cevap C
12. I. Amonyak
II. Su
III. Tuz ruhu
Yukarıdaki üç bileşikte de ortak olan element aşağıdakilerden hangisidir?
A) Oksijen
B) Hidrojen
D) Sodyum
C) I ve II
C) Kurşun
C) Azot
E) Kükürt
NH3 : Amonyak
H2O : Su
HCI : Tuz ruhu
Üç bileşiktede ortak element hidrojendir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap B
7
KİMYA BİLİMİ / Kimyanın Sembolik Dili
Konu Testi
13. Aşağıdakilerden hangisi sirke olarak bilinen bileşiğin
formülüdür?
A) CH3COOH
16.Laboratuvarlarda kullanılan alet ve kapların büyük bir
kısmı cam malzemeden yapılmıştır.
B) NaOH
D) KNO3
C) HCOOH
E) NaHCO3
Sirke ya da sirke ruhu olarak adlandırılan bileşik CH3COOH formülüne
sahiptir.
Cevap A
Bunun nedeni;
I. Kimyasal tepkimelere isteksiz olması,
II. Temizliğinin kolay yapılabilmesi,
III. Tuzların çözünmesi için hazırlanmış sıvıların cam kaplarda daha iyi görünmesi
ifadelerinden hangileri ile açıklanabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
Temizliği kolay ve kimyasal tepkimelere isteksizdir.
14. a. Yemek sodası
b. Nişadır
c. Sönmemiş kireç
C) I ve II
Cevap C
Yukarıda verilen geleneksel adlara ait formüllerde;
II. En çok bulunan element cinsi
hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
I. En az bulunan element cinsi,
I
II
A)
a
b
B)
c
a
C)
a
c
D)
c
b
E)
b
a
17. I. Vücudun iyon dengesini sağlar.
II. Vücut sıcaklığının düzenlenmesini sağlar.
III. Kıyı bölgelerinde ılıman iklim oluşmasını sağlar.
IV. Bitkilerin çimlenmesini sağlar.
A) I ve II
Cevap E
18. Aşağıdakilerden hangisinde verilen bileşik formülünün geleneksel adı yanlış yazılmıştır?
B) Tuz ruhu
D) Sönmüş kireç
C) Kireç taşı
Formül
Geleneksel Adı
A)
Na2CO3
Yemek Sodası
B)
Ca(OH)2
Sönmüş Kireç
C)
CaCO3
Kireçtaşı
D)
NaOH
Sudkostik
E)
KOH
Potaskostik
E) Zaç yağı
Na2CO3 çamaşır sodası
NaHCO3 yemek sodasıdır.
Zaç yağı
Sönmüş kireç
Amonyak
Tuz ruhu
Cevap A
Cevap C
1. B
2. C
3. A
4. D
5. B
6. C
7. E
8. D
9. E
10.A
11.C
12.B
13.A
14.B
15.C
16.C
17.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
18.A
8
E) I, II, III ve IV
Cevap B
Yukarıdaki bileşikler seçeneklerdeki geleneksel adları
ile eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
H2SO4 :
Ca(OH)2 :
NH3
:
HCI
:
C) III ve IV
Tümü doğrudur.
15. I. H2SO4
II. Ca(OH)2
III. NH3
IV. HCI
A) Amonyak
B) II ve III
D) I, II ve III
Element cinsi
_______________
a : NaHCO34
b : NH4CI3
c : CaO
2
Yukarıdaki ifadelerden hangileri su için doğru bilgi içerir?
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
04
KİMYA BİLİMİ
Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Kazanım:
Kazanım: "Kimya
??? laboratuvarlarında uyulması gereken iş sağlığı ve güvenliği kurallarını açıklar.
hhKİMYA UYGULAMALARINDA İŞ
SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
hh Asit üzerine su eklememeli, asit yavaşça su içerisine dökülerek seyreltilmelidir.
hh Yanabilen maddeler açık aleve yakın tutulmamalıdır.
Kimyasallar günlük hayatta iş yerlerinde evlerde veya kişisel
ihtiyaçlarımızı karşılamak üzere yaygın olarak kullandığımız
maddelerdir.
hh Piller alev alma riski taşıdığından cep telefonları laboratuvarda kullanılmamalıdır.
hh Sabun, şampuan, çamaşır suyu, kremler, saç spreyleri deterjanlar gibi pek çok kimyasalı günlük hayatımızda kullanırız.
hh Kimyasal maddeler doğru etiketlendirilmeli, okunur olmalıdır.
Ancak bu kimyasalların faydaları yanında birtakım zararlı etkileri de olabilir. Bu nedenle kimyasalların kullanımına dikkat
edilmelidir. Kimyasalların zararlı etkileri gruplandırılmış ve bu
etkiler kolay anlaşılması için işaretlerle belirlenmiştir.
Okulda, laboratuvarda ve evde karşılaşılabilecek kimyasal
maddelerin çoğu üzerinde bazı işaretlerle belirtilir. Bu da kimyasalın kullanımı sırasında oluşturabilecek zararları azaltmak
ya da yok etmede önemli yararlar sağlar.
hh Deney bitmeden laboratuvardan ayrılmamalıdır.
hh Katı ve sıvı atıklar lavaboya dökülmemeli, atık kaplarına
atılmalıdır.
hh Deney bittikten sonra eller yıkanmalıdır.
hh Öğretmenin onay vermediği işlem ve deneyler yapılmamalıdır.
hh Kullanılmış deney malzemeleri yıkanmalı ve kirli bırakılmamalıdır.
Kimyasal Madde Zarar Grupları
Laboratuvar Güvenlik Kuralları
hh Laboratuvar önlüğü, kapalı ayakkabılar, gözlük, maske gibi
özel koruma eşyaları kullanılmalıdır.
hh Saçlar toplu, tırnaklar kesilmiş olmalıdır.
hh Ellerde kesik, çatlak, yara varsa mutlaka kapatılmalı ve eldiven kullanılmalıdır.
!
Zehirli, patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olmamakla birlikte deri gibi dokulara aşındırıcı veya alerji oluşturucu etkiler yapabilir.
hh Bu maddeler yüz, göz ve cilde temas ettirilmemelidir.
hh Gözlerde kontakt lens kullanılmamalıdır.
hh Elbiseleri korumak için önlük, gözleri korumak için gözlük,
elleri korumak için eldiven kullanılmalıdır.
hh Yiyecek, içecek tüketilmemeli, sakız çiğnenmemelidir.
hh Havalandırması iyi ortamlarda kullanılmalıdır.
hh Oyun oynanmamalı, şaka yapılmamalıdır.
hh Buharı solunmamalıdır.
hh Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır.
hh Vücutla teması halinde bu kısımlar bol su ile yıkanmalıdır.
hh Kimyasallara çıplak elle dokunulmamalıdır.
hh Alerjik reaksiyonla karşılaşıldığında tıbbi yardım alınmalıdır.
hh Sıvılar kesinlikle ağızla çekilmemelidir.
Öğretmen
Sorusu
Tahriş Edici Maddeler
İş güvenliği nedir?
İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacı ile güvenli
çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken tedbirler dizisine
iş güvenliği denir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Yanıcı Maddeler
Çevreye Zararlı Maddeler
 Kolay tutuşan genelde sıvı halde olan maddelerdir.
Toprağa, suya veya havaya karıştığında kendiliğinden bozunmaz.
 Tutuştuğu zaman söndürülmesi uzmanlık gerektirebilir.
hh Çok büyük boyutta yangın oluşturabilecek ve söndürülmesi
zor olabilecek maddelere sembolde "F+" yazısı eklenir.
hh Yüz, göz ve cilt korunmalı ve temastan kaçınılmalıdır.
hh Elbiseler önlükle, gözler gözlükle, eller eldivenle korunmalıdır.
hh Azar miktarda kullanılmalıdır.
hh Alev, kıvılcım ve elektrik temas noktalarından uzakta kullanılmalı ya da tutulmalıdır.

 Mikroorganizma faaliyeti sonucu zararsız
türlere dönüşmez.
hh Bu tür maddelerin zararlı etkileri bazen yıllarca devam eder.
hh Bu maddelerin atıkları lavaboya dökülmemeli ve doğrudan
çevreye atılmamalıdır. Çünkü suya ve toprağa karışmaması
gerekir.
hh Bu maddeler başka kimyasallar ile aynı toplama kabına
konulmamalıdır. İçerdikleri kimyasallar diğer maddelerle
zararlı tepkimeler oluşturabilir.
hh Bu tür kimyasallar ayrı ayrı biriktirme kaplarında toplanmalıdır.
Toksik (Zehirli) Maddeler
 Patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olmamakla birlikte hafif ya da şiddetli
zehir etkisi olan maddelerdir.
hh Bu etki tahriş özelliklerinden ileri gelir.
hh Solunum yoluyla alma, bilmeden içme veya deriden vücuda
işleme yolu ile zehirli etki oluşabilir.
Radyoaktif Maddeler
hh Bazı toksik maddeler ölüme bile yol açabilir.
hh Görünmez ışınlar yayıcı (radyoaktif)
hh Zehir etkisi az olan maddelerin sembolündeki T harfinin yanında (+)
bulunmaz.
hh Yüz, göz ve cilde teması engellenmesi gerektiğinden eldiven, gözlük
ve önlük kullanılmalıdır.
hh Yaydıkları ışınlar görünmediği ve hissedilmediği için büyük
tehlikenin boyutları bilinemez.
hh Kapalı ortamlarda buhar ve tozlarının bulunmamasına dikkat
edilmeli, kullanıldığı kaplar iyi temizlenmeli ve ortam havalandırılmalıdır.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
maddeleri ifade eder.
hh Bu ışınlar canlı dokularda geri dönüşümü
olmayan tahribatlara neden olabilir.
hh Bu semboller özellikle hastanelerin görüntüleme ünitelerinde karşımıza çıkar. "Hamilelerin ve çocukların girmesi yasaktır" sözleri ile de karşımıza çıkar.
hh Bu sembolün olduğu bölgelerde kontrolsüz dolaşılmamalı,
ışınlardan koruma sağlayan özel zırhlı alanlarda bulunmalı
ya da uygun zırha sahip kıyafetler giyilmelidir.
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Yakıcı Maddeler
 Kumaş, kağıt, ahşap gibi malzemelerle temas edince tutuşup yanmasına yol açar.
 Bu maddelerle çalışırken yüz, göz ve ciltle temas ettirilmemelidir.
hh Önlük, gözlük, eldiven gibi koruyucu önlemler alınmalıdır.
Örnek 1:
Aşağıdaki tabloda verilen sembollerin ifade ettiği tehlikeyi yazarak birer örnek veriniz.
Kullanılan
Sembol
İfade Ettiği
Tehlike
Kullanıldığı
Kimyasal Madde
Örneği
Toksik Kimyasal
Madde
Fare zehiri
Yanıcı kimyasal
Madde
Deodorant
Çevreye Zararlı
Kimyasal
Piller
Radyoaktif Madde
Röntgen Cihazı
Aşındırıcı Kimyasal
Madde
Sülfürik asit
Zararlı Kimyasal
Madde
Sud kostik
hh Azar miktarda çalışılmalıdır.
hh Yanıcı malzemelerle temas ettirilmemelidir.
hh Yangına yol açarsa bölgenin havayla teması kesilmelidir.
hh Büyük çaptaki yangınları söndürmek uzmanlık gerektirebilir.
Aşındırıcı (Korozif) Maddeler
Metal ve/veya cam malzemelerde aşındırıcı delici etki yapabilir.
 Ciltte, gözde veya diğer vücut dokularında aşındırıcı, kurutucu, nem ve yağ çekici özellik gösterirler.

hh Kumaşları tahrip edebilir, delebilir.
hh Özellikle asit ve baz gibi maddelerin ambalajlarında bulunur.
hh Yüz, göz ve cilde temas ettirilmemelidir.
hh Önlük, gözlük ve eldiven kullanılmalıdır. Kullanılacak kimyasal iyi tanınmalı ve aşınma etkisi yaratmayacak kaplarda
saklanmalıdır.
Patlayıcı Maddeler


Ekzotermik (ısı veren) tepkime veren maddelerdir.
Alev etkisi altında patlayabilen kimyasallardır.
hh Ateş, ısı, sürtünme ve darbeden uzak tutulmalıdır.
hh Malzeme üzerinde mutlaka saklama ve taşınma koşulları
bulunmalıdır.
!
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Laboratuvarda Güvenlik̇
Yangın Önlemi Güvenliği
hh Çalışılan malzemelerin yanabileceğini ifade eder.
hh Laboratuvarda kullanılan kimyasalların taşındığı kaplar genellikle camdır. Bunun yanında kullanılan ısıtıcılar, kesici
aletler, ışıklar ve kimyasal maddeler özel güvenlik önlemi
almayı gerektirir.
hh Bu çalışmalar sırasında dikkat edilmeli yakıcı malzemelerle yan yana getirilmemeli
ve malzemeler azar azar kullanılmalıdır.
hh Laboratuvarda bulunan sembol ve anlamları aşağıdaki gibidir.
Gözlük Takılmalı
hh Çalışma başlamadan önce gözlük takılmalıdır.
Malzeme Güvenliği
hh Cam malzemenin kırılmamasına özen
gösterilmelidir.
hh Ortamın toz ve dumanı ile kimyasaldan çıkacak buharın veya sıçramanın etkileri en
aza indirilmelidir.
hh Cam malzeme kullanmadan önce çatlak
olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Eldiven Takılmalı
hh Malzemenin aşırı ısınmaması ve ani soğumaması konusuna dikkat edilmelidir.
hh Kimyasalların yaratacağı malzemelerin
zararlı etkilerini en aza indirmek için kauçuk eldiven kullanılmalıdır.
Isıtıcı Güvenliği
hh İşlemler sırasında kullanılacak ısıtıcı gibi
sıcak yüzeyler bulunmaktadır.
Elbise Güvenliği
hh Elbise güvenliği ve üzerine sıçrama tehlikesine karşı işe uygun elbise giyilmelidir.
hh Bu sıcak yüzeylerin el, ayak ve diğer organları yakmaması için dikkat edilmelidir.
hh Giyilecek elbise önlük ya da tulum şeklinde olabilir.
hh Bu malzemeyle yapılan işlem bittiğinde
kapandığına dikkat edilmelidir.
Elektrik Güvenliği
hh Çalışmalar sırasında kullanılacak elektrik enerjisinin şehir hattından kullanılması gerektiğini ifade eder.
Kimyasal Madde Güvenliği
hh Kimyasal madde üzerinde yer alan sembollere dikkat edilmelidir.
hh Makinelerin çalışması sırasında bağlantı noktalarının ya da iletken kısımların tehlikeli olabileceğini, kıvılcım oluşabileceğini ifade eder.
hh Toksik malzeme olduğundan zehirleme etkisi yapabilir.
hh Çalışma bittikten sonra elektrik bağlantıları kesilmeli ya da aletlerin güvenliği sağlanmalıdır.
hh Bazı kimyasallar ölüme yol açabilir.
Kesici / Delici Alet Güvenliği
hh Yapılan deneylerde kesici / delici aletler
kullanılacağını ifade eder.
Örnek 2:
Aşağıdaki semboller ve açıklamalarını eşleştiriniz.
hh Bu aletler kullanılırken dikkatli olunmalıdır.
hh Gerektiğinde bir uzman rehberliğinde çalışılmalıdır.
Göz Güvenliği
hh Çalışılan ortamda buhar, toz, şiddetli ışık,
yüksek sıcaklık gibi nedenler yüz ve gözün
zarar görebileceğini ifade eder.
hh Bu nedenle gözlük takılmalı ve bu zararlar
en aza indirilmelidir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
I
II
III
IV
a) Kesici / delici aletlerle çalışırken dikkatli olunmalıdır.
b) El güvenliği için kauçuk eldiven kullanınız.
c) Ağız, solunum ve deriden vücuda işleyerek zehirli etki
oluşturabilir.
d) Cam eşyalara kimyasallar konulmadan önce çatlak olup
olmadığı kontrol edilmelidir, çalışırken dikkat edilmelidir.
I. c, II. a, III. b, IV. d
Cevap: I. c, II. a, III. b, IV. d
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
1.
Konu Testi - 1
4.
Yukarıdaki sembol için;
B) Tarım ilaçları
C) Endüstriyel atıklar
ifadelerinden hangileri söylenebilir?
Yukarıdaki sembol seçeneklerdeki maddelerden hangilerinin ambalajı üzerinde bulunmaz?
A) Pet şişeler
D) Bitki atıkları
II. Az miktarda kullanılmalıdır.
III. Çeker ocak altında çalışılmalıdır.
A) Yalnız I
E) Piller
Bitki atıkları çevreye zararlı değildir, kullanılabilir.
hirli olduğunu belirtmek için aşağıdaki sembollerden
hangisi kullanılmalıdır?
B)
D)
C)
E)
!
B) Yalnız III
D) I ve III
Cevap D
2. Laboravutarda kullanılması gereken NaCN tuzunun ze-
A)
I. Yanıcıdır.
E) I, II ve III
Tümü doğrudur.
I.Farklı kimyasal maddeler aynı atık kabına konmalıdır.
II.Kullanılmış ve artmış maddeler etiketlenerek saklanmalıdır.
III.Buharı tehlikeli olan kimyasallar için göz güvenliği gözlük ile sağlanmalıdır.
Laboratuvarda çalışan bir öğrenci grubu yukarıdaki
uyarılardan hangilerine uymalıdır?
B) Yalnız III
D) II ve III
● Vücuda temas halinde bu kısımlar bol su ile yıkanmalıdır.
● Aşındırıcı veya alerji oluşumuna etkileri bulunur.
Yukarıda özellikleri verilen uyarı sembolü hangisidir?
!
D)
E) I, II ve III
Cevap D
6.
A)
C) I ve II
Farklı kimyasallar birbiri ile karıştırılmamalıdır.
Cevap B
3. ● Tahriş edici maddelerdir.
Cevap E
5.
A) Yalnız I
B seçeneğindeki sembol zehirli maddeler için kullanılır.
C) I ve II
B)
C)
Aşağıdaki maddelerin hangisi ile çalışan bir öğrenci
kimyasal üzerinde verilen sembole rastlamaz?
A) Zaç yağı
B) Kezzap
E)
C) Sönmemiş kireç
D) Tuz ruhu
E) Sud kostik
A seçeneğindeki sembol verilen bilgiler ile eşleşir.
Cevap A
A, B, D ve E seçeneğinde kuvvetli asit ve bazlar bulunur. Bundan dolayı
bu sembol ambalajlarında bulunur.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
7.
I. Tarım ilaçları
II. Fosil yakıtlar
III. Radyoaktif atıklar
IV. Hayvansal atıklar
Yukarıdakilerden hangileri çevreye uzun süreli zararlar
verebilecek maddelerdir?
A) I ve II
Konu Testi - 1
10. Aşağıdaki maddelerin hangisinde yanıcı kimyasal
madde uyarısı bulunmalıdır?
A) Yemek tuzu
D) Etanol
B) II ve III
D) II, III ve IV
C) Nişadır
E) Yemek sodası
Etanol yanıcı bir maddedir.
Cevap D
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
Hayvansal atıkların çürümesi daha kolay olduğundan büyük zararlar
oluşturmaz.
11.
a. Eldiven kullanınız.
Cevap C
I
8. ● Canlı dokulara zararlıdır.
● Görünmez ışınlar yayar.
● Tehlikesi başlarda farkedilmez.
Yukarıdaki ifadelere göre maddenin bulunduğu çevrede hangi sembol uyarı olarak bulunmalıdır?
A)
B) Şap
B)
b. Gözünüzü korumak için gözlük takınız.
II
C)
c. Cam malzemenin kırılabilirliğine
dikkat ediniz.
III
D)
E)
Madde radyoaktif ışınlar yaymaktadır. A seçeneğindeki sembol kullanılmalıdır.
Cevap A
Yukarıdaki semboller ve uygun açıklamalar hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A)I. a
B) I. c
C) I. c
D) I. b
E)I. b
II. b
II. a
II. b
II. a
II. c
III. c III. b
III. a
III. c
III. a
I. c
II. b
III. a
Cevap C
9. Trinitrotoluen ani patlama verebilecek bir kimyasaldır.
Bu kimyasalın ambalajında öncelikli olarak bulunması
gereken tehlike sembolü hangisi olmalıdır?
9. B
10. D
11.C
12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
III.Kimyasallar sıvı ise tadına bakabilirsiniz.
Yukarıdaki uyarılardan hangileri kimya öğretmeninin
öğrencilere uyarısı olabilir?
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Hiçbir kimyasalın tadına bakılmamalıdır.
Cevap C
Cevap B
8. A
6
II.Kimyasallarla çalışırken önlük, eldiven veya gözlük takmaya özen gösteriniz.
A) Yalnız I
7. C
Patlayıcı madde sembolü B olmalıdır.
!
6. C
E)
12. I.Laboratuvardaki kimyasalları koklamayınız.
5. D
C)
4. E
3. A
D)
B)
2. B
1. D
A)
Cevaplar
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Konu Testi - 2
1.
I. Malzemeyi cam ya da plastik kaplarda taşıyınız.
4.
I.Deneyler kontrollü ve sıralı yapılmalıdır.
II. Ciltte ve bulunduğu kaplarda korozif etkiye sebep olabilir.
II.Güvenlik önlemleri alınmadan deneye başlansa da
sonra tedbirler alınabilir.
III. Maddenin bulunduğu kapta
sembolü bulunmalıdır.
III.Kimyasallar farklı kaplarda ve etiketlenerek saklanmalıdır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
Yukarıdakilerden hangileri kezzap ile çalışan öğrenci
grubuna yapılacak uyarılardandır?
A) Yalnız I
A) Yalnız I
Güvenlik önlemleri deneye başlamadan alınmalıdır.
B) Yalnız II
D) I ve III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) II ve III
Cevap D
Cevap E
2.
I
C) I ve II
5.
Tümü doğrudur. Çünkü kezzap kuvvetli asittir.
B) Yalnız II
Yukarıda verlen sembol bir kimyasal maddenin ambalajında ise seçeneklerdeki açıklamalardan hangisi yanlış olur?
II
Yukarıda verilen I ve II ile belirtilmiş güvenlik sembollerinin anlamı hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
I
II
A) Yanıcı madde
Yakıcı madde
A) Madde kolay alev alabilir.
B) Patlayıcı madde
Yanıcı madde
B) Tutuştuğu zaman kolaylıkla söndürülebilir.
C) Patlayıcı madde
Yakıcı madde
C) Az miktarda kullanılmalıdır.
D) Korozif madde
Zararlı kimyasal madde
D) Alev ve kıvılcım noktalarından uzak tutulmalıdır.
E) Zararlı kimyasal madde
Korozif madde
I. Patlayıcı madde, II. Yakıcı madde
E) Yakıcı maddelerden uzak ortamlarda çalışılmalıdır.
Cevap C
Söndürülmesi uzmanlık ister.
Cevap B
6.
Güvenlik sembolü
Kimyasal madde
I
Trinitrotoluen
3.
● Ciltteki yağları çözebilir.
●Aşırı nem çekici olabilir.
●Göz ve cilt temasından kaçınılmalıdır.
II
Hidrojen
Bu uyarıları belirten güvenlik sembolü aşağıdakilerden hangisidir?
A)
!
B)
D)
C)
III
Nikotin
E)
Yukarıdaki güvenlik sembollerinden hangileri karşısında verilen kimyasal maddelerin ambalajında bulunabilir?
A) Yalnız I
D) I ve III
Zararlı madde sembolüdür.
Cevap A
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Trinitrotoluen, patlayıcıdır. Hidrojen yanıcıdır. Nikotin zehirleyicidir.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
KİMYA BİLİMİ / Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Konu Testi - 2
7.
I. Kafein
10. I. Eldiven takınız
II. Kezzap
II. Önlük giyiniz
III. Fuel oil
III. Kesici aletle çalışırken dikkat ediniz.
IV. Malzeme güvenliğini sağlayınız.
Verilen açıklamalara uygun güvenlik sembolleri eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
!
a.
b.
c.
A)
Yukarıdaki kimyasal maddeler ve uygun güvenlik sembolleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A)I. a
B) I. c
C) I. a
D) I. c
II. a
II. c
II. b
II. a
III. c III. b
III. b
III. a
III. c
8.
I
B)
C)
E)I. b
II. b
ı. a II. b III. c
D)
E)
Cevap A
Güvenlik sembolü Önlem
Isıtıcı ile çalışıldığında dikkat edilmelidir.
Yanıcı maddelerden
uzak tutulmalıdır.
Cevap B
11. Aşağıdakilerden hangisi radyasyon uyarısını belirten
güvenlik sembolüdür?
Maddenin toprak
ve çevreyle teması
engellenmelidir.
III
Çıplak ateş ve kıvılcımdan, ısı kaynağından
uzak tutulmalıdır.
B) Yalnız II
D) I ve III
III. Zehirli madde sembolüdür.
E) I, II ve III
Cevap C
I. Çalışma alanı temiz tutulmalıdır.
II. Laboratuvarda yiyeceklerinizi saklayabilir ve yiyebilirsiniz.
III. Çatlak cama sahip erlenleri kullanabilirsiniz ama kırıksa
kullanılmamalıdır.
Yukarıdakilerden hangileri laboratuvarda çalışma yapacak öğrenciler için doğru uyarılardır?
B) Yalnız II
E)
Radyasyon D seçeneğindeki sembolle ifade edilir.
Cevap D
12. Asit ya da bazlarla çalışma yapan bir öğrenci grubu
ortamda aşağıdaki güvenlik sembollerinden hangisine
kesinlikle rastlar?
A)
!
D)
B)
C)
E)
C) I ve II
E) II ve III
Cam malzeme kırık ya da çatlak olmamalıdır. Laboratuvarda yemek
yenmemeidir.
Cevap A
3. A
4. D
5. C
6. E
7. A
8. C
9. A
10. B
11.D
12. B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Asit ya da baz aşındırıcı özelliktedir.
Cevap B
2. B
8
C)
1. E
D) I ve III
C) I ve II
9.
A) Yalnız I
B)
D)
Yukarıdaki güvenlik uyarıları görüldüğünde alınacak
önlemlerden hangileri karşısında doğru belirtilmiştir?
A) Yalnız I
Cevaplar
A)
II
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
05
TARAMA
1.
I. Simya ile uğraşanlara verilen ad .............................. dır.
II. Simyanın diğer bir adı ............................. dır.
III. Simyada dört element düşüncesini savunan felsefeci
düşünür .......................... dır.
IV. Elementleri Latince isimlerinin sembolü ile belirten kişi
........................ dur.
4.
Madde Kullanım Yerleri
I. Kıbrıs taşı
a. Yiyecekleri saklamada
II. Şap
b. Boyar madde
III. Malahit Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerler aşağıdaki
kelimelerle tamamlanırsa hangi kelime boşta kalır?
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin kullanım yeri
doğru eşleştirilmiştir?
A) I a
B) I. b
C) I. c
D) I.c
E) I. b
A) Sabit Oranlar Yasası
II. b
II. c
II. b
II. a
II. a
III. c
III. a
III. a
III. b
III. c
B) Aristo
C) Simyacı
c. Hastalıkların tedavisinde
I–b
II – a
III – c
D) Berzelius
E) Alşimi
I. Simyacı
II. Alşimi III. Aristo IV. Berzelius
Cevap E
Cevap A
5. Aşağıdaki elementlerin gruplandırılmasına ait bilgiler-
2.
I. Polimerlerin keşfi
II. Sabun üretimi
III. Seramik üretimi
IV. Boyar maddelerin keşfi
C) Hava ve ateş "kuru" özelliği oluşturur.
Yukarıdakilerden hangileri simyacıların kimya endüstrisine yaptığı katkılardandır?
D) Su ve toprak "soğuk" özelliği oluşturur.
A) I ve II
Hava ve ateşin ortak özelliği sıcak olmalarıdır.
den hangisi yanlıştır?
A) Elementleri antik çağda gruplandıran Aristo'dur.
B) Aristo elementleri dört gruba ayırmıştır.
B) II ve III
D) II, III ve IV
C) III ve IV
E) Hava ve su "ıslak" özelliği oluşturur.
Cevap C
E) I, III ve IV
Polimer son yüzyıllarda üretilmiştir. Bunun dışındakiler çok eskiden beri
bilinen maddelerdir.
Cevap D
3.
I. Maddeleri kavurma,
II. Maddeleri elektroliz etme,
ment aşağıdakilerden hangisidir?
III. Maddeleri asitte çözme,
A) Hava
IV. Maddeleri karıştırma
Yukarıdaki yöntemlerden hangileri simyacılara ait değildir?
A) Yalnız II
D) I ve IV
6. Aristo'ya göre ıslak ve sıcak özelliğe sahip olan ele-
D) Su
B) Yalnız III
B) Ateş
C) Toprak
E) Bakır
Hava; ıslak ve sıcaktır.
Cevap A
C) I ve II
E) II ve IV
Maddelerin elektrolizi 1800'ü yıllarda gerçekleştirilmiştir.
Cevap A
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
TARAMA
7. Günlük hayatta çok sık kullandığımız birçok maddenin bu-
10. Aristo'nun element kavramına göre sıcak ve ıslağın sa-
Buna göre aşağıdakilerden hangisi böyle bir madde
değildir?
I. Belirli hacmi vardır.
II. Sıkıştırılabilirler.
A) Porselen
III. Gaz haldedir.
yargılarından hangileri doğrudur?
lunuşu yüzyıllar öncesine dayanır.
B) Kireç
D) Deterjan
C) Sabun
E) Cam
Deterjan petrol türevi bir madde olduğundan son yüzyıllarda oluşturulmuştur.
Cevap D
hip olduğu maddenin hali için;
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Sıcak ve ıslak havanın özelliğidir. Hava bir gazdır. Bu nedenle belirli
hacmi yoktur, sıkıştırılabilir.
Cevap D
8. Yanda verilen sembolü ambalajı üzerin
de içeren bir madde için;
I. Su ve suda yaşayan canlılar için tehlikeli ortam oluşturur. II. Toprağa karıştığında bozunması ve zararlı etkileri yıllarca sürebilir.
III. Doğrudan çevreye atılmamalıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
11. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların kullandığı elementlerden değildir?
A) Altın
B) Cıva
D) Helyum
C) Demir
E) Gümüş
Helyum bir soy gazdır ve bilimsel süreçte bulunmuştur.
Cevap D
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü doğrudur. Çünkü ağaç gibi toprak canlılarına ve balık gibi su
canlılarına etki ettiği sembolde anlatılmaktadır.
Cevap E
12. Aşağıdaki sembollerden hangisi deriye dokunması
halinde yakıcı ve zehirleyici olabilen; ayrıca metallerle
temas ettiğinde aşındırıcı etkisi olan kimyasal maddelerin kullanıldığını gösterir?
A)
9.
I. K: Potasyum
II. B: Berilyum
III. Ne: Neon
Yukarıdaki sembolü verilen elementlerden hangileri
doğru adlandırılmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
D)
C)
E)
C) I ve III
E) I, II ve III
Berilyum "Be" olarak gösterilir.
B)
Cevap C
Asitler yakıcı ve aşındırıcıdır. Ciltle temas ettiğinde tahrip oluşturur,
metallerle tepkime verip aşındırma yapar.
Cevap D
TARAMA
13. Aşağıdakilerden hangisi simyacı olarak bilinen bir kişiye ait doğru bilgi içermez?
A) Değersiz madenleri altına çevirme
B) Hastalıkları iyileştirmeye çalışma
C) Hayatı sonsuz yapma
D) Ölümsüzlük iksirini bulma
16. I. Kuru
II. Sıcak
III. Soğuk
IV. Islak
Yukarıdaki özelliklerden hangileri toprağa aittir?
E) Atomun bölünebilirliği
A) III ve IV
B) I ve II
Simyacılar atom yapısı üzerine çalışmalar yapmamıştır. ancak hastalıkları iyileştirme, sonsuz yaşama ulaşma ve madenlerden altın elde etme
ile ilgilenmişlerdir.
Cevap E
Toprak; kuru ve soğuk özelliktedir.
D) II ve III
C) I ve III
E) II ve IV
Cevap C
14. I. Terazinin etkin kullanılmaya başlanması,
17. Aşağıdakilerden hangisi azota ait element molekülü-
II. Element adı verilen su, hava gibi maddelerin ayrıştırılarak farklı atomlara ayrılabilmesi,
III. Elementlerin birbirleriyle belirli oranlarda etkileşim vermesi
A) Na
Yukarıdaki çalışmaların hangileri kimyanın bilim dalı
olmasında etkin olmuştur?
Azot molekülü N2 ile belirtilir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
dür?
B) H2
D) N2
C) NH3
E) HNO3
Cevap D
C) I ve II
E) I, II ve III
Havanın farklı maddelerden oluşup element olmadığının belirlenmesi,
bileşiklerin belirli oranlardaki elementlerle oluşması ve tartım sonuçlarının önemli olması bilimsel süreçte etkin olmuştur.
Cevap E
18.
15. Sembol gösterimi Fe olan element için;
I. Demir elementine aittir.
II. Metaldir.
III. Molekül yapılı elementtir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
Yiyeceklerin saklanması
a.Şap
II.
Yünün boyanması
b.Alizarin
III.
Yiyeceklerin kurutulması
c.Kükürt
IV.
Yaraların tedavisi
d. Deterjan
V.
Temizlik işlerinde
e. Tuz
Eski Çağ insanlarının günlük hayatta yaptıkları işlemler ve kullandıkları maddeler hangi seçenekte yanlış
eşleştirilmiştir?
D) V – d
Cevap C
Kullanılacak Madde
I.
A) I – e
C) I ve II
E) I, II ve III
Fe; demirdir, metaldir ve atomik yapıdadır.
Yapılacak işlem
B) IV – a
C) II – b
E) III – c
Deterjan eski cağlarda kullanılan bir kimyasal değildir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
3
TARAMA
19. I. Çömlek yapımı,
II. Plastik yapımı,
III. Barut yapımı
Yukarıdakilerden hangileri simyadan kimyaya aktarılan buluşlardandır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
22. Yaygın adı
Formül
I. Güherçile
KNO3
II. Zaç yağı H2SO4
III. Sönmüş kireç
Ca(OH)2
Yukarıda verilen yaygın adların hangilerinde formüller
doğru verilmiştir?
E) I, II ve III
Plastik, petrol türevidir ve son yüzyıllarda oluşturulmuştur.
A) Yalnız I
Cevap C
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tüm yaygın adlar doğrudur.
20. I. Cıva
a. Cr
II. Gümüş
b. Hg
III. Krom
c. Ag
Cevap E
23. Üzerinde yandaki sembolü bulunduran bir kimyasal madde için;
Yukarıdaki element ve sembollerine ait bilgiler hangi
seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
I. Hafif ya da şiddetli zehir etkisi oluşabilir.
II. Ölüme yol açabilir.
A) I. a
B) I. b
C) I. a
D)I.c
E)I. b
III. Yüz, göz ve ciltle temasında dikkatli olunmalıdır.
II. b
II. c
II. c
II. b
II. a
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
III. c
III. a
III. b
III. a
III. c
I. b
II. c
III. a
B) Yalnız II
D) I ve III
A) Saf ve homojendirler.
C) I ve II
E) I, II ve III
24. Sülfürik asit H2SO4 formülüne sahip bir asittir.
Sülfürik asitle deney yapan bir öğrenci;
I. Göze kaçtığında bol su ile yıkanmalıdır.
II. Göz, deri ve elbise temasından sakınmalıdır.
C) Sembollerle gösterilirler.
III. Metal kaplar içinde saklanmalıdır.
D) Genellikle Latince isimlerinin ilk ve ikinci harfi yazılarak belirtilirler.
işlemlerinden hangilerini yapmalıdır?
B) Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrılamazlar.
E) Farklı cins atomlardan oluşurlar.
Elementler aynı cins atomlardan oluşur.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
Madde toksiktir yani zehirli özelik gösterir. Bu nedenle yüz, göz ve ciltle
temasından kaçınılmalıdır.
Cevap E
Cevap B
21. Aşağıdakilerden hangisi elementlerin özelliği değildir?
4
A) Yalnız I
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
Asitler metallerle etkileşebilir.
Bu nedenle metal kapta taşınmaz.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Cevap D
TARAMA
25. Simyacılar yaptıkları çalışmalarla aslında kimya biliminin
temelini atmışlardır. Ancak teorik bilgi oluşturamamışlardır.
28. Helyum, fosfor ve sodyum elementlerinin sembolleri
sırasıyla hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
Yukarıdaki bilgiye göre aşağıdakilerden hangisi simyacıların özeliklerinden değildir?
A) He, P,Na
B) H, F, Na
D) H, F, S
A) Sistematik bigi sağlayamamışlardır.
C) He, F, S
E) He, P, S
Helyum : He
Fosfor : P
Sodyum : Na
B) Sabun, esans, kozmetik vb. maddeleri bulmuşlardır.
C) Değersiz metallerden altın elde etmeye çalışmışlardır.
Cevap A
D) Kristallendirme, mayalama, kavurma gibi işlemler gerçekleştirmişlerdir.
E) Yaptıkları her şey deneylere dayanır.
Simyacılar deneme yanılma çalışmaları yapmış ancak deneysel verileri
yorumlama ve tekrar etme işlemleri gerçekleştirememişlerdir.
Cevap E
29.
26. I. Göz taşı
II. Şap
III. Kezzap
Yukarıdaki maddelerden hangileri simyacılar tarafından keşfedilip günümüzde de kullanılmaktadır?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
II
III
IV
Kireç taşı
Su
Yemek sodası
Yukarıda yazılmış yaygın adlar seçeneklerdeki formüller ile eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
A) H2O
B) Na2CO3
D) HCI
C) I ve II
E) I, II ve III
Göztaşı, şap ve kezzap eski dönemlerden bu yana kullanılır.
I
Tuz ruhu
Cevap E
C) CaCO3
E) NaHCO3
Tuz ruhu : HCI
Kireç taşı : CaCO3
Su : H2O
Yemek Sodası : NaHCO3
Cevap B
27. Joseph Priestley 18. yüzyılda kırmızı çökelek olarak bilinen HgO yu ısıttığında bir gaz oluşumu keşfetti. Bu gazı
yanan bir muma tuttuğunda mum alevinin parladığını ve
canlandığını gözledi.
Buna göre, J. Priestley'in keşfettiği gaz aşağıdakilerden hangisi olabilir?
30. Aşağıdakilerden hangisi bileşiklerin bir özelliği değildir?
A) Karbondioksit
A) Saf maddedir.
B) Azot
B) Homojendir.
C) Oksijen
C) CaCO3 bir bileşik örneğidir.
D) Klor
D) Sembolle gösterilirler.
E) Hidrojen
E) En az iki farklı atom içerir.
Oksijen yanmayı arttırır ve yanmaya parlaklık verir. Bu nedenle oksijendir.
Cevap C
Bileşikler formülle, elementler sembolle gösterilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
5
TARAMA
31. I. HCI Tuz ruhu
II NH3 Amonyak
III. CaO Sönmemiş kireç
IV. CH4 Çamaşır sodası
V. NaOH Sud kostik
Yukarıdaki bileşik örneklerinin yaygın adlarından kaç
tanesi doğru verilmiştir?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
Çamaşır sodası : Na2CO3 tür. Diğerleri doğrudur.
32. Bileşikler
I.Na2CO3
Çamaşır sodası
II.NaCI
Yemek tuzu
III. Ca(OH)2
Sönmemiş kireç
IV. CH3COOH
Sirke ruhu
V. CaCO3
Kireç taşı
Yukarıda bileşik formülleri sistematik adları ile eşleştirilmiştir.
Yapılan eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) I
D) IV
Ca(OH)2 : Sönmüş kireç
CaO : Sönmemiş kireçtir.
Kolay tutuşabilen söndürülmesi
uzmanlık isteyen maddeler.
II.
b)
Ciltte, gözde veya metal, cam
gibi malzemelerde aşındırıcı etki
yapan maddeler.
c)
Cilt yağlarını çözebilir, aşırı nem
çekici olabilir madde.
!
III.
Cevap D
Sistematik Adı
C) III
a)
E) 5
B) II
34.I.
Yukarıdaki semboller ve açıklamaları hangi seçenekte
doğru eşleştirilmiştir?
A) I. a
B) I. a
C) I. b
D)I. b
E)I. c
II. b
II. c
II. a
II. c
II. a
III. c
III. b
III. c
III. a
III. b
I. b
II. a
III. c
E) V
Cevap C
35. Aşağıdaki uyarılardan hangileri amonyak için yanlıştır?
33. I. Cam malzemenin aşırı ısınması ve ani soğumamasına
A) Çocuklardan uzak tutunuz.
II. Kesici / delici gereçlerin kullanımına dikkat edilmelidir.
C) Göze kaçtığında bol su ile yıkayınız.
III. Havadaki toz veya kimyasalardan oluşacak buhara dikkat edilmelidir.
IV. Isıtıcı kullanımına dikkat edilmelidir.
Verilen güvenlik önlemleri seçeneklerdeki sembollerle
eşleştirildiğinde hangi sembol dışarda kalır?
dikkat edilmelidir.
A)
B)
Cevap C
B) Sıcak yerde muhafaza ediniz.
D) Solunum yollarını tahriş edebilir.
E) Deriyi tahriş edebilir.
Amonyak bi bazdır. Tahriş edicidir, cilt ile temastan kaçınılmalıdır. Serin
ve havalandırılabilir ortamlarda saklanmalıdır.
Cevap B
C)
36. Aşağıdakilerden hangisi simyaya önemli katkı sağlayan kişilerden değildir?
A) Cabir bin Hayyan
D)
E)
B) El Razi
C) İbni Sina
D) John Dalton
E) Van Helmont
I. B, II. C, III. E, IV. D ile belirtilir.
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
John Dalton 18. yy'da yaşamış bir bilim insanıdır. Cevap D
TARAMA
37. Simyanın bilim olarak kabul edilmemesi,
I. Çalışmaların rastgele olması,
II. Bilgi birikimine dayanmaması,
III. Simyacıların hayalperest olması
ifadelerinden hangileri ile ilgilidir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
40.
Verilen şekillerin yerine elementlerin Au, F, C gibi sembollerle gösterimini ilk defa kullanan kimyacı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Lavoisier
C) I ve II
B) Bohr
D) Berzelius
E) I, II ve III
Tümü simyanın bilim olma sürecini engellemiştir. Bilgi birikimi sağlanmamıştır.
Cevap E
38. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi çok eski dönemlerden beri kullanılmamıştır?
C) Dalton
E) Aristo
Berzelius elementleri sembolle kullanılmasını önermiş ve kabul edilmiştir. Böylece genellikle Latince isimlerine göre semboller oluşturulmuştur.
Cevap D
41. Aşağıda isimleri verilen elementlerden hangisi yanlış
simgelendirilmiştir?
A) Asitte çözme
A) Pt → Platin
B) Radyoaktif bozunma
B) Co → Bakır
C)Mayalama
C) Al → Alüminyum
D) Süzme
D) Mn→ Mangan
E) Damıtma
Radyoaktif bozunma son yüzyıllarda çalışılmıştır.
Cevap B
E) S → Kükürt
Co : Kobalttır
Cu : Bakırdır
Cevap B
39. I. .................. göre atomları bir arada tutan kuvvet sevgi
ve nefrettir.
II. ..................... göre bütün maddeler en sonunda parçalanamayan atom parçacıklarından oluşmuştur.
III. .................... göre çevremizdeki herşey 4 ana elementten oluşmuştur.
Yukarıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerlere hangi bilim adamlarının gelmesi doğru olur?
I
II
III
42. İlk defa elementlerin Latince isimlerinin baş harflerini
veya ilk iki harfini sembol olarak kullanan bilim insanı
kimdir?
A) Henry Mosoley
B) Berzelius
A) Empedokles
Demokritos
Aristo
C) John Newlands
B) Empedokles
Robert Boyle
Berzelius
D) James Chadwich
C) Demokritos
Aristotales
Cabir bin Hayyan
E) Lothar Meyer
D) Demokritos
Aristotales
Robert Boyle
Berzelius sembol kullanımını önermiştir.
E) Cabir bin Hayyan Berzelius
I. Empedokles
II. Demokritos
III. Aristo
Cevap B
Robert Boyle
Cevap A
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
TARAMA
43.
O
K
I
S
II
V
III
I.
Radyoaktif
maddeler
AI
IV
Ca
A) I
B) II
C) III
D) IV
Şap : KAl(SO4)2 . 12 H2O
Ca, formülde yoktur.
44. Laboratuvar malzemelerinin imalatında özellikle cam
tercih edilmesinin en önemli nedeni aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Sağlam ve dayanıklı olması
B) Saydam olması
D) II ve III
II.
III. Havanın ayrıştırılması
IV. Porselen eşyaların üretilmesi
V. Civanın bulunması
Yukarıdaki olaylar kronolojik bir sıraya dizilirse birinci
ve son sırada yer alanlar hangi seçenekte sırayla doğru belirtilmiş olur?
A) I – II
B) I – III
D) IV – III
Cevap D
C) V – II
E) I – V
Önce madenler işlenmiş, petrolün damıtılması ise en son gerçekleşmiştir.
Cevap A
48.
III.
Kimya
Simya
I.
Evrendeki maddelerin yapı ve
özelliklerini inceler.
+
+
II.
Deneme - yanılma çalışmaları
ile yeni maddelere ulaşılabilir
+
+
b. Malzemelerin eller üzerindeki etkileri için,
III.
Çevre sorunlarına büyük önem
verir.
c. Devrelerin iletken kısımlarına dokunmanın tehlikeli etkileri için,
IV.
Hastalıkların tedavisi için ilaçlar
geliştirir.
a. Elbiseler üzerindeki aşındırıcı etkiler için,
Cevap C
II. Petrolün damıtılması
E) Elektriği iletmemeleri
E) I, II ve III
D) Kimyasal tepkimelere karşı isteksiz olması
45. I.
C) I ve III
47. I. Madenlerin işlenmesi
C) Ucuz olması
Kimyasallarla tepkime vermemesi temel nedendir.
B) Yalnız II
I. Radyoktif madde
II. Yakıcı kimyasal
III. Tahriş edici maddeler
E) V
Cevap D
III.
Tahriş edici
maddeler
Yukarıdaki güvenllik sembollerinden hangileri doğru
adlandırılmıştır?
A) Yalnız I
Yukarıdaki deniz topunda bulunan elementlerden hangisi şapın yapısında bulunmaz?
II.
Yanıcı kimyasal
maddeler
Yukarıdaki güvenlik sembolleri ve açıklamalar hangi
seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A) I. b
B) I. b
C) I. a
D)I. a
E)I. c
II. a
II. c
II. c
II. b
II. a
III. c
III. a
III. b
III. c
III. b
I. b
II. a
III. c
Cevap A
+
+
Bazı olaylar kimya ve simyadaki çalışmalar için uygunsa
(+) işareti kullanılmıştır.
Buna göre kaç tanesi doğru işaretlenmiştir?
A) 7
B) 6
C) 5
D) 4
I. Kimya için doğru, simya için yanlıştır.
II. Hem kimya hem de simya da kullanılmıştır.
III. Simyacılar çevre sorunlarına eğilmemiştir.
IV. Hem simya hem de kimya için doğru işaretlenmiştir.
25. E 26. E 27. C 28. A 29. B 30. D 31. D 32. C 33. A 34. C 35. B 36. D 37. E 38. B 39. A 40. D 41. B 42. B 43. D 44. D 45. A 46.C 47.A 48.C
1. A 2. D 3. A 4. E 5. C 6. A 7. D 8. E 9. C 10. D 11. D 12. D 13. E 14. E 15. C 16. C 17. D 18. D 19. C 20. B 21. E 22. E 23. E 24. D
8
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
34
+
E) 3
Cevap C
Cevaplar
!
46.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
06
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Atom Modelleri
Kazanım:
Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini tanır.
Kazanım: "Dalton,
???
hhATOM MODELLERİ
hh Atom en güçlü ışık mikroskopları ile bile görülemediğinden
ancak dolaylı gözlemlerle belirtilebilir.
hh Günlük hayatta rastladığımız bazı olaylar insanların atoma
bakış açısını yönlendirmiştir.
Elektronun Keşfi
● Yün kazağı çıkarırken duyulan hışırtılar
hh Atom altı taneciklerden ilk önce keşfedilendir.
● Karanlıkta çıkarılan yün kazağın çıkardığı kıvılcımların
görülmesi
hh Keşfi Crooks, Stoney, J.J. Thomson, Millikan gibi çok önemli bilim insanlarının yaptığı çalışmalara dayanır.
● Kumaşa sürülen balonun saçları çekmesi
hh William Crooks, 1870 lerde havanın iletkenliğini ölçmek için
yaptığı deneylerde kendi hazırladığı bir tüpü kullandı. Bu
tüp Crooks tüpü olarak bilinir.
●● Plastik tarakla taranan saçın havalanması
●● Uzun süre okşanan kedinin tüylerinin kabarması
hh Birbirine sürülen maddelerin elektrik yükü kazanması
● atomun bölünebilirliğini
● atomun alt parçacıklardan oluştuğunu
● atomun nötr olduğunu
ifade eder.
hh O halde atomun yapısında farklı elektrik yükü taşıyan
değişik iki türde atom altı tanecik bulunur.
hh Atomu daha iyi anlamak için bilim insanları araştırmalar
yapmıştır.
hh Bu deney sırasında katottan çıkıp anota doğru yönelmiş
ışınlar gözlemledi. Bu ışınlara katot ışınları adını verdi. Ancak ışın adı verdiği bu taneciklerin daha sonra negatif yüklü
elektronlar olduğu ispatlanacaktır.
hh Deneysel gözlemlere dayanarak olayları, nesneleri, olguları akılcı bir biçimde açıklayan şekillere model denir.
hh Çünkü bunlar ışın olsaydı yüksüz olmalıydı ve elektrik yüklü
bir alandan geçerken sapmamalıydı.
Neden Farklı Atom Modelleri Var?
hh George Stoney 1874 yılında bu taneciklere “elektron” adını
verdi. Bu isim negatif yüklerden oluşan ve elektrik akımı
taşıyan elektrikus adından gelmektedir.
hh Modeller gerçeği bire bir yansıtmazlar fakat yapıları daha iyi
anlamak için ipuçları verirler.
hh Zaman içinde oluşturulan mevcut modellemeler yeterli olmayıp yeni gelişmeleri açıklayamadığında değiştirilir, geliştirilir.
hh Bilim insanları geliştirdikleri teoriyi çoğu zaman modellerden yararlanarak açıklar.
hh 1897 de J.J. Thomson Crooks tüpünü kullanarak yaptığı
deneylerde elektron yükünün negatif olduğunu ispatlamış
yük
ve elektrona ait
oranını ölçmüştür.
kütle (e/m)
hh Bunu ispatlarken Crooks tüpünün iki yanına elektriksel ve
manyetik alan yerleştirmiş böylece negatif yüklü elektronların sapmalarını incelemiştir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
hh Robert Millikan 1909 yılında yaptığı yağ damlası deneyi ile
Elektron Keşfi
Proton Keşfi
Nötron Keşfi
1879
J.J. Thomson
1917
E. Rutherford
1932
J. Chadwick
● elektronun yükünü (–1,602.10–19 Coulomb)
● elektronun kütlesini (9,1.10–31 kg)
ayrı ayrı ispatlamıştır.
Protonun Keşfi
hh Elektronun belirlenmesi ile atomun nötr olmasını sağlayan
pozitif taneciklerin var olması gerekliliği ortaya çıkmıştır.
hh Pozitif yüklü olması gereken bu tanecikler elektronların negatif yükünü dengeleyerek atomun nötr olmasını sağlamalıdır.
hh Bu keşif protonların Crooks tüpünde sapmalarını gözleyen
J.J. Thomson ve 1917 yılında protonların varlığını deneysel
olarak ispatlayan E. Rutherford gibi bilim insanlarının çalışmalarına dayanır.
hh Rutherford’un 1911 yılında yaptığı altın plaka üzerine gönderilen alfa ışınlarının saçılma deneyi tüm pozitif yüklerin
merkezde toplandığı fikrini ispatlamıştır. Daha sonra ise;
– protonların yükü (+1,602.10–19 Coulomb)
– protonların kütlesi (1,673.10–27 kg)
Tanecik
Kütle (kg)
Yük (Coulomb)
Proton
1,673.10–27
+1,602.10–19
Nötron
1,675.10–27
–
Elektron
9,109.10–31
–1,602.10–19
Atom altı taneciklerin kütle ve yükleri
Tabloda verilen yük ve kütle değerleri çok küçük olduğundan bu
değerleri belirtmek için tek bir tanecik yükü kullanılırken, kg değerleri yerine de akb adı verilen başka bir kütle değeri kullanılır
ve aşağıdaki tabloya dönüştürülür.
olarak ölçülmüştür.
Nötronun keşfi
Çekirdekte protonlar yanında yüksüz taneciklerin bulunması
gerektiği E. Rutherford tarafından 1911 yılında yaptığı deney
ile belirtilmiştir.
hh Nötronların varlığı J. Chadwıck tarafından 1932 yılında
yapılan deneylerle ispatlanmış ve nötron adı verilmiştir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Tanecik
Kütle (akb)
Yük
Proton
1
+1
Nötron
1
0
Elektron
1
1840 ~0
–1
hh Buna göre, elektron kütlesi proton ve nötron yanında çok
küçüktür. Bu nedenle ihmal edilerek atom kütlesi proton ve
nötronların toplamı ile belirtilir.
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Atom Yapısı Hakkında İlk Modellemeler
1. Atom parçalanarak atom bombası oluşturulabilmiştir.
Atom modellerinin tarihsel gelişimi aşağıdaki gibidir.
2. Bir elementin tüm atomları aynı değildir ve izotopları
bulunur.
Dalton (1803)
Thomson (1904)
(Pozitif ve negatif yükler)
Rutherford (1911)
(Çekirdek)
Kuantum modeli (1926)
(elektron bulutu modeli)
Bohr (1913)
(Enerji düzeyleri)
3. Atom içi dolu küre değildir, boşluklu yapıdadır.
4. Yüklü taneciklerin varlığından bahsedilmemiştir.
şeklindedir.
hh Buna göre Dalton atom modeli, atom yapısını tam olarak
açıklamaya yetmemiştir.
Thomson Atom Modeli
hh 1897 yılında J.J. Thomson katot ışınları ile yaptığı deneylerde negatif yüklü taneciklerin yani elektronların varlığını
saptamıştır. Ancak elektronların yük/kütle oranını belirleyebilmiştir.
hh Yaptığı deneyde katot ışınlarının (elektronların) büyük bir
hızla katottan anota giden negatif yüklü parçacıklar olduğunu göstermiştir.
Dalton Atom Modeli
hh John Dalton, bileşiklerin oluşumu ile ilgili gözlemlere ve deneylere dayanan bir atom modeli geliştirmiştir.
hh Bu modelleme,
1. Madde çok küçük, yoğun, bölünemez atomlardan oluşmuştur.
hh Bu modelleme,
1. Atomlar çapları yaklaşık 10‒8 cm olan pozitif yüklü kürelerdir.
2. Atomda pozitif yükü nötrleştirecek sayıda negatif yük
bulunur. Bu nedenle atom nötrdür.
3. Atom pozitif yüklü olarak tanımlanırsa elektronlar bu küreye homojen olarak dağılmış elektronları içerir.
2. Atom içi dolu küredir.
şeklindedir.
3. Bir elementin atomları şekil, büyüklük ve kütle bakımından birbirinin aynıdır.
hh Thomson’ın modelinde atom üzümlü keke benzetilebilir.
Kekin hamur kısmı pozitif yük, üzümler ise negatif yük olarak düşünülebilir.
4. Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
5. Bileşiği oluşturan atomlar arasında tam sayılarla ifade
edilen sabit bir oran vardır.
şeklindedir.
Günümüzde Dalton’un görüşlerinin büyük bir kısmı yanlıştır.
Buna göre Dalton’un eksiklikleri
hh Bu modellemenin eksiklikleri
1. Nötronlardan bahsedilmemiştir.
2. Pozitif ve negatif yüklü taneciklerin atom içinde homojen dağıldığını düşünmüştür oysa böyle bir dağılım yoktur.
Öğretmen
Sorusu
şeklindedir.
Elektronun farklı zamanlarda hem tanecik hem de dalga özelliğini
kanıtlayan ayrı ayrı Nobel ödülleri alan baba ve oğul kimdir?
(1906 yılında J. J. Thomson elektronun tanecik özelliğin i kanıtlayarak
1937 yılında G.P.Thomson ise elektronun dalga özelliğini kanıtlayarak
baba - oğul Nobel Fizik ödellerine sahip olmuşlardır.)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Rutherford Atom Modeli
hh Rutherford 1911 de yaptığı alfa saçılma deneyi ile pozitif yüklü alfa taneciklerinin ince altın levhadan geçebilme özelliklerini
araştırmıştır.
++
++
++
++
İnce Altın Levha
İnce Altın Levha
Işın Kaynağı
++
++
Işın Kaynağı
++
++
++
Alfa (a) Işınları
Alfa (a) Işınları
++
++
++
++
++
++
++
++
++
- +
-- +
-4
-4 +
- +-
-+
-+
+
-+
-
-
1
-
-
-
3
3
2
1
2
Çekirdek
Çekirdek
Alfa Parçacıkları
Altın
Levha
Alfa Parçacıkları İnce
İnce
Altın
Levha
Detektör Detektör
Kurşun BlokKurşun Blok
hh Bu deneyde alfa taneciklerinin çoğu sapma yapmadan ya da
çok az sapma ile altın yaprak içinden geçtiğini gözlemiştir.
Çok az bir kısmı ise geniş açılarla sapmış ya da levhaya
çarpıp geri dönmüştür.
hh Alfa taneciklerinin büyük bir kısmının yönlerini değiştirmeden levhayı geçmesi, atomun yapısında büyük boşluklar
olduğunu pozitif yükün ve kütlesinin çok küçük bir hacimde
toplandığını gösterir.
Bu modelleme,
1. Artı yüklü tanecikler (protonlar) atomun merkezinde çekirdek olarak adlandırılan çok küçük bir hacimde toplanmıştır.
2. Negatif yüklü tanecikler (elektronlar) çekirdek etrafında çekirdeğin hacminden çok daha büyük bir hacimde bulunur.
3. Çekirdek yarıçapı yaklaşık 10‒12 cm, atom yarıçapı ise
10‒8 cm olduğundan atom hacminin büyük bir kısmı boşluktur. Elektronlar bu boşluğa dağılmıştır.
4. Çekirdekteki pozitif yük miktarı bir elementin bütün atomlarında aynı, farklı elementin atomlarında farklıdır.
5. Protonların toplam kütlesi atom kütlesinin yaklaşık yarısını oluşturur.
şeklindedir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Bu modellemenin eksikleri;
1. Elektronların çekirdek çevresinde büyük bir boşluğa dağıldığını kabul eder ancak elektronların dağılımını açıklayamaz.
2. Kütlesi olup atom kütlesinin diğer yarısını oluşturan taneciklerin varlığını belirtmiş ama nötron adı verilen bu
tanecikleri ispatlayamamıştır. Bu tanecikler daha sonra
Chadwıck tarafından ispatlanmıştır.
3. Coulomb yasasına göre zıt yükler birbirini çektiğinden
elektronların çekirdek üzerine düşmesi gerekirdi.
hh Rutherford’un önerdiği atom modeli “çekirdekli atom modeli”
adıyla da bilinir.
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
1.
I.Rutherford modeli
II. Dalton modeli
Konu Testi - 1
4.
I. Thomson atom modeline göre yüklü taneciklerde negatif yük sayısı pozitif yük sayısına eşittir.
III. Thomson modeli
Yukarıdaki atom modelleri ilk oluşum sırası ile başlatılıp devam ettirilirse hangi sıraya ulaşır?
II. Dalton atom modeline göre elektronlar yörüngelerde
yer alır.
III. Rutherford atom modeline göre atomun kütlesini proton
ve elektronların kütleleri toplamı belirler.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) I, II, III
D) III, II, I
B) II, I, III
C) I, III, II
E) II, III, I
Dalton ilk modellemeyi yapmıştır, Thomson ve Rutherford sırası ile
devam eder.
Cevap E
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Yörüngeler Bohr modeline aittir. Elektronlar yok denecek kadar az
kütleye sahiptir.
Cevap A
2.
I.Atomdaki (+) ve (–) yüklerin homojen dağılır.
5.
I. Rutherford
a. Yüklü tanecikler
II.Atomlar çapları 10–8 cm olan kürelerdir.
II. Thomson b. Bölünemeyen küre
III. Atomun yapısında tanecikler vardır.
III. Dalton c. Çekirdek
İfadelerinden hangileri Thomson atom modelinde bulunur?
Yukarıda verilen bilim insanları ve oluşturduğu atom
modeline dair kelimeler hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Thomson verilen ifadelerden tümüne yaptığı modellemede yer vermiştir.
Cevap E
A) I.c
B)I.c
C) I.a
D) I.a
E)I.b
II.a
II.b
II.b
II.c II.a
III.a
III.c
III.b III.c
III.b
I. c
II. a
III. b
3. Atom altı tanecikleri ile ilgili,
I.İlk belirlenen tanecik elektrondur.
II.Proton en son belirlenen temel taneciktir.
III. Nötronlar Dalton tarafından belirlenmiştir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
6.
I. Atom bölünemez
II. Atomlar (+) ve (-) yüklü taneciklerden oluşur.
III. Atom küre şeklindedir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri Dalton atom modelinde yer almaz?
A) Yalnız I
E) I, II ve III
Nötron en son belirlenmiş ve Chadwick tarafından gözlemlenmiştir.
Cevap A
Cevap A
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) II ve III
Dalton yüklü tanecikleri belirleyememiştir. Atom modelinde yer almaz.
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Konu Testi - 1
7.
I. Bir elementin tüm atomları aynı özelliktedir.
II. Farklı element atomları farklıdır.
III. Protondan bahsedilen ilk atom modelidir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri Thomson atom modeline aittir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve II
10. Aşağıdakilerden hangisi Rutherford atom modelinde
yer almaz?
A) Yörünge
B) Negatif yüklü tanecik
C) Elektron
D) Proton
C) I ve III
E) Çekirdek
E) I, II ve III
Yörünge Bohr tarafından belirlenmiştir.
Thomson pozitif yüklü protonlardan atom modelinde bahsetmiştir.
Cevap A
Cevap B
8. Aşağıdakilerden hangisi Thomson atom modelinde
11. Aşağıdaki ifadelerden hangisi Rutherford atom modeline aittir?
yer alır?
A) Elektronlar çekirdek dışında küre içinde bulunur.
A) Yörünge
B) Çekirdeğe yakın katman en az enerjiye sahiptir.
B) Katman
C) Katmanlar 1,2,3……..n şeklinde numaralanır.
C) Elektron
D) Elektronlar çekirdeğe en uzak katmanlara yerleşmeyi
tercih eder.
D) Çekirdek
E) Nötron
E) Enerji katmanlarına yerleşebilecek elektron sayısı sınırlıdır.
Elektronlar Thomson atom modelinde bulunur.
Rutherford katmanlardan bahsetmemiştir. Elektronlar çekirdek dışında
küre içinde bulunur.
Cevap C
Cevap A
12. Atomun temel taneciklerine ait bilgilerden hangisi yanlıştır?
9.
I. Atomun kütlesi çekirdekte toplanmıştır.
A) Elektronun kütlesi yok denecek kadar azdır.
II. Atomda elektron sayısı kadar nötron bulunur.
III. Atomun negatif yükleri çekirdek dışındaki küre içinde
dağılmıştır.
B) Stoney atomdaki negatif yüklü parçacıklara elektron
adını verdi.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri Rutherford atom modelinde yer alır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) J.J. Thomson yaptığı deneyle elektronun yük/kütle
oranını belirledi.
D) Thomson yaptığı deneyle protonların yükünü belirledi.
E) Thomson yaptığı deneyi ile atomun tek bir parçadan
oluşmadığını belirledi.
C) I ve II
Milikan deneyinde elektronların yükünü belirlemiştir.
E) I, II ve III
Rutherford çekirdekte kütlenin toplandığını ve elektronların çekirdek dışında bulunduğunu belirtmiştir. Nötronların varlığını ispatlayamamıştır.
Cevap D
Cevap D
1. E
2. E
3. A
4. A
5. A
6. B
7. B
8. C
9. D
10. A
11. A
12. D 9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
6
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Konu Testi - 2
1.
I. Elektron yükü -1,602.10‒19 C dur.
II. Nötron ve protonun kütlesi yaklaşık eşittir.
III. Nötron ve elektronun yükleri eşit ancak zıt işaretlidir.
Atom tanecikleri için verilen yukarıdaki ifadelerden
hangileri yanlıştır?
B) Demokritos
A) Yalnız I
D) Faraday
D) I ve III
B) Yalnız III
4. Atom modelleri düşünüldüğünde aşağıdakilerden hangisi diğerlerine göre bilimsel bir atom modelini ilk kez
öne sürmüştür?
A) Dalton
C) Bohr
C) I ve II
E) II ve III
E) Thomson
Nötron yüksüzdür. Bu nedenle elektronla yüleri zıt işaretli olamaz.
Cevap B
Dalton ik bilimsel atom modelini oluşturmuştur.
Cevap A
5. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi atomda çekirdek kavramından ilk kez bahsetmiştir?
2.
I. Enerji katmanı
II. Temel hal
III. Uyarılmış hal
IV. Çekirdek
Yukarıdaki terimlerden hangileri Rutherford atom modelinde açıklanmıştır?
A) Yalnız IV
D) I ve III
A) Bohr
B) Rutherford
C) Chadwick
D) Faraday
B) I ve IV C) II ve IV
E) Dalton
Rutherford çekirdek kavramından bahseden ilk kişidir.
E) III ve IV
Cevap B
Rutherford atom modelinde çekirdeği tanımlamıştır.
Cevap A
3.
I. Pozitif yüklü tanecikler çekirdek denen çok küçük bir
hacimde toplanmıştır.
6. Dalton atom modeline göre;
II. Pozitif yüklerin kütlesi yaklaşık olarak atom kütlesinin
yarısıdır.
I. Bir elementin tüm atomları şekil ve büyüklük bakımından aynıdır.
III. Yüksüz tanecikler küre içindeki boşluklarda hareket
eder.
II. Elektronlar çekirdeğe en yakın orbitalden başlayarak
yerleşirler.
III. Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
Rutherford atom modeli yukarıdaki yargılardan hangilerini içerir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
A) Yalnız I
C) I ve II
E) I, II ve III
Rutherford yüksüz tanecikleri açıklamamıştır. Küre içindeki boşluklarda
elektronlar bulunur.
Cevap C
D) I ve III
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Dalton atom modelinde elektronlar bulunmaz.
Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
I. Negatif yüklü tanecikler hızla hareket eden ..................... dur.
II. Elektronlar elektriksel alanda ....................... tarafa sapar.
yukarıdaki ifadelerde boş bırakılan yerlere sırasıyla
gelmesi gereken kelimeleri bulunuz.
I
II
A) Elektron
Pozitif
B) Elektron
Negatif
C) Proton
Pozitif
D) Proton
Negatif
E) Elektron
Proton
I. elektron
II. pozitif
Cevap A
8.
Bilgi
Keşfeden
Bilim Adamı
I. Atomdaki (‒) yüklü birimlere
Nötronların kanıtlanması
Crooks
II
Katot ışınları
Thomson
III
Elektronun
Dalton
IV
Nötronun kütlesi
Stoney
V
Elektronun adının verilmesi
yük
oranı
Kütle
Yukarıda bazı bilim insanları ve atom konusuna katkıları
eşleştirilmiştir.
Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) V
B) IV
C) III
D) II
Cevap B
Thomson
bulan bilim insanıdır.
Crooks
gözleyen bilim insanıdır.
Verilen bilgiler ve bu bilgilere ilk defa ulaşan bilim insanları eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
11.
++
++
++
C) I ve III
++
İnce Altın Levha
E) I, II ve III
++
++
Işın Kaynağı
I. Elektronlara adını Stoney vermiştir.
II. Nötronların varlığını Chadwick belirlemiştir.
++
Cevap B
++
++
Alfa (a) Işınları
Thomson elektronun yük/kütle oranını belirlemiştir.
II. İdil
Thomson'a göre katot ışınları negatif yüklü
elektronlardır.
III. Derin
Stoney elektrona adını vermiştir.
Cevap E
7. A
8. B
9. E
10. B
11.D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
I. Elektronlar elektron bulutu adı verilen bölgede yoğunlaşmıştır.
II. Atomdaki tüm pozitif yükler çekirdek denilen bölgede
toplanmıştır.
III. Pozitif yüklerin kütleleri toplamı atomun toplam kütlesinin yaklaşık yarısıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) Sarp, İdil ve Derin
Tüm öğrenciler doğru görüş bildirmiştir.
6. D
D) İdil ve Derin
C) Sarp ve Derin
Rutherford'un yaptığı deney ile ilgili,
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Elektron bulutu modern atom teorisinde yer alır.
5. B
B) Yalnız İdil
4. A
A) Yalnız Sarp
Kurşun Blok
3. C
I. Sarp
Üç öğrenciden hangilerinin atom hakkındaki görüşleri
doğrudur?
8
Alfa Parçacıkları
2. A
- +
- +
4
- +
- +
-
Detektör
Cevap D
1. B
9.
E) I
Nötronun keşfi Chadwick tarafından yapılmıştır. Milikan elektronun yük
ve kütlesini ispatlamıştır.
ismi veren ilk bilim insanıdır.
III. Elektronların varlığını tüpte ilk I
Faraday
II. Nötronun varlığına dair ilk kanıtı
10. Chadwick
Cevaplar
7.
Konu Testi - 2
-
-
-
-
3
Çekirdek
İnce Altın Levh
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
07
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Atom Modelleri
Bohr Atom Modeli
Kazanım: Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modellerini tanır.
hhATOM MODELLERİ
Bohr Atom Modeli
hh Niels Bohr hidrojen atomunu inceleyerek yeni bir atom modeli önermiştir.
hh 1913 yılında yapılan bir modelleme son olmamakla birlikte
günümüzde de kullanılan yaklaşımları kabul etmiştir.
hh Bu modellemede elektronlar çekirdek etrafında çember biçiminde dolanır.
4. Atom temel halde iken ışık yaymaz. Ancak elektronlar
yüksek enerjili bir durumdan düşük enerjili duruma geçerken ışık yayar. Bu ışığın enerjisi iki enerji düzeyi arasındaki enerji farkına eşittir.
şeklindedir.
n=3
Elektron
n=2
n=1
Yörünge
K
L
M
hh Bu çemberlere yörünge ya da enerji düzeyi denir.
hh Enerji düzeyleri farklı enerjilere sahiptir.
hh Enerji düzeylerinin enerjisi çekirdekten uzaklaştıkça artar.
hh Yörüngeler çekirdeği merkez alan eş merkezli kürelere benzetilebilir.
hh Yörüngeler n ile gösterilir.
hh Yörüngeler (n) 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 gibi tam sayılarla belirtilir.
hh Yörüngeler (n) içten dışa doğru K, L, M, N, O, P, Q harfleri
ile de kodlanabilir.
Bu modelleme,
1. Elektronlar çekirdeğin çevresinde herhangi bir uzaklıkta
bulunamaz. Ancak elektronlar çekirdekten belirli uzaklıklarda ve belirli enerjiye sahip bölgelerde bulunabilir. Bu
bölgelere enerji düzeyi denir.
2. En düşük enerji düzeyi 1 olmak üzere, her enerji düzeyi
bir tam sayı ile belirlenir.
3. Elektronlar kararlı enerji düzeylerinde dairesel yörüngeler izler. Atomun en kararlı ve en düşük enerjili haline
temel hal denir. Elektronlar enerji alarak daha yüksek
enerji düzeyine geçerler. Bu duruma uyarılmış hal denir.
Proton
Enerji düzeyleri
Çekirdek
Atom modeli
Nötron
Bu modelin eksiklikleri
1. Hidrojen gibi tek elektrona sahip olan türlerin (2He+ ,
2+
3Li ) atom modellerini açıklayabilmiş çok elektronlu
atomlar için başarılı bir açıklama getirememiştir.
2. Elektronların sabit ve çember şeklinde yollar izlediği düşüncesi doğru olmayabilirdi. Bunun deneyle kanıtlanması mümkün değildi.
şeklindedir.
Bohr Atomuna Göre Katman Dağılım Kuralları
1. Elektronlar enerjinin en düşük olduğu en iç katmandan
başlayarak yerleştirilir.
2. Katmana yerleşecek elektron sayısı o katman için gerekli üst sınırı aşamaz.
3. Atomların son katmanı 8’den fazla elektron taşıyamaz.
4. 3. Katmandan sonra elektronlar sayılarak yerleştirilir.
5. Son katman 8’i aşıyorsa yeni bir katman eklenir ve 2 elektron
yeni katmana eklenip kalanlar bir iç katmana yerleştirilir.
6. Bu iç katman taşıyabileceği üst sınıra kadar elektronla dolmadan en dış katmandaki elektron sayısı 2’yi
aşamaz.
Öğretmen
Sorusu
Kuantum nedir?
Sözlük anlamı "Bir dalganın olası değerlerinin alt değer kümelerinden
biri" anlamını taşır. Atom düzeyindeki hatta atomdan daha küçük
parçacıkların fizik kurallarını tanımlamakta kullanılır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Örnek 2:
Katman
Sembol
Katmanın taşıyabileceği en üst
sınırdaki elektron sayısı
1
K
2
19K
2
L
8
1. Katman 2 elektron taşır.
3
M
18
2. Katman 8 elektron taşır.
4
N
32
atomunun elektronlarını katmanlara göre yazınız.
3. katmana kalan 9 elektron yerleştirilemez.
Örnek 1:
Çünkü son katman 8'den fazla elektron taşıyamaz.
atomunun elektronlarını
1. Katman
2e–
4. Katmana 1 elektron yerleştirilir.
katmanlara göre yazınız.
2. Katman
8e–
Son durumda 2 -8 - 8 - 1 olarak katmanlar dolar.
3. Katman
3e–
13AI
Cevap: 2 – 8 – 8 – 1
Cevap: 2 – 8 – 3
Katman Gösterimleri
Na
F
Ca
9F
11Na
20Ca
2e–
2e–
12Mg
p
2e–
p
p
8e–
Elektron dizilimi
Katman gösterimleri
2
p
p
17CI
2e–
Element
K katmanı 2e–
L katmanı 8e–
M katmanı 8e–
N katmanı 2e–
K katmanı
L katmanı 7e–
K katmanı
L katmanı 8e–
M katmanı 1e–
2e–
p
8e–
p
19K
7e–
p
2e–
p
8e–
p
8e–
p
1e–
14Si
15P
16S
18Ar
17CI
2–8–4
2–8–5
2–8–6
2–8–8
2–8–7
2e–
p
8e–
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
p
4e–
p
2e–
p
8e–
p
5e–
p
2e–
p
8e–
p
6e–
p
2e–
p
8e–
p
8e–
p
2e–
p
8e–
p
7e–
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Atom Spektrumları
Örnek 3:
hh
Aşağıdaki atomların elektronlarını katmanlarına göre yazınız.
hh Bir atomun gerekli enerjiyi soğurarak temel haldeki durumdan daha yüksek bir enerji düzeyine elektronunu çıkarması
olayına uyarılma denir.
Atom
10Ne
2He
3Li
7N
5B
1H
8O
18Ar
12Mg
19K
4Be
1. katman 2. katman 3. katman 4. katman
2
2
2
2
2
1
2
2
2
2
2
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
p
8
p
—
—
1
5
3
p
8
8
8
2
p
p
p
p
hh Yayılan ışınlar spektrometre denilen bir alette çizgi yapılı seriler oluşturur. Bu görüntülere spektrum denir.
hh Spektrum çizgileri her element için kendine özgüdür. Tıpkı
insanların parmak izi gibidir. Her insanda parmak izi bulunur
ama kimsenin parmak izi birbiri ile aynı değildir.
—
p
p
hh Atomların ışın soğurmasına absorpsiyon, ışın yaymasına
emisyon denir.
—
—
6
hh Aynı enerji düzeyleri arasındaki enerji geçişi aynı olacağından elektron soğurduğu kadar enerji yayar.
—
p
hh Yüksek enerji düzeyine uyarılmış bir elektron temel hale geri
dönerken ışın yayar.
hh Spektrumlar atomların tanınmasını sağlar.
—
—
—
—
Hidrojen atomuna ait elektronun n=1'den n=3'e uyarılması
—
p
8
2
8
p
p
—
—
434.1 nm
486.1 nm
410.1 nm
656.3 nm
H
—
—
1
p
—
750nm
400450500550600650700
Hidrojen
içeren
gaz
boşalımlı
lamba
Prizma
Yarık
400450500550600650700
750nm
Sürekli Spektrum λ (nm)
Hidrojen atomunun emisyon spektrumu
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
hh Uyarılma yüksek enerji seviyesinden (3, 4, 5… gibi) n=2 seviyesine gerçekleşirken görünür ışık yayılması gerçekleşebilir.
İyonların Katman Elektron Dağılımı
hh Bir atom elektron verirken öncelikle son katmandan elektron
kaybeder.
hh Bir atom elektron alırken son katman elektron kazanır.
hh Elektron alışverişi yapan atoma iyon denir.
Örnek 6:
Aşağıdaki taneciklerin katman elektron dağılımlarını yazınız.
Tanecik
20Ca
2+
Katman p p p p p p
elektron
2 8 8 2 8 8
dağılımı
7N
3–
p p
2 8
6C
4–
p p
2 8
3+
13AI
p p
2 8
Cevap: 18 CI–: 2,–8–8; 20Ca2+: 2–8–8; 7N3–: 2–8; 6C4–: 2–8; 13AI3+: 2–8
hh Bir atom elektron verirse katyon (pozitif yüklü iyon) olur.
X+, X2+ , X3+ gibi
–
17CI
Örnek 7:
hh Bir atom elektron alırsa anyon (negatif yüklü iyon) olur.
1H
ve 1H– taneciklerinin katman dağılımlarını yapınız.
X–, X2– , X3– gibi
Örnek 4:
2+
12Mg
1P
1H
1H
–
taneciğinin katman dağılımını yapınız.
1p ve 1e
–
–
1p ve 2e
p 2e– p 8e– p 2e–
12Mg
12Mg
1P
2+
p 2e– p 8e–
Cevap: 2–8
Örnek 5:
2–
16S
16S
2–
16S
taneciğinin katman dağılımını yapınız.
hh Farklı elementler ısıtıldıklarında farklı frekanslarda ışın yayar.
p 2e– p 8e– p 6e–
Örneğin yemek tuzu ateşe atıldığında sarı alev verir. Bu renk sod-
p 2e– p 8e– p 8e–
yumdan gelen sarı ışıktır.
Cevap: 2 – 8 – 8
hh Kalsiyum ve stronsiyum bileşikleri alevin rengini kırmızı, bakır bileşikleri yeşil, potasyum bileşikleri menekşe renk oluşturur.
hh Alev renkleri maddeler için ayırt edici özelliktir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Konu Testi - 1
4.
1. Tanecik
16S
1. katman 2. katman 3. katman 4. katman
2
8
a
—
2
8
b
1
19K
36
X
18
D)
B)
37
X
19
35
X
17
E)
p p p
C)
36
X
17
35
X
16
Atomun katmanlarında 2 8 7 yani toplam 17 elektron bulunur.
Proton sayısı 17 dir. Kütle numarası = p + n = 17 + 18 = 35
Cevap B
ab
Katman elektron dağılımı yukarıda verilen atomun 18
nötronlu taneciği aşağıdakilerden hangisi ile temsil
edilir?
A)
Bazı taneciklere ait katman elektron dağılımlarında belirtilen a ve b yerine aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) 6
8
B) 6
9
C) 8
8
D) 8
18
E) 2
18
S için 16 = 2 + 8 + a K için 19 = 2 + 8 + b + 1 a=6
b = 8
Cevap A
5.
2.
Tanecik
X2+
Y
Katman e– dağılımı
1. katman 2. katman 3. katman 4. katman
2
8
8
—
2
8
8
—
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen tanecikler için,
I. X'in proton sayısı 20 dir.
II. Y'nin elektron sayısı 18 dir.
III. X ve Y aynı elementtir.
IV. X'in elektron sayısı 20 dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve II
B) II ve III
D) I, II ve IV
X2+
ppp
2 8 8
ise
X
pppp
2 8 8 2
45Y
p p
2 8
yargılarından hangileri doğrudur?
Y
ppp
2 8 8
B) Yalnız II
D) I ve III
X p p p
2
18Y dir.
Cevap D
8
6
C) I ve II
E) I, II, ve III
şeklindedir.
P = 16 dir.
Cevap D
6. Aşağıdakilerden hangisi
37
CI
17
atomu için yanlıştır?
A) 3 katmanı elektron taşır.
p p
B) 2. katmanı 8e – taşır.
8 2
C) Nötron sayısı 17 dir.
Katman dağılımı verilen atomda pozitif tanecik sayısı
kaçtır?
A) 45
B) 40
II. Atom numarası 18 dir.
C) II ve IV
X ve Y farklı elementlerdir.
3.
III. Katman dağılımı 2-8-6 ile belirtilir.
Katman dağılımı yukarda verilen nötr bir atom için,
I. Elektron bulunduran katman sayısı 3 tür.
A) Yalnız I
E) II, III ve IV
20X dir.
C) 20
Y'nin elektron sayısı 20 dir.
Çekirdekte pozitif tanecik protondur.
p = e olduğundan p = 20
D) 10
E) 5
Cevap C
D) Son katmanı 7e – taşır.
E) Elektronlar p p p şeklinde yerleşir.
17CI
2
p p p
8
2 8 7
7
37 = 17 + n
n = 20
Cevap C
10. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
Konu Testi - 1
7. ● Son katmanda 2e– bulundurur.
11. 1. Katman 2. Katman
● 3 katmanlıdır
Verilen bilgilere göre atomun toplam elektron sayısı
kaçtır?
A) 18
X
B) 14
p p p
2
8
C) 12
D) 8
E) 6
2 + 8 + 2 = 12 e–
2
Cevap C
8. Soygaz elektron sistemine benzemiş X+ iyonunun sadece
elektron taşıyan ilk iki katmanı en üst elektron sayısını taşımaktadır.
Buna göre,
I. Nötr halde 3 katmanı bulunur.
II. Proton sayısı 11 dir.
III. X+ iyonu 10 elektron taşır.
yargılarından hangileri doğrudur?
X+
2
8
11X
2
8
1
1
—
—
2
8
3
Z
Nötr X, Y ve Z elementlerinin elektronları katmanlara yukarıdaki gibi yerleşmiştir.
Buna göre;
I. Y atomu hidrojendir.
II. X atomu helyumdur.
III. Z'nin proton sayısı 13 tür.
Yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Y atomu 1H dir.
X atomu 2He dir.
Z atomu için; 2 + 8 + 3 = 13 proton bulunur.
B) Yalnız II
D) I ve III
p p
p p p
——
Y
A) Yalnız I
A) Yalnız I
X2
3. Katman
Cevap E
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap E
9. 2. katmanında 6 elektronu bulunan bir element 2 elekt-
X
2
p p
6
p p
2 2
X2–
C)
E)
2
p p
8
2 8 5
p p p
2 5 3
Cevap A
I. Atom numaraları aynıdır.
II. Y nin atom numarası 12 dir.
III. Y ve Z nin elektron taşıyan
katman sayısı eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur?
2 8 8
12. D
6
11. E
13
3+
18Ar
19K
: 2 – 8
: 2 – 8 – 8
: 2 – 8 – 8 – 1
8. E 9. A 10. D
Al3+
13Al
10. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
p p
p p p
2 8 2
p p p
Z
2 8 5
C) I ve II
E) I, II ve III
: 2 – 7
: 2– 8 – 2
: 2 – 8 – 5
Y ve Z nin 3 er katmanı elektron taşır.
Cevap D
2 7
9X
12Y
15Z
7. C
+
11Na
: 2 – 8 – 6
: 2 – 8
: 2 – 8
elektron
dizilimi
Y
B) Yalnız II
D) II ve III
E) 19K
6. C
D) 18Ar
16S
A) Yalnız I
B) 11Na+C) 13AI3+
A) 16S
X
10. Aşağıdakilerden hangisi p p p şeklinde olan bir dağılım gösterir?
Element
Buna göre,
5. D
D)
2 5
4. A
B)
katman elektron dizilimleri
tablodaki gibidir.
3. C
2 8
p p p
Cevap D
2. D
A)
p p
1. B
p p
12. X, Y ve Z atomlarına ait katman
Cevaplar
ron aldığında katman elektron dizilişi aşağıdakilerden
hangisi olur?
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
1. 19X
Konu Testi - 2
4. atomu +1 yüklü iyon haline geçerken,
I. Elektron sayısı 1 azalır.
II. Son katmandaki elektron sayısı değişmez.
III. Üçüncü temel enerji düzeyindeki toplam elektron sayısı
değişmez.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
31 3–
P
15
ve 35 CI–
17
iyonları için,
I. Katman elektron dağılımları
şeklindedir.
C) I ve II
E) II ve III
19X :
+
19X :
2–8–8–1
2 – 8 – 8 şeklindedir.
Son katmandan 1e– azalır. Cevap A
III. Çekirdek yükleri arasındaki fark 2 dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
II. Her ikisi de anyondur.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
2. F
: 2, 7
Ca2+
ve F tanecikleri için elektron dağılımı verilmiştir.
Bu bilgilere göre,
I. Ca atomunun atom numarası 20'dir.
II. Ca atomunun temel hal elektron dağılımı 2 8 8 2
dir.
p p p
P için
CI için
yük = p – e–
yük = p – e–
–3 = 15 – e
–1 = 17 – e
e = 18
e = 18
Her ikisi de elektron alarak anyondur ve 18 elektron taşırlar.
Çekirdek yükü proton sayılarıdır.
Ca2+ : 2, 8, 8
p p p p
Cevap E
5. X– ve X3– iyonlarının toplam e– sayısı 34 tür.
Buna göre, X atomunun temel halde katman elektron
dağılımı hangisi olur?
A)
B)
C)
III. F atomu 1 elektron alırsa elektronlar katmana 2 7 1
şeklinde dağılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
D)
C) I ve II
E) I, II ve III
Ca2+ : 2 – 8 – 8
–
F :2–8
20 Ca : 2 – 8 – 8 – 2
: 2 – 7
9F
şeklindedir.
Cevap C
3. 9X– iyonu nötr hale geçerken,
I. Proton sayısı değişmez.
II. Elektron sayısı artar.
III. 2. katmandaki elektron sayısı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
E)
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
–
9X : 2 – 8
9X : 2 – 7
Proton sayısı değişmez, elektronu bir azalır. Bu azalan elektron 2. ve
son katmanından olur.
Cevap D
– ve X3–
a
e = a + 1
e=a+3
a + 1 + a + 3 = 34
2a = 30
a = 15 ⇒ X : 2 – 8 – 5 olmalıdır.
aX
Cevap A
6. ( ) Katmanlar K, L, M sırası ile devam eder.
( ) 1. katman 2. katmandan daha yüksek enerjiye sahiptir.
( ) 2. katman en fazla 8 elektron taşır.
Bohr atom modeli için yukarıdaki ifadeler doğru (D) veya yanlış (Y) olarak belirtilirse hangi seçenekte sıra ile
doğru cevaplara ulaşılır?
A) D, D, D
D) Y, D, Y
B) D, Y, D
C) Y, D, D
E) Y, Y, D
1. ifade (D), 2. ifade (Y) tır. Çünkü katmanlar içten dışa doğru enerjiyi
arttırır. 3. ifade (D) dur.
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atom Modelleri
7. n
Sembol
1
2
3
4
a
L
b
c
Konu Testi - 2
10. I. Atomların ışın yaymasıdır.
II. Atomların ışın soğurmasıdır.
III. Yayılan ışının oluşturduğu çizgi yapılı serilerdir.
Bohr atom modelinde yörüngeler (n) için belirlenen
semboller hangi seçenekte doğru yazılmıştır?
a
b
c
A)
A
L
M
B)
A
R
Z
C)
Z
Y
N
D)
K
M
N
E)
N
H
T
a. Spektrum
b. Emisyon
c. Absorpsiyon
Yukarıdaki ifadeler ve tanımlamalar hangi seçenekte
doğru eşleştirilmiştir?
A) I. b B) I. a C) I. b
II. c
II. b
II. a
III. a
III. c
III. c
D) I. c E) I. c
Katmanlar K, L, M, N sırasını takip eder.
Cevap D
II. a
II. b
III. b
III. a
I. b
II. c
III. a ile eşleşir.
Cevap A
8. Aşağıdakilerden hangisi temel halde 3. katmanda 2
elektron taşır?
A) 13XB) 8YC) 12Z
D) 16T
E) 15I
3. katman tam dolmadığına göre 2
p p p
8
2
düzeninde olmalıdır.
Cevap C
11.
1. katman
2. katman
3. katman
I.
16S
2
8
6
II.
1H
1
–
–
III.
7N
1
6
–
Yukarıdaki atom ve bu atomlara ait katman dizilimlerinden hangileri doğru belirtilmiştir?
A) 20Ca2+B) 19K+C) 17CI –
A) Yalnız I
Verilen dağılımda 2 – 8 – 8 olmak üzeri 18 elektron bulunur.
20Ca
2 – 5 olmalıdır. İlk katman en fazla 2 elektron daşır ve dolmadan 2.
katmana geçilemez.
Cevap B
+,
19K
17CI
–
ve
18Ar
toplam 18 elektron taşır.
16S
5. A
7N
2+,
: 2 – 8 – 6 şeklindedir.
4. E
E) I, II ve III
6. B
7. D
8. C
9. B
10.A
11. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
D) 18ArE) 16S
3. D
C) I ve III
Cevap E
2. C
B) I ve II
D) II ve III
8
Aşağıdaki taneciklerden hangisinin elektron dağılımı
yukarıda verilenden farklıdır?
1. A
Atom
Cevaplar
9.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
08
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Atomun Yapısı
Kazanım:
proton ve nötronun yüklerini, kütlelerini ve atomda bulundukları yerleri karşılaştırır.
Kazanım: "Elektron,
???
hhATOMUN YAPISI
hh Atom, bir elementin tüm kimyasal özelliğini taşıyan taneciğidir.
hh Atomu oluşturan temel tanecikler proton, nötron ve elektrondur.
hh Proton ve nötron atomun çekirdeğinde bulunurken elektronlar atomun çekirdeği etrafında bulunur.
Temel Tanecik
Sembol
Elektriksel Yük
Kütle (g)
Proton
P
+
1,672.10–24
Nötron
n
Yüksüz
1,675.10–24
Elektron
e
–
9,1.10–28~
(1p/1840)
Proton
hh Atom çekirdeğindeki pozitif yüklü taneciktir.
hh Çekirdek atomun en yoğun taneciğidir.
hh Bir elementin tüm atomlarında proton sayısı aynıdır.
hh Çekirdekte bulunan proton ve nötronlar kütleli tanecikler olduğundan atomun kütlesini belirler.
hh Atomun kimlik özelliklerini belirler.
hh Çekirdek çok küçük bir hacim kaplar.
hh Hacmin küçük, kütlenin fazla olması çekirdeğin en yoğun
tanecik olmasını sağlar.
hh Elektronlar çekirdek etrafında bulunan ve yörünge (katman)
adı verilen belirli bölgelerdir.
hh Farklı atomlarda farklı proton sayısı ve elektron bulunması atomların kimyasal özelliklerinin yani kimlik özelliklerinin
farklı olmasını sağlar.
Atom
hh Nükleon olarak da adlandırılır.
hh Çekirdek yükünü belirler.
Nötron
hh Atom çekirdeğindeki yüksüz taneciktir.
hh Proton ile yaklaşık aynı kütlededir.
hh Nükleon olarak da adlandırlır.
hh Aynı elementin farklı atomlarında farklı sayıda bulunabilir.
hh Diğer tanecikler arasında en son keşfedilmiştir.
Elektron
Çekirdek
Proton
Yörünge
Nötron
Elektron
Elektron
Çekirdek
Nötron
Proton
hh Enerji düzeyleri olarak bilinen yörüngelerde (katman) bulunan taneciklerdir
hh Elektriksel yükü negatiftir.
hh Protonlar kadar elektron bulunursa atom nötr olur.
hh Hareketli taneciklerdir, çekirdek etrafında büyük hızla döner.
hh Kütlesi proton ve nötronun yanında ihmal edilebilecek kadar küçüktür.
hh Atom tanecikleri arasında ilk belirlenen taneciklerdir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
Atom Numarası
hh Atom numarası, bir çekirdekte bulunan proton sayısına eşittir.
hh Z harfi ile belirtilir.
hh
Atom numarası = proton = çekirdek yükü
hh Atom sembolünün sol altında belirtilir.
Z X
8O, 11Na, 1H, 10Ne
A
Z
X
16
8 O
23
11 Na
19
9 F
P=8
n=8
e=8
P = 11
n = 12
e = 11
P=9
n = 10
e=9
Örnek 1:
Tüm nötr atomlarda;
I. Proton sayısı kadar elektron bulunur.
II. Proton sayısı kadar nötron bulunur.
III. Proton sayısı, çekirdek yükünü belirler.
yargılarından hangileri doğrudur?
Kütle Numarası
A) Yalnız I
hh Bir atomun kültesel taneciklerinin toplamıdır.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
hh A harfi ile belirtilir.
hh Proton ve nötronların toplamı ile belirlenir.
hh Nükleon sayıları toplamıdır.
hh Aynı elementin farklı kütleye sahip atomları bulunur.
Pozitiif (p+) ve negatif (e–) yüklü tanecikler eşit olduğundan atom nötrdür.
(I. doğru) Nötron sayısı farklı olabilir. Çekirdekte yüklü tanecik protondur.
(III. doğru)
Cevap D
hh Kütle numarası atomun kimlik özelliğini belirlemez.
hh Atom sembolünün sol üstünde belirtilir.
A
hh
X
16O, 23Na, 1H, 2H, 20Ne
Kütle Numarası = Nükleon sayısı
Kütle Numarası = Proton + Nötron
Nötr Atom
hh Proton sayısı elektron sayısına eşit olan taneciğe nötr atom
denir.
hh
Proton sayısı = Elektron sayısı
hh Bir atomda elektron sayısı değişebilir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Örnek 2:
24
12 X ile aynı nötron sayısına sahip 10Y atomunda kütle
kumarası kaçtır?
X için kütle numarası = proton + nötron
24 = 12 + n
n = 12
10Y ile aynı nötron sayısına sahip ise
KN= p + n
KN= 10 + 12
= 22
Cevap: 22
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
İyon
Örnek 3:
hh Elektron alışverişi yapan taneciğe iyon denir.
31
15 X atomunda,
I. Çekirdekte 15 tane pozitif yüklü tanecik vardır.
II. Yüksüz taneciklerin sayısı 16'dır.
III. Atomda 16 tane elektron bulunur.
hh Bu durumda proton ve elektron eşitliği bozulur.
hh Tanecik pozitif ya da negatif yüklü durumda bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
hh Yüklü taneciğe katyon ya da anyon adı verilir.
C) I ve II
Elektriksel yük = p – e
E) II ve III
31
15 X Z = Atom numarası = proton = çekirdek yükü = 15
A = Kütle numarası = p +n
31 = 15 + n
n = 16 (yüksüz tanecik)
P = e = 15 olmalıdır.
A
Z
X
iyon
yükü
16 2–
8 O
23 +
11 Na
14 3–
7 N
P=8
n=8
e = 10
P = 11
n = 12
e = 10
P=7
n=7
e = 10
Cevap C
İyon
Katyon
Anyon
hh Pozitif yüklü taneciktir.
hh Negatif yüklü taneciktir.
hh Sağ üste (+) işareti ile belirtilir.
hh Sağ üste (–) işareti ile belirtilir.
hh Na+, Ca2+, AI3+, NH4+ örnektir.
hh CI–, S2–, NO–3 , CO2–
3 örnektir.
hh Elektron verdiğinde oluşur.
hh Elektron aldığında oluşur.
hh Na → Na+ + 1e–
hh CI– + 1e– → CI–
hh Elektron sayısı azalır.
hh Elektron sayısı artar.
hh P> e olarak belirtilir.
hh P < e olarak belirtilir.
hh İyon çapı küçülür.
hh İyon çapı artar.
hh Elektron başına düşen çekim kuvveti artar.
hh Elektron başına düşen çekim kuvveti azalır.
hh Çekirdeğin çekim gücü değişmez.
hh Çekirdeğin çekim gücü değişmez.
hh Proton ve nötron sayısı değişmez.
hh Proton ve nötron sayısı değişmez.
hh Kimyasal özellikler değişir.
hh Kimyasal özellikler değişir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
Örnek 6:
Örnek 4:
Tanecik
Proton
Nötron
Elektron
I.
x
12
12
10
II.
y
9
10
10
III.
z
8
9
10
Yukarıda x, y ve z taneciklerine ait proton, nötron ve elektron bilgileri verilmiştir.
2a+1 +
a+1 Y tanecikleri için,
,
I. Proton sayıları
II. Nötron sayıları
III. Elektron sayıları
2a+1
aX
niceliklerinden hangileri aynıdır?
A) Yalnız I
Buna göre hangileri anyondur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
D) I ve III
B) Yalnız III
C) I ve II
2a+1
E) II ve III
a
Anyon, elektron alan taneciktir. bu durumda e > p olmalıdır. o halde y ve z
anyondur.
yük = p - e
x için = 12 - 10 = +2
y için = 9 - 10 = -1
Cevap E
z için = 8 - 10 = -2
2a+1
X
Y

+
C) I ve II
E) II ve III
p=a
n= a+1
e=a
p=a+1
n= a
yük = p – e
+1 = a+1 – e–
e– = a
o halde sadece elektron sayıları aynıdır.
a+1

Cevap B
Örnek 7:
–
SO24 taneciğindeki elektron sayısı kaçtır? (16S, 8O)
Örnek 5:
Cevap: 50
p = 20
e – = 18
n = 22
Temel tanecikleri yukarıda verilen X taneciği için,
I. Nükleon sayısı toplamı 42'dir.
II. Katyondur.
III. 42 X 2+ şeklinde sembolize edilir.
22
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
İzotop Atomlar
hh Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan atomlara izotop atomlar denir.
C) I ve II
E) II ve III
P+ > e– olduğundan elektron vermiştir yani katyondur.
yük = p – e = 20 – 18 = + 2
Kütle numarası = Nükleon sayısı toplamı = p +n
= 20 + 22
= 42
A=p+n
42 2+ şeklinde gösterilir.
yük
X
 20 X
Z=p
4
Toplam elektron sayısı = 1 tane S + 4 tane O + 2 e– alınmıştır.
= 16 + 4 x 8 + 2 = 50 tane e–
hh Atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı olan atomlara
izotop atomlar denir.
hh İzotop atomlar aynı elementin farklı kütle numarasına sahip
farklı atomlarıdır.
Cevap C
hh Hidrojenin doğada üç farklı atomu vardır.
hh Hidrojen atomlarına özel isim verilir.
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
2
2
1 H ( 1 D)
Döteryum
p=1
n=1
1
1H
Hidrojen (proton)
p=1
n=0
3
1
3
H ( 1 T)
Trityum
p=1
n=2
Örnek 8:
I.
37 +
35 –
17 CI ve 17 CI
II.
35 –
37
17 CI ve 17 CI
Nötron sayısı
35
17
CI
P=17
n=18
37
17
CI
P=17
n=20
20
37CI
18
35CI
17
Yukarıdaki çiftlerin özelliklerini karşılaştırınız.
Taneciklerin hem kimyasal hem de fiziksel özellikleri farklıdır. Çünkü tanecikler farklı elektron sayısına sahiptir. (CI– ve CI+ gibi)
Proton sayısı
hh Bir nötr atomun izotoplarında kimyasal özellikler birbirinin
aynıdır. Ancak kütle numaraları farklı olduğundan fiziksel
özellikler farklıdır.
hh İzotop atomların başka bir elementle oluşturdukları aynı
formüle sahip bileşiklerde kimyasal özellikler aynı, fiziksel
özellikler farklıdır.
hh Bir atom elektron alışverişi yaptığında kimyasal ve fiziksel
özellikleri değişeceğinden izotop iyonların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
Örnek 9:
23
11 Na
24
12 Mg
Taneciklerin proton ve nötron sayılarını belirleyip grafiği çiziniz.
Nötron sayısı
p=11
n=12
p=12
n=12
12
Na
Mg
11
12 Proton sayısı
Örnek:
16
1
(1 H ve 8 O)
H 2O
Su
D2O
Ağır su
Nükleon
sayıların toplamı
18
20
İzoton Atomlar
Toplam elektron
sayısı
10
10
hh Proton sayıları farklı, nötron sayıları aynı olan atomlara
izoton atomlar denir.
Buz
suda
yüzer
Buz
suda
batar
Özellik
2
16
( 1 D ve 8 O)
hh Hem atom numaraları hem de kütle numaraları farklı atomlardır.
hh İzoton atomlar aynı nötron sayısına sahip farklı element
atomlarıdır.
hh İzoton atomların hem kimyasal hem de fiziksel özellikleri
farklıdır.
Öğretmen
Sorusu
Her elementin izotop sayısı aynı mıdır?
Örneğin; Kurşun elementinin 4
Kalay elementinin 10
Cıva elementinin 7
İzotopu bulunmaktadır. Buna göre her elementin
farklı sayıda izotopu olabilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
İzobar Atomlar
Örnek 10:
Nötr X, Y ve Z atomlarının proton ve nötron sayıları grafikteki gibidir.
Proton sayısı
Buna göre,
X
Z
I. X ve Z izotoptur.
II. X ve Y izotondur.
Y
III. X ve Z'nin kimyasal
özellikleri aynıdır.
Nötron sayısı
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
X
X
P =b
n = c
b
Y
a
c
hh Aynı kütle numarasına sahip farklı element atomlarıdır.
hh İzobar atomların hem proton hem de nötron sayıları faklıdır.
hh İzobar atomların hem kimyasal hem de fiziksel özellikleri
farklıdır.
Örnek 12:
Z
b
d
K ve
40
Ca
19
20
Taneciklerinin proton ve nötron sayılarını belirleyip
grafiği çiziniz.
Z
Y
hh Proton sayıları farklıdır.
40
Proton sayısı
a
hh Atom numaraları farklı kütle numaraları aynı olan atomlara
izobar atomlar denir.
Nötron sayıları
p=19
n=21
c
d Nötron
tümü doğrudur.
p=20
n=20
Ca
20
E
Cevap
Örnek 11:
K
21
19
Element
Atom
Numarası
Kütle
Numarası
X
8
16
Y
17
Z
9
Nötron
Sayısı
9
20 Proton sayıları
Örnek 13:
y
A
x
y
B
x+1
y+1
C
x
atomları ile ilgili;
7
Tablodaki X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) X'in nötron sayısı 8'dir.
I. A ve C'nin kimyasal özellikleri aynıdır.
II. A ve B izobardır.
III. A ve C izotoptur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) X ve Y izotoptur.
C) Y ve Z izotondur.
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
D) Z'nin kütle numarası 16'dır.
Cevap: C
E) X ve Z'nin kütle numaraları aynıdır.
Atom
Kütle
Nötron
Numarası
Numarası
Sayısı
X
8
16
8
Y
8
17
9
Z
9
16
7
Element
Öncelikle tablo
tamamlanır.
Y ve Z'nin nötron
sayıları farklıdır.
Bu nedenle izoton
değillerdir.
Cevap C
A ve C'nin proton sayıları aynı (x) kütle numaraları farklı olduğundan
izotopturlar. İzotop atomların kimyasal özellikleri aynıdır.
A ve B ise farklı proton sayılarından dolayı farklı elementlerdir. Ancak
kütle numaraları aynı olduğundan (y) izobar atomlardır.
İzoelektronik Tanecikler
hh Elektron sayıları ve elektron dağılımları aynı olan taneciklere
izoelektronik tanecikler denir.
hh Proton sayıları farklıdır. Kimyasal ve fiziksel özellikleri farklıdır.
Örneğin; 9F– ve 10Ne
Örneğin; 19K+, 18Ar, 17CI–
Örnek Cevapları
1. D
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3.C
4.E
5.C
6.B
10.E
11.C
13.C
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
Konu Testi
1. Atomun yapısı hakkında;
4. X3–, Y2+ Z taneciklerinin elektron sayıları eşittir.
I.Çekirdekte proton ve elektron bulunur.
II. Atomun kütlesini çekirdek belirler.
III. Nötr atomda proton ve nötron sayıları her zaman eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
A) X > Z > Y
B) X > Y > Z
D) Y > X > Z
C) Y > Z > X
E) Z > Y > X
Tümünün elektron sayısı 10 olsun
yük = P -e‒
X için -3 = p - 10  p = 7
Y için +2 = p - 10  p = 12
Z için 0 = p - 10  p = 10
C) I ve II
E) I, II ve III
Elektron, yörüngelerde bulunur. Çekirdek proton ve nötron taşıyabiir.
‒
Bu nedenle atom kütlesini çekirdek belirler. Nötr atomda P+= e 'dur.
Buna göre X, Y ve Z atomlarının proton sayıları hangi
seçenekte doğru belirtilmiştir?
Cevap B
Cevap C
2.
I. Atom kütlesi aynı olan farklı atomlar izobardır.
5. Aynı elementin iyonları Xa ve Xb olarak gösterilmiştir.
II. İzoton atomların proton sayıları aynıdır.
III.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
20
10
X ve
22
X
10
A) Yalnız I
atomları izobar örneğidir.
B) Yalnız II
D) I ve II
A) a ve b değerleri farklıdır
B) Çekirdek yükleri aynıdır.
C) Yalnız III
C) Atom numaraları aynıdır.
E) II ve III
D) Kütle numaları aynıdır.
İzobar atomlarda atom kütlesi aynıdır. (I doğru, III yanlış) izoton atomlarda nötron sayıları aynı proton sayıarı farklıdır. (II yanlış)
Bu taneciklerin elektron ve nötron sayıları farklı olduğuna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
E) İyonlar birbirinin izotopudur.
Aynı element olduğundan proton sayıları yani atom numaraları aynıdır.
Nötron sayıları farklı olduğundan kütle numaraları farklıdır.
Cevap A
Cevap D
3. Xa+ ve Ya– iyonlarının elektron ve nötron sayıları eşittir.
Buna göre X ve Y atomları için;
6. Atom numarası 34, kütle numarası 81 olan X elementinin X2– ve X4+ iyonlarında
I. Atom numaraları,
II. Kütle numaraları
I. Proton sayısı
III. Elektron sayıları
II. Nötron sayısı
niceliklerinden hangileri farklıdır?
III. Elektron sayısı
IV. Nükleon sayısı
niceliklerinden hangileri aynıdır?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
X ve Y farklı atomlardır. Yani atom numaraları farklıdır. Nötr olduğundan
elektron sayıları da farklıdır. Nötron farklı olduğundan kütle numaraları
da farklıdır.
Cevap E
A) I ve II
B) II ve III
D) I, II ve III
C) III ve IV
E) I, II ve IV
Aynı atom olduğundan I, II ve IV aynıdır. Ancak elektron sayıları farklıdır.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Atomun Yapısı
Konu Testi
7. X2+ iyonun 18 elektronu ve 20 nötronu bulunmaktadır.
11. Xa+ iyonunda 18 elektron vardır.
Buna göre X elementinin kütle numarası kaçtır?
A) 42
B) 40
A=p+n
= 20 + 20
= 40
I. X atomunun kütle numarası
Yük = p ‒ e
+2 = p ‒ 18
p = 20
II. X atomunun elektron sayısı
III. a değeri
niceliklerinden hangileri tek başına bilinmelidir?
C) 39
D) 36
E) 32
Cevap B
Nötr X atomunun proton sayısını belirlemek için;
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
Yük = p ‒ e
+a = p ‒ 18
p = 18 +a (a değeri bilinmelidir) 8. Kütle numarası 31, nötron sayısı 16 olan X elementinin
–3 yüklü iyonunda kaç elektron bulunur?
A) 21
B) 18
A = p + n
31 = p + 16
Yük = p ‒ e
‒3 = 15 ‒ e
p = 15
C) 15
D) 12
E) 9
C) I ve II
E) I, II ve III
Nötr durumda p = e'dir.
Cevap D
e = 18
Cevap B
12. Nötr bir atomdan elektron koparıldığında aşağıdakilerden hangisi yanlış olur?
A) Çekirdek yükü değişmez.
9.
B) Katyon olur.
27
13
X atomunun X3+ iyonunda elektron (e–), proton (p)
ve nötron (n) sayıları arasındaki ilişki hangi seçenekte
doğru belirtilmiştir?
A) n > p > e
D) p > n = e
E)
Yük = p ‒ e
+3 = 13 ‒ e
e = 10
n > p > e
D) Nötron sayısı değişir.
E) Nükleon sayısı değişmez.
C) e – = n > p
B) p > e > n
P = 13
A = p + n
27 = 13 + n
n = 14
C) Elektron sayısı azalır.
e– =
Atomdan 1 e‒ koparılırsa +1 yüklü iyon yani katyon olur. Nötron sayısı
değişmez.
p>n
Cevap D
Cevap A
32
14
34
14
X2+
X2–
Buna göre elementin proton sayısı kaçtır?
A) 21
Cevap B
9. A
10.B
11. D
12. D 13. B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
B) 24
C) 25
D) 40
Aynı elementin proton sayısı eşittir ve a kadar olsun.
+
2+
aX aX
+1 = a ‒ e
+2 = a ‒e
e = a ‒ 1
e=a‒2
(a ‒1) + (a ‒2) = 45
2a = 48
a = 24
34 2 ‒
X
14
8. B
8
E)
C)
7. B
yük = p ‒ e
= 14 ‒ 16
= ‒2
X2+
X2– 6. E
32
16
34
14
5. D
D)
B)
4. C
X2– 3. E
32
16
2. A
A)
sayısı 45'tir.
1. B
dakilerden hangisi olabilir?
13. Aynı elemente ait +1 ve +2 yüklü iki iyonun toplam elektron
E) 45
Cevap B
Cevaplar
32
10. 14 X atomunun elektron sayısı 16 olan izotopu aşağı-
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
09
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Periyodik Sistem
Periyodik Sistem Üzerine Yapılan İlk Çalışmalar – Elektron Dizilimleri
Kazanım: Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını açıklar.
hhPERİYODİK SİSTEM
Dimitri Mendeleyev ve Periyodik Sistem
Periyodik Sistem Üzerine Yapılan İlk Çalışmalar
hh Elementleri artan atom kütlelerine göre sıralamıştır.
hh Bilim insanlarının elementleri fiziksel, kimyasal özelliklerine
göre bir düzende yerleştirme çabaları periyodik sistemin
temelini oluşturur. Yeryüzünde bulunan ya da yapay olarak
üretilen elementlerin davranışlarını genellemek ve kodlamak için periyodik sistemler oluşturulmuştur.
hh Mendeleyev'in yaşadığı zamanda bilinen 63 element bulunmaktadır.
hh Hennig Brand 1649 yılında ilk kez deneysel olarak yapılan
çalışmada fosforu bulmuştur.
hh 19. yy başlarında kimyasal ve fiziksel ayırma yöntemlerinin
hızlı gelişmesi ile bulunan element sayısı artmaya başlamıştır.
Jolius Lothar Meyer ve Periyodik Sistem
hh Bazı elementlerin benzer özellik gösterdiğini görüp bunları alt alta sıralamıştır.
Dimitri
Mendeleyev
hh Çalışması sırasında sisteme uymayan
(1834-1907)
atlamaların olduğunu görmüş ve bazı
elementler arasında boşluklar bırakmıştır. Bu boşluklara daha
sonra bulunacak elementler geleceğini öngörmüştür.
hh Galyum, germanyum ve skandiyum gibi elementler öngörülen boşluklara daha sonra bulunarak yerleştirilmiştir.
hh Elementleri artan atom kütlelerine
göre sıralamıştır.
hh Atom kütlesi artışına göre yatay sıraya yerleştirilen elementlere benzer elementler geldiğinde o elementin altına yerleştirerek bir düzen oluşturmuştur.
hh Mendeleyev ile aynı zamanlarda
çalışmalar yapmışlardır.
hh Her 8 veya 18 elementte bir benzer özelliklerin tekrarlandığını görmüştür.
hh Çalışması Mendeleyevin çalışmasına benzer.
JuliusLothar
Meyer (1830-1895)
hh “Elementlerin özellikleri atom kütlelerinin periyodik fonksiyonudur” ilkesi ile hareket etmiştir.
S
I
R
A
Grup I
Grup II
Grup III
Grup IV
Grup V
Grup VI
Grup VII
Grup VIII
R2O
RO
R2O3
RO2
R2O5
RO3
R2O7
RO4
RCI
RCI2
RCI3
RCI4, RH4
RH3
RH2
RH
1
H=1
2
Li = 7
Be = 9,4
B = 11
C = 12
N = 14
O = 16
F = 19
3
Na = 23
Mg = 24
Al = 27,3
Si = 28
P = 31
S = 32
CI = 35,5
4
K = 39
Ca = 40
– = 44
Ti = 48
V = 51
Cr = 52
Mn = 55
5
(Cu = 63)
Zn = 65
– = 68
– = 72
As = 75
Se = 78
Br = 80
6
Rb = 85
Sr = 87
?Yt = 88
Zr = 90
Nb = 94
Mo = 96
– = 100
7
(Ag = 108)
Cd = 112
In = 113
Sn = 118
Sb = 122
?Te = 128
I = 127
8
Cs = 133
Ba = 137
?Di = 138
?Ce = 140
..........
..........
..........
9
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
10
..........
..........
?Er = 178
?La = 180
Ta = 182
W = 184
..........
11
(Au = 199)
Hg = 200
TI = 204
Pb = 207
Bi = 208
..........
..........
12
..........
..........
..........
Th = 231
..........
U = 240
..........
Fe = 56, Co = 59,
Ni = 59, Cu = 63
Ru = 104, Rh = 104,
Pd = 106, Ag = 108
Os = 195, ?Ir = 198,
Pt = 198, Au = 199
* Formüllerde gösterilen R ler o gruptaki elementleri belirtmektedir.
Mendeleev’in 1871 yılında son şeklini verdiği periyodik tablosu
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Silisyumun altında yer alması gereken eka-silisyum (silisyum ile aynı grupta) olarak belirtilen ve 15 yıl sonra keşfedilen germanyum elementi gerçekten silisyum ile benzer
özellik gösteriyordu.
hh Gruplar iki şekilde adlandırılır.
hh Mendeleyev’in öngördüğü benzer özelliklerin atom kütlesine
bağlı olduğu görüşünün yanlış olduğu daha sonra anlaşılmıştır.
hh Ayrıca soy gazların belirlenememesi ve onlara sistemde yer
verilememesi Mendeleyev’in eksikliklerindendir.
hh Özel adlar genellikle grup içindeki elementlerin kimyasal
1. A ve B harf düzeni ve rakamlar ile
2. IUPAC'ın önerdiği ve yalnızca rakamlardan oluşan (1-18)
adlandırma ile
hh Grupların bazılarının özel adları vardır.
özellikleri ile ilişkilidir.
hh Örneğin; 7A grubunda bulunan elementlere tuz yapan anlamında halojenler denir. Yemek tuzu olarak bilinen NaCI bir
Henry Moseley ve Periyodik Sistem
tuzdur ve CI atomu halojendir.
hh X- ışınları ile yaptığı deneylerde
elementlerin atom numaralarını belirledi.
hh Eski sistemde bulunan 1A ve 2A grupları sisteminin sol tarafında 2 sütundur.
hh Periyodik sistemi atom numaralarının artışına göre sıraladı.
hh Nötr bir atomda elektron sayısı proton sayısına eşit olduğundan atomun özellikleri elektron sayısına da
bağlıdır.
hh Ortadaki gruplar 3B, 4B, 5B, 6B, 7B, 8B, 8B, 8B, 1B ve 2B
şeklinde kodlanır.
Henry Moseley
(1887-1915)
hh Periyodik sistemde her element için kutucuklar ayrılmış ve o
kutulara element sembolü, atom numarası ve çok kullanılan
bazı bilgileri yazılmıştır.
Erime noktasıı
ºC
Yoğunlukk
Atom numarasıı
1,0000
0
ºC
1
H
hh Sistemin sağında 3A, 4A, 5A, 6A, 7A ve 8A olmak üzere 6
tane grup bulunur.
hh Elementler artan atom numaralarına göre yatay sıralar ve
düşey sütunlar halinde düzenlenmiştir.
Kaynama noktası
hh 8B grubundan 3 tane bulunur.
Bağıl atom
kütlesi
hh IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry)
uluslararası temel ve uygulamalı kimya birliği adının kısalmasıdır.
hh IUPAC tarafından önerilen yeni sisteme göre gruplar soldan
başlayarak 1'den 18'e kadar numaralandırılır.
hh Periyodik sistemdeki satırlara periyot denir.
hh Periyodik sistemde 7 tane periyot bulunur.
Sembol
hh İlk periyotta 2 element ikinci ve üçüncü periyotta 8 element
dördüncü ve beşinci periyotta 18 element altınca ve yedinci
periyotta 32 element içerir.
hh Periyodik sistemdeki sütunlara grup denir.
hh Sütunlarda yer alan elementler benzer dış katman elektron
dizilimine sahiptir.
hh Sütunlarda yer alan elementler genellikle benzer kimyasal
özellikler taşır.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Altıncı ve yedinci periyodun 14 elementi çizelgenin altında
ayrıca ikili gruplar halinde gösterilmiştir. Bu gruplar lantanitler ve aktinitler adını alır.
hh Bu ikili sıra Glenn Seaborg tarafından hazırlanmıştır.
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
̇
̇
̇
Periyodi
Ve Elektron Dizi̇ limleri
k̇ Sistem
hh Elementlerin kimyasal özellikleri nötr atomlarındaki en dış
katman ve bir önceki iç katmanda yer alan elektron sayıları
ile yakından ilgilidir.
● Son katmanda 1 ve 2 elektron varsa 1. grup ve 2. grup
olarak belirtilir.
● Son katmanda 2’den fazla elektron varsa bu sayıya 10
eklenerek belirlenir.
Örnek 2:
Grup ve Periyot Belirleme
hh Grup ve periyot elementin nötr haldeki katman dizilimi ile
belirlenir.
hh Her atomun elektron dizilimindeki katman sayısı periyodu
belirler.
Element
hh Yeni sisteme (IUPAC) göre;
Elektron dizilimi
Periyot sayısı
3Li
2–1
2
9F
2–7
2
12Mg
2–8–2
3
15P
2–8–5
3
20Ca
2–8–8–2
4
37Rb
2–8–18–8–1
5
hh Her atomun son katmandaki elektron (değerlik elektronu)
sayısı genel olarak grubu belirler.
hh Eski sisteme göre;
● A grupları = Son katmanda bulunan elektron sayısı ile
belirlenir.
Aşağıdaki atomların katman dağılımlarını yapınız ve
gruplarını belirleyiniz.
11Na
2 – 8 – 1
1A grubunda 1. grup elementi
20Ca
2A grubunda
2 – 8 – 8 – 2
2. grup elementi
Cevap: 2–8–1 1A, 2–8–8–2 2A
Örnek 3:
Aşağıdaki atomların katman dağılımlarını yapınız ve
gruplarını belirleyiniz.
14Si
2 – 8 – 4
4A grubunda (4+10)=14. grup elementi
17CI
7A grubunda
2 – 8 – 7
(7+10)=17. grup elementi
Örnek 1:
Cevap: 2–8–8–4 4A, 2–8–7 7A
Aşağıdaki atomların katman dağılımlarını yapınız ve
gruplarını belirleyiniz.
hh Bazı grupların özel adları vardır.
1A grubu = Alkali metaller
5B
2 – 3
(3A grubu)
14Si
2 – 8 – 4
(4A grubu)
2A grubu = Toprak alkali metaller
9F
2 – 7
(7A grubu)
3A grubu = Toprak metaller
(8A grubu)
4A = Karbon grubu
10Ne
p p 2 8
6C p p (4A grubu)
5A = Azot grubu
6A = Oksijen grubu (Kalkojenler)
2 4
Cevap: B: 3A, Si: 4A, F:7A, Ne: 8A, C: 4A
7A grubu = Halojenler
8A grubu = Soy gazlar (Asal gazlar)
B grupları = Geçiş elementleri (geçiş metalleri)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Örnek 4:
Örnek 5:
Aşağıdaki atomların katman elektron dağılımlarını yapın, grup / periyotunu belirleyin, sınıfını yazın.
Atom
Katman
Dağılım
12X
Grup
Periyot
X:
3. periyot 3A grubu
3. periyot
2A grubu
Y:
1Y
1. periyot
1A grubu
8Z
2. periyot
6A grubu
17T
2. periyot 6A grubu
2. periyot 4A grubu
Z:
3. periyot
7A grubu
4. periyot 1A grubu
T:
18V
3. periyot
8A grubu
Yukarıdaki atomların grup ve periyotlarını belirleyiniz.
Cevap: X:3P 3A, Y: 2P6A, Z:2P4A T: 4P1A
Cevap: X: 3.P 2A, Y: 1.P 1A Z: 2P6A, T: 3.P 2A, V:3.P8A
Örnek 6:
Aşağıdaki elementlerin ait olduğu grup ve periyotları belirleyiniz.
Element
Elektron dağılımı
Grup numarası
Periyot sayısı
Grup adı
19K
2–8–8–1
1A grubu
4. periyot
Alkali metal
12Mg
2–8–2
2A grubu
3. periyot
Toprak alkali
metal
9F
2–7
7A grubu
2. periyot
Halojen
Cevap: K: 1A4P, Mg:2A3P, F:7A2P
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Elementlerin katman elektron dağılımına göre grup ve periyodunun belirlenmesi.
Element adı ve
sembol
Toplam elektron
sayısı
Katman elektron
dağılımı
Periyot numarası
Grup numarası
IUPAC numarası
Hidrojen (H)
1
1
1
1A
1. grup
Helyum (He)
2
2
1
8A
18. grup
Lityum (Li)
3
2–1
2
1A
1. grup
Berilyum (Be)
4
2–2
2
2A
2. grup
Bor (B)
5
2–3
2
3A
13. grup
Karbon (C)
6
2–4
2
4A
14. grup
Azot (N)
7
2–5
2
5A
15. grup
Oksijen (O)
8
2–6
2
6A
16. grup
Flor (F)
9
2–7
2
7A
17. grup
Neon (Ne)
10
2–8
2
8A
18. grup
Sodyum (Na)
11
2–8–1
3
1A
1. grup
Magnezyum (Mg)
12
2–8–2
3
2A
2. grup
Alüminyum (AI)
13
2–8–3
3
3A
13. grup
Silisyum (Si)
14
2–8–4
3
4A
14. grup
Fosfor (P)
15
2–8–5
3
5A
15. grup
Kükürt (S)
16
2–8–6
3
6A
16. grup
Klor (CI)
17
2–8–7
3
7A
17. grup
Argon (Ar)
18
2–8–8
3
8A
18. grup
Potasyum (K)
19
2–8–8–1
4
1A
1. grup
Kalsiyum (Ca)
20
2–8–8–2
4
2A
2. grup
Kripton (Kr)
36
2 – 8 – 18 – 8
4
8A
18. grup
Stronsiyum (Sr)
38
2 – 8 – 18 – 8 – 2
5
2A
2. grup
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
1. Modern periyodik sistem ile ilgili,
Konu Testi
4. Günümüzde kullandığımız periyodik sistem aşağıdaki
I. 5 tane periyot bulunur.
özelliklerin hangisine göre hazırlanmıştır?
II. 8 tane A, 8 tane B grubu bulunur.
A) Atom kütlesinin artışına
III. IUPAC sistemine göre 18 tane grup bulunur.
B) Proton sayısının artışına
yargılarından hangileri doğrudur?
C) Erime ve kaynama sıcaklıklarının artışına
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
D) Metal özelliklerin azalışına
C) I ve II
E) Atomların kimyasal tepkime verme özelliklerinin değişimine
E) II ve III
7 tane periyot bulunur. A ve B'den 8'er tane vardır. IUPAC sistemine
göre 18 tane grup vardır.
Cevap E
2.
Mendeleyev’in periyodik sistemi için
I. O güne dek bulunmayan elementlere de yer verilmiştir.
II. Atomlar kütlelerinin artışına göre sıralanmıştır.
III. Atomların fiziksel özellikleri göz önünde tutulmuştur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Mendeleyev atom kütlelerinin fiziksel özellikleri ile birlikte göz önüne
almıştır. Tümü doğrudur.
Cevap E
Kullanılan periyodik sistem atom numaralarının (p) artışına göre hazırlanmıştır.
Cevap B
5.
I. Elementler kimyasal özelliklerine göre alt alta gelecek
şekilde sıralanmıştır.
II. Element özelliklerinin kütle numaralarının belirlediği sonucuna ulaşmıştır.
III. Elementleri kütlelerine göre sıralarken bazı yeni elementler bulunabileceğini düşünerek periyodik sistemde
yerleri boş bırakılmıştır.
Yukarıdakilerden hangileri Mendeleyev'in çalışmalarını kapsar?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Tümü Mendeleyev'in çalışmalarını kapsar.
3. Günümüzde kullanılan periyodik sistem için aşağıda-
6. Günümüzde kullandığımız bir periyodik sistemde ele-
kilerden hangisi söylenemez?
mentin yeri aşağıdakilerden hangisi ile belirlenir?
A) Mendeleyev tarafından ilk taslakları hazırlanmıştır.
A) Proton sayısı
B) Atom numarasının artışına göre hazırlanmıştır.
B) Atom ağırlığı
C) Benzer özellik gösteren elementler aynı grupta bulunmaktadır.
C) Nötron sayısı
D) Glenn Seaborg tarafından çizelgenin altına 2 sıra eklenmiştir.
E) İyon yükü
E) A ve B gruplarından oluşur.
Mendeleyev'in sistemine benzemez çünkü modern sistemde atom
numaralarının artışı kabul edilmiştir.
Cevap A
6
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
D) Kütle numarası
Günümüzde kullandığımız periyodik sistem proton sayısının artışına göre
hazırlanmıştır.
Cevap A
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi
7. Günümüzde kullanılan periyodik sistemle ilgili verilen
bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Her yatay sıra 1A ile başlar
B) Mendeleyev tarafından tasarlanmıştır.
C) 8A grubu sistemin en sağındadır.
D) 7A grubu halojenler olarak adlandırılır.
11. Periyodik sistem ile ilgili,
I. IUPAC sistemine göre A/B grupları bulunur.
II. A grupları baş gruptur.
III. B grubunun tüm üyeleri metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) 1A grubu daha çok metallerden oluşur.
D) II ve III
Günümüzde kullanılan periyodik sistem Henry Moseley tarafından hazırlanmıştır.
Cevap B
8. Yanda bir sıra ile verilen elementler için aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Florun atom numarası en küçüktür.
Flor
C) I ve II
E) I, II ve III
IUPAC siseminde A/B grubu bulunmaz. A grubu baş gruptur. B'nin tümü
metaldir.
Cevap D
12. Periyodik sistem için aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) İlk element ametaldir.
Klor
B) Sistem proton sayısının artışına göre düzenlenmiştir.
Brom
B) Tümünün sembolü iki harflidir.
B) Yalnız II
C) İlk periyotta 2 element bulunur.
C) Aynı grupta bulunurlar.
D) Her periyot bir metalle başlar.
D) Halojenler olarak bilinirler.
E) Her periyot bir soy gazla biter.
E) Periyodik sistemin 7A grubu üyesidirler.
atom numarasına sahiptir. Üçü de halojener grubundadır.
Flor tek harfle sembolize edilir.
Cevap B
İlk element H'dir ve ametaldir. Bu nedenle ilk periyot metal bulundurmaz.
Cevap D
9F, 17CI, 35Br
13.
Grup Adı
Değerlik elektron sayısı
9.
I. Toprak alkali metal
3
I. Benzer elementleri gruplamak
II. Halojenler
7
II. Atom numarası, kütle numarası gibi niceliklerini görmek
1
III. Var olan elementleri sistematik düzenle ifade etmek
III. Toprak metal
Yukarıdaki ifadelerden hangileri periyodik sistem oluşturmanın gereklerinden olabilir?
IV. Asal gaz
8
Yukarıda adları yazılan grupların taşıdığı elektron sayıları hangilerinde doğru genellenmiştir?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
A) I ve II
E) I, II ve III
D) I, II ve IV
Sistematik elde etmek elementleri daha kolay tanımayı ve sınıflandırmayı getirir. Değişimlerin düzeni takip edilir.
Cevap E
10.Modern periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki yargılardan
hangisi herzaman doğrudur?
B) II ve III
C) II ve IV
E) II, III ve IV
Toprak alkali metal 2
Toprk metal 3'tür.
Cevap C
14. Nötr halde 15 elektronu olan bir atom için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Aynı periyottaki elementlerin yörünge sayıları eşittir.
A) 4. periyottadır.
B) 7A grubundan sonra soy gazlar gelir.
B) 6A grubu elementdir.
C) Her atomun proton sayısı kendinden sonra gelen
atomdan bir azdır.
C) 1. katman 8 elektron taşır.
D) Gruplarda en çok elementi olan 8A'dır.
p p p
D) Elektronların katmanlara dağılımı 2 8 5
şeklindedir.
E) Gruplardaki tüm elementler aynı özellik gösterirler.
E) Soy gaz düzenine geçerken 2 elektron alır.
Periyodik sistem atom numaralarının artışına göre yapıdığından proton
sayısı kendinden sonra gelen atomdan bir azdır.
Cevap C
p p p
15X
2 8 5
3. periyot 5A grubundadır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi
15. 18X atomu için,
19. Aşağıdaki elementlerden hangisi 3 katmanlıdır?
I. Proton sayısı 18 dir.
II. Elektronlar katmana
III. Periyodik sistemin 3. periyot 8A grubunda bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
p2e−
18X
2
p p p
8
p8e− şeklinde
B) Yalnız II
D) I ve III
p8e−
yerleşir.
A) 14Sı
14Si
2
B) 8O
p p p 8
C) I ve II
19K
4
7N
2
C) 6C
2
D) 19K
p p p p
8
8O
8 1
p p
6C
5
2
p p
2
p p
E) 7N
6
4
Cevap A
E) I, II ve III
20. +3 yüklü iyonun elektron dağılımı 2p 8p şeklinde olan
8
3. periyot 8A grubu
tanecik için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Cevap E
A) 3. periyotta bulunur.
ile aynı grupta bulunan
bir elementin atom numarası olabilir?
B) 3A grubundadır.
A) 35
D) Atom numarası 10 dur.
p p p
16X
2 8 6
6A grup
16. Aşağıdakilerden hangisi
B) 18
C) 8
D) 20
C) Elektron sayısı 10 dur.
E) 12
E) Çekirdek yükü +13'tür.
35A : 18B : 8C : 20D : 2 ‒ 8 ‒ 18 ‒7
2‒8‒8 2 ‒ 6
2 ‒ 8 ‒ 8 ‒2
(7A)
(8A)
(6A)
(2A)
12E
2 ‒ 8 ‒ 2
(2A)
:
16X
X3+ p p
2 8
3. periyot 3A grubu
X p p p
2 8 3
Atom numarası = Çekirdek yükü = p = +13
Cevap C
17. Atom numarası 17 olan bir X elementi için,
21. X− iyonunun elektron dağılımı 2p 8p şeklindedir.
Buna göre,
I. İyonu soy gaz kararlılığına ulaşmıştır.
I. Elektron katman diziliminde 3 katman bulunur.
II. İzotopunda 9 proton bulundurur.
II. 2. katmanında 8 elektron taşır.
III. 2. periyot soy gazıdır.
III. Periyodik sistemin 3. periyot 1A grubu elementidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
IV. Son katmanı 7 elektron bulundurur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve II
D) I, II ve IV
17X
2
p p p
8
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
B) II ve III
Cevap D
C) III ve IV
E) II ve IV
X‒ p p
2 8
C) I ve II
E) I, II ve III
9X
2
p p
7
2. periyot 7A grubu Halojendir.
7
3. periyot 7A grubu
Cevap C
Cevap D
22. Atom numarası 18 olan element aşağıdaki gruplardan
hangisinin üyesidir?
A) Soy gazlar
18. Aşağıdaki katman elektron dağılımlarından hangisi
A) 2p 6p
2
6
C) Alkali metaller
B) 2p 8p C) 2p 2p
D) 2p p p
8X
B) Halojenler
aittir?
D) Toprak alkali metaller
E) 2p 8p4p
2‒
8X
2
p p
8
E) Toprak metaller
Cevap B
p p p
18X
2 8 8
3. periyot 8A grubu soy gaz
1. E 2. E 3. A 4. B 5. E 6. A 7. B 8. B 9. E 10.C 11.D 12.D 13.C 14.D 15.E 16.C 17.D 18.B 19.A 20.D 21.C 22.A
8
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
Cevaplar
8
X2‒ taneciğine
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
10
TARAMA
1.
3. ( ) Atomun çekirdekli yapıda olduğu fikri Rutherford taraİyon
Kütle numarası
Elektron sayısı
X2–
40
18
Y2+
40
18
Z3–
75
36
T2+
88
36
( ) Bohr'a göre negatif yüklü tanecikler pozitif yüklü tanecikler arasında bulunur.
Tabloda bazı iyonlara ait kütle numarası ve elektron sayıları verilmiştir.
Buna göre;
I. X ve Y izobardır.
II. Z ve T izotoptur.
III. Verilen tüm atomların proton sayıları farklıdır.
IV. Z'nin nötron sayısı Y'nin 2 katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
yük = p – e
X için
–2 = p –18 Y için
+2 = p – 18
Z için
–3 = p – 36
T için
+2 = p – 36
nötron sayıları için
Z için
75 = 33 + n Y için
40 = 20 + n
Yukarıdaki yargıları doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
belirleyen bir kişi hangi seçeneği işaretlerse doğru cevap vermiş olur?
A) D, D, Y
D) II ve IV
( ) Dalton'a göre atom bölünemeyen taneciklerden oluşmuştur.
A) I ve III
fından ortaya atılmıştır.
B) D, Y, D
D) D, D, D
C) Y, D, D
E) Y, D, Y
Sırasıyla D, D, Y sonucuna ulaşılır. Üçüncü ifade de yer alan pozitif tanecikler çekirdektedir.
Cevap A
B) II ve III
4. X
C) III ve IV
E) I, II ve III
p = 16
p = 20
p = 33
p = 38
KN = p + n
n = 42
n = 20
p=19
Cevap A
p p p
2 8 8
I. Katman sayıları birbirine eşittir.
II. Çekirdek yükü en büyük olan X'tir
III. Y atomu metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
2. Bohr atom modeline göre aşağıda verilenlerden hangi-
19X
si yanlıştır?
A) Elektron çekirdek çevresinde belirli yörüngelerde hareket eder.
D) 2. enerji seviyesindeki elektronun potansiyel enerjisi,
3. enerji seviyesine göre daha yüksektir.
E) Bir atomun soğurma ve ışıma spektrumları birbirinin
aynısıdır.
Bohr atom modelinde enerji seviyesi arttıkça enerjiside artar.
Cevap D
2 8 8
Buna göre temel haldeki X ve Y atomları için;
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Elektron kararlı halde iken atom ışıma yapmaz.
Y
p p p
X ve Y tanecikleri için elektron dağılımları verilmiştir.
A) Yalnız I
B) Her bir elektronun yörüngede sahip olduğu belirli bir
enerji vardır.
p=16
pppp
2 8 8 1
C) I ve II
E) I, II ve III
Metaldir.
16Y
ppp
2 8 6
Ametaldir.
5.
Cevap B
İzotop iyonlar için;
I. İyon yükleri farklı ise kimyasal özellikleri farklıdır.
II. Nötron sayıları farklı, proton sayıları aynıdır.
III. İyon yükü büyük olanın elektron sayısı fazladır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II
D) II ve III
B) Yalnız III
C) I ve II
E) I, II ve III
Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı taneciklerdir. İyon yükü
arttıkça verdiği elektron artar ya da daha az elektron alır. Bu nedenle
elektron sayısı az olur.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
TARAMA
6.
I. Proton
10. Bazı elementlere ait temel hal katman elektron dizilimi ve-
II. Elektron
III. Yörünge
IV. Atom çekirdeği
V. Orbital
Yukarıda verilenlerden kaç tanesi Bohr atom modelinde yer alır?
A) 1
rilmiştir:
X : p 2 e–p 4 e–
Y: p 2 e–p 8 e– p 1 e–
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Orbital hariç tüm tanımlamalar Bohr modelinde yer alır.
Z : p 2 e–p 8 e– p 3 e–
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Değerlik elektron sayısı en fazla olan X'tir.
Cevap D
B) Y ve Z metaldir.
C) Toplam elektron sayısı en fazla olan Y'dir.
7. Rutherford'un alfa ışınları deneyinden yola çıkarak
D) Katman sayısı en az olan X'tir.
oluşturduğu atom modelinde aşağıdakilerden hangisi
yer almaz?
E) Çekirdek yükü en fazla olan Z'dir.
6X, 11Y, 13Z
A) Pozitif yükler çok küçük bir hacimde toplanmıştır.
tür. Toplam elektron sayısı Z'de fazladır.
Cevap C
B) Atomun büyük kısmı boşluktur.
C) Pozitif yükün toplam kütlesi atomdan atoma değişir.
D) Elektronlar çekirdek etrafındaki yörüngelerde dairesel
olarak hareket ederler.
E) Atom elektrik yükü bakımından nötrdür.
11. Temel halde elektron dağılımı 2e 8e– 4e– olan bir ele-
mentin periyodik cetveldeki yeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Rutherford elektronların hareketine açıklık getirmemiştir. Katmanlar yer
almaz.
Cevap D
p p p
B) 2. Periyot 6A grubu
8.
39X+
Buna göre;
II. Nötr X atomunun temel halde 19 elektronu vardır
III. Y– iyonunun çekirdek yükü 18'dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
ile Y– iyonlarının elektronları
2 8 8
miştir.
A) 2. Periyot 5A grubu
şeklinde dizil-
C) 3. Periyot 4A grubu
D) 3. Periyot 5A grubu
E) 3. Periyot 6A grubu
I. X'in nötron sayısı 20'dir.
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
4
3. katmanlıdır. 3. periyottatır ve 4A grubudur.
Cevap C
C) I ve III
Y– için yük = P –e
–1 = P – 18
P = 17
Çekirdek yükü = P
–
12. X p p p
2 8 8
Cevap B
X– taneciğinin elektron düzeni yukarıda verilmiştir.
I. Proton sayısı elektron sayısından fazladır.
X'in nötron sayısı 20 olduğuna göre, X atomu aşağıdakilerden hangisidir?
II. Elektron sayısı, nötron sayısından fazladır.
A)
Katyonlarla ilgili;
III. Proton sayısı nötron sayısına eşittir.
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Katyon (+) yüklü iyondur.
P+ > e– olur. (I doğru)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
38
X
18
D)
yargılarından hangileri her zaman doğrudur?
A) Yalnız I
2
8
E) I, II ve III
x+ için yük = P – e
+ 1 = P – 18
P = 19
KN = P + n
39 = 19 + n
n = 20
9.
2
p p p
Cevap A
B)
39
X
18
Yük = p –e
–1 = P – 18
p = 17
KN = p + n = 17 + 20
= 37
37
X
17 37
X
17
E)
C)
39
X
19
35
X
17
Cevap B
TARAMA
13. Dalton'un atom teorisindeki "bir elementin tüm atom-
16. 44X2+ iyonunda nötron sayısı elektron sayısından 6 fazla-
I. Bir elementin farklı nötron sayısına sahip atomlarının
olması
II. Bir elementin bazı bileşiklerinde farklı değerlikler alması
III. Bir elementin farklı kütleye sahip atomlarının olması
gerçeklerinden hangileri ters düşer?
ları aynıdır" ilkesi;
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
dır.
Buna göre nötr X atomunun katman dizilimi hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) p p
2 8
p p
8 8
B) p p p p 2 8 8 2
E) I, II ve III
yük = p – e
+2 = p – e
p=e+2
n=e+6
14. Periyodik cetvel ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
20X
A) Her periyot bir metal ile başlar.
p p pp
2 8 82
p p
2 8 18 6
2 8 8 6
Aynı elementlerin farklı nötron sayılı atomları vardır. Bu nedenle aynı
elementler farklı kütleli olabilir.
Cevap D
2 8 8
E) p p
D) p p p p C) Yalnız III
C) p p p
KN = p + n
44 = p + n
44 = e + 2 + e + 6
e = 18
Cevap B
B) Her halojenden sonra bir soy gaz gelir.
C) Her periyot sonunda 8A grubu bulunur.
D) Her alkali metalden sonra bir toprak alkali metal gelir.
E) Metaller daima pozitif değerlik alır.
1. periyot hidrojen ile başlar ve o ametaldir.
Cevap A
15. Aşağıda elektron dizilimleri verilen elementlerden hangisi elektron alarak kararlı yapıya ulaşır?
A)
C)
B)
17. X2+ iyonundaki toplam tanecik sayısı 104, elektron sayısı 36 ise nötron sayısı kaçtır?
A) 26
B) 28
C) 30
D) 32
yük = p – e
+ 2 = p – 36
p = 38
Toplam tanecik = p + n + e
104 = 38 + n + 36
n = 30
E) 34
Cevap C
D)
18. Xa iyonunun toplam tanecik sayısı X atomundan fazladır.
E)
Buna göre;
I. Xa anyondur.
II. Xa çekirdek yükü X'in çekirdek yüküne eşittir.
III. Xa iyonunun nötron sayısı X'den fazladır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
Son katmanda 1,2 ve 3e– olanlar genellikle metaldir ve elektron verir.
Cevap C
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Atom elektron alırsa elektron sayısı artar. Buna göre X anyondur. Ancak
çekirdek yükü yani p sayısı değişmez.
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
TARAMA
19. İkinci katmanındaki elektron sayısı, üçüncü katmanda-
22. 85X3– iyonunda nötron sayısı elektron sayısından 10 fazla-
Buna göre nötr X atomunda kaç elektron vardır?
A) 36
kinden 3 fazla olan elementin çekirdek yükü kaçtır?
A) 17
B) 16
C) 15
D) 14
E) 13
ppp
X
2 8 5
2 + 8 + 5 = 15 dir.
dır.
n = e + 10
yük = p – e
–3 = p – e
p=e–3
Cevap C
20. Aşağıdaki ikili taneciklerden hangisinde kimyasal
özellik birbirinin aynıdır?
B)
C)
23
Na
11
–
9F 2
D 1
23
Na+
11
20 Ca
E) 2He
10 Ne
KN = p + n
85 = e – 3 + e + 10
e = 39
D) 45
E) 50
Cevap B
Yukarıda A, B ve C tanecikleri için proton ve elekron sayısı
tabloda verilmiştir.
Buna göre tanecikler için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
10 Ne
3
T
1
D) 12Mg
C) 40
23.
Tanecik
Proton sayısı
Elektron sayısı
A
20
18
B
16
18
C
18
18
III
A)
B) 39
A) A ve B sırasıyla katyon ve anyondur.
B) C atomunun katman sayısı 2'dir.
C) Tüm taneciklerin elektron sayıları eşittir.
D) Çekirdek yükü en fazla olan A'dır.
Aynı elementin elektron sayısı aynı olan taneciklerde kimyasal özellik
aynı olur.
Cevap C
E) C nötr haldedir.
18C
ppp
2 8 8
3 katmanlıdır.
Cevap B
21. Rutherford atom modeli ile ilgili;
I. Atomun merkezinde, hacimce küçük, kütlece büyük bir
çekirdek vardır.
24. Xn iyonunda elektron sayısı nötr X atomunun elektron sa-
II. Atomda (+) ve (-) yükler dengelenmiştir.
III. Atomun çekirdeğindeki pozitif yüklerin sayısı, atomdan
atoma değişir.
A)Xn katyondur.
yargılarından hangileri doğrudur?
C) Xn iyonunda proton sayısı X atomundan fazladır.
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü doğrudur. Çünkü çekirdek çok küçük hacimde merkezde bulunur.
Ancak kütlelidir. Farklı atomlardaki + yük sayısı farklıdır. ancak tüm nötr
atomlarda + ve – yükler eşittir.
Cevap E
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
yısından daha azdır.
Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?
B) Xn iyonunun nötron sayısı X atomundan fazladır.
D) Xn iyonunda çekirdeğin çekim gücü daha azdır.
E) Kimyasal özellikleri Xn ve X te aynıdır.
Atom elektron verirse nötr X atomuna göre elektron sayısı azalır, katyon
olur. Ancak proton ve nötron sayısı değişmez. Kimyasal özellik iyon ve
nötr atomda farklıdır.
Cevap A
TARAMA
25. Atomun yapısı ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
28. Toplam tanecik sayısı 79 olan X3+ iyonunda proton
sayısı, nötron sayısından 4 eksik olduğuna göre, X'in
atom numarası kaçtır?
A) Proton ve nötron çekirdekte bulunur.
B) Proton ile elektronun yükleri eşit, işaretleri terstir.
C) Proton ile nötron arasında elektrostatik çekim vardır.
A) 56
B) 41
C) 30
D) 26
p=n–4⇒n=p+4
yük = p – e
+3=p–e⇒e=p–3
Toplam = p + n + e
79 = p + (p + 4) + (p – 3)
p = 26
D) Proton ile nötronun yaklaşık kütleleri eşittir.
E) Proton ile elektron arasında elektrostatik çekim vardır.
Nötronlar yüksüzdür. Bu nedenle protonla aralarında elektrostatik
çekim yoktur.
Cevap C
E) 23
Cevap D
29. Nötr bir atomun izotopu olan bir iyon için;
26. 16X2– iyonunun elektron dizilişi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) p p p p 2 8 6 2
B) p p p 2 8 8
D) p p p C) p p p p
2 8 8 1
I. Proton sayıları
II. Nötron sayıları
III. Elektron sayıları
IV. Kütle numaraları
niceliklerinden hangileri farklıdır?
A) I ve II
E) p p p 2 8 6
D) I, II ve III
2 8 8
C) III ve IV
E) II, III ve IV
İzotopların proton sayıları aynı, nötron sayıları farklıdır. İyonu olduğuna
göre elektron sayısı farklı olmalıdır. Kütle numarası farklıdır.
Cevap E
2 8 4
yük = p – e
–2 = 16 – e
e = 18
ppp
B) II ve III
Cevap B
27. Bir atomun pozitif yük sayısı 12, nötron sayısı ise atom
numarasından 3 fazladır.
Buna göre bu atomun kütle numarası nedir?
A) 15
B) 27
p = 12
n = p + 3 = 12 + 3 = 15
KN = p + n
= 12 + 15 = 27
C) 30
D) 24
E) 18
2
1
30. Döteryum p 1 D p ve hidrojen p 1 H p atomları için;
I. İzotop atomlardır.
II. Kimyasal özellikleri aynıdır.
III. Aynı elemente aittirler.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II
Cevap B
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olduğundan izotop atomlardır.
Her ikisi de hidrojene aittir.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
TARAMA
31. I. Elektronlar belirli enerji seviyelerinde bulunurlar.
34. X: 3 katmanlı son katmanda 1e– bulunur.
II. Atom bölünmez bir bütündür.
Y: 2 katmanlı ve 2. katman 8e– taşır.
III. Proton ve elektronlar birbiri içinde homojen olarak dağılmıştır.
Z: 2e– verirse 18 elektron taşır.
Verilen yargılardan hangileri Bohr atom teorisinde yer
alır?
Verilen bilgilere göre X, Y ve Z'nin proton sayıları hangi
seçenekte doğru verilmiştir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Atomun bölünemez olması Dalton modeline aittir.
Proton ve elektronların homojen dağılımı Thomson modeline aittir.
Cevap A
XY
Z
A)
1110
20
B)
11 10
18
C)
20
12
16
D)
18
8
20
E)
18
8
16
X:2–8–1
Y:2–8
Z : yük = p – e
+2 = p – 18
p = 20
Cevap A
32. Thomson atom modeli ile ilgili;
I. Nötr bir atomda negatif yükleri dengeleyen pozitif yükler vardır.
II. Pozitif yük içinde negatif yükler bulunur.
III. Atom bir küredir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
35. Aşağıdaki taneciklerden hangisinin elektron sayısı en
fazladır?
D) X–
E) I, II ve III
Thomson atom modeli için tümü doğrudur.
ile izotop olan elektron sayısı 18, ve proton
sayısı nötron sayısına eşit X atomu aşağıdakilerden
hangisidir?
A)
D)
B)
30 3–
X
15
31 3–
X
15
E)
C)
32 2+
X
16
32
X
16
KN = P + n = 15 + 15 = 30
P = n = 15 olur.
izotop olduğundan istenen atomda da 15 proton olmalıdır.
yük = p – e ⇒ 15 – 18 = –3
30 3–
X
15
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
E) X 2–
36. 16X2– ve 19Yn iyonlarının elektron sayıları eşittir.
Buna göre n sayısı nedir?
A)+2
B)+1
yük = p – e
y için –2 = 16 – e
e = 18
Cevap D
C) X 2+
Tümü aynı atom olduğundan elektron aldıkça elektron sayısı artar.
aldıkça yük (–a) olarak değişir. Yani –2, iki elektron aldığını ifade eder.
Cevap E
Cevap E
33. 31
P
15
32
X
15
B) X+
A) X
C) I ve II
C) 0
n = p –18
n = 19 – 18
n = +1
D) –1
E) –2
Cevap B
TARAMA
37. Atomun kütlesini oluşturan tanecik grubu aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) Proton-nötron
B) Proton-elektron
C) Elektron-nötron
D) Proton
E) Elektron
Atomun kütlesini proton ve nötron toplamı belirler.
40. Bohr atom modeline göre;
I. Yüksek enerjili bir elektronun 2. enerji düzeyine inmesi
ile dışarı ışıma yapılır.
II. Alt enerji düzeyindeki bir elektron, üst enerji düzeyine
geçerse uyarılma gerçekleşir.
III. Katmanlar faklı enerjilidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
Cevap A
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Bohr'a göre tüm katmanlar farklı enerjidedir ve katman sayısı arttıkça
enerji artar. Elektron üst enerjiye geçerken enerji alır ve uyarılır. Alt
enerji düzeyine inerken aynı enerjiyi dışarı ışıma ile yayar.
Cevap E
41. X3+ iyonu, Ym iyonundan 2 elektron aldığında elektriksel
yükleri eşit oluyor.
38. • X atomu 43
20 Ca ile izotondur.
• X atomu potasyum ile izotoptur.
•Xa
CI–
iyonu 17
Buna göre, Ym iyonunun yükü (m) kaçtır?
A) +1
ile izoelektroniktir.
Bilgilere göre X atomunun proton, nötron ve a değeri
için hangisi doğrudur?
Proton
Nötron
a
B) +2
C) –1D) –2
Atom elektron alırsa – yüklü, verirse + yüklü olur.
X3+
2e–
Ym
X : +3 – 2 = +1 Y : m + 2
+1 = m + 2
m = –1
42. Aşağıdaki elementlerden hangisinde katman sayısı en
2020 +1
B)
19 20
+1
fazla, son katmandaki elektron sayısı en azdır?
C)
19
23
+1
A) 20Ca
D)
43
23
–1
E)
20
23
–1
39. Rutherford atom modeli ile ilgili;
Ca : 2 – 8 – 8 – 2
K : 2 – 8 – 8 – 1
Ar : 2 – 8 – 8
Na: 2 – 8 – 1
Ne: 2 – 8
C) 18Ar
E) 10Ne
Katman Sayısı
4
4
3
3
2
Son Katmandaki
Elektron Sayısı
2
1
8
1
8
Cevap B
43. 9X– ve 13Y3+ iyonları aynı sayıda elektron içermektedir.
I. Atomun merkezinde, hacimce çok küçük, kütlece büyük bir çekirdek vardır.
II. Atomda (+) yüklü tanecikler çekirdeğin etrafında yer
alır.
III. Atomun büyük bir kısmı boşluklu yapıdadır.
yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III
B) 19K
D) 11Na
Ametaller bileşiklerinde hem pozitif hem negatif değerlik alabilirler.
X ametaldir. Soy gazlar bileşik oluşturamazlar. Z soy gazdır. Y metal
olduğundan molekül oluşturamazlar.
Cevap C
B) I ve II
Cevap C
A)
A) Yalnız I
E) –3
C) I ve III
E) I, II ve III
(+) yükler çekirdekte iken negatif yüklü tanecikler çekirdek etrafında yer
alır. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.
Cevap C
Buna göre;
I. X ve Y atomlarının katman sayıları eşittir.
II. Y metaldir.
III. Her iki iyon da 10 elektron taşır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
9X : 2 – 7 iki katman (ametal)
13Y : 2 – 8 – 3 üç katman (metal)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
7
TARAMA
44. 40X2+,
45Y3+, 37Z–
iyonlarının elektron dizilişleri 2 – 8 – 8
şeklindedir.
46. 1 tane XO43– iyonunda toplam 50 tane elektron vardır.
A) Nötron sayıları Z = X < Y'dir.
Buna göre, X element atomunun temel haldeki elektron dağılımı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (8O)
B) Y'nin çekirdek yükü 21'dir.
A) 2 – 4
Buna göre aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
C) Atom numaraları Y > X > Z'dir.
B) 2 – 8 – 5
D) 2 – 8 – 2
D) İyon çapları eşittir.
C) 2 –6
E) 2 – 8 – 3
1 tane x + 4 tane O + 3e– alındı = 50 e–
x + 4 . 8 + 3 = 50
x = 15
E) X, 4 katmanlıdır.
Elektron sayıları = 2 + 8 + 8 = 18 dir.
Yük = p – e
KN = P + n
X için +2 = p – 18 ⇒ PX = 20, 40 = 20 + n
n = 20
Y için +3 = P – 18 ⇒ PY = 21, 45 = 21 + n
n = 24
Z için –1 = P – 18 ⇒ PZ = 17, 37 = 17 + n
n = 20
Çekirdek yükü proton sayısıdır. Çekirdek yük = P olduğundan Y > X > Z
dir.
pppp
20X
2 8 8 2 4 katmanlıdır.
iyon çapları eşit değildir.
15X
ppp
2 8 5
Cevap B
Cevap D
45.
Tanecik
Atom
Numarası
Nötron
Sayısı
Elektron
Sayısı
X
11
12
10
47. 31 P3– ,
Y
17
18
18
Z
16
16
18
Tabloda verilen X, Y ve Z tanecikleri için,
yargılarından hangileri doğrudur?
I. X atomunun elektron dağılımı 2 - 8 - 1'dir.
II. X katyon, Y ve Z anyondur.
III. Kütle numaralarına göre: Y > Z > X'tir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
11X : 2 – 8 – 1
17Y : 2 – 8 – 7
16Z : 2 – 8 – 6
C) I ve III
E) I, II ve III
yük = p – e
_______________
yük= 11 – 10 = +1 (katyon)
yük = 17 – 18 = –1 (anyon)
yük = 16 – 18 = –2 (anyon)
14 3– , 24
N
Mg2 +
7
12
Buna göre verilen tanecikler arasında;
I. Elektron sayılarına göre;
P3– > Mg2+ = N3–
II. Nötron sayılarına göre
Mg2+ > P3– > N3–
III. Proton sayısına göre;
P3– >
Mg2+ > N3–
ilişkilerinden hangileri doğru verilmiştir?
A) Yalnız II
KN = P + n
_______________
KN = 11 + 12 = 23
KN = 17 + 18 = 35
KN = 16 + 16 = 32
Cevap E
iyonları verilmiştir.
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
yük = p – e
_______________
P için : –3 = 15 – e, e = 18
N için : –3 = 7 – e, e = 10
Mg için : +2 = 12 – e, e = 10
KN = P + n
_______________
31 = 15 + n, n = 16
14 = 7 + n, n = 7
24 = 12 + n, n = 12
Cevap C
25. C 26. B 27. B 28.D 29. E 30. E 31. A 32. E 33. D 34. A 35. E 36. B 37. A 38. C 39. C 40. E 41. C 42. B 43. D 44. D 45. E 46.B 47.C
1. A 2. D 3. A 4. B 5. C 6. D 7. D 8. B 9. A 10. C 11. C 12. B 13. D 14.A 15.C 16. B 17.C 18. B 19. C 20. C 21. E 22. B 23. B 24. A
8
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
15
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
11
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Periyodik Sistem
Elementlerin Sınıflandırılması
Kazanım:
periyodik sistemdeki yerlerine göre sınıflandırır.
Kazanım: "Elementleri
???
hhPERİYODİK SİSTEM
hh Elementlerin çoğu (yaklaşık dörtte üçü) metaldir.
hh Metaller genellikle periyodik sistemin sol ve orta kısmında
bulunur.
Elementlerin Sınıflandırılması
hh Periyodik sistemde bir grupta bulunan elementler genellikle
birbirine benzer özellikler gösterirler.
hh Elementler özelliklerine göre dört ana gruba ayrılırlar.
hh Ametaller periyodik sistemin sağ üst kısmında bulunur.
hh Ametaller yaklaşık 11 tanedir.
hh Yarı metallerin sayısı çok azdır.
● Metaller
hh Yarı metaller yaklaşık 6 tanedir.
● Ametaller
hh Yarı metaller metallerle ametaller arasında yer alır.
● Yarı metaller
hh Yarı metaller B, Si, Ge, As, Sb, Te olarak belirtilebilir.
● Asal gazlar
Rf
Db
Sg
Bh
Hs
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Cn
113
Nh
114
Fl
115
Mc
116
Lv
117
Ts
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
118
Og
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Soy gazlar periyodik sistemin en sağındaki sütunda bulunur.
hh Cıva hariç oda koşullarında katıdırlar.
hh Soy gazlar periyodik sistemin 8A grubu, ya da IUPAC’a göre
18. grubunda bulunur.
hh Erime sıcaklıkları değişken olmakla birlikte genellikle yüksektir.
hh Soy gazlar grubunda 7 tane element bulunur.
Metaller
hh Metaller eski çağlardan beri keşfedilmiş ve kullanılmıştır.
Metal
E.N (ºC)
Cıva
-39
Galyum
30
Sodyum
98
kalay
232
hh Eski çağlarda savunma araçları yapılmış, süs eşyası yapımında
kullanılmış ya da kap kacak yapımında yararlanılmıştır.
Alüminyum
660
hh Altın (Au), bakır (Cu), gümüş (Ag), kalay (Sn), demir (Fe)
ve cıva (Hg) gibi metaller eski çağlardan beri bilinmektedir.
Altın
1063
Demir
1538
Krom
1860
hh Alüminyum, magnezyum, krom, nikel, mangan…… titan,
kobalt gibi metaller son yüzyıllarda keşfedilmiştir.
hh Sertlikleri değişken olmakla birlikte çok sert olanlar da vardır.
–– Sodyum bıçakla kesilebilirken, demir gibi sertte olabilir.
hh Kimyasal değişimler sırasında elektron veren elementler
metaldir.
hh Bir metalin elektron verme isteği arttıkça metalik aktifliği artar.
hh En aktif metaller periyodik sistemin 1A ve 2A grubunda bulunur.
hh B grubunun tümü metaldir.
hh Metaller genellikle son katmanında 1, 2, 3 gibi az sayıda
elektronlar bulundururlar.
Örnek 1:
Aşağıdaki elementlerin elektron dağılımlarını yazarak
metal olup olmadıklarını belirleyiniz.
NaCI, KF gibi.
Element
Elektron dağılımı
Grup
Sınıf
hh Son katmanlarında az sayıda bulunan elektronları kolayca
vererek kimyasal tepkimelerde pozitif (+) yüklü iyonlar oluştururlar.
13AI
2–8–3
3A
Metal
hh Kendilerine has kristal yapılarda bulunurlar.
19K
2–8–8–1
1A
Metal
3Li
2–1
1A
Metal
Ametaller
20Ca
2–8–8–2
2A
Metal
Cevap: AI: Metal, K: Metal, Li: Metal, Ca: Metal
Metallerin Özellikleri
hh Isı ve elektriği iletirler.
hh Yüzeylerine gelen ışığı yansıtırlar.
hh Kendilerine özgü parlaklıkları vardır.
hh Tel ve levha haline getirilir, işlenebilirler. Bu olaya haddeleme de denir.
2
hh Ametallerle tepkimelerinden tuz oluşturabilirler.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Kükürt gibi bazı ametaller eski çağlardan beri bilinmektedir.
hh Kükürt eski çağlarda meyve kurutulması sırasında kullanılan madde olmuştur.
hh Ametal atomlarının son katmanlarında dört ya da daha fazla
elektron bulunur.
hh Ametaller genel olarak oktet kuralına uyarken elektron alır
ya da elektron ortaklaşması yapmayı tercih eder.
hh Hidrojen kimyasal değişimlerde 2He ye benzeyerek dublet
yapısına ulaşmaya çalışan bir ametaldir.
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Ametallerin Özellikleri
Yarı Metaller
hh Isı ve elektriği iletemezler, yalıtkandırlar. (Grafit gibi ametaller hariç)
hh Genellikle kimyasal özellikleri bakımından ametallere, fiziksel özellik bakımından metallere benzer.
hh Yüzeyleri mattır genellikle şeffaf renktedirler. Ancak renkli
olanları da bulunur.
hh Altı tane yarı metal bulunur.
hh Flor ve klor yeşil, brom kırmızı, iyot menekşe renklidir. Kükürt
sarı renkte iken karbon siyah, beyaz gibi renklerde olabilir.
hh Oda koşullarında katı (kükürt, karbon, iyot, fosfor) sıvı
(brom) ve gaz (hidrojen, oksijen, azot, flor, klor) halde bulunabilirler.
hh Katı olan ametaller genellikle kırılgan yapıda bulunurlar.
(Elmas hariç)
hh Genel olarak dövülemez, şekil verilemez, tel ve levha haline getirilemezler.
hh Metallerle ikili bileşiklerinde elektron alan olduklarından
negatif (-) yüklü iyonlar oluştururlar.
hh Kendi aralarında elektron ortaklaşması yaparlar.
hh Doğada genellikle moleküler yapıda bulunurlar.
hh Yarı metaller özellikle elektrik-elektronik devre ve sistemlerinde kullanılırlar.
hh Özellikle silisyum, metalik bir görünüme sahip iken ametaller gibi kırılgandır, elektriği ve ısıyı iyi iletmez. Si ve Ge
elementlerinin iletkenlikleri metal iletkenleri ve ametal yalıtkanları arasında değer alır. Bu nedenle elektrik devreleri,
bilgisayar çipleri ve LED lambalarda kullanılırlar.
Örnek 3:
Aşağıdaki elementlerin elektron dağılımlarını yazarak
element sınıfını belirleyiniz.
Element
–– -N2, O2, H2, F2, CI2, Br2, I2 gibi iki atomlu (diatomik) moleküller halinde
–– O3, P4, S4, S8 gibi çok atomlu moleküller halinde
bulunabilirler.
hh Son katmanlarında genellikle 4, 5, 6, 7 sayıda elektronlar
bulundururlar.
hh 1H
özel durumdadır. 1A grubunda bulunur ama grup özelliklerini taşımaz. Hidrojen bir ametaltir.
Örnek 2:
Aşağıdaki elementlerin elektron dağılımlarını yazarak
ametal olup olmadıklarını belirleyiniz.
Element
Elektron dağılımı
Grup
Sınıf
17CI
2–8–7
7A
Ametal
1H
1
1A
Ametal
16S
2–8–6
6A
Ametal
7N
2–5
5A
Ametal
6C
2–4
4A
Ametal
Cevap: CI: Ametal, H: Ametal, S: Ametal, N: Ametal, C: Ametal
Öğretmen
Sorusu
hh Yarı metaller bor (B), silisyum (Si), germanyum (Ge), arsenik (As), antimon (Sb) ve tellür (Te) dür.
14Si
5B
Elektron dağılımı
Grup
Sınıf
2–8–4
4A
Yarı
metal
2–3
3A
Yarı
metal
Cevap: Si: Yarımetal, B: Yarımetal
Asal Gazlar
hh Oda koşullarında tümü gazdır.
hh Doğada birbirinden bağımsız tek atomlu yapıda bulunurlar.
hh Atomların en dış katmanlarında 8 elektron (Helyumda 2
elektron)bulundurduklarından oktet düzenlerini bozmaları
beklenmez. Bu nedenle elektron alışverişi yapma yatkınlıkları yoktur.
hh Ksenon dışındaki asal gazların bileşikleri henüz elde edilememiştir.
hh Tamamı şeffaf renktedir. Ancak dolduruldukları cam tüplere
yüksek voltaj uygulandığında asal gaz atomları uyarılır ve
renkli ışınlar yayarlar.
hh Her asal gaz kendine has ışıma rengi oluşturur.
Dünya üzerinde en bol bulunan metaller hangileridir?
Dünyadaki elementlerin kütlece % 8,1'i alüminyum iken % 5'i demirdir.
Kalsiyum sodyum potasyum ve magnezyum ise sırayla % 3,6, % 2,8, % 2,6
ve % 2,1'dir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Örnek 6:
Örnek 4:
X
Y
Aşağıdaki elementlerin elektron dağılımlarını yazarak,
element sınıfını belirtiniz.
Element
Elektron dağılımı
Grup
Sınıf
6C
2–4
4A
Ametal
14Si
2–8–4
4A
Yarı metal
2He
2
8A
Asal gaz
15P
2–8–5
5A
Ametal
18Ar
2–8–8
8A
Asal gaz
10Ne
2–8
8A
Asal gaz
3Li
2–1
1A
Metal
12Mg
2–8–2
2A
Metal
Cevap: C: Ametal, Si: Yarımetal, He: Asalgaz, P: Ametal, Ar: Asalgaz,
Ne: Asalgaz, Li: Metal, Mg: Metal
Örnek 5:
Z
T
Yukarıda katman elektron dağılımları verilen elementlerin sınıflarını belirleyiniz.
Cevap: X: Ametal, Y: Ametal, Z: Metal, T: Yarımetal
X
Y
Z
T
2 ‒ 6
2 ‒ 8 ‒ 5
2 ‒ 8 ‒ 1
2 ‒ 3
Ametal
Ametal
Metal
Yarı metal
Örnek 7:
Bir X atomunun proton sayısı 18'dir.
• Kendine özgü parlaklığı vardır.
I. Atomun katman elektron dağılımını çiziniz.
• İşlenebilirler.
II. Element sınıfını belirtiniz.
• 3 katmanı bulunur.
Verilen bilgilere göre elementin atom numarası aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Cevap: I, 2–8–8; II. soygaz
A) 3
B) 5
C) 12
D) 14
E) 17
Verilen bilgilere göre 3 katmanlı metaldir.
12X
Elektron dağılımı 2 ‒ 8 ‒ 8 olduğundan soy gazdır.
2
p p p olabilir.
8
2
Cevap C
Örnek Cevapları
7.C
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 1
1. Aşağıdaki taneciklerden hangisi oda koşullarında tek
atomlu gazdır?
A) 11X
X
B) 17 Y
D)14T
Soy gazlar tek atomlu gazlardır.
10Z
2
4.
T
C) 10Z
Z
E) 15V
Y
p p soy gazdır.
Cevap C
8
2.
24
Na atomu için,
11
III. Elektron dağılımı 2, 8, 1 şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
II. Y ve Z metaldir.
III. T ametaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap D
C) I ve II
E) I, II ve III
p p pMetaldir. Isı ve elektriği iletir.
8
D) II ve III
II. Isı ve elektriği iletir.
2
I. X ve Y metaldir.
X, hidrojendir ve ametaldir.
Y ve Z metal, T ametaldir.
11Na
A) Yalnız I
I. Üç katmanı bulunur.
A) Yalnız I
Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementler için,
Cevap E
1
5. Aşağıdaki özelliklerden hangisi periyodik sistemin 3.
periyot 1A grubunda bulunan bir element için yanlıştır?
A) Bileşik oluştururken daima 1 elektron verir.
B) Elektron vermeye yatkındır.
C) Atom numarası kendinden 1 fazla olan elementle bileşik oluşturabilir.
D) Isı ve elektriği iletir.
3. X elementli toplam 3 katmanlı olup son katmanda 3 elektron taşır.
I. Katmanlar
p p p
2
III. Atomik halde ısı ve elektriği iletir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
X p p p
3
p p p
8
1
Atom numarası 12 olan elementte metaldir. Bileşik yapamazlar.
Cevap C
şeklinde elektron taşır.
2 8 3
II. 3A grubundadır.
8
3. periyot 1A grubunda bulunan element metaldir.
11X
Buna göre,
2
E) Atom numarası 11 dir.
6. Aşağıdakilerden hangisi ametaldir?
A) 2He
C) I ve II
D) 10Ne
E) I, II ve III
3A grubundadır. Metaldir.
B) 13AI
He, Ne ve Ar soy gazdır. AI metaldir.
Cevap E
9F
2
C) 9F
E) 18Ar
p p ametaldir.
Cevap C
7
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 1
7. Periyodik sistemin 7A grubunda bulunan bir element
için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Halojenler grubundadır.
B) Son kalmanda 7e − taşır.
C) Elektron almaya yatkındır.
D) İşlenebilirler.
10. I. Kendi aralarında bileşik oluşturamazlar.
II. Bileşiklerinde daima pozitif değerlik alırlar.
III. Genellikle son katmanda 1, 2, 3 gibi elektron bulunduran elementlere ait sınıflardır.
Yukarıdaki bilgilerden hangileri metallere aittir?
A) Yalnız I
E) Soy gazlardan 1 eksik elektron taşırlar.
D) I ve III
7A grubu ametaldir ve halojenler olarak bilinir. İşlenemezler
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Metaller son katmanlarında az elektron taşır ve elektron vererek pozitif
değerlik alırlar. Tümü doğrudur.
Cevap E
Cevap D
11.
X
Y
8. Periyodik sistemin alkali metal grubu için aşağıdaki-
T
L
Z
lerden hangisi yanlıştır?
A) Son katmanda 1e − bulundurur.
B) Bileşiklerinde katyon oluşturur.
C) Elektron vermeye yatkındırlar.
D) Oda koşullarında katıdırlar.
E) Soy gaz kararlılığına ulaşmak için 1e − alırlar.
Alkali metaller 1A grubudur. Bileşiklerinde elektron verir ve katyon
oluştururlar. Soy gaza benzerken 1e‒ verirler.
Periyodik sistemde yerleri belirtilen elementler ile ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) X oda koşullarında moleküller halinde bulunur.
Cevap E
B) Y ve Z metaldir.
C) L oda koşullarında tek atomludur.
D) Y ve Z oda koşullarında katıdır.
E) T ve L oda koşullarında sıvıdır.
X ametaldir X2 halinde bulunur.
L soy gazdır tek atomlu bulunur.
T ve L gazdır.
III. Oda koşullarında sıvıdırlar.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
II. Si yarı metaldir.
III. Her ikisi de elektriği iyi iletir.
Yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
C) I ve II
E) II ve III
9F
2A grubu metalleridirler. oda koşullarında katıdırlar.
Cevap B
7. D
8. E
9. B
10. E
11. E
12. B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
6. C
6
B) Yalnız III
D) I ve III
2 ‒ 7 ametaldir.
14Si 2 ‒ 8 ‒ 4 yarı metal dir.
İkisi de elektriği iletmez.
5. C
II. Bileşiklerinde elektron vermeye yatkındırlar.
I. F ametaldir.
4. D
3. E
I. Tümü metaldir.
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap B
2. E
12. gF ve 14Si elementleri için
1. C
için,
Cevaplar
9. İlk periyot hariç diğer periyotlardaki tüm 2. elementler
Cevap E
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 2
1.
4. Ametaller için;
I. Kendi aralarında elektron ortaklaşması yaparlar.
II. Metallere göre sayıları azdır.
III. Tamamı A gruplarında bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Z
Y
X
A) Yalnız I
D) II ve III
Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve
Z elementlerinin elektron verme yatkınlıklarının büyükten küçüğe sıralanışı nasıldır?
A) x, y, z
B) x, Z, Y
D) y, x, z
B) I ve II C) I ve III
E) I, II ve III
B gruplarının tamamı metal olduğundan sadece A gruplarında bulunurlar. Yaklaşık 10 tanedir. Tümü doğrudur.
Cevap E
C) z, y, x
E) z, x, y
Metal aktiflikleri elektron verme isteklerini belirler.X >Y > Z'dir.
Cevap A
5.
I. Doğada atom halinde bulunabilirler.
A) Tüm periyotlarda bulunurlar.
II. Haddelenebilirler.
B) Tamamı gazdır.
III. Isı ve elektriği iletirler
C) Doğada tek atomlu bulunurlar.
D) Hiçbiri bileşik oluşturamaz.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri metaller için doğrudur?
E) Helyum hariç son katmanda 8 elektron taşırlar.
A) Yalnız I
2. Aşağıdakilerden hangisi soy gazlar için yanlıştır?
Ksenon soy gazının bileşikleri oluşturulabilmiştir.
B) I ve II D) II ve III
Cevap D
Tümü metaller için doğrudur.
C) I ve III
E) I, II ve III
3. gF, 17CI, 35Br atomları için aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
6.
Cevap E
1
H
1
atomu ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Tamamı 7A grubunda bulunur.
A) 1A grubunda bulunur ama grup özelliklerini taşımaz.
B) Halojen olarak adlandırılırlar.
B) Oda koşullarında gazdır.
C) Tamamı oda koşullarında sıvıdır.
C) Doğada H2 molekülü olarak bulunur.
D) 1 elektron alarak soy gaz elektron düzenine geçerler.
D) Yapısında proton, nötron ve elektron taneciklerinin
hepsinden birer tane bulunur.
E) Dövülerek şekil verilemezler.
9F
2‒7
E) Ametaldir.
17CI 2 ‒ 8 ‒ 7
35Br 2 ‒ 8 ‒ 18
‒7
Tümü halojendir, 7A grubunda bulunur.
F2 ve CI2 gaz, Br2 sıvıdır. Cevap C
1
H atomunda nötron bulunmaz.
1
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 2
7. 2A grubu elementleri olarak adlandırılan elementlere
ilişkin;
II. İşlenebilirler.
III. Bileşikllerinde pozitif değerliğe sahip olabilirler.
yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve III
A) 2He
D) 11Na
20Ca
E) I, II ve III
Tümü 2A grubu metalleri olan elementler için doğrudur.
8 2
Elektron dizilimi
Mg
2–8–2
P
2–8–5
CI
2–8–7
Yukarıda bazı atomlara ait elektron dizilimlerine göre,
I. Tümü aynı periyottadır.
II. Atom numarası en büyük olan CI dir.
III. Hem P hem de CI ametaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Z ve T ametaldir.
12Mg = 2A grubu 3. periyottadır.
15P = 5A grubu 3. periyottadır.
17CI = 7A grubu 3. periyottadır.
D) V yarı metaldir.
E) Y oda koşullarında katıdır.
Cevap C
12.
27
13
9.
• Bir atom periyodik sistemin 3. periyottaki 15. grup elementidir.
• Aynı atomda nötron sayısı 16'dır.
Yukarıdaki bilgilere göre atomun gösterimi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
31
30
31
A) X
B) X C) X
15
15
16
I. Negatif yüklü tanecik sayısı 13'tür.
II. Yüksüz tanecik sayısı 14'tür.
III. Metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
31
X
14
A) Yalnız I
8. C
9. A
10.C
11.E
12.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
7. E
31
X
15
C) I ve II
E) I, II ve III
KN = P + n
27 = 13 + n
n = 14 (Yüksüz tanecik nötrondur)
5
B) Yalnız II D) I ve III
elementi 3. periyot 15. grup (5A) bulunur.
KN = P + n
= 15 + 16 = 31
Cevap E
6. D
8
E) I, II ve III
Verilen gösterime göre;
2
p p p
5. E
2
E)
C) I ve II
Al
8
3. Periyot 3A grubu matelidir.
3
Cevap E
4. E
30
X
16
B) Yalnız II D) I ve III
C) T'nin atom numarası en yakın soy gazdan 1 fazladır.
T nin atom numarası en yakın soy gazdan 1 eksiktir.
Cevap C
A) X ve Y metaldir
X p p p
Element
Z
Periyodik sistemde belirtilen elementler için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
8
8
V
D)
E) 17CI
p p p p
11.
T
2
Cevap E
8.
Y
C) 20Ca
Son katmanda 2 elektron bulunuyorsa 2A grubundadır.
C) Yalnız III
X
B) 13Al 3. C
B) I ve II Yukarıdaki bilgileri taşıyan element hangi seçenekte
bulunabilir?
2. D
• Periyodik sistemin 4. sırasında bulunur.
1. A
I. Tümü metaldir.
Cevaplar
A) Yalnız I
10. • Son katmanda 2 elektron bulunur.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
12
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM
Periyodik Sistem
Periyodik Özelliklerin Değişimi
Kazanım:
özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar.
Kazanım: "Periyodik
???
hhPERİYODİK SİSTEM
Periyodik Özelliklerin Değişimi
Atom yarıçapı
Atom yarıçapı
hh Atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgilisi elektronegatiflik, değerlik elektron sayısı gibi değişimlerin periyot
ya da gruplardaki değişimleri azalır, artar, değişmez olarak
incelenecektir.
Atom çapı
ametal
1. Atom Yarıçapı
Atom çapı
metal
hh Atom küre olarak düşünülmüştür.
hh Kürenin çapı atom çapı olarak alınır.
hh Atomların çapı bağ yaptıklarında, elektron ve çekirdek etkileşimleriyle değişir.
hh Kürenin sınırları kesin belirlenemeyeceğinden dolaylı yoldan ölçülür.
hh Aynı elementin birbirine temas eden bağlı iki atomunun
çekirdekleri arasındaki mesafeye atom çapı, bu mesafenin
yarısına atom yarıçapı denir.
hh Atom yarıçapı;
hh Bir grupta;
● yukardan aşağı doğru inildikçe katman (enerji düzeyi)
sayısı artar.
● yukarıdan aşağı doğru inildikçe atom çapı artar.
● ↓ ok yönünde atom çapı artar.
hh Bir periyotta;
hh Metallerde, kristal yapıyı oluşturan atomlar arasındaki
uzaklık ile,
● soldan sağa doğru gidildikçe enerji düzeyi (katman)
sayısı değişmez.
hh Ametallerde, moleküler yapıyı oluşturan atomlar arasındaki
uzaklık ile,
● soldan sağa doğru gidildikçe çekirdekteki pozitif yük
sayısı artar.
hh Soy gazlarda ise doğada tek atomlu elementler olup kimyasal bağ oluşturamayacağından farklı yöntemlerle
● soldan sağa doğru gidildikçe artan pozitif yükler en
yüksek enerji düzeyindeki elektronları daha çok kendine doğru çeker.
hesaplanır.
● soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı genellikle
küçülür.
Ametal molekülü
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Değerlik elektronları kolay kopartılır. Böylece bir atomun A
grubundaki grup numarası bilinebilir.
Not
azalır
Örnek 2:
)
Atom çapındaki değişim
kardan adam modeline
benzetilebilir.
Aşağıda ilk dört iyonlaşma enerjisi verilen atomların
grup numaralarını belirleyiniz.
artar
Element
Örnek 1:
11Na, 17CI
ve
nedir?
11Na
2
19K
atomları arasındaki atom çapı ilişkisi
1. İE
2. İE
3. İE
4. İE
Grup No
X
900
Y
400
1900
9000
16000
2A
5000
11000
–
1A
Z
500
1400
3000
17000
3A
T
350
4500
9000
18000
1A
Cevap: X: 2A, Y: 1A, Z: 3A, T: 1A
p p p
8
17CI
1
2
p p p
8
7
Cevap: K > Na > CI
19K
2
p p p p
8
8
1
K atomunun katman sayısı en fazla olduğundan çapı en büyüktür. Na ve CI
atomlarının katman sayısı aynı ise proton sayısı büyük olanın çapı küçük olur.
O halde K>Na>CI olmalıdır.
Ani artışlar belirlenirse
X → 2 ve 3
Y → 1 ve 2
aralıkları saptanır.
Z → 3 ve 4
T → 1 ve 2
hh Genellikle atom çapı ile iyonlaşma enerjisi ters orantılıdır.
Çap arttıkça elektron çekirdekten uzaklaştığından koparmak için gereken enerji azalır.
hh Bir grupta
2. İyonlaşma Enerjisi
hh Gaz halindeki bir atomun en son katmanından 1 elektron
koparmak için gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir.
hh X + E1 → X+ + 1 e−
tepkimesinde E1, 1. iyonlaşma enerjisidir. Çünkü atomun nötr
halinden 1. elektronu koparılacaktır.
hh Atomdan birinciden sonra koparılacak elektronlar sırasıyla
2., 3.,... iyonlaşma enerjisi isimlerini alır.
hh İyonlaşma enerjisi kj/mol cinsinden hesaplanır.
hh Bir tanecikten elektron koparıldığında, bundan sonraki elektronları koparmak için gereken enerji artar. Çünkü elektron
koparıldıkça kalan elektron başına düşen çekim kuvveti artacağından tanecik çapı küçülür. Böylece sonraki elektronlar
daha yüksek enerjiyle koparılır. İE1<İE2<İE3 … <İEn
● yukardan aşağı doğru inildikçe katman sayısı artar, atom
çapı artar, elektronlar çekirdekten uzaklaşır, yukardan
aşağı doğru inildikçe çekirdek tarafından daha zayıf çekilen
en dıştaki elektronlar daha az enerji ile koparılır.
● ↓ ok yönünde 1. iyonlaşma enerjisi azalır.
hh Bir periyotta
● soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı azalır ve en dıştaki
elektronlar çekirdek tarafından daha çok çekilir. soldan sağa
doğru gidildikçe genellikle 1. iyonlaşma enerjisi artar.
● → ok yönünde 1. iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
(istisnalar olduğu unutulmamalıdır)
hh Aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi iyonlaşma enerjilerinin
ani artış gösterdiği yerlerde değerlik elektron sayıları bitmiş
ve bir alt katmana geçilmiştir.
Not
Periyotlarda 1. iyonlaşma enerjisini etkileyen küresel simetri özelliği daha üst sınıflarda anlatılacaktır. Bu durum
istisnalara sebep olur.
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
Periyodik sistemde bazı elementlerin iyonlaşma enerjileri
Element
2
İE1 (kj/mol
İE2(kj/mol)
İE3 (kj/mol)
İE4 (kj/mol)
İE5 (kj/mol)
İE6 (kj/mol)
H
1312,1
He
2372,5
5250,7
Li
250,3
7298,5
11815,6
Be
899,5
1752,2
14849,5
21007,6
B
800,7
2427,2
3660,0
25027,0
32828,3
C
1086,5
2352,8
4620,7
6223,0
37832,4
47279,4
AI
577,6
1816,7
2744,8
11577,5
14831,0
18377,9
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Bir periyotta
İyonlaşma enerjisi (kj/mol)
He
Ne
2000
N
H
Be
1000
C
● soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi genellikle
artar.
F
Ar
O
P
Mg
B
● → ok yönünde elektron ilgisi artar.
18. grup
Cl
S
Not
Ca
2. grup
Al
Florun elektron ilgisinin en büyük olması beklenirken F
ve CI atomu için istisna durum vardır. CI atomunun elektron ilgisi F dan büyüktür.
K 1. grup
0
1
5
10
15
20
Atom numarası
Örnek 4:
12Mg, 10Ne, 2He
ve 8O atomlarının 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nedir?
11Na, 16S
ve
ilişki nedir?
2
8
p p
10Ne
2
2
p p 2He p
8
2
8O
2
p p
6
Katman sayısı arttıkça iyonlaşma enerjisi azalır. O halde He için en büyük
Mg için en küçüktür. O ve Ne atomu aynı periyotta ve sırasıyla 6A ile 8A
gruplarında bulunur. O halde 1. iyonlaşma enerjisi ilişkisi He > Ne > O > Mg
olmalıdır.
3. Elektron İlgisi
hh Gaz halindeki yüksüz bir atomun bir elektron kazanarak
negatif yüklü iyon haline geçmesi sırasındaki açığa çıkan
enerjiye elektron ilgisi denir.
hh Elektron ilgisi kj/mol birimi ile belirtilir.
hh X(g) + 1e– → X–(g) + Enerji
hh Elektron ilgisi bir atomun elektron alma eğiliminin bir
göstergesidir.
hh Ametallerin elektron ilgileri metallerden daha yüksektir.
hh Asal gazlara elektron eklenmesi için enerji verilmesi gerekir. Bu nedenle elektron ilgileri negatiftir.
hh Değişimler çok düzenli değildir, istisnalar çoktur.
hh Bir grupta
● yukardan aşağı doğru inildikte elektron ilgisi genellikle
azalır.
atomlarının elektron ilgisi arasındaki
Cevap: CI > S > Na
Cevap: He > Ne > O > Mg
12Mg p
17CI
11Na
2
16S
2
17CI
2
p p p
metal 1A
p p p
ametal 6A
8
1
8
6
8
7
p p p
ametal 7A
Soldan sağa doğru elektron ilgisi artar. Na ise metaldir. CI > S > Na'dır.
4. Elektronegatiflik
hh Bir molekül ya da bileşiği oluşturan bir atomun bağ yapan
elektronları kendine doğru çekme gücüne elektronegatiflik
denir.
hh Komşu atomun elektronlarını kendine doğru çekmesidir.
hh Elektronegatiflik bağıl bir ölçüdür. Flor atomunun elektronegatiflik değeri 4,0 kabul edilmiştir.
hh Periyodik sistemde elektronegatiflik değeri
–– en büyük olan F için 4,0
–– en küçük olan Fr için 0,7
kabul edilmiştir.
hh Ametallerin elektronegatiflikleri metallere göre yüksektir.
İyonlaşma enerjisi ölçülürken neden atomun gaz halde olması gerekir?
Gaz halde atomlar arası mesafe bulunduğundan birbirlerinin çekim
alanına girmezler. Böylece enerji sadece elektronun kendi atomuna ait
protonlarla olan çekimi için harcanır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
Öğretmen
Sorusu
Örnek 3:
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
hh Bir grupta,
–– yukarıdan aşağıya doğru inildikçe elektronegatiflik değeri
azalır.
–– ↓ ok yönünde elektronegatiflik değeri azalır.
hh Bir periyotta,
–– soldan sağa doğru gidildikçe elektronegatiflik değeri artar.
–– → ok yönünde elektronegatiflik değeri genellikle artar.
Örnek 5:
, 8O , 15P elemenlerinin elektronegatiflik değerleri
arasındaki ilişki nedir?
Örnek 6:
Aşağıdaki atomların değerlik elektron sayılarını belirtiniz.
Atom
Katman
dağılımı
13AI
2–8–3
Grup
Değerlik elektron
numarası
sayısı
3
3
6C
2–4
4
4
18Ar
2–8–8
8
8
2He
2
8
2
7N
2–5
5
5
19K
Cevap: O > P > K
19K
2
8O
2
15P
2
p p p p metal
8
p p
8
hh Bir elementin elektron verme eğilimi metalik özelliktir.
hh En aktif metal fransiyumdur.
ametal
hh Periyodik sistemde;
6
8
6. Metalik – Ametalik Özelliği
hh 1A grubundaki metaller en elektropozitif elementlerdir.
1
p p p
Cevap: AI: 3, C:4, Ar:8, He:2, N:5
● Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe metalik özellik azalır.
ametal
● Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe metalik özellik artar.
5
Atomların periyot sayısı arttıkça elektronegatiflik değeri azalır.
8O >15P >19K'dır.
5. Değerlik Elektron Sayısı
hh Bir elementin elektron alma eğilimi ametalik özelliktir.
hh 7A grubundaki halojenler periyotlarındaki en elektronegatif
elementlerdir.
hh En aktif ametal flordur.
hh Atomun son katmanında bulunan elektron sayısı genel olarak değerlik elektron sayısı olarak kabul edilir.
hh A grupları için genellikle daha düzenli bir değişme gösterir.
hh Periyodik sistemde
● Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe ametalik özellik artar.
● Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe ametalik özellik azalır.
Atom numarası artar
Proton sayısı artar
F
Elektron sayısı artar
Atom kütlesi artar
Atom çapı artar
Elektronegatiflik azalır
Elektron ilgisi azalır
İyonlaşma enerjisi azalır
Değerlik elektron sayısı değişmez
Metal özellik artar
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Fr
Atom numarası artar
Atom çapı azalır
Değerlik elektron sayısı artar
Proton sayısı artar
Elektronegatiflik artar
Ametal özellik artar
Elektron sayısı artar
Elektron ilgisi artar
Atom kütlesi artar
İyonlaşma enerjisi artar
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 1
1. 9X, 11Y ve 10Z tanecikleri için aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
A) Aynı periyotta bulunurlar.
B) Aynı grupta bulunurlar.
C) Değerlik elektron sayısı en küçük olan Y dir.
D) Atom hacimleri eşittir.
E) Birer elektron koparmak için gereken enerji eşittir.
değerlik e‒
9X p p
2 7
2. periyot
7A grubu
4. K + Enerji → K++1e−
denklemine göre,
I. K atomu 1 elektron verir.
II. Enerjinin adı 1. iyonlaşma enerjisidir.
III. Enerjinin büyüklüğü atomun elektron alma eğiliminin
ölçüsüdür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
7
B) Yalnız II
D) I ve III
11Y p p p
3. periyot
1A grubu
2 8 1
1
10Z p p
2 8
8
Enerji: 1. iyonaşma enerjsidir.
2. periyot
8A grubu
Cevap C
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap C
5. Aynı gupta bulunan üç elementten,
● çapı en büyük olan Y dir.
● Elektronegatifliği en büyük olan X dir.
2. Aşağıdakilerin hangisinden 1 elektron koparmak için
gereken enerji en büyüktür?
B) 12Y
A) 11X
D) 10T
C) 9Z −
Buna göre elementlerin grupta yukarıdan aşağı doğru
sıralaması hangi seçenekte doğru olabilir?
A) Y E) 8V
Atom çapı küçük olanın iyonlaşma enerjisi büyüktür.
11X 2 ‒ 8 ‒ 1
12Y
2‒8‒2
2‒8
8V
2‒6
C) X D) X E) Z
Z
X
Y
Z
X
X
Z
Z
Y
Y
Grupta aşağı doğru inerken
‒ elektronegatiflik azalır.
‒ çapı artar.
‒
9Z 2 ‒ 8
10T
B) Y Cevap D
Atom hacmi en küçük olan T'dir ve soy gaz olduğundan iyonlaşma
enerjisi büyüktür.
Cevap D
6. 5A
2. Periyot
6A
Y
7A
8A
Z
X
3. Periyot
3. Aşağıdakilerden hangisinin atom hacmi en büyüktür?
A) 11Na
B) 10Ne
D) 9F
Na 2 ‒ 8 ‒ 1
C) 13AI
E) 7N
T
Periyodik sistemdeki bir kesit yukarıdaki gibidir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Atom hacmi en büyük olan T dir.
Ne 2 ‒ 8
B) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y dir.
AI 2 ‒ 8 ‒ 3
C) Elektron ilgisi en büyük olan Z dir.
F
2‒7
D) Elektron alma isteği en büyük olan Z dir.
N
2‒5
E) Değerlik elektron sayısı en küçük olan Y dir.
Atom hacmi en büyük olan Na'dır.
Cevap A
1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan X tir. Çünkü çapı küçük ve soy
gazdır.
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 1
7. 9. Aynı grupta bulunan X, Y ve Z metalleri ile ilgili
● Atom çapı en küçük olan X'tir.
Z
Y
X
● Elektron verme eğilimi Z de en büyüktür.
Buna göre atomların gruptaki sıralaması hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) X Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Z elementleri için aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
B) X C) Y D) Z E) Y
Z
Y
Z
Y
X
Y
Z
X
X
Z
Bir grupta aşağı doğru inerken elekron verme isteği artar, atom hacmi
artar.
Cevap B
A) Elektron ilgisi en büyük olan Y dir.
B) X elektron vermeye eğilimlidir.
C) Z nin atom hacmi en küçüktür.
10.
D) Elektronegatifliği en büyük olan Z dir.
E) Katman sayısı X > Y > Z dir.
Z, soy gazdır, elektronegatifliğinden bahsedilmez.
Cevap D
I
Periyodik sistemde I ile belirtilen yönde aşağıdaki genellemelerden hangisi yanlıştır?
A) Atom hacmi artar.
B) İyonlaşma enerjisi azalır.
C) Atom numarası artar.
D) Elektron ilgisi artar.
8. Periyodik sistemin 3. periyodunda bulunan elementler için
E) Elektronegatiflik azalır.
aşağıdaki grafik verilmiştir.
İE(kj)
B
Cevap D
H
E
D
I yönünde elektron ilgisi azalır.
11.
G
F
I
C
A
Atom No
Buna göre, aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Atom hacmi en büyük olan A dir.
B) Değerlik elektron sayısı E>D dir.
Periyodik sistemde I ile belirtilen yönde aşağıdaki genellemelerden hangisi doğrudur?
C) Elektronegatifliği en büyük olan G dir.
A) Atom hacmi artar.
D) A, B, E ve H küresel simetriktir.
B) İyonlaşma enerjisi azalır.
E) İyonlaşma enerjisinin E > F olmasının nedeni atom
hacminin E de daha küçük olmasıdır.
C) Elektron ilgisi azalır.
İyonlaşma enerjisinin E > F olması E'nin küresel simetri özel durumundandır.
Cevap E
D) Değerlik elektron sayısı artar.
E) Elektronegatiflik azalır.
I yönünde atom hacmi azalır, iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi artar.
1. C
2. D
3. A
4. C
5. D
6. B 7. D
8. E 9. B 10. D
11. D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
6
Cevap D
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 2
1. 4.
T
X
T
Z
Z
Y
X
Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, Y, Z ve T elementleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Y
Periyodik sistemde yerleri belirtilen atomlar için aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Atom hacmi en büyük olan X tir.
A) Atom hacmi en küçük olan T dir.
B) Z soy gazdır.
B) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan T dir.
C) Y, toprak metaldir.
C) Metal özelliği en büyük olan T dir.
D) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan T dir.
D) Y ve Z halojendir.
E) T ametaldir.
E) Atom numarası en büyük olan Y dir.
Atom hacmi X > Y > T > Z dir. Z hem atom hacmi küçük hem de soy gaz
olduğundan 1. iyonlaşma enerjisi en küçük olandır. T hidrojen olduğundan ametaldir. Atom hacmi en küçüktür. İyonlaşma
enerjisi en büyüktür.
Cevap D
Cevap C
2. Periyodik sistemde bulunan X, Y ve Z metal /ametal atomları için
● Metal özelliği en fazla olan Z dir.
● Atom hacmi en büyük olan X dir.
● X ve Y aynı gruptadır.
bilgileri veriliyor.
Buna göre elementlerin periyodik sistemdeki yerleri
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Z
Y B)
X
Y Z
X D)
Z
C)
X
Z
X
Y
5.
E) Y
Y
Z
Iyonlaşma
enerjisi (kj)
Z
Y
X
X
`Soldan sağa doğru atom çapı azalırken aşağı doğru atom çapı artar.
Metal özelliğin fazla olması için Z'nin en solda olması gerekir.
Cevap A
3. I. Periyotta soldan sağa doğru iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
Atom No
Yukarıda 1. iyonlaşma enerjileri belirtilmiş 3. periyottaki bazı elementler için,
I. Üçü de ametaldir.
II. IUPAC’a göre 18 grup bulunur.
II. Y, 5A grubundadır.
III. Periyotta soldan sağa doğru elektron verme isteği genellikle azalır.
III. Atom hacmi en büyük olan X dir.
Yukarıdaki periyodik sisteme ait bilgilerden hangileri
doğrudur?
IV. Z, periyodun son elementidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II
D) I ve III
B) Yalnız III
C) I ve II
E) I, II ve III
Soldan sağa doğru metal özellik azalır, ametal özellik genellikle artar.
Cevap E
A) I ve II
B) II ve III
D) II, III ve IV
C) III ve IV
E) I, II III ve IV
X, metaldir (I yanlış) diğerleri doğrudur.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
7
ATOM VE PERİYODİK SİSTEM / Periyodik Sistem
Konu Testi - 2
6. Periyodik sistemle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
A) Aynı periyotta solda sağa doğru değerlik elektron sayısı artar.
9. 3. Periyotta bulunan X, Y, Z elementleri sırasıyla halojen,
alkali metal ve toprak metalidir.
Bu elementlerin atom çaplarının artış sırası nasıldır?
A) X, Y, Z
B) Aynı grupta bulunan elementlerin değerlik elektron sayıları genellikle aynıdır.
B) Z, Y, X
D) X, Z, Y
C) Y, Z, X
E) Y, X, Z
X: 7A Y: 1A Z: 3A grubunda bulunur.
Atom çapları soldan sağa doğru azalır.
Y > Z > X'tir. O halde X, Z, Y'dir.
C) Aynı periyotta soldan sağa doğru elektron verme isteği
genellikle azalır.
Cevap D
D) Alkali metallerden soy gazlara doğru gidildikçe elektron ilgisi genellikle azalır.
E) Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe elektron
verme isteği genellikle artar.
Soy gazlara doğru gidildikçe metal özellik azalır, ametal özellik artar. Bu
nedenle elektron ilgisi artar.
Cevap D
7.
Z
X
Buna göre,
Y
12X ve 15Y atomları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
I. X'in 1. iyonlaşma enerjisi Y'nin 1. iyonlaşma enerjisinden büyüktür.
II. Atom numarası en büyük olan Y'dir.
A) X atomunun çapı, Y atomunun çapından büyüktür.
III. Elektron ilgisi en büyük olan Z'dir.
B) İkisi de metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
C) Y'nin değerlik elektron sayısı X'den daha fazladır.
A) Yalnız II
D) İkisi de aynı periyottadır.
E) Elektron ilgisi Y > X'tir.
6A
10. Yandaki şekide periyodik sistemin bir
kesiti verilmiştir,
12X
2
p p p metal
8
15Y
2
2
B) Yalnız II
D) I ve III
p p p ametal
8
5
1. İyonlaşma enerjileri Z > X > Y dir.
Atom numaraları Y > X > Z dir.
Elektron ilgisi Z > Y > X tir.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Cevap E
Cevap B
11. 1. Iyonlaşma enerjisi (kj)
X
11X, 15Y
Z
I. Üçü de aynı periyottadır.
II. Değerlik elektron sayısı en fazla olan Z'dir.
III. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan X'tir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
p p p
11X
2 8 1
K
ve 17Z elemetleri ile ilgili;
Y
T
Atom Numarası
C) I ve II
E) I, II ve III
İyonlaşma enerjisinin atom numarasına bağlı grafiği yukarıda verilen X, Y, Z, T ve K elementleri için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) X'in periyot sayısı Y'den azdır.
B) Z toprak alkali metaldir.
Tümü 3. periyottadır.
Değerlik e sayısı Z > Y > X'tir.
C) Y'nin son katmanında 1e ‒ bulunur.
1. iyonlaşma enerjisi Z > Y > X'tir.
D) Y'nın değerlik elektron sayısı en büyüktür.
5
9. D
10.E
11.D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
8. C
8
Cevap C
7. B
7
6. D
8
5. D
p p p
E) Y ve T aynı periyottadır.
Y, Z, T ve K aynı periyotta sırasıyla 1A, 2A, 3A ve 4A elementleridir.
X bunlardan bir önceki periodun asal gazıdır.
Cevap D
4. C
8
3. E
2
p p p 2. A
17Z
2
1. D
15Y
Cevaplar
8.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
13
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Kimyasal Türler
Kazanım:
türleri açıklar. Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıflandırır.
Kazanım: "Kimyasal
???
hhKİMYASAL TÜRLER
Metal
Na, K, Mg, Ca, AI, Cu
hh Tüm maddeler tanecikli yapılardan oluşur.
Ametal
O, H, S, N, F
hh Maddelerin özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşları atomlar, iyonlar ve moleküllere kimyasal tür denir.
Soy gaz
He, Ne, Ar, Kr
Atom
hh Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük tanecik
atomdur.
hh Doğada çok az element atomik halde bulunur.
● He, Ne, Ar gibi asal gazlar
Molekül
hh Atomların birbiri ile ya da başka element atomları ile
etkileşmesi sonucu oluşan iki ya da daha çok atomlu kimyasal türlere molekül denir.
hh Aynı tür atomların etkileşmesi ile element molekülü oluşur.
● Fe, Hg, Au, Cu, Pt gibi metaller
hh H2, O2, F2, P4, S8 gibi türler element molekülüdür.
atomik yapıda bulunabilir.
hh F2, CI2, Br2, I2, H2 gibi moleküllere diatomik yapı denir.
Balon
H2 moleküler
yapı
He atomik
yapı
Hidrojen tüpü
hh Farklı tür atomların birbiri ile etkileşmesi ile bileşik molekülü oluşur.
hh H2O, NH3, HCI, CH4, CO2 gibi türler bileşik molekülüdür.
He ile doldurulmuş Balon
H2O moleküler
yapı
Au atomik
yapı
Külçe altın
hh Elementlerin çoğu kararsızlıklarını gidermek için birbirleri
ya da başka elementlerle etkileşerek atomik yapılarını kaybeder.
Su
Element Molekülü
H2, O2, N2, F2, CI2, Br2, I2, S4, S8, P4
Bileşik Molekülü
C6 H12O6, CO2, C2H5OH, H2S, HI
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
İyon
Örnek 2:
hh Taneciklerin elektron alarak veya elektron vererek oluşturduğu yüklü atom veya atom gruplarına iyon denir.
hh Elektron vererek oluşan pozitif yüklü iyona katyon denir.
I. CO2
II. OH‒
–– Na+, Mg2+, AI3+, gibi
III. CH4
–– NH+4 gibi
Yukarıdaki taneciklerin türleri hangi seçenekte doğru
belirtilmiştir?
iyonlar katyondur.
hh Elektron alarak oluşan negatif yüklü iyona anyon denir.
–– CI−, S2−, O2−, Br−, I−, H− gibi
3–
iyonlar anyondur.
Na+ CI–
CI– Na+ CI–
Na+
Na+ CI–
Kristal örgü
yapı
Katyon
K+, Ca2+, Fe2+, Zn2+
Anyon
F−, N3−, H−, CN−, SO24−, CIO−
Aşağıda verilen taneciklerden hangisinin türü yanlış
verilmiştir?
A) CO
B)
Kimyasal Türü
3
İyon
C) H2
Molekül
D) CO2
Molekül
E) Sn
İyon
Molekül
C) İyon
Molekül
Atom
D) Molekül
İyon
Atom
E) İyon
İyon
Molekül
hh Dörtten fazla elektronu olması durumunda oktete ulaşıncaya kadar noktalar ikişerli olacak şekilde yerleştirilir.
11Na
9F
Atom
CO2−iyon
Sn CO atomdur.
molekül türüne aittir.
Cevap A
2
p
He
p p p
Na
p p
F
2 8 1
2 7
10Ne
H2 ve CO2molekül
3
Cevap B
hh Noktalar element sembolünün dört tarafına teker teker yerleştirilir.
2He
Atom
SO2−,
Molekül
hh Sembol etrafındaki noktalar en dış katmandaki toplam elektron sayısı kadardır..
Örnek 1:
B) hh Son katmandaki elektronların (değerlik elektron sayısı)
element sembolü etrafında noktalar halinde gösterilmesine
Lewis elektron nokta yapısı denir.
Yemek tuzu
Tanecik
İyon
Lewis Yapısı
CI– Na+ CI–
III
I ve III serbest moleküller oluştururken, II iyondur.
Na+
Na+ CI– Na+ CI–
II Molekül
13AI
p p
Ne
p p p
AI
2 8
2 8 3
Kutuplardaki kuzey ışıkları nasıl oluşur?
Güneşteki şiddetli patlamalar sonucunda saçılan yüksek enerji yüklü
tanecikler Dünya'nın manyetik alanının etkisine girdiğinde kutuplara
doğru yönlenir. Yüksek enerjili bu tanecikler atmosferdeki kimyasal türlere
çarpar ve fazla enerji ışıma ile yayılır.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Öğretmen
Sorusu
2–
–– OH−, NO−3, CO 3 , PO 4 gibi
I
A) Atom
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
H●
Örnek 4:
He
●●
Ar
●●
9F
●●
Kr
●●
–
9F
●●
Xe
●●
●●
●●
●●
●●
I ●
●●
●●
●●
Br ●
●●
●●
●Ra●
●●
Te ●
●
●●
Fr●
●
●●
●Sn● ●Sb●
●
●
●●
Se ●
●
●●
CI ●
●●
F, F– ile P, P3– taneciklerinin katman dağılımları ve
Lewis yapılarını gösteriniz.
●●
●Ba●
●
●●
●
●Ga● ●Ge● ●As●
●
●
●●
S●
●
●●
Ne
●●
●●
Cs●
●●
●P●
●
●●
●Sr●
●
●Si●
●
●●
Rb●
●
●AI●
●●
F ●
●●
●●
●Ca●
●●
O●
●
●●
K●
●●
●N●
●
●●
●Mg●
●
●C●
●
●●
Na●
●
●B●
●●
●Be●
●●
Li●
15P
15
hh Lewis yapısı iyonlar için de kullanılır.
hh Bir element verdiği elektron sayısı kadar pozitif yük alırken
etrafından o kadar nokta azalır.
Li, Li+ ile Mg, Mg2+ taneciklerinin katman dağılımları ve
Lewis yapılarını gösteriniz.
3Li
p p
2 1
+
2
p p
F
q
2 8
p p
p
p p
p
2 8 5
2 8 8
P
q
12Mg
2+
●Li
p
p p
2 8 2
p
q
P
3–
Lewis yapısı moleküller içinde kullanılır.
Li+
H2 molekülü
H
H
I2 molekülü
I
I
O2 molekülü
O
O
N2 molekülü
N
N
HI molekülü
H
I
O
H2O molekülü
12Mg
–
q
F
hh Ametaller kararlı yapıya ulaşabilmek için birbirleriyle ya da
başka kimyasal türler ile elektron ortaklığı yapar.
Örnek 3:
3Li
P3–
p p
2 7
2 8
p
H H
N
NH3 molekülü
●Mg●
p
Mg2+
H H H
CO2 molekülü
O
C
O
HCN molekülü
H
C
N
H
CH3OH molekülü
hh Bir element aldığı elektron sayısı kadar negatif yük alırken
etrafına o kadar nokta eklenir.
C2H4 molekülü
H
C
O
H
H
H
C
C
H
H
H
=
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
Bağ Oluşumu
Örnek 5:
hh Kimyasal türler birbirine yaklaştıkça tanecikler arasındaki
çekim kuvveti artar, uzaklaştıkça tanecikler arasındaki çekim kuvveti azalır.
He
H
Be
Na
B
N
AI
P
F
K Ca
hh Komşu taneciklerdeki;
Ar
S
Br
–– proton-proton arasında ve elektron-elektron arasında
itme kuvvetleri varken
Xe
I
–– proton-elektron arasında çekme kuvvetleri vardır.
hh Çekme ve itme kuvvetleri arasındaki yarışta çekme kuvvetleri aşırı derecede büyük olursa güçlü etkileşimler oluşur.
Yukarıda yerleri gösterilen elementlerin Lewis nokta
yapılarını yerine yazınız.
hh Çekme ve itme kuvvetleri arasındaki yarışta farkın küçük
olması durumunda zayıf etkileşimler oluşur.
hh Güçlü etkileşimler kimyasal bağ adını alırken, zayıf etkileşimler fiziksel bağ adını alır.
Örnek 6:
hh Güçlü etkileşimler, atomlar arasında oluşur.
Yukarıda yerleri gösterilen elementlerin Lewis nokta
yapılarını yerine yazınız.
+
19K
4Be
5B
7N
16
K+
H2O
●Be●
CO2
N2
B
3–
–
S2
17CI
r
q
S
r
2–
Ne
2+
3+
13AI
N
CI
10Ne
12Mg
3–
q
hh Güçlü bağla gerçekleşen değişimde büyük enerji değişimleri gözlenir.
O H
H
O
C
hh Genellikle bu enerji değişimi 40 kj / mol'den büyüktür.
O
N
hh Güçlü etkileşimler genellikle kimyasal değişimlerden sorumludur.
Örneğin;
●H + H●
N
hh Zayıf etkileşimler genellikle moleküller arasında oluşur.
Br2
Br Br
hh Zayıf etkileşimler fiziksel değişimlerden sorumludur.
HCI
H CI
hh Zayıf etkileşimler genellikle 40 kj / mol'den daha az enerji
değişimleri ile gerçekleşir.
H2
H
NH3
Mg2+
C2H 2
AI3+
CH4
CH4
H
(g)
H C
Atomlar Arası Bağlar
F
C H
+
F – F
F
+ Enerji
H
H C H
H
Moleküller Arası Bağlar
• Hidrojen Bağı
İyon–dipol
• Kovalent Bağlar
• Van der Waals
Dipol–dipol
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
(s)
F – F
• İyonik Bağlar
• Metalik Bağlar
CH4
+ 8 kj
hh Türler arasında bağlar oluşurken dışarı enerji verilir. (Ekzotermik) Bağlar kırılırken enerji alır. (Endotermik)
H N H
H
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
4
H – H + 436 kj
Kuvvetleri
London
F
+ Enerji
+
F
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
Konu Testi - 1
1.
I. İyonik bağ
4.
I. Hg(s) + 259 kjmol‒1
II. Kovalent bağ
II. H2(s) + 9 kjmol‒1
III. İyon-dipol bağları
III. MgO(k) + 385kj
Verilenlerden hangileri güçlü etkileşimdir?
Yukarıda bazı taneciklerdeki bağların kırılması için gereken enerjiler gösterilmiştir.
Bu enerjilere bakılarak hangilerinde güçlü etkileşimlerin koptuğu söylenebilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
İyonik ve kovalent bağ güçlü etkileşimdir.
Cevap C
A) Yalnız I
Hg(g)
H2(g)
Mg(g)2+ + O2‒(g)
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
I. metalik bağlar
II. olay fiziksel olaydır zayıf bağlar kopar.
III. iyonik bağlar kopar her ikisi de güçlü bağlardır.
2. I. CI CI
II. Na+
III. He
Yukarıda verilen kimyasal türlerin sınıflandırılması,
aşağıda seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?
I
II
III
A) Atom
İyon
Molekül
B) Molekül
İyon
Atom
C) Atom
Atom
Molekül
D) Molekül
İyon
Molekül
E) Bileşik
Atom
İyon
I. CI2 molekül
II. Na+ iyon
III. He atom
Cevap D
5.
Kimyasal Türler
Sınıfı
I. CIO2
a) Molekül
II. NH+4
b) Katyon
III. NO3–
c) Anyon
Yukarıda verilen kimyasal türler ve sınıfları hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A) I. a
B) I. a
C) I. c
D) I. c
E) I. b
II.b
II. c
II. a
II. b
II. a
III. c
III. b
III. b
III. a
III. c
CIO2: Molekül
NH4+ : Katyon
NO3‒: Anyon
Cevap B
Cevap A
6. Aşağıda Lewis elektron nokta yapıları verilen kimyasal
türlerden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI)
A)
O
C
O B) H O H 3. Kimyasal bağlar ile ilgili;
H
C) CI C H
H
I. Güçlü bağlardır.
D)
II. Gerçekleşmeleri sırasındaki enerji değişimi büyüktür.
III. Atomlar arasında oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
H
H C
E) H
B) Yalnız II
C) I ve III
E) I, II ve III
Kimyasal bağlar atomlar arasında oluşan güçlü bağlardır. Değişimler ile
gerçekleşen enerji değişimi büyük olur.
Cevap E
17CI
H
C H
N H
H
p p
2 8
7
p
CI
CI atomların Lewis elektron nokta yapısı yazılmamıştır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap C
5
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
I
10. Aşağıdakilerden hangisinde kimyasal türün karşısın-
II
III
Ca
CO2
Na+
Mg
O2
SO42
AI
H2O
NH4+
7.
Konu Testi - 1
daki yazılan sınıfı doğudur?
‒
I
II
A) NH4
Molekül
İyon
B) Atom
Molekül
Atom
C) Molekül
İyon
Atom
D) Atom
İyon
Molekül
E) İyon
Molekül
Atom
Anyon
r
Br
– Katyon
C) N D) CI
A) Atom
I. Atom
II. Molekül
III. İyon olarak bulunmaktadır.
q
B
III
Sınıfı
+
Yukarıda verilen kimyasal türlerin atom, molekül ve
iyon olarak sınıflandırılması hangi seçenekte doğru
yapılmıştır?
Kimyasal tür
Atom
CI Anyon
E)NO2
Atom
NH4+, katyon
Br‒, anyon
CI2 ve NO2 moleküldür.N ise atomdur.
Cevap C
Cevap A
11. • İyonik bağ
8.
• Vander walls bağları
• Kovalent bağ
I
II
III
IV
V
• İyon-dipol bağları
CO2
H2
CO
Hg
Na+
• London kuvvetleri
Yukarıda verilen taneciklerden hangisi atomik haldedir?
Yukarıdaki bağlardan kaç tanesi güçlü etkileşim türlerindendir?
A) I
A) 1
B) II
C) III
D) IV
CO2, H2, CO moleküldür.
Na+ iyondur
Hg atomdur.
E) V
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
İyonik ve kovalent bağlar atomlar arasında bulunan güçlü etkileşimlerdir.
Cevap D
Cevap B
12.
8. D
9. D
10. C
11. B
12. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
HCO3–
Tabloda verilen kimyasal türler ve örneklemelerden
hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap D
7. A
6
İyon
A) Yalnız I
Tüm örnekler doğru türlere aittir.
6. C
N2, H2O, NH3 ve O3 moleküldür AI atomdur.
III.
5. A
E) NH3
Kr
4. D
D) AI
C) O3
Atom
3. E
B) H2O
II.
C) I ve II
E) I, II ve III
2. B
A) N2
C2H5OH
Cevap E
1. C
farklıdır?
Molekül
Cevaplar
9. Aşağıda verilenlerden hangisinin türü diğerlerinden
I.
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
1. Kimyasal Tür
4. Aşağıda Lewis yapısı verilen kimyasal türlerden hangi-
Örnek
si yanlıştır?
I. İyon
O2−,
II. Molekül
NaCI, KF
III. Atom
S, Ar
Yukarıda bazı kimyasal türler ve karşılarında örnekleri verilmiştir.
Verilen örneklemelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
Fe2+
B) Yalnız II
D) I ve III
NaCI ve KF iyonik bileşiktir.
Konu Testi - 2
(1H, 2He, 6C, 7N, 8O)
A) O
B) H
E) N
N
N
II. S8
III. CO
Yukarıdakilerden hangileri bileşik molekülüdür?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
NH4+ iyondur, S8 moleküldür.
CO bileşik molekülüdür.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Cevap C
3–
r
7N
I. NH4+
N H
H
D)q N
Cevap D
2.
O
C) He
C) I ve II
E) I, II ve III
C
p p
N
2 5
N şeklinde olmalıdır.
Cevap E
5.
I. Molekül a. Co
II. İyon
b. CO
III. Atom
c. CO32−
Yukarıdaki taneciklerin ve türlerin birbiriyle eşleşmesi
hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) I. a
B) I. b
C) I. b
D) I. a
E) I.c
II.b
II. c
II. a
II. c
II. a
III. c
III. a
III. c
III. b
III. b
I. b
II. c
III. a olarak eşleşir.
3.
I. İyonik bağ
II. Kovalent bağ
III. Hidrojen bağı
Yukarıdakilerden hangileri güçlü bağ sınıfındadır?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
Hidrojen bağı zayıf bağ sınıfına aittir.
İyonik ve kovalent bağ güçlü bağlardır.
6.
I. Bir atom kimyasal bağ yaparak hem kararlı hem de düşük enerjili hale gelir.
II. Bağın kırılması ısı alandır.
III. Ar(s) + 6,4 kjmol–1→ Ar(g) değişimi sırasında fiziksel
bağlar kırılır.
Verilen yargılardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) I, II ve III
D) I ve III
Cevap D
Cevap B
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
6, 4 < 40 kj olduğundan fiziksel bağ kırılır. Kırılırken ısı alır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
7
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Kimyasal Türler
Konu Testi - 2
7.
I. Güçlü etkileşimler
10. I. Ca2+
II. Zayıf etkileşimler
II. Br
Yukarıdaki bilgiye göre seçeneklerde verilen bağ türlerinden hangisi doğru sınıflandırılmıştır?
III. O
Yukarıda verilen kimyasal türlerin sınıflandırılması
aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru bulunur?
I
II
A) İyonik bağ
Hidrojen bağı
B) Kovalent bağ
Metal bağı
C) Metal bağı
İyonik bağ
D) Van der Waals bağı
London kuvvetleri
E) Hidrojen bağı
Kovalent bağ
Güçlü bağlar: İyonik, kovalent, metalik
Zayıf bağlar: Van der waals, Hidrojen
Cevap A
O
I
II
III
A) İyon
Atom
Molekül
B) Molekül
Atom
Atom
C) İyon
Atom
İyon
D) Atom
Molekül
İyon
E) Molekül
Atom
İyon
Ca2+ iyon, Br atom O
2
moleküldür.
Cevap A
8. Tanecik
Molekül
I.
NO2
+
II.
NO
+
III.
He
̶
IV.
N
–
V.
N2
–
11. Tanecik
Tabloda verilen tanecikler molekül ise (+) değilse (–) ile
işaretlenmiştir.
Buna göre, yapılan işaretlemelerden hangisi yanlıştır?
A) I
B) II
C) III
D) IV
NO2, NO, N2 moleküldür.
He ve N atomdur.
E) V
AIP
Molekül
CH4
Molekül
CO2–
3
Anyon
Tabloda bazı tanecikler türleri ile belirtilmiştir. Yazılan
türlerden hangisi hatalıdır?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
AIP iyonlardan oluşur.
Cevap C
12. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin Lewis nokta yapıları yanlıştır? (1H,6C, 7N, 8O, 9F)
CI2
İyon
B) Molekül
İyon
Atom
C) Molekül
İyon
Molekül
D) Molekül
İyon
İyon
E) Atom
Molekül
İyon
D)
F
E) H
F
C
O
H
H
C
H H H
Cevap C
7N
6. E
7. A
8. E
9. C
10.A
11.C
12. A
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) H
H
5. B
İyon
O
H H
2 – 5 olduğundan N şeklinde bağlanmalıdır.
4. E
A) Atom
B)
H H H
3. D
N
A)
2. C
CN ‒
NO ve CI2 molekül, CN‒ iyondur.
8
III.
1. D
Atom
Katyon
Cevap A
Cevaplar
NO
S
AI3+
V.
Yukarıda verilen maddelerin sınıflandırılması aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru verilmiştir?
I.
II.
IV.
Cevap E
9. NO, CN−, CI2
Molekül
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
14
TARAMA
1.
4. Periyodik cetvelde elementler artan ........................ göre
sıralanır.
Periyodik sistem
oluşur
bulundurur
A) Kütle numarasına
II
Periyot
Yukarıda verilen cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?
B) Atom numarasına
I
C) Elektron sayısına
Metal
III
IV
örnektir
örnektir
örnektir
V
oksijen
Bor
D) İyon yüküne
E) Nükleon sayısına
Atom numarasının artışına göre sıralanır.
Cevap B
Yukarıdaki kavram haritasında numaralandırılmış boşluklara seçeneklerdeki kavramlardan hangisi getirilemez?
A) Element
B) Grup
D) Ametal
C) Helyum
E) Yarımetal
I. Grup II. Element III. Ametal IV. Yarımetal
Cevap C
5.
I. Oda koşullarında katı halde bulunurlar.
II. Aynı tür atomlardan oluşurlar.
III. Doğada tek atomlu bulunurlar.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri metal, ametal ve soy
gazlar için ortaktır?
2. Metallerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Yalnız II
A) Son katmanlarında az sayıda elektron bulundururlar.
B) Yalnız III
D) II ve III
B) Elektron verme eğilimindedirler.
C) I ve II
E) I, II ve III
Soy gazlar gazdır. Tümü aynı cins atomlardan oluşur. Ametaller doğada
moleküler yapıda bulunur.
Cevap A
C) İşlenemezler.
D) Isı ve elektriği iletirler.
E) Ametallerle iyonik bağlı bileşik yaparlar.
Metaller işlenebilir, tel ve levha haline gelebilirler.
Cevap C
3.
I. Elementler atomik ya da molekül yapılı olabilirler.
II. Metaller ve soy gazlar atomik yapılı elementlerdir.
III. Ametaller molekül yapılı elementlerdir.
Yukarıdaki genellemelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
Tüm genellemeler doğrudur.
C) I ve III
6.
15X
atomu ile ilgili,
I. Son yörüngesinde 5 tane elektron bulunur.
II. 5A grubu elementidir.
III. 4. periyotta yer alır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) I, II ve III
Cevap E
D) II ve III
15X
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
2–8–5
3. periyottadır.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
TARAMA
Konu Testi - 1
7.
I. Mendeleyev
10. Periyodik cetvelin 2. satır 6. sütunundaki element ile
II. Thomson
III. Einstein
Yukarıdaki bilim insanlarının hangileri elementlerin sınıflandırılması ile ilgili çalışmaları ile tanınmaktadır?
ilgili;
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
I. Oda kuşullarında gaz haldedir.
II. Katı ve sıvı halde elektrik akımını iletir.
III. Değerlik elektron sayısı 6'dır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
E) II ve III
A) Yalnız II
Sadece Mendeleyev periyodik sistem üzerine çalışmıştır.
D) I ve III
Cevap A
8.
I. ............................. özellik elektron verme isteği ile artar.
II. Elektron alma isteği arttıkça ....................... özellik artar.
III. Katman sayısı arttıkça elektron ....................... isteği
artar.
IV. Ametaller bileşik oluştururken elektron .......................
eğilimi gösterirler.
Yukarıdaki cümlelerde bırakılan boşluklarda,
B) Yalnız III
C) I ve II
E) II ve III
2. periyot 6A grubu elementidir. Ametaldir ve atom numarası (2 – 6) = 8
dir. Oksijen atomudur. Elektriği iletmez.
Cevap A
11. Aynı grupta atom numarasının arttığı yöne doğru gidi-
a = verme
lirken aşağıdakilerden hangisinin artacağı kesindir?
b = alma
A) Erime ve kaynama noktası
c = metal
B) Değerlik elektronu sayısı
d = ametal
kelimelerin doğru eşleşmesi hangi seçenekte bulunmaktadır?
A) I. a
B) I. c
C) I. a
D) I. c
D) İyonlaşma enerjisi
E) Elektron ilgisi
E) I. d
II. b
II. d
II. c
II. d
II. c
III. c
III. a
III. d
III. b
III. b
IV. d
IV. b
IV. b
IV. a
IV. a
I. c
II. d
III. a
IV. b
C) Atom çapı
Grupta aşağı inerken atom çapı artar.
Cevap C
Cevap B
12. Aşağıda bazı kimyasal türler ve örnekler verilmiştir.
9.
I. Metaller genellikle son katmanlarında az sayıda elektron bulundururlar.
Hangi kimyasal tür için verilen örnek hatalıdır?
Kimyasal Tür
Örnek
II. Metaller elektron verme yatkınlığı gösterir.
III. Ametaller elektron alma eğilimlerinden dolayı genellikle
anyon oluştururlar.
B)
İyon
Na+
C)
Molekül
Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
C2H5OH
D) Atom
NO
A) Yalnız I
E)
İyon
NH4+
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
Atom, tek tür element içerir. NO müleküldür.
E) I, II ve III
Tümü doğrudur.
2
A) AtomNe
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
Cevap D
TARAMA
13. Periyodik sistem ile ilgili;
16. Atom numarası 10Ne soy gazından 3 fazla olan element
I. Değerlik elektron sayısı aynı olan atomlar aynı gruptadırlar.
için;
I. Toprak metalleridir.
II. Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe katman sayısı
artar.
II. Değerlik elektron sayısı 3'tür.
III. Katman sayısı 2'dir.
III. 1A grubundaki elementlerin iyonlaşma enerjisi aynı periyotta 8A grubundaki elementlerin iyonlaşma enerjilerinden küçüktür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
genellemelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
10 + 3 fazla = 13
10Ne
2–8–3
13X
3 katmanlıdır. Değerlik e sayısı 3 tür. Toprak metalidir.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Aynı gruptaki elementlerin değerlik elektron sayıları genellikle aynıdır.
Aşağı inildikçe katman sayısı artar.
Cevap E
Cevap C
17. Bir grupta bulunan elementler ve atom numaraları yandaki
şekilde gösterilmiştir.
12Mg
Bu elementler için;
14. Periyodik cetveldeki bazı gruplar ve bu grupların özel isim-
I. Toprak alkali metal 20Ca
grubuna aittirler.
Buna göre hangisinde grubun özel ismi doğru verilmiştir?
II. Son katmanlarındaki 2 elektronu verme eğilimindedirler.
A)8A Halojenler
III. Kalsiyumun elektron verme isteği magnezyumdan az
stronsiyumdan çoktur.
yargılarından hangileri doğrudur?
leri karşılarında belirtilmiştir.
B) 7A
Soy gazlar
C) 1A
Toprak Alkali Metaller
D) 2A
Alkali Metaller
E) 3A
Toprak Metaller
A) Yalnız I
D) I ve III
1A Alkali metaller
2A Toprak alkali metaller
3A Toprak metaller
7A Halojenler
8A Soy gazlar
C) I ve II
E) I, II ve III
12Mg 2 – 8 – 2 2A grubu, toprak alkali metaldirler.
2e– verirler. Grupta aşağı inerken metal özellik artar.
Cevap E
Cevap C
periyodik sistemin ilk elementidir.
18. ● Atom numarası en büyük olan X'tir.
● Y ve Z aynı gruptadır.
● Y'nin elektron verme eğilimi en büyüktür.
● X ve Y'nin katman sayıları eşittir.
Yukarıda X, Y ve Z atomları için bazı bilgiler verilmiştir.
Buna göre;
15. Atom numaraları ardışık olan X, Y, Z elementlerinden X
B) Yalnız II
38Sr
I. X hidrojendir.
II. Y asal gazdır.
III. Z metaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
Bu atomların periyodik sistemdeki görünümü hangi
seçenekteki gibi olabilir?
A)
X
Y
Z
B)
X
Z
Y
B) Yalnız II
C) X
Y
C) Yalnız III
E)
Z
Y
X
Z
E) I, II ve III
Periyodik sistemin ilk elementi hidrojendir. 1X, 2Y, 3Z tür.
hidrojen
1X = 1
soy gaz
2Y = 2
metal
3Z = 2 – 1
D)
X
Y
Z
Elektron verme eğilimi grupta aşağı inerken artar.
Z
Cevap E
Y
X şeklinde olmalıdır. Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
TARAMA
19. Temel halde elektron dağılımındaki son yörüngesinde
3 elektron bulunduran 3 katmanlı X elementi için;
22. Sadece çekirdek yükü ve nötron sayısı bilinen bir atom
için aşağıda verilenlerden hangisi bulunamaz?
I. 3. periyotta bulunur.
A) Grup numarası
II. Elektron alma eğilimi gösterir.
B) Kütle numarası
III. Oda koşullarında katı halde bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
13X
2
p p p
8
3
C) Periyot numarası
D) İyonlaşma enerjisi
E) Değerlik elektron sayısı
C) I ve II
Çekirdek yükü = Proton sayısı
İyonlaşma enerjisi hariç tümü bilinebilir.
E) I, II ve III
Metaldir. Elektron verme eğilimi gösterir. Katı haldedir.
Cevap D
20. Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inilirken aşağıdaki niceliklerden hangisi genellikle değişmez?
23. 19K, 17CI, 20Ca atomları için;
I. Atom hacmi en büyük olan atom K'dır.
II. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan CI'dir.
III. 1. iyonlaşma enerjisi K > Ca'dır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
A) Atom numarası
B) Ametalik özellik
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Elektronegatiflik
Bir gruptaki elementler genel olarak son katmanlarında aynı sayıda
elektron bulundurur.
Cevap D
Cevap C
24. Element
Y
Z
E) II ve III
Atom hacmi;
K > Ca > CI
1. iyonlaşma enerjisi;
CI > Ca > K dır.
E) Elektron ilgisi
X
C) I ve II
19K 2 – 8 – 8 – 1
17CI 2 – 8 – 7
20Ca 2 – 8 – 8 – 2
D) Dış yörüngedeki elektron sayısı
21. Cevap D
Periyot
Grup
X
3
6A
Y
4
1A
Z
2
7A
Yukarıdaki elementlerin elektron ilgileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Z > X > Y
B) X > Y > Z
C) Y > X > Z
Yukarıda belirtilen X, Y ve Z elementlerinin metalik
özellikleri hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
D) X > Z > Y
E) Z > Y > X
A) X > Y > Z
B) X > Z > Y
C) Z > Y > X
X 2
8
6
Elektron ilgisi;
Z > X > Y dir.
D) Z > X > Y
E)X = Y = Z
p p p
Y 2
Tümü metaldi ve grupta aşağı doğru inerken metalik özellik artar.
Cevap C
Z 2
p p p p
8
p p
7
8 1
• Ametallerde fazladır.
• Atom hacmi arttıkça azalır.
Cevap A
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
TARAMA
25. Günümüzde kullanılan periyodik tablonun oluşumunda en büyük katkısı olan ve periyodik yasayı ortaya
koyan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Newlands
B) Mendeleyev
D) Döbereiner
C) Moseley
E) Chancourtois
28. I. Bulundukları periyotta atom çapları en büyüktür.
II. Bulundukları periyotta iyonlaşma enerjileri en büyüktür.
III. Bileşiklerinde yalnız +2 değerlik alırlar.
IV. Atom numaraları soy gazlardan 1 eksiktir.
Yukarıdaki bilgiler değerlendirildiğinde periyodik cetvelde bulunan gruplardan hangisi için bilgi verilmemiştir?
A) 1A
Günümüzde kullanılan sistem Henry Moseley tarafından geliştirilmiştir.
Cevap C
B) 2A
C) 3A
D) 7A
E) 8A
I. 1A
II. 8A
III. 2A
IV. 7A
Cevap C
29. X: p p p p
2 8 18 2
p p p
Y:
26. Elementler günümüzde kullanılan periyodik tabloya
2 8 8
aşağıdaki özelliklerden hangisine göre dizilirler?
p p p
Z:
A) Kütle numarasına
2 8 2
B) Nötron sayısına
C) Proton sayısına
D) Nükleon sayısına
I. X'in proton sayısı 26'dır.
II. Y, doğada atomik halde bulunur.
III. Z, ısı ve elektriği iletir.
yargılarından hangileri doğrudur?
E) Fiziksel hallerine göre
Proton sayısına göre sistem hazırlanmıştır.
Cevap C
Elektron dağılımı verilen atomlar için;
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
X = 2 + 8 + 18 + 2 = 30 dur.
Y, soy gazdır ve atomik haldedir.
Z, metaldir, ısı ve elektriği iletir.
27. Atom numarası 20 olan element için,
I. Metaldir
II. Bileşiklerinde her zaman +2 değerini alır.
III. Periyodik sistemin 4. periyodunda bulunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) I ve II
D) II ve III
20X
2
30. Atom numaraları birbirini izleyen X, Y, Z ve K elementlerinden Z'nin elektron dağılımı 2 – 8'dir.
A) Yalnız II
C) I ve III
E) I, II ve III
III. Çapı en büyük olan K'dır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre;
I. X ve Y'nin grup numarası sırasıyla 6A ve 7A'dır.
II. Tüm elementler aynı periyottadır.
D) II ve III
10Z
8 2
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
: 2 – 8 ise 11
8X : 2 – 6 (6A)
2A grubunda metaldir.
4. periyotta (4 katmanlı) bulunur.
A) Yalnız I
p p p p
8
Cevap D
Cevap E
9Y
: 2 – 7 (7A)
K : 2 – 8 – 1 (1A)
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
TARAMA
31. 34. I. Alkali metaller son katmanlarında tek elektron bulundu-
1
rur.
2
Verilen periyodik sisteme göre;
I. Proton sayısı
II. Atom çapı
III. İyonlaşma enerjisi
niceliklerinden hangileri her iki yöne de giderken artar?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
II. Metaller bileşiklerinde elektron verme eğilimi gösterirler.
III. Na, K ve Li arasında elektron verme eğilimleri Li > Na > K
şeklindedir.
IV. Metaller doğada tek atomlu bulunurlar.
V. 1. periyotta metal bulunmaz.
Yukarıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Aynı grupta bulunan Li, Na ve K elementlerinde elektron verme eğilimi
K > Na > Li olmalıdır.
Cevap C
C) Yalnız III
E) II ve III
→ Proton sayısı artar.
↓ Proton sayısı artar atom çapı azalır.
Atom çapı artar
iyonlaşma enerjisi azalır. İyonlaşma enerjisi artar.
35.
H
Cevap A
Ne
Na
AI
32. Bir bilim insanı elementleri sınıflandırırken tablo hazırlamış
ve keşfedilmemiş elementlere ait boşluklar olması gerektiğini fark etmiştir.
Bu çalışmayı yapan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dimitri Mendeleyev
Periyodik cetvelde yerleri gösterilen elementlerle ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
B) Henry Moseley
A) AI'nin atom numarası 13'tür.
C) Glen Seaborg
B) Na ve H atomları 1A grubunda bulunur.
D)Einstein
C) Ne'nin atom numarası 10'dur.
E) John Dalton
Bu çalışma Dimitri Mendeleyev'e aittir.
Cevap A
33.( ) Henry Moseley, elementleri proton sayılarına göre düzenlemiştir.
( ) Periyodik sistemdeki son değişiklik Glean Seaborg tarafından gerçekleştirilmiştir.
( ) Periyodik sistemin altındaki iki sıra Dimitri Mendeleyev
tarafından eklenmiştir.
Yukarıdaki ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
sınıflandıran bir öğrenci hangi seçeneği işaretlerse
doğru olur?
A) D, D, D
D) D, Y, Y
B) D, D, Y
C) D, Y, D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
D) Atom çapı en büyük olan AI'dir.
E) H, ametaldir.
Aynı periyotta atom çapı 1A grubunda büyük olur. Çap Na > AI olmalıdır.
Cevap D
36. Aşağıdakilerden hangisi atom numarası bir asal gazdan 2 fazla olan grup için doğru değildir?
A) Elektron dağılımı 2 ile sonlanır.
B) 2A grubunda bulunur.
C) Alkali metal elementidirler.
D) Mg ve Ca bu grubun üyesidir.
E) Periyodik sistemin ilk periyodunda bulunmazlar.
E) Y, Y, D
I. İfade D
II. İfade D
III. İfade Y tır.
6
Asal gazlardan 2 fazla ise 2A grubu yani toprak alkali metaldir.
Cevap C
Cevap B
TARAMA
37. A grubu
39. Periyodik sistemde grup ve özel isimlerin eşleştirildiği
A grubu
W
R
B grubu
X
Y
aşağıdaki tabloda hangi eşleştirme doğrudur?
Yukarıdaki periyodik cetvelde bazı elementler sembollerle
gösterilmiştir.
X, Y, Z, R ve W ile verilen elementler için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Özel isim
Grup
A) Toprak metaller2A
Z
B) Geçiş metalleri
B
C) Toprak alkali
1A
D) Asal gazlar
7A
E)Halojenler
8A
Toprak metal
: 3A
Toprak alkali metal : 2A
Asal gazlar
: 8A
Halojenler
: 7A
Cevap B
A) Periyodik cetvelde 8 tane A grubu vardır.
B) Z metaldir.
C) X ve Y aynı gruptadır.
40. I. Kararsız atomlar kararlı yapıya ulaşabilmek için aynı ya
D) Y ve Z aynı periyottadır.
da farklı türlerle etkileşime girerler.
E) R bileşiklerinde W soygazına benzeyebilir.
R, ametaldir. Ancak elektron alır ve W soy gazına benzeyemez.
Cevap E
II. H, CI, O gibi türler atomdur.
III. Moleküller en az iki farklı tür atomdan meydana gelir.
Yukarıda verilen kimyasal türler ile ilgili yargılardan
hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I
38. X:
2
Y:
B) Yalnız II
D) I ve II
p
C) Yalnız III
E) I ve III
Aynı atomlarda molekül oluşturabilir. O2, H2 gibi.
Cevap D
p p p
2 8 7
Z:
p p p p
2 8 8 2
II. Z, 4. periyot 2A grubu elementidir.
41. I. Son katmanlarında bir elektronları vardır.
II. Hepsi metaldir.
III. Soy gazlardan 1 fazla elektronları vardır.
IV. Grubun yedi üyesi vardır.
V. Isı ve elektriği iletir.
III. Y, halojendir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Yukarıdaki bilgilerden kaç tanesi tüm 1A grubu elementleri için doğrudur?
A) 1
Elektron dağılımları yukarıda verilen X, Y, Z elementleri
ile ilgili;
I. X, 1. periyotta bulunur.
A) Yalnız I
D) II ve III
Tümü doğrudur.
B) I ve II
C) I ve III
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Hidrojen grupta bulunur ama ametaldir. Soy gazdan 1 eksik elektron içerir
elektriği iletmez.
Cevap B
E) I, II ve III
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
TARAMA
42.
44. X3+, Y–ve 2Z'nin elektron sayıları birbirine eşittir.
Element
Periyot
Grup
X
2
1A
Y
2
7A
Z
3
1A
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?
A) Y, alkali metaldir.
B) Z, toprak alkali metalidir.
Tabloda X, Y ve Z elementlerine ait grup ve periyotlar belirtilmiştir.
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
C) X'in atom numarası 5 dir.
D) X ile Z'nin yörünge sayıları aynıdır.
E) Y ısı ve elektriği iletir.
2Z
A) X ve Z elektron verme eğilimindedir.
B) Y, atom numarası 9 olan elementtir.
2
p
Y–
C) Y, bileşik oluştururken 1 elektron alma eğilimindedir.
D) X ve Z benzer özellikler gösterir.
2
ise proton sayısı 1 dir, hidrojen dir.
p
ise proton sayısı 1 dir, hidrojendir.
X3+ p
E) X'in elektron verme eğilimi Z'den büyüktür.
X ve Z aynı grupta bulunan metallerdir. ancak periyot sayısı çok olan Z nin
e– verme eğilimi daha büyüktür.
Cevap E
2
ise proton sayısı 5 dir.
Cevap C
45. • 3 elektron alırsa oktet kuralına uyar.
• Ametaldir.
• Temel halde üç katman içerir.
43.
A) 7NB) 14SiC) 15P
D) 16SE) 30Zn
X
U
Q
X
T
Z
p p p
2 8 5
3elektron alarak 8 olacaksa son katmanda 5e– bulunur.
Y
Verilen bilgilere uygun olan element aşağıdakilerden
hangisidir?
Cevap C
V
46.
Yukarıda bazı elementlerin yerleri belirtilmiştir.
Y
X
Buna göre; aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Y ve Z metaldir.
B) X, Q, T, V ametaldir.
Z
Yukarıda kesiti verilen periyodik cetvel ile ilgili;
C) U asal gazdır.
I. Değerlik elektron sayıları X < Y = Z'dir.
D) Elektron verme eğilimi en büyük olan Z'dir.
II. I. iyonlaşma enerjileri en büyük olan Y'dir.
III. Atom çapları Z > Y'dir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
E) Elektron alma eğilimi en büyük olan V'dir.
Bir grupta aşağı doğru inerken metal özellik artarken ametal özellik azalır.
Cevap E
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Periyot sayısı ve çapı en küçük olan Y olduğu için 1. iyonlaşma enerjisi de en
büyüktür. Cevap D
24. A 25. C 26. C 27. E 28. C 29. D 30. C 31. A 32. A 33. B 34. C 35. D 36. C 37. E 38. E 39.B 40. D 41. B 42. E 43. E 44. C 45.C 46.D
1. C 2. C 3. E 4. B 5. A
6. C 7. A
8. B 9. E 10. A 11. C 12. D 13. E 14. E 15. E 16. C 17. C 18. D 19. D 20. D 21. C 22. D 23. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
8
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
15
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Güçlü Etkileşimler
Kazanım:
Kazanım: İ"yonik
??? bağın oluşumunu iyonlar arasi etkileşimler ile ilişkilendirir. İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılmasını yapar.
hhGÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER
İyonik Bağlar 9P
hh Atomların soy gaz elektron dizilimine sahip olmasının yolu
değerlik elektronları sayısına bağlı olarak elektron vermeleri ya da elektron almalarıdır.
hh Atomlar elektron alışverişi ile yüklü taneciklere dönüşür.
hh Yüklü taneciklere iyon denir.
hh Elektron veren atomun proton sayısı elektron sayısından
fazla olduğu için pozitif yüklü iyon yani katyon oluşur.
hh Elektron alan atomun proton sayısı elektron sayısından az
olduğu için negatif yüklü iyon yani anyon oluşur.
9F
Nötr
9P
p p
2 7
p p
2 8
–
9F
q
F atomu
(9p, 9e)
F + 1e–
F–
F
–
r
anyonu
(9p, 10e–)
hh Yukardaki gibi oluşan zıt yüklü iyonlar birbirini çeker.
hh Zıt yüklü iyonların birbirini çekmesi ile oluşan güçlü etkileşime iyonik bağ denir.
11P
11P
İyonların Oluşumu
11Na
p p p
2 8 1
Nötr Na atomu
(11p, 11e)
Öğretmen
Sorusu
Na
11Na
+
p p
2 8
Nötr [Na]+ atomu
(11p, 10e)
hh Periyodik sistemdeki her metal farklı aktifliktedir.
hh Metallerin aktifliği elektron verme kolaylıkları ile
ölçüldüğünden 1A grubundaki metaller en aktif metalleri
oluşturur.
Na+ + 1e–
İyonik bağlı bileşikler %100 iyonik bağ karakteri taşır mı?
Bileşikteki elementler arasında elektronegatiflik farkı arttıkça iyonik bağ
karakteri artar. Ancak farkın 4 olma durumunda bağ %100 iyonik karakter
taşır. Ancak bu sağlanamadığı ve bileşikteki metal atomlarının birbirleri ile
etkileşmesi sonucu bağa kovalent özellik kazandırır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
hh Bileşik oluşurken oluşan iyonların yüklerine dokunmadan
değerleri, çapraz olarak taneciklerin altına yazılır.
Örnek 1:
19K
elementinin iyon oluşumunu gösteriniz.
19
X+a
19
Y–b
ve gösterim Xb Ya ile tamamlanır.
b
a
hh Bazı bileşikler yazıldıktan sonra sadeleştirme yapılabilir.
X2Y2 ya da sadeleştirilerek XY şeklinde gösterilebilir.
Örnek 3:
12X
19K
p p p p
2 8 8 1
19K
p p p
2 8 8
+
[K]+ Katyonu
+
K + 1e–
Nötr K atomu
●K
hh Metallerin değerlik elektron sayılarının az olması onların
elektron vermesini kolaylaştırır.
2+
ve 15Y3– arasında oluşacak bileşiği gösteriniz.
3–
X2 ve q Y r arasıda oluşacak bileşikte 2 ve 3 değerleri
çarpraz olarak aşağı indirilir.
Y3–
X2+
X Y şeklinde indirilir.
3 2
3
2
hh Periyodik sistemin daha çok sağ tarafında bulunan ametaller ise soy gaz dizilimine benzemek için elektron alırlar.
hh Periyodik sistemin 7A grubunda bulunan elementler 1 elektron alarak soy gaz dizilimine benzerken, 6A grubundaki
ametal atomlarının 2 elektron alması, 5A grubundaki ametal
atomlarının 3 elektron alması gerekir.
Örnek 2:
17CI atomunun
Cevap: X3Y2
Örnek 4:
12Mg
ve 8O atomları arasında oluşacak iyonik bileşiği
gösteriniz.
iyon oluşumunu gösteriniz
12P
17P
17CI
17P
p p p
2 8 7
CI
–
p p p
2 8 8
CI
r
17CI
q
Nötr CI atomu
2
12P
+
1e–
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
q
CI
r
–
–
anyonu
12Mg
p p p
2 8 2
●Mg●
●Mg●
12Mg
2+
p p
2 8
[Mg]2+
Mg2+ + 2e–
(2 e– vererek oktet kuralına uyar)
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
1 Kalsiyum katyonu ile 2 klor anyonu birleşirse elektriksel
nötrallik sağlanır.
8P
Lewis gösterimi yapılır;
8P
CI
Ca +
p p
2 6
8O
–
2
8O
q
O
+ 2e–
Mg
O
O
q
O
p p
2 8
q
O
–
[Ca]
q
2+
CI
–
r
–
CI
Ca
1
2
hh İyonik bileşikte iyonlar arasındaki çekim kuvvetleri tek bir
katyon ve tek bir anyonla sınırlı değildir.
2–
r
hh Her katyon etrafındaki birden fazla anyonu çekerken her
anyonda etrafındaki birden fazla katyonu çeker.
Cevap: MgO
Uyarı
r
İyonik Örgü Yapısı
r
2+
CI
2+
Bileşik formülü yazılır; CaCI2
e–
alarak
(2
oktet kuralına
uyar)
2–
qMgr
CI
Yükler çapraz indirilir;
2–
r
q
Bir iyonik bileşikteki katyonların ve anyonların değerliği
daima iyonik bileşiği yüksüz yapacak şekildedir.
hh Birbirini çeken anyon ve katyonlar sıkı bir şekilde istiflenerek kristal yapı oluşturur.
Uyarı
İyonik bileşikler moleküllerden oluşmaz. Tüm iyonik bileşikler iyonlardan oluşur.
Örnek 5:
CaCI2 bileşiğini Lewis sembolleri ile gösteriniz.
(20Ca, 17CI)
20Ca
p p p p
2 8 8 2
17CI
p p p
2 8 7
Na+
20p
CI–
NaCI'nin kristal yapısı
17p
hh Tuz kristalindeki iyonlar, tekrarlanan bir düzende katmanlar
oluşturacak şekilde düzenlenmiştir.
●Ca●
[Ca]2+ + 2e–
CI + 1e–
q
CI
r
–
hh Her katmanda zıt yüklü iyonlar yan yana bulunur.
hh Bir katmanda bulunan katyon diğer katmanda bulunan anyonla yan yana gelir.
hh Katmanların konumu değişmediği sürece zıt yüklü iyonlar
arasındaki çekim kuvveti iyonların hareketini kısıtlar.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
İyonik Bileşiklerin Özellikleri
hh Zıt yüklü iyonların etrafı suyun zıt yüklü uçları ile çevrilir.
hh Güçlü etkileşimlerden dolayı iyonik bağlı bileşiklerin erime
ve kaynama noktaları yüksektir.
Bileşik
Formül
Erime
noktası (ºC)
Kaynama
noktası (ºC)
Bazı iyonik bileşiklerin suda iyonlaşma denklemleri aşağıdaki
gibidir.
Ca2+ (suda) + 2CI– (suda)
CaCI2
(k)
Mg2+(suda) + 2NO3–(suda)
Mg(NO3)2
(k)
CaCO3
801
1465
(suda)
Kalsiyum iyodur
CaI2
784
1100
AI2(SO4)3
MgO
2826
3600
KNO3
Na+(suda) + OH– (suda)
NaCI
NaOH
–
Ca2+(suda) + CO32
(k)
Sodyum klorür
Magnezyum oksit
Na+(suda) + CI–(suda)
NaCI(k)
hh Tüm iyonlar arasında iyonik bağ bulundururlar.
(k)
(k)
(k)
–
2AI3+(suda) + 3SO42
(suda)
K+(suda) + NO3–(suda)
hh İyonik bileşikler erirken iyonlar arasındaki çekim kuvvetleri
yenilir ve iyonlar daha serbest hareket eder.
Örnek 6:
hh Erime ve kaynama noktalarının çok yüksek olması dolayısıyla iyonik bileşiklerin tümü oda koşullarında katıdır.
Aşağıda verilen tabloda gösterimin temsil ettiği katyon
ve anyon türleri ve sayılarını belirleyiniz.
hh İyonik bileşiklerde iyon çapı küçüldükçe iyonik bağ kuvveti artar.
hh Katı bir iyonik bileşikte iyonların konumu sabittir ve yalnızca
titreşim hareketi yapabilirler. Bu nedenle katı haldeki iyonik
bileşikler elektriği iletmez.
Bileşik
Katyon
Anyon
Ca3(PO4)2
Ca2+
PO43
hh Katı halde elektriği iletemeyen iyonik bileşikler sıvı haldeyken veya suda çözündüklerinde elektrik akımını iletirler.
hh İyonik bileşikler sert ve kırılgandır.
2 MgSO4
hh İyonik çekim kuvvetinin iyon hareketini kısıtlaması iyonik
bileşiklerin sert olmasını sağlar.
3 KNO3
hh İyonik katmanları hafifçe hareket ettirecek kadar kuvvet
uygulanırsa aynı yüklü iyonlar yan yana gelir. Aynı yükler
birbirini iteceğinden katmanlar birbirinden ayrılır.
hh Böylece iyonik bileşik yapısını bozar ve kırılır.
+
–
+
–
+
–
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
–
–
+
–
+
itme +
–
+
–
+
–
–
+
–
+
+
–
4 NaCI
Na+
2 BaCO3
Ba2+
–
CO 2
K+
NO3
2 (NH4)2S
NH +
4
CI
3
–
–
S2
3
2
2
2
4
4
2
2
3
3
4
2
Örnek 7:
Bileşik
Bıraktığı iyonlar
–
Ba(NO3)2
Ba2+, NO3
Yan yana gelen
aynı yükler birbirini
iter ve kristal yapı
kırılır.
CaF2
Ca2+, F
MgCO3
Mg2+, CO32 –
LiN O 3 Li + , NO –
3
Na2S
Na+, S2 –
K 2S O 4
K + , SO 2 –
4
itme
hh İyonik bileşikler suda çözündüğünde iyonlar daha serbest
hareket eder.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
–
İyonik Bileşiklerin Suda Çözünmesi
4
SO42
Anyon
sayısı
Aşağıdaki bileşiklerin suda çözünürken bırakacağı iyonları belirleyiniz.
+
Zıt yüklü iyonların Kuvvet
kristaldeki konumu uygulandığında
taneciklerin yeri
değişir.
Mg2+
–
Katyon
sayısı
–
–
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Anyon ve Sembolleri
Örnek 8:
Anyon Adı
Na2O bileşiğinin Lewis gösterimini yapınız. (11Na, 8O)
p p p
11Na
2 8 1
Na●
p p
2 6
8O
+
qNar
q
11
O
r
p p
2 8
2–
p p
2 8
8O
O
2–
Na+
+
qNar
+
+
qNar
q
2Na+
O
q
qNar
2–
2–
r
Örnek 9:
AIF3 bileşiğinin Lewis gösterimini yapınız.
p p p
AI
2 8 3
p p
2 7
9F
p p
2 8
3+
13AI
13AI
–
9F
F
p p
2 8
F
q
–
r
F
q
–
r
qAIr
q
r
–
3+
F
r
q
q
F
F
Hidrür
Sülfür
Florür
O2–
Oksit
Nitrür
Fosfür
Klorür
Bromür
P3–
I–
İyodür
Çok Atomlu
Anyon
Formülü
(Kök)
Anyonun Adı
OH–
Hidroksit
NO –
Nitrat
CIO–
Hipoklorit
HCO3–
Bikarbonat
–
AI3+ q F
r
–
r
Katyon Adı Sembolü
Değişken değerlikli
Katyon Adı
Sembolü
+1
Cıva (I)
Hg+
Lityum
Li+
Cıva (II)
Hg2+
Sodyum
Na+
Bakır (I)
Cu+
Potasyum
K+
Bakır (II)
Cu2+
Ag+
Demir (II)
Fe2+
Demir (III)
Fe3+
Berilyum
Be2+
Mangan (III)
Mn3+
Magnezyum
Mg2+
Mangan (IV)
Mn4+
Kalsiyum
Ca2+
Kurşun (II)
Pb2+
Çinko
Zn2+
Kurşun (IV)
Pb4+
Kalay (II)
Sn2+
Kalay (IV)
Sn4+
+3
Alüminyum
AI3+
Anyonun
Adı
4
Sülfat
3
Karbonat
CrO 2–
Kromat
4
Cr2O72–
C O 2–
CN–
Siyanür
MnO –
Permanganat
HSO4–
Bisülfat
2
Dikromat
Okzalat
4
PO 3–
Fosfat
4
NH4+
Amonyum
İyonik Bileşiklerde Sistematik Adlandırma
–
r
–
+2
Çok Atomlu
Anyon
Formülü
(Kök)
SO 2–
CO 2–
hh Formül belirtilirken pozitif ve negatif yükler toplamı eşit
olmalıdır. Bu nedenle katyon ve anyonun yükleri çapraz olarak
aşağıya indirilir.
Ca2+
CI–
2
1
Gümüş
Sembolü
S2–
Br–
4
F
Anyon Adı
N3–
3
3+
qAIr
q
F–
Sembolü
CI–
r
O
H–
1) formül iki atomlu ise; CaCI2
metal adı + ametal adı (katyon adı + anyon adı)
olarak adlandırılır. Katyon adı genellikle element adıyla aynı iken,
anyon adı element adına "ür" eki getirilerek adlandırılır.
CaCI2
Katyon (Ca2+)
Kalsiyum
Fe2O3
Anyon (CI–)
Klorür
Na2O
Katyon (Na+)
Sodyum
Fe3+
Demir (III)
O2–
Oksit
CuCI2
Anyon (O2–)
Oksit
Cu2+
Bakır (II)
CI–
Klorür
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Örnek 11:
Örnek 10:
Aşağıdaki bileşiklerin adlarını yazınız.
Aşağıdaki bileşiklerin adlarını yazınız.
CaCO3: Kalsiyum karbonat
MgF2: Magnezyum florür
K2S: Potasyum sülfür
Zn(OH)2: Çinko hidroksit
AICI3: Alüminyum klorür
Mg(NO3)2: Magnezyum nitrat
AgCI: Gümüş klorür
CaO: Kalsiyum oksit
KMnO4: Potasyum permanganat
MgO: Magnezyum oksit
Li2SO4: Lityum sülfat
K2O: Potasyum oksit
NaOH: Sodyum hidroksit
AI2O3: Alüminyum oksit
HgI: Cıva (I) iyodür
Ag2Cr2O7: Gümüş dikromat
PbO2: Kurşun (IV) oksit
AIPO4. Alüminyum fosfat
FeO: Demir (II) oksit
Fe(NO3)3: Demir (III) nitrat
Cu2O: Bakır (I) oksit
PbSO4: Kurşun (II) sülfat
2) Formül ikiden fazla atom içeriyorsa;
CuSO4: Bakır (II) sülfat
metal + kök adı
o
p
Katyon adı + anyon adı
Hg(OH)2: Cıva (II) hidroksit
olarak adlandırılır.
NaNO3
Katyon (Na+)
Sodyum
Örnek 12:
Fe(OH)3
Anyon (NO3–)
Nitrat
Katyon (Fe3+ )
Demir (III)
hh Bazen katyon bir kök olabilir.
Anyon (NO3–)
Nitrat
hh Bazen anyon tek atomlu olabilir.
Katyon (NH4
Amonyum
(NH4)2SO4: Amonyum sülfat
NH4OH: Amonyum hidroksit
(NH4)2CO3: Amonyum karbonat
(NH4)2S: Amonyum sülfür
NH4CI
+)
Aşağıdaki bileşiklerin adlarını yazınız.
(NH4)3PO4: Amonyum fosfat
NH4NO3
Katyon (NH4+)
Amonyum
OH–
Hidroksit
(NH4)3P: Amonyum fosfür
(CI–)
Anyon
Klorür
(NH4)Br: Amonyum bromür
(NH4)3N: Amonyum nitrür
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Konu Testi
1. İyonik bileşiklerde zıt yüklü iyonlar arasındaki çekim
4. Lewis elektron gösterimi AI ve P
I. Sertlik - yumuşaklık
II. Kaynama noktası
A) İyonik bileşiktir.
III. Bağın sağlamlığını
B) Bileşik alüminyum fosfat olarak adlandırır.
IV. Erime noktası
C) Alüminyum, bileşikte +3 iyon yüküne sahiptir.
özelliklerinden hangilerini etkiler?
E) Bileşiğin Lewis gösterimi AI3+q P
kuvveti;
A) I, II, III
B) II, III, IV
D) IV, III
6X
2T
p p
2 4
c) III, IV
2
p
K
p p p
2 8 3
15Z
p p p
2 8 5
p p p
2 8 1
B) Z ile K
D) K ile Y
C) T ile Z
T soy gazdır bağ yapmaz.
X ve Z ametaldir.
Y ve K metaldir.
Buna göre, metal ve ametal arasında elektron alışverişi olur.
5.
Cevap B
11Na ile 7N elementleri arasında oluşan bileşik ile ilgili
olarak;
I. Formülü Na3N’dır.
II. 11Na ve 7N bileşikte 10Ne nun elektron dizilimine benzemiştir.
III. Aralarında oluşan bileşiğin Lewis elektron nokta yapısı
qNa+r
3
q
N
r
3–
şeklindedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
Cevap B
11Na
2 – 8 – 1
Na
7N
2 – 5
N
(3e– alır)
q
6.
3. İyonik bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru
değildir?
A) Elektron alışverişi ile oluşur.
verirler.
C) Ametaller metallerle elektron ortaklığı oluşturur.
D) Darbe uygulandığında kırılırlar.
E) Oda koşullarında katı halde bulunurlar.
Metal e– verirken ametal e– alır. Böylece aralarında elektron alışverişi
yaparlar.
Cevap C
12Mg
r
N
C) I ve II
E) I, II ve III
(1e– verir)
3[Na]+
B) Bağ oluşurken metaller
şeklindedir.
E) Y ile T
e−
3–
Cevap E
Yukarıdaki elementlerden hangileri arasında elektron
alışverişi ile bağ oluşur?
A) X ile Z
r
Bileşik alüminyum fosfürdür.
E) I, II, III, IV
13Y
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
D) Bileşik 2 atomludur.
İyonlar arasındaki çekim kuvveti tümünü etkiler.
2.
şeklinde olan iki
element aralarında bir bileşik oluşturmaktadır.
3–
Cevap C
ile 16S arasında oluşan bileşik için;
I. Formülü: MgS'dir.
II. Lewis elektron nokta yapısı [Mg]2+ q S
III. Magnezyum sülfür olarak adlandırılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
(metal)
16S
(ametal)
Mg2+
q
S
r
2–
2–
'dir.
C) I ve II
E) I, II ve III
12Mg 2 – 8 – 2
2 – 8 – 6 r
MgS iyonik bileşiktir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
7
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
7. CaCI2 katısı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (20Ca, 17CI)
Konu Testi
10. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde iyonik bağ yoktur?
(3Li, 6C, 8O, 11Na, 13AI, 17CI, 20Ca)
A) İyonik bağlı bileşiktir.
A) AICl3
B) Suda moleküllerine ayrışarak çözünür.
D) CCI4
C) Erime noktası yüksektir.
6C
D) Kalsiyum klorür olarak adlandırılır.
q
r
CI
Ca 2+ q CI
r
–
Anyon
Cevap B
K+
Ca2+
III
Mg2+
IV
S2–
SO42
I
II
V
Buna göre, aşağıdakilerin hangilerinde sembol gösterimi yanlış verilmiştir?
C)
D)
II
III
IV
V
K2S
K2SO4
Ca(NO3)2
MgNO3
MgS
IV. bileşik çaprazlama ile oluşurken yanlış yazılmıştır.
2+
1
2
A) 2A
6A
8A
B) 2A
4A
8A
C) 6A
4A
5A
D) 4A
6A
3A
E) 4A
5A
8A
12. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde elektrostatik çe-
–
(NO3) ⇒ Mg(NO3)2
X YZ
X son katmandaki 2e– vermiştir, 2A; Y son katmana 2e– alarak sekize
tamamlamıştır. Bu nedenle 6A grubundadır. Z soy gazdır çünkü son katmanda 8e– vardır.
Cevap A
E)
I
Mg
kim gücü bulunur? (1H, 6C, 8O, 9F, 11Na, 16S)
Cevap D
A) CO2
9.
B) HF
D) NaF
C) C2H5OH
E)SO3
11Na
2 – 8 – 1 (metal)
2 – 7 (ametal)
NaF iyonik bileşik oluşturur.
9P
19P
Cevap D
taki X, Y ve Z elementlerinin periyodik tabloda bulundukları gruplar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Yukarıdaki tabloda bazı anyon ve katyonlar verilmiştir.
Bunların oluşturduğu bileşikler sembollerle gösterilmiştir.
B)
–
11. [X]2+ q Y r q Z r
Elektron nokta formülleri yukarıda verilen 2. periyot-
_
A)
r
2–
şeklindedir.
NO3–
Katyon
E) Ca2+ 2q CI
İki ametal atomu kovalent bağ yapar.
CaCl2 suda iyonlarına ayrılarak çözünür.
8.
C) NaCI
2 – 4 (ametal)
2 – 8 – 7 (ametal)
17Cl
E) Lewis elektron nokta gösterimi –
B) Li2O
9F
Cevap D
9F
13. I. Suda çözünürken zıt yüklü iyonlar birbirinden uzaklaşır
19K
Yukarıda elektron dağılımları verilen K ve F atomları arasında bileşik oluşmaktadır.
_
I. İyonik bağlar tüm K+ ve F iyonları arasında bulunur.
II. Elektron dağılımlarında her ikisi de oktetini tamamlar.
III. K+
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
şeklinde gösterilir.
12.D
13. E
8
F
11. A 2 – 7
K+ q
10. D
9F
K
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
F
r
C) I ve II
E) I, II ve III
İyonik bileşikler için her üç ifadede doğrudur.
_
9. E
2 – 8 – 8 – 1
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
Cevap E
Cevap E
8. D
19K
İyonik bileşikler için yukarıdaki cümlelerden hangileri
doğrudur?
A) Yalnız I
7. B
D) I ve III
6. E
–
III. Kristallere uygulanan darbeler ile aynı yükler yanyana
gelmeye zorlanır ve kırılır.
5. C
r
4. B
F
II. Sulu çözeltileri elektrolittir.
3. C
q
2. B
Bu bileşik için,
1. E
ve + iyonlar suyun kısmi negatif uçları tarafından sarılır.
Cevaplar
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
16
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Güçlü Etkileşimler
Kazanım: Kovalent bağın oluşumunu atomlar arası elektron ortaklaşması temelinde açıklar. Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırmasını
yapar. Metalik bağın oluşumunu açıklar. hhGÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER
hh Her bir atomun pozitif yüklü çekirdeği diğer atomun elektronunu da çeker. Böylece atomlar arasında güçlü bir etkileşim
oluşur.
Kovalent Bağlar
hh Atomlar arasında elektronların ortak kullanımıyla oluşan
bağa kovalent bağ denir.
hh Hidrojen atomları arasında 1’er elektron ortaklaşa kullanılır.
hh Kovalent bağ ile oluşan bileşiklere kovalent bileşik denir.
hh Birer elektron aynı ya da farklı ametal atomları arasında ortak kullanıldığında 1 tane kovalent bağ oluşur.
17P
hh Bağı oluşturan elektron çiftindeki her bir elektron her iki atom
çekirdeği tarafından çekilir.
hh Aynı elektronegatifliğe sahip atom çekirdekleri (aynı atomlar)
ortaklaşan elektron çiflerini aynı kuvvetle çektiğinden oluşan
kovalent bağa apolar kovalent bağ denir.
+
17CI
+
17P
atomu
17CI
atomu
+
17P
17P
Birbirine yakınlaşan iki hidrojen atomu
arasındaki çekim güçleri gösterilmiştir.
CI2 atomu
1P
1H
+
1P
1P
H2 molekülü
1H
H● + ●H
1P
H H
Bağ yapan (bağlayıcı)
elektron çifti
H ̶ H
CI
+
CI
Ortaklanmamış
elektron çiftleri
CI
CI
Bağ yapan
elektron çifti
CI ̶ CI
apolar
kovalent bağ
apolar
kovalent bağ
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
hh Apolar kovalent bağlar % 100 kovalent karakter taşır.
hh Aynı atomlar arasında tek bağ oluşabildiği gibi birden fazla
( , ) bağda oluşabilir.
Bağ elektronları
eşit kuvvetle paylaşılmaz
Bağ elektronları
eşit kuvvetle çekilir.
hh Her kovalent bağın iki elektronla oluştuğu unutulmamalıdır.
hh Molekülde bağ yapmamış elektronlar da bulunabilirler. Bu
elektronların her ikili grubuna ortaklanmamış elektron çifti
denir.
2
p p
1H
O
6
O
+
O
O
O
ve 8O arasında H2O molekülünü oluşturunuz.
1H
İki atom arasında 2'şer tane elektron ortaklaşa kullanılır.
O
1P
2
p p
1P
8P
O
1H
8P
1P
N2 molekülünün oluşumu: (7N)
7N
Polar kovalent bağ
Örnek 1:
O2 molekülünün oluşumu (8O)
8O
Apolar kovalent bağ
1P
8O
N
H2O molekülü
5
iki atom arasında 3'er tane elektron ortaklaşa kullanılır.
N
+
N
N
N
N
H2O molekülü;
N
hh Farklı elektronegatifliğe sahip atom çekirdekleri (farklı atomlar) ortaklaşan elektron çiftlerini farklı kuvvetle çektiğinden
oluşan kovalent bağa polar kovalent bağ denir.
hh Farklı atomlar arasında 1 ve 1’den fazla elektron ortaklığı
oluşturulabilir.
1H
ve 9F atomları arasında oluşan elektron ortaklığı aşağıdaki
gibidir.
H +
O
H
O
ortaklanmış
elektron çiftleri
O
H
H
H
polar kovalent
bağlar
NH3 molekülü;
H
H +
H
H
N
N
H
H
H
N
H
H
CH4 molekülü;
1P
9P
+
1P
H
9P
H
H
HF molekülü,
H
+
F
H
F
H ̶
F
Polar kovalent bağ
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
H+
H
C
H
C
H
H
hh Farklı atomlar arasında birden fazla polar kovalent bağ da
oluşabilir.
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Molekül Polarlığı
Örnek 2:
6C
ve 8O arasında CO2 molekülünün oluşumunu gösteriniz.
6C
2
8O
2
p p
4 değerlik elektronu bulunur.
Oktetini tamamlaması için dört elektrona
ihtiyacı vardır.
4
p p
6
fından daha çok çekildiğinde ortaklanan elektronlar bu atoma doğru yakınlaşır. Böylece daha az çeken diğer atomdan
uzaklaşırlar.
hh Ortaklanan elektronların yakınlaştığı atom kısmen negatif
6 değerlik elektron bulunur.
(-δ) yükle yüklenirken uzaklaştıkları atom kısmen pozitif (+δ)
Oktedini tamamlaması için iki elektrona
ihtiyacı vardır.
yüklenmiş olur.
O
+
hh İki atom arasında paylaşılan elektronlar atomlardan biri tara-
C
O
C
O
O
C
O
O
hh Oluşan tanecik üzerindeki yüklenme molekül üzerine eşit
dağılmazsa polar molekül oluşur.
hh Bir ucu kısmi negatif yüklü, diğer ucu kısmi pozitif yüklü olan
moleküle dipol molekül de denir.
CO molekülü;
+
C
O
C
O
C
δ+
O
H
O
+
CO molekülü özel bir durum ile belirtilir. O atomundaki elektronlardan birinin C atomuna aktarıldığı varsayılır.
Böylece C ve O atomları arasında 3 kovalent bağ oluşur.
Böylece iki atomda oktedini tamamlar.
Örnek 3:
H
Hδ
dipol molekül
polar molekül
Uyarı
+
δ
̶
−
F
δ
dipol molekül
polar molekül
+
δ
N
−
δ
H H δ+ H
+
δ
dipol molekül
polar molekül
Uyarı
F2 molekülünün Lewis yapısını çiziniz.
Elektronegatiflik, bağ yapan elektronları çekme gücü olduğundan;
9F
elektronegatifliği büyük olan atom kısmen negatif (–δ)
p p
F
2 7
+
F
F
F
F
F
̶
F
elektronegatifliği küçük olan atom kısmen pozitif (+δ)
yüklenen taraflar olur.
Örnek 4:
HCI molekülünün Lewis yapısını çiziniz. (35Br, 17CI)
hh Moleküllerin polarlığı molekül geometrileri ile incelenir.
1H
hh Molekül üzerinde kısmi negatif ve kısmi pozitif yük merkezleri aynı doğru üzerinde ve dengede ise apolar molekül oluşur.
17CI
H
1
p
H
p p p
2 8 7
+
CI
δ‒O
CI
H
+
‒
═ δC ═ Oδ
Apolar molekül
CI
H ̶ CI
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Apolar moleküller
Polar moleküller
H2, F2, CI2,
Br2, I2
HF, HCI, HBr, HI, BrCI, ICI
O2
HCN
N2
H2O, H2S
CO2
NH3, NF3, NCI3, PH3, PF3, PCI3
BF3, BCI3, BH3
CH3CI, CCI3H
CH4, CCI4
CH3OH, C2H5OH
C 2H 4
HCOOH, CH3COOH
C 2H 2
O
C 6H 6
Örnek 5:
Kovalent Bileşiklerde Adlandırma
Aşağıda molekül adı ve geometrisi verilmiş moleküllerin ve
molekül içindeki bağların polar/apolar olduğunu belirtiniz.
hh Bileşikteki element sayısı iki ise formüldeki atomların sayısı
Molekül
polarlığı
Bağ
polarlığı
H 2O
Polar
Polar kovalent
NH3
Polar
Polar kovalent
HCI
Polar
Polar kovalent
O2
Apolar
Apolar kovalent
CH4
Apolar
Polar kovalent
HCN
Polar
Polar kovalent
CO2
Apolar
Polar kovalent
Adı
4
Molekül
Geometrisi
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Latince okunarak belirtilir.
hh Latince sayı adları aşağıdaki gibidir.
Sayı
Latince Adı
Sayı
Latince Adı
1
mono
6
hekza
2
di
7
hepta
3
tri
8
okta
4
tetra
9
nona
5
penta
10
deka
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
hh İlk element tekse mono sayısı söylenmez.
–
hh Bileşik adlandırılırken;
+
–
–
–– 1. ametalin sayısı Latince olarak belirtilir.
–– 1. ametalin adı belirtilir.
+
–– 2. ametalin sayısı Latince olarak belirtilir.
–
+
–
+
–
+
–
+
+
–
–
+
+
–
–
+
–
+
–
+
–
+
–
+
+
–
–– 2. ametalin adı belirtilir.
CO2
Karbon
Negatif yüklü
elektron denizi
N2 O5
dioksit
Diazot
pentaoksit
Örnek 6:
Aşağıdaki bileşiklerin adlarını yazınız.
CO: Karbon monoksit
SO3: Kükürt trioksit
CIO2: Klor dioksit
H2O: Dihidrojen monoksit
N2O4: Diazot tetraoksit
SF6: Kükürt hekzaflorür
CCI4: Karbon tetraklorür
NCI3: Azot triklorür
PCI5: Fosfor pentaklorür
P2O5: Difosfor pentaoksit
Metalik Bağ
hh Metal atomlarını bir arada tutan güçlü etkileşime metalik bağ
denir.
hh Metal atomlarının değerlik elektronları çekirdek tarafından
kuvvetle çekilmez.
hh Metal atomunun çapı küçüldükçe genel olarak metalik bağ
kuvveti artar.
hh Metalik bağ kuvveti arttıkça metallerin erime ve kaynama
noktaları artar.
Metalik Bağdan Kaynaklanan Özellikler
1. Isı ve Elektrik İletkenliği
hh Hareketli değerlik elektronları tüm yapıya dağılarak ısı ve
elektriğin iletilmesini sağlar.
2. Metalik Parlaklık
hh Işık demeti metal yüzeyine çarptığında metaldeki elektronları
ileri ve geri hareket ettirir.
hh Titreşim hareketi artan elektronlar gelen ışınla aynı frekansta
ışın yayımlar ve gelen ışın yansımış olur.
hh Böylece metal yüzeyi parlak görünür.
3. İşlenebilme,
hh Metal katyonlarının sarılı olduğu elektron denizine çekiçle
darbe uygulandığında yani bazı katyonların yeri değiştirildiğinde hareketli elektronlar da katyonlarla birlikte kayar.
hh Atomlar dağılmayıp elektron denizi içinde yeni yerlerinde kalır.
hh Böylece metaller dövüldüğünde parçalanmadan şekillerini
değiştirebilir, tel ve levha haline getirilebilir.
hh Serbest dolaşan hareketli değerlik elektronları bir atomun çekim gücünden komşu atomun çekim gücüne geçebilir.
hh Her metal atomu pozitif yüklü bir katyon gibi davranarak serbest elektronların oluşturduğu bir elektron denizi ortaya çıkar.
hh Değerlik elektronlarının oluşturduğu negatif yüklü elektron
denizi metal katyonlarını bir arada tutar.
Öğretmen
Sorusu
hh Pozitif yüklü metal katyonları ile elektron denizi arasındaki bu
elektrostatik çekime metalik bağ denir.
Pozitif yüklü
metal katyonu
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
4. Sertlik
hh Metalik bağın sağlamlığı arttıkça metal sertliği artar.
hh B grubu metallerinin alkali ve toprak alkali metallere göre
sertlikleri fazladır.
Erime noktası en düşük ve en yüksek metaller hangisidir?
Erime noktası en düşük metal cıvadır. (-38,83 ºC)
Erime noktası en yüksek metal tungesten ya da ağır taş adıyla kullanılan
volframdır. (3412 ºC)
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
1. Bağların oluşumuyla ilgili;
Konu Testi
4. H2O ve O2 molekülleri için aşağıdaki özelliklerden hangisi aynıdır? (1H, 8O)
I. Elektronegatiflikleri farklı atomlar arasında polar bağ
oluşur .
A) Ortaklanmamış elektron çifti sayısı
II. Elektronegatiflikleri aynı veya yakın atomlar arasında
kovalent bağ oluşur.
C) Moleküllerin apolar yapıda olması
III. Bir kimyasal bağ %100 kovalent bağ özelliği taşımaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
B) Atomları arasında polar kovalent bağ içerme
D) Bağlayıcı elektron çifti sayısı
E) Oksijen atomunun sayısı
O
O O
H
H
Her iki molekülde de iki tane bağlayıcı elektron çifti bulunur.
C) I ve III
E) I, II ve III
Apolar kovalent bağlar % 100 kovalent karakter taşır. Cevap B
Cevap D
5. CO2 molekülü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır? (C:12 O:16)
A) Atomları arasında apolar kovalent bağ içerir.
B) Karbon kısmı pozitif (+δ) oksijen kısmı negatif (–δ) yüklüdür.
C) Bir molekül dört kovalent bağ içerir.
2. X, Y ve Z element atomlarının katman elektron dizilimi,
X:
2
Y:
2
Z:
1
D) Karbon atomu ortaklaşmamış elektron çifti içermez.
p p
E) Molekülü apolardır.
6
O
p p
p
C
O
Atomlar arasında 4 tane polar kovalent bağ bulunur.
7
şeklindedir.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) X atomu 2 bağ yapabilir.
Cevap A
6.
I. Kovalent bileşikler elektron ortaklaşması sonucunda
oluşur.
II. Polar moleküllerden oluşan bileşikler genellikle suda
çözünür.
III. Aynı atomlar arasında polar kovalent bağ oluşur.
Yukarıda verilen bilgilerin hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Y hem iyonik hem kovalent bağ oluşturabilir.
B) Yalnız II
D) II ve III
C) X ve Y aralarında kovalent bağ oluşturur.
C) I ve II
E) I, II ve III
Aynı atomlar arasında apolar kovalent bağ oluşur.
D) Z ile Y elektron alışverişi ile bağ oluşturur.
Cevap C
E) Değerlik elektron sayısı en küçük olan Z’dir.
Tüm elementler ametaldir. Buna göre ametal atomları arasında elektron
ortaklığı kurulur.
Cevap D
7. A grubu elementlerinden X elementi Y halojeniyle
Y X Y bileşiğini oluşturmaktadır.
Y
3. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde hem apolar hem polar kovelant bağ vardır?
A) KBr
D) C2H4
H
H
C
C bileşiğinde
H
H
C
6
B) SO3
C) CH4
E) O2
C bağı apolar, C – H bağları polar kovalenttir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Buna göre;
I. X – Y bağı polar kovalenttir.
II. X'in son katmanında 5 elektronu bulunur.
III. XY3 molekülü apolardır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
X
Cevap D
Y
Y
Y
C) I ve III
E) I, II ve III
molekülleri polardır.
Cevap B
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
8.
Konu Testi
10. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinde molekül içi
bağlar polar kovalent, molekül ise apolardır?
O ═ O
(,H, 6C, 7N, 9F, 16S, 17CI)
A) H2 S
B) NF3
D) CH3CI
C) CCI4
E) HF
Cl
Cl
C
Cl
bağ polar kovalent
Cl
Kavram haritasındaki molekül için boş kutulara aşağıdaki ifadelerden hangisi yazılamaz?
Molekül apolardır.
Cevap C
A) Her oksijen atomunun iki tane bağ yapıcı elektronu bulunur.
B) Her oksijen atomunda 4 tane elektron bağ oluşumuna
katılmamıştır.
C) Oksijen atomları arasında iki tane kovalent bağ oluşmuştur.
D) Oksijen atomları arasından bir bağ daha oluşamaz.
E) Molekül polardır.
Molekül apolardır.
Cevap E
11. CI2 molekülü ile ilgili,
I. Molekül apolardır.
II. Birer tane elektron ortaklığıyla olmuştur.
III. %100 kovalent bağ içerirler.
yargılarından hangileri doğrudur? (17CI)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
Cl
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Cl
Bağ apolar (% 100) kovalenttir. Molekül de apolardır.
9. X:
2
Y:
2
Z:
1
Cevap E
p p
1
12.
p p
p
6
X
Y
Z
I
II
III
Elektron dizilişine göre;
I. X2Y‘ de X ile Y
II. Z2Y’ de Y ile Z
III. Y2’ de Y ile Y
arasındaki çekim kuvvetlerinden hangileri kovalent
bağ tanımına uyar?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
X metal, Y ve Z ametaldir. İki ametal arasında kovalent bağ oluşur.
Cevap D
Yukarıda katman elektron dizilimleri verilen elementlerden hangileri 8O elementi ile kovalent bileşik oluşturabilir?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve III
E) I, II ve III
Y, asalgazdır. X ve Z ametaldir. O atomu da ametal olduğundan X ve Z
oksijen ile kovalent bileşik oluşturur.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Güçlü Etkileşimler
Konu Testi
13. I. Kovalent bağlı bileşikleri oluşturan en küçük birimler
................ dür.
II. İyonik bileşikler suda çözünürken …………… oluşturur.
III. İki ametal atomu arasında ortak kullanılan ......... sayısı
oluşan bağ sayısına eşittir.
Verilen genellemelerdeki boşluklara aşağıdaki ifadelerden hangileri getirilmelidir?
II
D) CH4
iyon
B) molekül
iyon
bağ
molekül
elektron
D) atom
iyonik
elektron
E) iyon
molekül
yörünge
N
H H H
17.
I. molekül
II. kovalent
III. elektron
Cevap A
14. C2 H4 molekülü için;
I. 5 tane polar kovalent bağ içerir.
II. C ve C arasındaki bağlar apolar kovalenttir.
III. Lewis formülü H
şeklindedir.
C
C
H
H
Cevap D
H2S
Apolar kovalent
CO2
Polar kovalent
PH3
Polar kovalent
H2
Apolar kovalent
molekülü 2 tane polar kovalent bağ içerir.
14.D
15.B
16.A
17.C
18.E
8
H
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
13.A
H
12.C
S
C) I ve II
Cevap C
18. I. Isıyı iletme,
II. Elektriği iletme,
III. Parlaklık,
IV. Dayanıklılık,
V. Tel ve levha haline gelebilme
Yukarıda verilen özelliklerden kaç tanesi metallerin
hareketli elektronlara sahip olması sonucu kazandığı
özelliklerdendir?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
Tümü metalik bağın metallere verdiği özelliklerdendir.
11.E
E) Polar kovalent
E) 5
Cevap E
Cevap B
10.C
D) 9. D
C) B) Yalnız II
H
polar
kovalent
bağ 8. E
C
7. B
C
Bağ türü
OF2
B) Yukarıdaki bileşik formüllerinden hangilerinin karşısındaki adlandırmaları doğrudur?
C) I ve II
(1H, 6C, 8O, 9F, 15P)
A) Çinko (II) klorür
6. C
C
apolar
kovalent
bağ
Formül
III. ZnCI2
Fe(OH)3: Demir (III) hidroksit
N2O : Diazot monoksit
ZnCl2 : Çinko klorür
karşısındaki bağ türü doğru değildir?
Diazot monoksit
D) I ve III E) I, II ve III
15. Aşağıda formülü verilen kimyasal türlerden hangisinin
II. N2O
E) I, II ve III
H
H
Demir(III) hidroksit
5. A
H
I. Fe(OH)3
4. D
C
Cevap A
Adlandırma
3. D
C
Formül
H
B) Yalnız II
D) II ve III
H
molekülünde bağlarda polardır.
A) Yalnız I
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) O3
NH3 ve O3 polar moleküldür.
elektron
C) iyon C) BH3
N2, BH3 ve CH4 apolar molekül
III
B) N2
2. D
A) molekül
A) NH3
1. B
I
hem de molekül içi bağlar polardır?
Cevaplar
16. Aşağıdaki moleküllerden hangisinde, hem molekül
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
17
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Zayıf Etkileşimler
Kazanım: Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ayırt eder. Van der waals kuvvetlerinin oluşumunu açıklar. Hidrojen bağları ile maddelerin fiziksel özellikleri arasında ilişki kurar. hhZAYIF ETKİLEŞİMLER
1. Van der waals Etkileşimleri
hh Kimyasal türlerin birbirine yakınlaşması ile türler arasındaki
etkileşimler artar, türler arasında boşluklar azalır ve tanecik
sıvı ya da katı hale geçer.
a) Dipol-dipol Etkileşimleri
hh Kovalent moleküllerin polar ya da apolar olması moleküller
arasında farklı etkileşimlere sebep olur.
hh Asal gazların fiziksel hallerini de zayıf etkileşimler belirler.
hh Moleküller arası çekim kuvvetleri arasındaki farklılıklar kovalent bağlı moleküllerin katı, sıvı ve gaz gibi farklı fiziksel
hallerde bulunmasına sebep olur.
hh Elektronegatiflikleri farklı olan atomların molekül üzerinde
eşit olmayan kısmi negatif ve kısmi pozitif yüklenmesi ile polar moleküller (dipoller) oluşur.
hh Bir ucu kısmi pozitif yüklü, diğer ucu kısmi negatif yüklü iki
dipol molekül birbirine yaklaştığında aralarındaki etkileşim
artar.
hh Polar moleküllerin birbirine yakınlaşması ile zıt uçlar birbirini
çekerken, aynı yüklü kısımlar birbirini iter.
hh Moleküllerin yakınlaşması ile etkinlikleri artarken, uzaklaştıklarında etkinlikleri giderek azalır.
hh Polar moleküllerin zıt yüklü uçları arasında oluşan elektrostatik çekim kuvvetine dipol-dipol kuvvetleri denir.
hh Bu nedenle maddenin yoğun fazlarında (sıvı, katı) zayıf etkileşimlerin etkinlikleri fazladır.
hh Molekülün polarlığı arttıkça dipol-dipol etkileşimlerin kuvveti
de artar.
hh Zayıf etkileşimler genel olarak 40 kj/mol'dan daha düşük
enerji değişimler ile gerçekleşir.
hh Dipol-dipol kuvvetleri arttıkça moleküllerin erime ve kaynama noktası artar.
tme
+
‒
CIδ – H δ
i
hh Moleküller arası etkileşimler güçlü ise molekülleri birbirinden
koparmak daha çok enerji gerektirir ve kaynama noktası
yüksek olur.
hh Hidrojen bağı genel olarak van der waals bağlarından daha
kuvvetlidir.
çekme
e
CI δ ‒
itm
km
–
e
hh Maddelerin kaynama ve erime noktaları ile moleküller arası
etkileşimler yakından ilişkilidir.
+
δ
CI
+
‒
H δ – CIδ
itme
km
3. London kuvvetleri
H
‒
δ
+δ
– H
çe
2. İyon-dipol etkileşimleri
itme
e
1. Dipol-dipol etkileşimleri
‒
CIδ
çe
+
H δ
km
Hidrojen Bağları
çe
Van der Waals
e
Zayıf Etkileşimler
+
‒
CIδ – H δ
hh Polar yapıya sahip tüm kovalent bağlı moleküllerde dipol-dipol etkileşimi bulunur.
b) İyon - Dipol Etkileşimleri
hh İyonik katıların su gibi polar çözücülerde çözünmesini sağlayan etkileşim iyon-dipol çekim kuvvetleridir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
hh İyon ile polar molekülün zıt yüklü uçları arasındaki elektrostatik çekim kuvvetine iyon-dipol etkileşimleri denir.
– Dipolun pozitif ucu ile anyon
hh Apolar moleküllerdeki tanecikler üzerinde sürekli pozitif
veya sürekli negatif olan belirli bir kısım yoktur.
– Dipolun negatif ucu ile katyon
arasında çekim kuvveti oluşur.
+
δ
‒δ
δ+
‒δ
+
δ‒
‒δ
‒δ
‒δ
+δ
+δ
‒δ
+δ
‒δ
+
δ
+
δ
+δ
+δ
̶
‒δ
+
δ
+δ
‒δ
‒δ
+δ
‒δ
Örnek:
NaCI (yemek tuzu) ve H2O
‒
+
Oδ
arasındaki çözünme sı-
+
δ
δ
H
H
rasında iyon-dipol etkileşimleri oluşur.
H
CI-
CI-
Na+
Na+
CI-
Na+
H
O
H
CI-
H
H
CI-
δ
+
Na
O
H
H
H
H
O
H
H
O
O
CI- Na+
Na+
δ
H
-
-
O
O
O
H δ+
H
H
O
H
δ+
H
H
O
hh Bir polarlanmış molekülün diğer molekülü de anlık polarlaştırmasına indüklenmiş dipol denir.
hh İndüklenmiş dipoller arasında oluşan geçici dipollenmeyle
London kuvvetleri oluşur.
hh London kuvvetleri polar ya da apolar tüm moleküllerde bulunur. Ancak apolar molekül ve soy gazlarda bulunan tek etkileşim olduğu için etkin olduğu tanecikler bunlardır.
H
2+
O
H
H
Elektrostatik Çekim
a)
H
-
CI
H
hh Atom ya da molekülün üzerindeki elektronların simetrik dağılımının bozularak anlık (geçici) polarlık kazanan tanecik
başka bir atom ya da moleküle yaklaştığında onunda polarlanmasını sağlar.
H
O
H
hh Atomların hareketli elektonları bir anda molekülün bir tarafında elektron yoğunluğunu artırabilirler. Bu durumda atom
veya molekülün bir tarafı anlık negatif yük olurken diğer tarafı anlık pozitif yüklü olur.
hh London kuvvetleri indüklenmiş dipol–indüklenmiş dipol kuvvetleridir.
H
O
H
Na+
hh Asal gaz ve apolar moleküler arasında herhangi bir çekim
kuvveti olmasaydı bu taneciklerin sıvılaşması mümkün olmazdı.
H O
c) London Kuvvetleri
hh Apolar moleküller ve asal gaz atomları arasında oluşan
çekim kuvvetleridir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
e
e
e
1. Helyum Atomu
2+
2. Helyum Atomu
b)
‒δ
hh Tüm iyonik bağlı bileşiklerin polar moleküller ile etkileşiminde iyon-dipol kuvvetleri bulunur.
e
+δ
‒δ
+δ
Helyumda London etkileşiminin oluşumu (a ve b)
hh Atom veya moleküldeki elektron sayısı arttıkça elektron
hareketi sırasında elektron dağılımının anlık olarak bir tarafta yığılma (polarlanma) gücü artar. Böylece London kuvvetleri artar.
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
● London kuvvetleri
Örnek 1:
● –Elektron sayısı arttıkça
Aşağıdaki bileşiklerin kaynama noktaları arasındaki
ilişki nasıl sıralanır?
● –molekül / atom kütlesi arttıkça
● –molekül üzerindeki temas yüzeyi arttıkça artar.
H
hh Örneğin soy gazlarda 2He, 10Ne, 18Ar, 36Kr, 54Xe, 86Rn atom
numarası yeni elektron sayısı arttıkça anlık polarlanma artacağından grupta aşağı doğru inerken atomun erime ve kaynama noktası artar.
Atom
Elektron sayısı
Kaynama noktası (°C)
He
2
-269
Ne
10
-246
Ar
18
-186
Kr
36
-152
Xe
54
-107
Rn
86
-62
H
H
Kaynama noktası (°C)
F2
18
-188
CI2
34
-34
Br2
70
59
I2
106
184
CH4
I
H H
H
C
C
C
H
H
H
H
H
H
H
C
C
H
H
H
H
C 2H 6
II
H
H
H
C
C
C
C
H
H
H
H
C3H 8
III
H
C4H10
IV
kn sıralaması : IV > III > II > I dir.
Cevap: IV > III > II > I
Örnek 2:
Aşağıdaki bileşiklerin kaynama noktaları arasındaki
ilişki nasıl sıralanır?
H
Toplam e– sayısı
H
H
hh Halojen (7A) grubunda aşağıya doğru inerken elektron sayısı arttığından erime ve kaynama noktası artar.
Molekül
C
H
H
H
H
H
H
C
C
C
C
C
H
H
H
H
H
H
C5H12
I
H
H
H
H
H
C
C
C
C
H
C
H
H
H
H
hh Organik bileşiklerde karbon atomları birbirine uzun zincirlerle bağlı olabileceği gibi zincir dışına dal olarak da bağlanabilir.
H
C5H12
II
hh Molekülde dal artıp molekül zinciri daraldıkça London kuvvetleri etkinliğini kaybeder. Böylece erime ve kaynama noktası azalır.
kn sıralaması : I > II > III tür.
H
H
H
H
H
C
H
H
C
C
C
H
H
C
H
H
H
H
C5H12
III
Cevap: I > II > III
Hidrojen Bağı
Öğretmen
Sorusu
hh Elektronegatifliği çok yüksek olan atomlara hidrojen bağlandığında oluşan moleküller arasındaki çekim kuvvetleri çok
fazla artar.
Yaprakların canlılığını sağlayan su acaba çok uzun gövdeye sahip
ağaçlarda en tepeye kadar nasıl iletilir?
Su molekülleri arasındaki hidrojen bağı ağaçta suyun kökten yapraklara
kadar iletilmesini sağlar.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
hh Hidrojen atomunun elektronegatifliği çok yüksek olan F, O
veya N atomuna kovalent bağla bağlanmasıyla oluşan moleküller arasındaki çekim kuvvetine hidrojen bağı denir.
Örnek:
hh F, O veya N atomuna bağlanan hidrojen atomu büyük bir
kısmi pozitif uç oluşturur.
hh Moleküldeki kısmi pozitif uç diğer moleküllerdeki elektronegatifliği yüksek olan F, O ve N atomunun ortaklanmamış
elektron çiftleri ile çekim kuvveti oluşturur.
hh Bir hidrojen atomunun çapı çok küçük olduğundan sahip olduğu bir elektron kovalent bağla ortaklaşıp, çok çekildiğinde
hidrojeni tek bir protonmuş gibi bırakır. Bu da hidrojen protonunun komşu ortaklanmamış elektronları tarafından güçlü
şekilde çekilmesine neden olur.
Hidrojen
bağı
δ+
H
δ-
δ+
O
δ+
δ‒
F
H
F
Hidrojen bağı
O
+
+
Hδ
H
δ
δ‒
O
+
δ
O
H
+
δ
H
H
H
δ‒
N
H
Hidrojen
+
δ
δ
H
+
δ
+
Hidrojen
bağı
H bağı
H
H
δ‒
N
H
+
δ
NH3ve H2O molekülleri arasındaki hidrojen bağları
H2O
100
Kaynama sıcaklığı (°C)
δ-
δ‒
H
δ‒
hh Hidrojen bağı zayıf etkileşimler arasında daha güçlü olanıdır.
O
δ+
Grup 4A (14)
Grup 5A (15)
Grup 6A (16)
Grup 7A (17)
HF
0
NH3
H2S
PH3
-100
SbH3
Hl
AsH3
HCI
SnH4
HBr
GeH4
SiH4
-200
H2Te
H2Se
CH4
2
3
4
5
Periyot
O
H
δ-
Hidrojen bağının moleküller üzerine etkisi ve kaynama noktalarındaki sapma gösterilmiştir.
δ+
δ+
δ-
Suyun özel durumu:
O
hh Su donarken hacmi büyür yoğunluğu azalır.
hh Böylece suya atılan buz yoğunluğu suya göre az olduğundan suyun üstünde yüzer.
hh Hidrojen bağı aynı tür moleküller arasında oluşabileceği gibi
farklı tür moleküller arasında da oluşur.
H
+
δ
O
H
4
δ‒
+
δ
H
+
δ
H
N
H
+
δ
δ‒
+
δ
H
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
+
δ
O
H
δ‒
+
δ
H
+
δ
H
N
H
hh Bunun nedeni sudaki hidrojen bağları ve suyun geometrisidir.
+
δ
δ‒
+
δ
Sıvı Su
Katı Su
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
Güçlü bağlar
Zayıf bağlar
H2O
Polar
Kovalent
Bağlar
Hidrojen
Bağları
NH3
Polar
Kovalent
Bağlar
Hidrojen
Bağları
I2
Apolar
Kovalent
Bağlar
London
Kuvvetleri
İyonik
Bağlar
–
NaCI
CH4
Fe
HCI
Na+ CI– Na+ CI–
CI– Na+ CI– Na+
Polar
Kovalent
Bağlar
London
Kuvvetleri
Metalik
Bağlar
–
Polar
Kovalent
Bağ
Dipol Dipol
Etkileşimi
He
–
London
Kuvvetleri
HF
Polar
Kovalent
Bağ
Hidrojen
Bağları
Zayıf etkileşim türleri
HCI – HCI
Dipol - dipol etkileşimi
H2O – H2O
Hidrojen bağı
HF – HF
Hidrojen bağı
NH3 –NH3
Hidrojen bağı
CO2 –CO2
London kuvvetleri
H2O –Na+
İyon - dipol bağları
C6H12O6 –H2O
Hidrojen bağı
NH3 – H2O
Hidrojen bağı
H2S – H2S
Dipol - dipol etkileşimi
He – He
London kuvvetleri
CH4 – CH4
London kuvvetleri
He – Ne
London kuvvetleri
HCI – HCN
CH3OH – H2O
Dipol - dipol etkileşimi
Hidrojen bağları
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
1. Zayıf etkileşimler ile ilgili;
I. Dipol-dipol etkileşimi London etkileşiminden kuvvetlidir.
II. Soy gazlarda yoğun fazlarda London kuvvetleri görülür.
III. CH4 molekülünün H2O sıvısında çözünmesi beklenir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Konu Testi
a
b
4. H − I ....... H − I
yukarıda verilen molekül ve bağlar için,
I. b ile gösterilen bağ kovalent bağdır.
II. a ile gösterilen bağ fiziksel bağdır.
III. a ile gösterilen bağ hidrojen bağıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? (H : 1A, I: 7A)
A) Yalnız I
Apolar moleküllerde ve soy gazlarda London etkileşimi görülür. Dipol –
dipol kuvvetlerinden daha zayıftır. CH4 apolar ve su polar olduğundan
çözünmesi beklenmez.
Cevap C
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
H ve I ametal olduğundan b bağı polar kovalent bağdır.
Hidrojen bağı olması için F, O, N atomları bileşikte H atomu ile bağ
yapmalıdır.
Cevap C
5. Aşağıdaki bağlardan hangisi Van der Waals bağı için
yanlıştır?
A) Dipol-dipol etkileşimlerini içerir.
2.
Molekül
I. H-CI
H
II.
C
H
H
H
III. H
B) Hidrojen bağlarını içerir.
Açıklama
C) London kuvvetlerini içerir.
polar hidrojen klorür molekülü
D) İyon-dipol etkileşimlerini içerir.
apolar metan molekülü
E) Zayıf etkileşimlerdir.
Hidrojen bağıda Vonder Waals gibi zayıf bağdır. Ancak farklıdırlar.
Cevap B
N
polar amonyak molekülü
H
H
Polar maddeler polar çözücülerde apolar maddeler apolar
çözücülerde iyi çözünürler.
6. Aşağıdaki maddelerden hangisi karşısında verilen bağ
türünü içermez?
Bağ türü
Buna göre yukarıda verilen maddelerden hangileri ile
sulu çözelti hazırlanabilir?
A) H2O
Kovalent
B) NH3
Hidrojen
A) Yalnız I
C) NaCI
İyonik
D) Elmas
Kovalent
E) Demir
Hidrojen
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
I ve III polar olduğundan su gibi polar çözücülerde iyi çözünür.
Cevap D
3. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde sadece London kuvveti oluşabilir?
A) HF
B) H2O
D) BH3
C) HCOOH
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Demir, metaldir ve metalik bağlar içerir.
I. MgCI2(k) − HCI(s)
II. NaF(k) − H2O(s)
III. K2SO4(k) − H2O(s)
verilen kimyasal türlerden hangilerinde iyon-dipol etkileşimi bulunur?
D) II ve III
Cevap D
Cevap E
7.
A) Yalnız I
E) C2H5OH
H molekülü apolardır.
I
I B I
H
H
Moleküller London kuvveti ile bir arada bulunur.
6
Madde
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
MgCI2, NaF, K2SO4 iyonik bileşiklerdir.
HCI ve H2O
ise polar moleküllerdir. Tümünde iyon - dipol etkileşimleri bulunabilir.
Cevap E
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
8. Seçeneklerde bulunan maddelerden hangisi su ile hidrojen bağı oluşturabilir?
A) HF
B) CH4
D) HI
Konu Testi
12. Bir molekülün mol kütlesi arttıkça molekülleri arasında
London kuvveti de artar.
C) NaH
E) H2
Buna göre aşağıdakilerden hangisinin London kuvvetleri en büyüktür? (H=1, C=1, F=19, Br =80, I=129)
A) C2H2
Hidrojen bağı olması için Hidrojenin flor ile bileşik oluşturması gerekir.
Cevap A
B) C 4H8
D) Br 2
C) F2
E) I2
Tümü apolar olan moleküllerde kütlesi en büyük olan I2 dir. (129 x 2 = 258)
Cevap E
9. Aşağıdaki moleküllerden hangisinde yalnızca London
kuvveti etkin değildir?
A) NH3
B) F2
D) C2H2
C) CO2
E) C 4H8
London kuvvetleri apolar moleküllerde etkin olan tek bağdır. NH3 te ise
London yanında dipol - dipol ve hidrojen bağları da bulunur. Cevap A
13. I. Dipol−dipol etkileşimi
10. Aşağıdaki maddelerden hangisinde dipol-dipol bağı
etkindir?
A) NH3
B) H2S
D) H2O
C) H2 II. Hidrojen Bağı
III. London kuvvetleri
Yukarıda verilen etkileşimlerin bağ kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
E) CH3OH
A) II > I > III
NH3, H2O ve CH3OH bileşiklerinde dipol – dipol kuvvetleri bulunsa da
hidrojen bağları etkindir. H2S ise dipol – dipol bağının etkin olduğu polar
bir moleküldür. H2 ise apolar olduğundan sadece London kuvvetleri
bulundurur.
Cevap B
B) I > III > II
D) III > I > II
C) III > II > I
E) II > III > I
En kuvvetlisi II dir.
II > I > III olarak sıralanır.
Cevap A
11. Polar moleküllerde moleküller arasında ....................... bulunur.
Elektron yoğunluğu simetrik dağılmayan moleküllerde
...................... oluşur.
...................... moleküller ve soy gazların komşu taneciklerin elektron yoğunluğu ile oluşan yüklerden etkilenmeleri
sonucu ................... oluşur.
14. I. H2O
II. NaF
III. C2H5OH
IV. Dipol-dipol etkileşimi
Yukarıda verilen maddelerin aynı basınçta kaynama
noktalarının karşılaştırılması hangi seçenekte doğru
verilmiştir?
V. İyon-dipol etkileşimi
A) I > II > III
Yukarıda verilen cümlelerdeki boşluklar uygun kavramlarla doldurulduğunda, hangi kavram açıkta kalır?
I. Apolar
II. London kuvvetleri
III. Kalıcı dipol
A) I
B) II
C) III
D) IV
Cümleler sırasıyla; IV, III, I, II ile doldurulmalıdır.
E) V
Cevap E
B) II > I > III
D) II > III > I
C) III > I > II
E) I > III > II
Bağların kuvveti arttıkça kaynama noktası artar. NaF iyonik bağlar içerirken, H2O ve C2H5OH hidrojen bağı içerir. Ancak suda hidrojen bağları
daha kuvvetlidir.
II > I > III
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER / Zayıf Etkileşimler
15. I. C2H4
Konu Testi
19. C2H5OH (etil alkol) bileşiğinin Lewis elektron nokta yapısı
H
H
C
C
H
H
II. H2O
III. HBr
Yukarıda verilen bileşiklerin aynı basınçta kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir?
A) I = III > II
I. Sekiz tane kovalent bağ içerir.
II. Yoğun fazda hidrojen bağı içerir.
III. Moleküldeki bağların tümü polar kovalenttir.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O)
H
B) I > II > III
D) I > III > II
C) II > III > I
E) I = II = III
H2O, hidrojen bağı
HBr, polar olduğundan dipol – dipol,
C2H4, apolar olduğundan London kuvvetleri bulundurur.
Bağ kuvveti arttıkça kaynama noktası artar.
II > III > I
Cevap C
O
H
şeklindedir.
Buna göre,
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
16. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinde anlık dipol
B) H2S
C) CO2
E) CH3OH
D) HI
E) I, II ve III
H H
I I
H–C–C–O–H
I I
H H
Bu bağın 1 tanesi (C – C) apolardır.
8 tane kovalent bağ vardır. Moleküller arasında hidrojen bağı bulunur.
Cevap B
bulunur? (1H, 4Be, 6C, 8O, 53I, 16S)
A) H2O
C) I ve III
Anlık dipol, apolar moleküllerde görülen geçici polarlanmadır.
O = C = O apolar moleküldür.
Cevap C
20. Zayıf etkileşimlerle ilgili;
17. I. Hidrojen bağı
II. Kovalent bağ
III. İyonik bağ
Yukarıda verilen bağlarla ilgili aşağıdaki karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır?
I. Kimyasal bağlara göre daha kuvvetlidir.
II. Moleküller arası bağlardır.
III. Oluşurken ya da koparken kimyasal değişim meydana
gelir.
yargılardan hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
A) I. bağ zayıf etkileşimdir.
B) Yalnız II
D) I ve III
B) II. ve III. deki bağ I’e göre daha kuvvetlidir.
C) Yalnız III
E) II ve III
Kimyasal bağlardan daha zayıftır ve fiziksel değişimlerden sorumludur.
Cevap D
C) II. bağ III. bağdan daha kuvvetlidir.
D) III. bağ elektron alışverişi ile oluşur.
18. Aşağıda verilen türlerden hangisinde London kuvvetleri etkin olmaz?
A) O2
B) Cu
C) Ne
D) CI2
E) H2
Apolar moleküllerde ve soy gazlarda London kuvvetleri etkindir. Cu ise
metaldir ve metalik bağ etkindir. Cevap B
21. H2 ve HCI bileşiklerine ilişkin;
I. Molekül şekli doğrusaldır.
II. Bağ yapmayan elektron çifti içermez.
III. Moleküller arası dipol-dipol etkileşimi vardır.
yargılarından hangileri ortakdır? ( 1 H , 17 CI )
1
A) Yalnız I
D) II ve III
B) I ve II
35
C) I ve III
E) I, II ve III
H
H ya da H – H Apolar molekül, doğrusal molekül London kuvveti
içerir.
H
CI ya da H – CI Polar molekül, doğrusal molekül, dipol – dipol
etkileşimi içerir.
Cevap A
1. C 2. D 3. D 4. C 5. B 6. E 7. E 8. A 9. A 10.B 11.E 12.E 13.A 14.B 15.C 16.C 17.C 18.B 19.B 20.D 21.A
8
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
E) II. ve III. bağ güçlü etkileşimdir.
İyonik bağ elektron alışverişi ile gerçekleşir ve kovalent bağlardan daha
kuvvetli olan güçlü bağlardır.
Hidrojen bağı zayıf etkileşimdir.
Cevap C
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
18
KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Kazanım:
ve kimyasal değişimi, kopan ve oluşan bağ enerjilerinin büyüklüğü temelinde ayırt eder. Kazanım: "Fiziksel
???
hhFİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER
hh Maddenin dış görünüşü ile ilgili özelliklere fiziksel özellikler
denir.
hh Fiziksel özellikler beş duyu organı ile algılanabilen, maddenin görünüşü ile ilgili özelliklerdir.
hh Bu özellikler boyut, sertlik, parlaklık, fiziksel hal (katı - sıvı gaz halleri), akışkan olma özelliği, erime noktası, kaynama
noktası, çözünürlük gibi özellikler olarak sıralanabilir.
hh Maddelerin fiziksel hallerini değiştirmesi ya da boyutlarında
olan değişmeler maddenin atom, molekül gibi kimyasal türlerinde bir değişme gerçekleştirmez. Sadece dış görünüşlerinde değişmeler gerçekleştirir.
Camın kırılması
Gökkuşağı
oluşumu
Göl sularının
donması
hh Maddenin fiziksel halindeki değişim sırasında maddenin
formülü değişmeyip tanecikler arasındaki uzaklıklar ve zayıf
etkileşimler etkilenir.
hh Bir olayda sadece fiziksel özellikler değişiyorsa bu olay fiziksel değişme ya da fiziksel olay adını alır.
hh Fiziksel değişimler zayıf etkileşimler ile ilgilidir.
hh Fiziksel olaylarda ve moleküler düzeyde sadece zayıf etkileşimler ortadan kalkar ve/veya yenileri ortaya çıkar.
hh Fiziksel değişimler sonucunda yeni tür maddeler oluşmaz.
hh Maddenin özü ve bileşimi değişmez.
● Odunun kırılması
● Şekerin suda çözünmesi
● Alkolün suda çözünmesi
● Yemek tuzunun suda çözünmesi
● Naftalinin süblimleşmesi
● Isıtılan bakır çubuğun boyunun uzaması
● Yaz aylarında elektrik tellerinin uzaması
● Kağıdın yırtılması
● Buzun erimesi
Öğretmen
Sorusu
gibi olaylar fiziksel değişimlere örnektir.
H2O(k)
H2O(s)
H2O(g)
hh Maddenin fiziksel halleri taneciklerin sağ altında katı (k), sıvı
(s), gaz (g) olarak belirtilir.
hh Taneciklerin suda çözünmesi gerçekleşiyorsa sağ alta suda
(suda) ya da aqua (aq) olarak belirtilir.
NaCI(suda), C6 H12 O6 (aq) gibi.....
Kimyasal Değişmeler
hh Maddenin iç yapısı ile ilgili özelliklere kimyasal özellikler denir.
hh Maddenin,
–– Kimyasal tepkimelere girme yatkınlığı
–– Elektron düzenleri
–– Kimyasal bağ yapısı
Kesilen elma neden kararır?
Elma kesildiğinde, kabuğu soyulduğunda elmanın yapısında bulunan "polifenol oksidaz" enzimi havadaki oksijenle temas eder ve buda oksitlenmeye
neden olur.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
–– Yanıcı ya da yakıcı olması
hh Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşmesi sırasında
–– Asit - baz ile etkileşime girme
● Renk değişimi
–– Asit - baz özelliği gösterebilme
● Gaz çıkışı
● Çökelek oluşumu
özelliklerine kimyasal özellikler denir.
● Koku değişimi
hh Kimyasal özellikler madenin atom/molekül gibi kimyasal türleri ile ilgilidir.
gibi değişmeler genellikle gözlenir.
Mg(k)+2HCI(suda)
hh Kimyasal özellikler maddelein kimlik özellikleridir.
hh Maddenin farklı maddelere ayrılması veya farklı maddelerle
etkileşerek yeni özellikte maddeler oluşturması ile meydana
gelen değişmelere kimyasal değişmeler denir.
hh Kimyasal değişimler sonucunda maddenin türü değişir.
hh Kimyasal değişimler güçlü etkileşimlerin oluşması ya da kırılması ile gerçekleşir.
(suda)
+H2
(g)
H2 gazı çıkar.
metalin asitle
etkileşimi
2NaN3
hh Kimyasal değişimler atomlar arasında oluşan etkileşimler ile
gerçekleşir.
(k)
2Na(k) + 3N2
(g)
Otomobillerde hava yastığının şişmesi
oluşan N2 gazı ile gerçekleşir.
hh Kimyasal olaylarda maddenin kimlik özellikleri değişir.
● Kömürün yanması
MgCI2
Araba yastığının
açılması
● Gümüşün kararması
● Meyvelerin çürümesi
● Peynirin küflenmesi
● Besinlerin vücutta sindirilmesi
hh Fiziksel ve kimyasal değişimlere mutlaka ısı değişimleri eşlik eder.
● Bitkilerin fotosentez yapması
● Suyun elektrolizi
hh Fiziksel değişimlerde eşlik eden ısı alışverişi kimyasal değişimlere göre daha düşük olur.
● Çimentonun donması
● Üzümden sirke yapılması
hh Çünkü zayıf etkileşimleri değiştirmek güçlü etkileşimlerden
daha az enerji değişimi ile gerçekleşir.
● Boyanın kuruması
gibi olaylar kimyasal değişimlere örnektir.
hh Zayıf etkileşimlerde enerji değişimi örnekleri:
H2O(k) + 6 kj/mol
H2O(s) + 41 kj/mol
Ar(s) + 7 kj/mol
Çivinin
paslanması
2
Yaprakların
sararması
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Ekmeğin
küflenmesi
C2H5OH(g)
H2O(s)
H2O(g)
Ar(g)
C2H5OH(s) + 38 kj/mol
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Güçlü etkileşimlerde enerji değişimi örnekleri:
N2
(g)
F2
(g)
Na+
+ 940 kj/mol
+ 160 kj/mol
(g)
+CI-
F(g) + F(g)
NaCI
(g)
Uyarı
2N(g)
(k)
Kimyasal olaylarda/değişimlerde meydana gelen ısı değişimi genel olarak 40 kj/mol üzerinde gerçekleşir.
+ 787 kj/mol
hh Mol başına enerji değişiminin büyüklüğü meydana gelen değişimin fiziksel olup olmadığı hakkında bilgi verir.
hh Etkileşimler oluşurken dışarı enerji çıkar.
Uyarı
Kimyasal değişimlere fiziksel değişimler de etki eder.
hh Etkileşimlerin kırılması enerji gerekir.
CaCO3
(k)
CaO(k) + CO2
(g)
Tepkimesinde fiziksel değişimlerde olmuştur.
Aşağıdaki değişimleri fiziksel ve kimyasal olarak işaretleyiniz. Enerji değişimlerini 40 kj/mol den büyük ya da küçük olarak belirtiniz.
Olay
Fiziksel değişim
Suyun donması
4
Çimento harcının donması
Şekerin suda çözünmesi
Kimyasal değişim
40 kj/mol'dan büyük ya da küçük
Küçük
4
Büyük
Küçük
4
Sodyum metalinin suda çözünmesi
4
Büyük
Magnezyum metalinin asitte erimesi
4
Büyük
Boyanın kuruması
4
Büyük
Çamaşırın kuruması
Küçük
4
Pilin çalışması
4
Büyük
Sütten peynir eldesi
4
Büyük
Elmadan sirke eldesi
4
Büyük
Yoğurttan ayran eldesi
4
Küçük
Işığın kırılması
4
Küçük
Demirin paslanması
4
Büyük
Yemeğin ekşimesi
4
Büyük
Suyun damıtılması
Küçük
4
Fotosentez
4
Büyük
Kömürün yanması
4
Büyük
İyotun süblimleşmesi
4
Küçük
Petrolden benzin eldesi
4
Küçük
Havadan azot eldesi
4
Küçük
Yumurtanın haşlanması
4
Büyük
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
AZİZ
SANCAR
NOBEL ÖDÜLÜ’NE UZANAN BİR AZİM VE KARARLILIK ÖYKÜSÜ
Aziz Sancar 1946’da Mardin’in Savur kasabasında, çiftçilikle uğraşan orta gelirli bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk
ve orta öğrenimini, Ankara’da okuduğu ilkokul ikinci sınıf hariç SaSancar 1946’da Mardin’in Savur kasabasında, çiftçilikle uğraşan orta gelirli bir ailenin yedinci çocuğu
vur’daAziz
tamamladı.
Liseyi
ise Ankara’da
Mardin’de
okudu.
Daha
sonra
İstanbul
olarak
dünyaya geldi. İlk ve
orta öğrenimini,
okuduğu ilkokul
ikinci sınıf
hariç Savur’da
tamamladı.
Liseyi ise Mardin’de okudu. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden birincilikle mezun oldu.
Üniversitesi
Tıp
Fakültesi’nden
birincilikle
mezun
oldu.
TÜBİTAK
TÜBİTAK bursuyla gittiği ABD’de birkaç yıl biyokimya eğitimi aldı, fakat bazı sosyal uyum sorunları nedeniyle
yurda döndü ve memleketi olan Savur’da bir süre hekimlik yaptı. Ancak gönlü hâlâ bilimsel çalışmalardaydı.
bursuyla
gittiği
ABD’de
birkaçTeksas
yılÜniversitesi’nde
biyokimya
eğitimi
aldı.doktoraya
Dallas’taki
Bu yüzden
tekrar ABD’ye
giderek Dallas’taki
moleküler
biyoloji alanında
başladı.
Doktora sonrası araştırmalarına Yale Üniversitesi’nde devam eden Aziz Sancar burada çok önemli buluşlar yaptı.
dolayı da ABD’dekimoleküler
Chapel Hill North Carolina
Üniversitesi’nden
teklif aldı.doktora yaptı.
TeksasBu başarılarından
Üniversitesi’nde
biyoloji
alanında
Çalışmalarına orada da aynı hızla ve özenle devam etti ve yine önemli buluşlara imza attı. Yaklaşık kırk yıllık
araştırma kariyeri
boyunca
pek çok ödülmekanizmaları
alan Aziz Sancar sonunda DNA
onarım mekanizmaları
Aziz Sancar
DNA
onarım
konusunda
yaptığı buluşkonusunda yaptığı buluşlar nedeniyle 2015 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü.
lar nedeniyle 2015 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü.
Aziz Sancar’ın Bilime Önemli Altı Katkısı
Aziz Sancar'ın yaptığı çalışmaların bazıları aşağıdaki gibidir.
AZİZ SANCAR
Maxicell Yöntemini
Geliştirmesi
Fotoliyaz Enzimi ile
İlgili Keşifleri
ayrı olarak plazmid denen daha küçük
halkasal DNA molekülleri içerebilir.
Plazmidler moleküler biyolojide önemli
bir araç olarak kullanılagelmiştir.
Aziz Sancar bakteri hücresi içindeki
kromozomun UV ışınlarının etkisiyle
yok edilip plazmidin sağlam ve
tek başına hücre içinde bırakıldığı Maxicell
yöntemini geliştirdi. Böylece,
örneğin plazmide aktarılan genler ve
bunların protein ürünleri bakterinin kendi
genleri ve proteinleri araya karışmadan
incelenebiliyor. Aziz Sancar bu yöntemi
aslında DNA onarımında görevli enzimleri
saflaştırmak için geliştirmiş ancak yöntem
literatüre geçmiş ve Aziz Sancar’ın
ilgili makalesi 1000’in üzerinde atıf almış.
Ayrıca Maxicell terimi Oxford Biyokimya ve
Moleküler Biyoloji Sözlüğü’ne de girmiş.
doktora çalışması sırasında, bakterilerde
UV (morötesi) ışımadan hasar görmüş
DNA’yı onaran fotoliyaz enzimini
kodlayan geni klonlamayı, yani genomdan
ayrı olarak elde etmeyi, ayrıca
bakterinin bu enzimi fazladan üretmesini
sağlamayı başardı. Ancak daha sonra
bu çalışmayı rafa kaldırmak zorunda kaldı.
Yıllar sonra bu enzime geri döndü
ve bakterideki fotoliyazın DNA’yı onarma
mekanizmasını açıklığa kavuşturdu.
Ayrıca fotoliyazın insanda bulunan
bir karşılığının, kirkadyan saati adı verilen
biyolojik vücut saatinin işlemesinde
rol oynadığının gösterilmesine
yardım etti.
Maxicell
Yöntemini
Geliştirmesi
Bakteriler
kromozomlarından
Aziz Sancar Teksas Üniversitesi’ndeki
Bakteriler kromozomlarından ayrı olarak plaz-
mid denen daha küçük halkasal DNA molekülleri içerebilir. Aziz Sancar bakteri hücresi için-
deki kromozomun UV ışınlarının etkisiyle yok
edilip plazmidin sağlam ve tek başına hücre
içinde bırakıldığı Maxicell yöntemini geliştirdi.
Nükleotid Kesip Çıkarma Onarım
Mekanizmasını Aydınlatması
Transkripsiyona Bağlı
DNA Onarım Mekanizmasını
Açıklaması
“en büyük memnuniyeti ve nadiren
verileri güzel, sunuşu güzel”
buluşlarından biri. Bu onarım mekanizması
1964 yılında tespit edilmesine rağmen
detayları bir türlü çözülememişti.
Çalışmasına önce bakterilerle başlayan
Sancar bu enzimin, bakteri DNA’sındaki
hasarlı nükleotidleri çıkarırken bu
nükleotidlerin çevresindeki 12 nükleotidi de
kesip attığını keşfetti. Sancar bu onarımın
insanlarda gerçekleşen versiyonunu da
araştırdı. İnsanlarda durum biraz daha
karışıktı. Aziz Sancar geliştirdiği bir testle,
insanlarda DNA’daki hasarlı nükleotidlerin
çevresindeki 27 nükleotidin nasıl
kesilip atıldığını ve “doğru” nükleotidlerin
bu boşluğa nasıl yerleştirildiğini buldu.
Bu mekanizmanın 16 gen tarafından
sentezlenen 16 protein ile işlediğini keşfetti.
Aziz Sancar Nobel Ödülü’ne özellikle
bu konudaki başarılarından dolayı
layık görüldü. Sancar ayrıca
2015 Mayıs ayında ekibiyle birlikte
insan genomundaki DNA onarım genlerinin
bütün bir haritasını yayımladı.
“Yunus Emre destanım” diyor.
DNA’daki hasar onarılırken,
örneğin protein sentezlenen bölüm
protein sentezlenmeyen bölüme göre
daha etkin ve hızlı onarılır.
Bu bilinen bir şeydi, ancak mekanizması
çözülememişti. Transkripsiyon, bir proteinin
sentezlenme sürecinde RNA adlı aracı
molekülün, proteinin genindeki
koda uygun olarak sentezlenmesidir.
Böylece genin bilgisi RNA’ya
aktarılmış olur. Protein de RNA’daki
koda göre sentezlenir. Sancar ve asistanı
transkripsiyona bağlı DNA onarımına
başlayan enzimi saflaştırıp mekanizmasını
çözerek tüm mekanizmayı tek bir
makalede açıkladı.
biraz
daha karışıktı. AzizAziz
Sancar
geliştirdiği bir
Bu, Aziz Sancar’a kendi deyişiyle
Sancar “biyokimyası güzel,
bulduğu sükûneti
hissettiren”
diye tanımladığı
keşfi için aynı
zamanda
testle,
insanlarda
DNA’daki
hasarlı
nükleotid-
lerin çevresindeki 27 nükleotidin nasıl kesilip
atıldığını ve “doğru” nükleotidlerin bu boşluğa
nasıl yerleştirildiğini buldu.Bu mekanizmanın
16 gen tarafından sentezlenen 16 protein ile
işlediğini keşfetti. Aziz Sancar Nobel Ödülü’ne
Böylece, örneğin plazmide aktarılan genler ve
özellikle bu konudaki başarılarından dolayı la-
bunların protein ürünleri bakterinin kendi gen-
yık görüldü. Sancar ayrıca 2015 Mayıs ayında
leri ve proteinleri araya karışmadan incelene-
ekibiyle birlikte insan genomundaki DNA ona-
Türk Öğrenci
Evi ve Türk Kültür
Merkezi
biliyor. Aziz
Sancar
bu
yöntemi aslında DNA
Aziz Sancar, Türk Öğrenci Evi ve Türk Kültür
Merkezi’ni eşi Prof. Gwen Sancar ile birlikte,
kendi kaynaklarıyla hayata geçirmiş. Kuzey
Carolina’da bulunan ve “Carolina Türk Evi”
ismini verdikleri evde, eğitim için gelen
Türk öğrenciler kalabiliyor. Sancar çifti bu
evin Türk insanının ve onların dünya mirasına yaptıkları kültürel katkının doğru anlaşılmasında önemli rolü olduğunu düşünüyor.
Aziz Sancar sürekliliğinin sağlanabilmesi için
Nobel Ödülü nedeniyle kendisine verilecek
parayı Türk Evi’ne bağışlamaya karar verdi.
onarımında görevli enzimleri saflaştırmak için
geliştirmiş ancak yöntem literatüre geçmiş ve
Aziz Sancar’ın Maxicell terimi Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü’ne de girmiş.
rım genlerinin bütün bir haritasını yayımladı.
Transkripsiyona Bağlı DNA Onarım
Mekanizmasını Açıklanması
DNA’daki hasar onarılırken, örneğin protein
sentezlenen bölüm protein sentezlenmeyen
Fotoliyaz Enzimi ile İlgili Keşifleri
bölüme göre daha etkin ve hızlı onarılır. Bu bi-
Aziz Sancar Teksas Üniversitesi’ndeki doktora
linen bir şeydi, ancak mekanizması çözüleme-
çalışması sırasında, bakterilerde UV (moröte-
mişti. Transkripsiyon, bir proteinin sentezlenme
Protein-DNA Bağlanmasında
Moleküler Arabulucuyu
Keşfetmesi
Kriptokrom ve
Biyolojik Saat Konusundaki
Keşifleri
vermiş. Moleküler arabulucu
proteinler, DNA’ya
1996 yılının Mayıs ayında Sancar Türkiye’den
Aziz Sancar moleküler biyolojinin en temel
konularından biri olan protein-DNA
bağlanması konusunda yaptığı araştırmalar
sonucunda bilime bir katkı daha yapmış
ve “moleküler arabulucu protein” kavramını
literatüre sokmuş. Sancar proteinlerin
vücutta DNA’ya bağlanabildiğini
ancak bunun laboratuvar koşullarında,
bir deney tüpünde gerçekleşmediğini
görmüş. Bunun üzerine proteinin DNA’ya
bağlanması için aslında devreye başka
bir proteinin girmesi gerektiğini fark etmiş
ve bu proteine de “moleküler arabulucu”
adını vermiş. Moleküler arabulucu proteinler,
DNA’ya bağlanacak olan proteinin
üç boyutlu yapısında değişiklik yaparak
DNA’ya bağlanmasını ve böylece
yarı-kararlı bir DNA-protein kompleksinin
oluşmasını sağlıyor. Bağlanmanın
gerçekleşmesinin ardından arabulucu
protein bu kompleksten ayrılıyor.
ABD’ye giderken uçaktaki bir dergide jet
lag hakkında birüç
makaleboyutlu
okudu. Bu makale
bağlanacak olan proteinin
yapısınbilime yapacağı önemli altıncı
katkının habercisiydi. Pek çok canlıda
da değişiklik yaparakbulunan
DNA’ya
ve
24 saatlik bir bağlanmasını
iç saat olan biyolojik
saat, insan vücudundaki çeşitli metabolik
düzenlenmesinde rol oynuyor.komplekböylece yarı-kararlı olayların
bir DNA-protein
Sancar makaleyi okuduğunda insanda DNA
onarımı etkinliği göstermeyen fotoliyaz
sinin oluşmasını sağlıyor.
Bağlanmanın
gerbenzeri genleri düşündü.
Bakterideki
fotoliyaz enzimi ışıktan etkilenen özellikte
olduğu için aklına insanda fotoliyaz benzeri
çekleşmesinin ardından
arabulucu protein bu
genlerle kodlanan proteinlerin, günışığı
döngüsüyle uyumlu biyolojik saatimiz
kompleksten ayrılıyor.
ile ilişkisi olabileceği fikri geldi.
O sıralarda sadece tek bir biyolojik saat
geninin varlığı biliniyordu. Sancar
fotoliyaz benzeri bu gene kriptokrom (CRY)
adını verdi. Bu konudaki ilk makalesi
sadece hipotez olarak yayımlandı.
Sıra bu hipotezi ispatlamaktaydı. CRY1 ve
CRY2 genlerinde mutasyon oluşturduğunda
biyolojik saatin bozulduğunu gözlemledi.
Ardından bu konuda çalışan başka
araştırmacılar da başka biyolojik saat genleri
keşfetti. Biyolojik saatle ilgili bu keşfi
Aziz Sancar’a 1998 yılında Science
dergisinin yılın molekülü yarışmasında
ikincilik kazandırdı.
Kriptokrom ve Biyolojik Saat Konusundaki Keşifleri
1996 yılının Mayıs ayında Sancar Türkiye’den
Aziz Sancar Nobel Ödülü’nü
Tomas Lindahl ve Paul Modrich adlı
iki bilim insanıyla paylaşıyor.
Üçlü 2015 Nobel Kimya Ödülü’ne
“DNA onarımının mekanizmalarıyla
ilgili araştırmalarından dolayı”
layık görüldü.
ABD’ye giderken uçaktaki bir dergide jet lag
hakkında bir makale okudu. Bu makale bilime
yapacağı önemli altıncı katkının habercisiydi.
Bilim
Teknik
Pek çok canlıda bulunanve 24 saatlik bir iç saat
Kasım 2015
Hazırlayan: İlay Çelik Sezer - Dr. Özlem Ak
Grafik Tasarım - Uygulama: Ödül Evren Töngür
olan biyolojik saat, insan vücudundaki çeşitli
metabolik olayların düzenlenmesinde rol oynuyor. Sancar makaleyi okuduğunda insanda
sürecinde RNA adlı aracı molekülün, proteinin
DNA onarımı etkinliği göstermeyen fotoliyaz
genindeki koda uygun olarak sentezlenmesidir.
benzeri genleri düşündü. Bakterideki fotoliyaz
genomdan ayrı olarak elde etmeyi, ayrıca bak-
Böylece genin bilgisi RNA’ya aktarılmış olur.
enzimi ışıktan etkilenen özellikte olduğu için
terinin bu enzimi fazladan üretmesini sağlama-
Protein de RNA’daki koda göre sentezlenir.
aklına insanda fotoliyaz benzeri genlerle kod-
yı başardı. Ayrıca fotoliyazın insanda bulunan
Sancar ve asistanı transkripsiyona bağlı DNA
lanan proteinlerin, günışığı döngüsüyle uyumlu
bir karşılığının, kirkadyan saati adı verilen biyo-
onarımına başlayan enzimi saflaştırıp meka-
biyolojik saatimiz ile ilişkisi olabileceği fikri geldi.
lojik vücut saatinin işlemesinde rol oynadığının
nizmasını çözerek tüm mekanizmayı tek bir
O sıralarda sadece tek bir biyolojik saat geninin
gösterilmesine yardım etti.
makalede açıkladı.
varlığı biliniyordu. Sancar fotoliyaz benzeri bu
Nükleotid Kesip Çıkarma Onarım
Mekanizmasını Aydınlatması
Protein-DNA Bağlanmasında Moleküler
Arabulucuyu Keşfetmesi
gene kriptokrom (CRY) adını verdi. Bu konu-
Bu onarım mekanizması 1964 yılında tespit
“moleküler arabulucu protein” kavramını lite-
edilmesine rağmen detayları bir türlü çözüle-
ratüre sokmuş. Sancar proteinlerin vücutta
memişti. Çalışmasına önce bakterilerle baş-
DNA’ya bağlanabildiğini ancak bunun labora-
biyolojik saatin bozulduğunu gözlemledi. Ardın-
layan Sancar bu enzimin, bakteri DNA’sındaki
tuvar koşullarında, bir deney tüpünde gerçek-
dan bu konuda çalışan başka araştırmacılar da
hasarlı nükleotidleri çıkarırken bu nükleotidlerin
leşmediğini görmüş. Bunun üzerine proteinin
başka biyolojik saat genleri keşfetti. Biyolojik
çevresindeki 12 nükleotidi de kesip attığını keş-
DNA’ya bağlanması için aslında devreye baş-
saatle ilgili bu keşfi Aziz Sancar’a 1998 yılında
fetti. Sancar bu onarımın insanlarda gerçekle-
ka bir proteinin girmesi gerektiğini fark etmiş
Science dergisinin yılın molekülü yarışmasında
şen versiyonunu da araştırdı. İnsanlarda durum
ve bu proteine de “moleküler arabulucu” adını
ikincilik kazandırdı.
si) ışımadan hasar görmüş DNA’yı onaran fotoliyaz enzimini kodlayan geni klonlamayı, yani
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
daki ilk makalesi sadece hipotez olarak yayımlandı. Sıra bu hipotezi ispatlamaktaydı. CRY1
ve CRY2 genlerinde mutasyon oluşturduğunda
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Konu Testi - 1
1.
I. Boyanın kuruması
II. Alkolün buharlaşması
A) Azotun yanması
III. Kirecin söndürülmesi
B) Havanın damıtılması
IV. Kırağı oluşumu
Yukarıda verilen olayların hangilerinde maddenin molekül yapısında değişim olur?
A) I ve II
4. Aşağıdaki değişimlerden hangisi kimyasal bir olaydır?
C) Suyun donması
B) II ve III
D) I ve III
C) I, II ve IV
E) I, III ve IV
− Boyanın kuruması oksitlenmedir.
− Kirecin söndürülmesi kimyasaldır.
CaO + H2O
Ca(OH)2
D) Testideki suyun soğuması
E) Mumun erimesi
Değişim
A)kimyasal
B)fiziksel
C)fiziksel
D)fiziksel
E) fiziksel
Cevap A
Cevap D
2. Gümüş (Ag) elementiyle ilgili
5. Aşağıdaki değişimlerden hangisi fiziksel değişmeye
I. H2SO4 ile tepkimeye girmesi
II. Kararması
A) Alkolün suda çözünmesi
III. Elektriği iletmesi
B) Bitkilerin solunumu
özelliklerinden hangileri fizikseldir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
örnektir?
C) Sütün ekşimesi
D) Harcın donması
C) I ve II
E) Yemek tuzunun elektrolizi
E) I, II ve III
Alkolün suda çözünmesi fiziksel olaydır. Sütün ekşimesi bozunması ve
mikroorganizmalarla ilgilidir. Harcın donması kimyasaldır.
Cevap A
Gümüşün kararması O2 ile tepkimesidir. Metallerin elektriği iletmesi
fizikseldir.
Cevap B
3.
I. Akşam saatlerinde gökyüzünün maviden kızıla dönmesi ,
6.
I. Barajlardan elektrik eldesi,
II. Buğdayın öğütülmesi,
II. Gökkuşağı oluşumu,
III. Kömürün yanması
III. Sütten tereyağı eldesi
yukarıdaki olaylardan hangilerinde fiziksel değişim
gözlenir?
Yukarıda verilen olaylardan hangileri fiziksel bir değişimdir?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Gökyüzü renginin değişmesi ışığın kırılması ile ilgilidir, fizikseldir.
Kömürün, yanması kimyasaldır.
Cevap C
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Sütten tereyağ eldesi yağın çalkalandığında üste çıkıp yapışması ile ilgili
fiziksel olaydır.
Tümü fizikseldir.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Konu Testi - 1
7. ( ) Kağıdın yırtılması fiziksel değişimdir.
10. I. Camda buğu oluşumu
( ) Suyun donması kimyasal değişimdir.
II. NH3 gazının suda çözünmesi
( ) Mumun yanması kimyasal değişimdir.
III. K(k) metalinin suda çözünmesi
Yukarıdaki olaylarda doğru olanların başına D, yanlış
olanların başına Y konulursa aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
IV Sıvı yağ ve su karışımının ayırma hunisi ile ayrılması
olaylarından hangilerinde maddenin molekül yapısı
değişmiştir?
A) D, D, D
B) Y, Y, Y
D) Y, Y, D
C) D, Y, D
E) Y, D, Y
Kağıdın yırtılması ve suyun donması fiziksel olaydır.
A) I ve II
B) I, II ve III
D) I, II ve IV
Cevap C
C) I ve IV
E) II ve III
NH3 ve K metali su ile kimyasal tepkimeye girer. Molekül yapısı kimyasal olaylarda değişir.
Cevap E
8.
Kirecin söndürülmesi
Y
D
Çamaşırların ağartıması
Hava yastığının açılması
11. Aşağıdaki olayların hangisi kimyasaldır?
E) Şeker pancarından şeker eldesi
A) Kimyasal
B) Fiziksel
C) Fiziksel
D) Fiziksel
E) Fiziksel
Yukarıdaki kavram haritasında kimyasal değişim ile ilgili olanlar doğru kabul edilip takip edildiğinde hangi
çıkışa ulaşılır?
B) 2
C) 3
D) 4
Kirecin söndürülmesi kimyasaldır (D)
Hava yastığının açılması kimyasaldır (D)
Mayalanma kimyasaldır (D)
Cevap A
12. Aşağıdaki değişimlerden hangisi yanlış eşleştirilmiş-
– Petrolün damıtılması,
tir?
Değişme
– Üzümden şarap eldesi,
– Tuzun suda çözünmesi,
–CO2 gazının suda çözünmesi,
–O2 gazının suda çözünmesi
Yukarıda verilen olayların kaç tanesi kimyasal bir olaydır?
A) 1
C) 3
D) 4
Petrolün damıtılması → haldeğişimi − f
Üzümden şarap eldesi → fermantasyon → k
Tuzun suda çözünmesi → fiziksel → f
CO2 ‘in suda çözünmesi → kimyasal → k
O2 nin suda çözünmesi → fiziksel → f
9. B
10.E
11.A
12. A
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Fiziksel/Kimyasal
A) Mayalanma
Fiziksel
B) Genleşme
Fiziksel
C) Çürüme Kimyasal
D) Buharlaşma
Fiziksel
E) Uçuculuk
Fiziksel
Mayalanma
Genleşme
Çürüme
Buharlaşma
Uçuculuk
Kimyasal
Fiziksel
Kimyasal
Fiziksel
Fiziksel
Cevap A
Cevap B
8. A
6
E) 5
7. C
B) 2
6. E
9.
E) 5
5. A
A) 1
4. A
Cevap A
3. C
4
D) Havanın damıtılması
Y
2. B
3
C) O2 gazının suda çözünmesi
1. D
2
D
B) Suyun buharlaşması
Cevaplar
1
Y
5
Kağıdın
yanması
Mayalanma
D
A) Yaprakların sararması
Y
D
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
1. Aşağıda verilen olayların hangisi kimyasaldır?
Konu Testi - 2
4. Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin molekül ya-
A) Şekerin suda çözünmesi
pısı değişmemiştir?
B) Kesilmiş karpuzun güneşte soğuması
A) Üzümden sirke eldesi
C) CO2 gazının suda çözünmesi
B) Na ve CI2 nin yemek tuzu oluşturması
D) Tuzun suda çözünmesi
C) Ekmeğin küflenmesi
E) Suyun donması
D) Gökkuşağı oluşumu
Değişim
E) Elmanın kararması
A) fiziksel
B) fiziksel
C) kimyasal
D) fiziksel
E) fiziksel Gökkuşağı oluşumu ışığın kırılmasıdır. Bu olayda kimyasal süreç yoktur.
Cevap D
Cevap C
5. ( ) Sütten tereyağı eldesi
( ) Beton harcının donması
( ) Metalin elektrik iletkenliği
olaylarında fiziksel olanların başına F, kimyasal olanların başına K konulursa aşağıdakilerden hangisi sırayla
doğru olur?
A) F, F, K
B) F, K, F
D) K, K, K
C) K, F, F
E) F, F, F
Sütten tereyağ eldesi ve metalin elektriği iletmesi fizikseldir.
2. Aşağıda verilen olayların hangisi kimyasaldır?
A) Atomların elektron vermesi
Cevap B
B) Işığın kırılması
C) Petrolün damıtılması
6. Aşağıdakilerden hangisi kimyasal değişim değildir?
D) Yaz aylarında elektrik tellerinin uzaması
E) Kar yağışı
A) Kimyasal
B) Fiziksel
C) Fiziksel
D) Fiziksel
E) Fiziksel
A) Kezzabın sudkostik ile tepkimesi
B) Çamaşır suyunun kumaşı ağartması
C) Hava yastığının açılması
Cevap A
D) Pilin çalışması
E) Yazın elektrik tellerinin uzaması
Yazın elektrik tellerinin uzaması maddenin genleşmesi ile ilgili fiziksel
olaydır.
Cevap E
3. Aşağıdaki olayların hangisi fizikseldir?
A) Yağlı boyanın kuruması
7.
I. Suyun buharlaşması,
B) Tuzlu suyun elektriği iletmesi
II. Tuzun suda çözünmesi,
III. Na atomundan 1 elektron koparılması
yukarıdaki olaylardan hangileri zayıf bağların değişimine örnek gösterilebilir?
C) Gümüşün kararması
D) Sütten peynir eldesi
E) Kolonyanın uçması
A) Kimyasal
B) Kimyasal
C) Kimyasal
D) Kimyasal
E) Fiziksel
A) Yalnız I
Cevap E
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Zayıf bağların değişimi ile fiziksel olay gerçekleşir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
7
KİMYASAL TÜRLERARASI ETKİLEŞİMLER / Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Konu Testi - 2
8.
I. Gümüşün kararması,
11. I. Na metalinin suya atılması,
II. Demirin paslanması,
II. Tereyağının acılaşması,
III. Bakırın yeşile dönmesi,
III. Metan gazının yanması
IV. Çöplüklerde metan gazı patlaması,
V. Hava yastığının açılması
Yukarıdaki olayların hangilerinde maddenin kimlik
özelliği değişir?
Verilen olayların hangileri yanma olayından kaynaklanan kimyasal değişimdir?
A) I ve II
B) I, II ve III
D) I, II, IV ve V
C) I, II ve IV
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Kimlik özelliği değişimi kimyasal olaylarla ilgilidir. Tümü kimyasaldır.
E) I, II, III ve IV
Cevap E
Hava yastığının açılması Sodyum azitin parçalanmasından açığa çıkan
N2 gazı dır. Diğer olaylar yanmadır.
Cevap E
12. I. 2NH3(g)→ N2(g) + 3 H2(g)
II. H2O(k)→ H2O(S)
9.
I. Suyun donması,
III. NaCI(k) → Na+ (suda) + CI−
II. Peynirin küflenmesi,
Yukarıdaki değişimlerden hangileri kimyasaldır?
III. Yağlı boyanın kuruması,
IV. Çimentonun donması
Yukarıda verilen olayların hangilerinde kimyasal değişim gözlenir?
A) I ve II
A) Yalnız I
D) II, III ve IV
B) Yalnız III
D) I ve III
B) I, II ve III
(suda)
C) I ve II
E) I, II ve III
II ve III. olay fizikseldir. I. olayda ise molekül yapısı değişmiştir.
Cevap A
C) II ve III
E) I, II, III ve IV
I. olay fiziksel
II, III ve IV olay kimyasaldır.
Cevap D
13. I. Ham petrolden benzin eldesi
10. I. Havanın sıvılaştırılması
II. Grizu patlaması
III. Bakır telin elektriği iletmesi
Yukarıdaki olaylardan hangisi fiziksel değişimdir?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
II. Toz şekerden pudra şekeri elde edilmesi
III. Tereyağının acılaşması
IV. Sudan hidrojen ve oksijen eldesi
V. Kesilen meyvenin kararması
Yukarıdaki olayların kaç tanesi kimyasal değişmedir?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
I ve II. olay fizikselken, III, IV ve V. olaylar kimyasaldır.
E) I, II ve III
E) 5
Cevap C
Grizu patlaması doğal gaz olarak bilinen metan gazının yanmasıdır. Bu
nedenle kimyasaldır.
Cevap D
1. C
2. A
3. E
4. D
5. B
6. E
7. D
8. E
9. D
10.D
11.E
12. A 9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
13. C
8
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
19
TARAMA
1.
4. K+ ve H2O tanecikleri arasında aşağıdaki etkileşmeler-
Türler Arası Etkileşimler
den hangisi etkindir?
I
A) İyonik bağ
II
B) İndüklenmiş dipol etkileşimi
C) iyon-dipol etkileşimi
III
Kovalent
bağlar
Metalik
bağlar
Hidrojen
bağları
IV
D) Dipol-dipol etkileşimi
E) Kovalent bağ
Yukarıda verilen "Türler Arası Etkileşim" tablosundaki
sayılarla belirtilen boşluklara seçeneklerdeki uygun terimler yerleştirildiğinde hangisi boşta kalır?
H2O polar bir molekül olduğundan iyon - dipol etkileşimi oluşur.
Cevap C
A) Van der Waals Bağları
B) Güçlü Etkileşimler
C) Zayıf Etkileşimler
D) London Kuvvetleri
E) İyonik Bağlar
I. Güçlü etkileşimler
II. Zayıf etkileşimler
III. İyonik bağ
IV. Van der Waals bağları
Cevap D
5.
I.N2O: Diazot monoksit
II.Ca(HCO3)2: Kalsiyum karbonat
III.Na2CO3: Sodyum karbonat
Yukarıda formülleri verilen maddelerden hangilerinin
isimleri yanlıştır?
2. Aşağıda verilen denklemlerden hangisi türler arası
A) Yalnız II
gerçekleşen kimyasal bir etkileşimi gösterir?
A)C6H12O6
(k)
C6H12O6
H2O(g)
C)C2H5OH(s)
C2H5OH(suda)
1
Na +
CI2
2
C6H 6
D)NaCI(s)
E) C6H6 (s)
D) II veIII
(suda)
B) H2O(s) C) I ve III
E) I, II ve III
Ca(HCO3)2 : Kalsiyum bikarbonattır.
Cevap A
6.
(k)
NaCl elementlerine ayrılarak kimyasal değişim gerçekleştirir.
B) I ve II
Bileşik
Cevap D
İsimlendirme
I
CO
Karbonmonoksit
II
H2O
Dihidrojen monooksit
3.
I. Metal atomunun elektron sayısı azalır.
II. Ametal atomunun elektron sayısı artar.
III. Elektron ortaklaşması olur.
IV. Pozitif ve negatif iyonlar oluşur.
V. Elektrostatik çekim gücü oluşur.
Yukarıdakilerden hangisi iyonik bağlı bileşiklerde gerçekleşmez?
Yukarıda bazı kovalent bileşikler ve isimlendirilmeleri verilmiştir.
Bu isimlendirmelerden hangisi yanlıştır?
A) I
A) I
B) II
C) III
D) IV
Metal e– verir, ametal e– alır. Ortaklaşma olmaz.
E) V
Cevap C
III
SF6
Küküt hekzaflorür
IV.
CBr4
Karbon tetrabromür
V.
Na3PO4
B) II
Trisodyum fosfat
C) III
D) IV
Na3PO4: Sodyum fosfattır.
E) V
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
Tarama
10. 7N ve 1H elementlerinin oluşturduğu kovalent bağlı NH3
7.
bileşiğinin elektron nokta yapısı;
Y
X
H N H şeklindedir.
H
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) N'nin değerlik elektron sayısı 5'tir.
XY molekülünün katman dizilişi yukarıdaki gibidir. Bununla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
B) H'nin değerlik elektron sayısı 1'dir.
A) Y, X ile bir elektron ortak kullanmıştır.
B) X, Y ile bir elektron ortak kullanmıştır.
E) N ile H arasında elektron alışverişi sonucu bağ oluşmuştur.
C) X, dubletini tamamlamıştır.
N ve H ametaldir aralarında e– ortaklığı kurulur.
C) Molekülde 3 çift bağlayıcı elekton vardır.
D) N ve H ametaldir.
Cevap E
D) Y, oktetini tamamlamıştır.
E) X ile Y arasındaki bağ iyoniktir.
X ve Y ametaldir ve aralarında e– ortaklığı kurulmuştur, iyonik olamaz.
Cevap E
8. Aşağıdaki bağlarda hangisinin karşısında verilen bağ
türü yanlıştır?
Bağ
Türü
11. • Sodyum karbonat
• Potasyum hidroksit
• Kalsiyum fosfür
• Magnezyum nitrür
Yukarıdaki bileşikler seçeneklerdeki formülleri ile eşleştirilirse hangi seçenek dışarda kalır?
A)O — H
Polar kovalent
B) O ═ O
Apolar kovalent
C)H — S
Polar kovalent
D) C — CI
Apolar kovalent
E) N — O
Polar kovalent
A) Mg3N2
B) Na2CO3
D) Ca3(PO4)2
C) Ca3P2
E) KOH
Verilmeyen bileşik adı Ca3(PO4): Kalsiyum fosfattır.
Cevap D
C – Cl farklı ametal atomları olduğu için polar kovalent olmalıdır.
Cevap D
12.
9.
CaH2
I.
SF6
III.
II.
Gerçekleşen olay
Ca(NO3)2
H3PO4
IV.
B) Yalnız II
D) II ve IV
C) I ve II
E) III ve IV
2 p
8 p
8 p
2 metaldir.
20Ca: p
1 ve 2 iyonik bağ içerir ancak 2. bileşikte N ve O arasında kovalent bağda
bulunur.
Cevap A
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Peynirin küflenmesi
Meyvelerin çürümesi
Kimyasal
değişme


III. Boyanın kuruması
tabloda numaralarla belirtilen bileşiklerden hangileri
kovalent bağ içermez? (20Ca, 1H, 7N, 8O, 9F, 15P)
A) Yalnız I
I.
II.
Fiziksel
değişme

IV. Kuru buzun süblimleşmesi

V.

Petrolün damıtılması
Yukarıda bazı olaylar gerçekleştiği değişime göre () işareti kullanılarak belirtilmiştir.
Bu işaretlemelerden hangisi yanlıştır?
A) I
B) II
C) III
Meyvelerin çürümesi kimyasaldır.
D) IV
E) V
Cevap B
Tarama
13. Aşağıdakilerden hangisi güçlü etkileşim değildir?
A) İyonik bağ
B) Metalik bağ
C) Apolar kovalent bağ
D) Hidrojen bağı
16. 1H, 7N, 6C ve 8O atomlarından oluşan HCN, NH3 ve CO2
molekülleri için aşağıda verilen,
I. H C N II. H N HIII. O
H
elektron nokta yapılarından hangileri yanlıştır?
E) Polar kovalent bağ
A) Yalnız I
Hidrojen bağı zayıf etkileşimdir.
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap D
H
C
N
C
O
C) I ve II
E) II ve III
olmalıdır. Cevap A
14. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi iyonik bağlı katı
ya da sıvılara ait değildir?
A) Katısı elektriği iletmezken sıvısı ve sulu çözeltisi elektriği iletir.
B) Kaynama noktaları yüksektir.
C) Oda koşullarında katı halde bulunurlar.
D) İyonlar arası elektron ortaklaşması ile iyonik bileşik
oluşur.
E) Elektron alışverişi ile oluşurlar.
Elektron alışverişi ile oluştuğundan ortaklaşma yanlıştır.
Cevap D
15.
III
atomu ile
oluşturduğu bileşiğin
Lewis gösterimi
16S
X+[ S
II
Oksijenle
XO
bileşiğini
oluşturur.
]
2–
17. I.H2O — Ca2+
a. London kuvvetleri
II.H2O — HCN
b. İyon-dipol etkileşimi
III.CO2 — CI2
c. Dipol-dipol etkileşimi
Yukarıda verilen tanecik çiftleri arasında oluşacak etkin zayıf etkileşim türleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir? (1H, 6C, 8O, 17CI)
A) I. b
B) I. b
C) I. c
D) I.c
E) I. a
II. a
II. c
II. b
II. a II. b
III. c
III. a
III. a
III. b III. c
I. b
IV
Oktedini
tamamlamak
için 2e‒ verir.
II. c
III. a
Cevap B
X
V
Bileşiklerinde
+2 iyon
yüküne
sahiptir.
I
Metal
atomudur
18. Aşağıda formülü verilen bileşiklerden hangisi yanlış
isimlendirilmiştir?
Bileşik
İsmi
A)P2O3
Difosfor trioksit
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen X elementi için
çeşitli bilgiler verilmiştir.
B) H2O
Dihidrojen monoksit
C)CaCI2
Kalsiyum klorür
Kavram haritasında yer alan bilgilerden hangisi bu
atom için yanlıştır?
D)H2 S
Dihidrojen kükürt
E) CCI4
Karbontetraklorür
A) I
B) II
X2+ [ S ]
2–
olmalıdır.
C) III
D) IV
E) V
H2S: Dihidrojen sülfürdür.
Cevap D
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
Tarama
19. 1H, 6C,
15P, 17CI elementlerinden oluşan CO2, CH4 ve
PCI3 molekülleri için
I. O
II.
III. CI P CI
C
O
H
22. • İyonik bağlı bileşiktir.
• Değişken değerlikli katyondur.
• Anyonu çok atomludur.
Verilen bilgilere göre, bileşik formülü seçeneklerin
hangisinde doğru bulunur?
H C H
H
A) FeCO3
D) Mg2P3
CI
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
O
C
E) NH4NO3
O
H2SO4 kovalent bağlı bileşiktir.
C) I ve II
FeCO3 (Demir (II) karbonattır.)
Cevap A
E) I, II ve III
II.
Cl
P
Cl
Cl
Cevap B
20. 11X, 15Y, 17Z, 1T elementleri atom numaralarıyla verilmiştir.
C) H2SO4
Na+ ve Mg2+ tek değerliklidir.
elektron nokta şemalarından hangileri doğrudur?
I.
B) Na2SO4
Buna göre X, Y, Z ve T ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
23.( ) Hava yastığının açılması kimyasal bir olaydır.
( ) Kirecin söndürülmesi fiziksel bir olaydır.
A) X ile T iyonik bağ oluşturur.
( ) Şeker pancarından şeker eldesi fiziksel bir olaydır.
B) Z ile T iyonik bağ oluşturur.
C) X ile Y iyonik bağ oluşturur.
Yukarıdaki olaylardan doğru olanların başına D, yanlış
olanlara Y konulursa hangisi sırasıyla doğru olur?
D) Y ile Z kovalent bağ oluşturur.
A) D, Y, D
E) X ile Z iyonik bağ oluşturur.
B) D, D, D
D) D, D, Y
C) Y, D, D
E) Y, Y, D
Cevaplar sırasıyla; D, Y, D olmalıdır.
X = 2 – 8 – 1 (metal)
Y = 2 – 8 – 5 (ametal)
Z = 2 – 8 – 7 (ametal)
T = 1 (ametal)
metal ve ametal, iyonik bağ yapar.
ametal ve ametal, kovalent bağ yapar.
Cevap A
Cevap B
21.
Bileşik İyonik Bağlı Bileşik Kovalent Bağlı Bileşik
I.
CO2
II.
MgF2
III.
NH3
IV.
KBr
V.
HCI

24. I. Camın kırılması,

II. Harcın donması,

III. Yumurtanın pişmesi

olaylarından hangieri fiziksel bir olaydır?

Yukarıda bazı bileşikler iyonik ve kovalent şeklinde sınıflandırılmıştır.
Bunlardan hangisi yanlıştır?
A) I
(1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 12Mg, 19K, 17Cl)
B) II
C) III
D) IV
C, O, F, N, H, Br ve Cl ametaldir. Mg ve K metaldir.
Ametaller arasında kovalent bileşik oluşur.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
E) V
Cevap E
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Harçtaki çimento betonlaşır. Kimyasal olaydır. Yumurta pişerken protein
yapıları bozulur, kimyasaldır.
Cevap A
Tarama
25. Apolar kovalent bağ aşağıdakilerden hangisinde veri-
28. Bileşik
I.NCI3
a. Diazot tetraoksit
II.N2O4
b. Kükürt tetraflorür
C) Aynı iki metal atomları arasında
III.SF4
c. Azot triklorür
D) Farklı iki ametal atomları arasında
Yukarıda verilen bileşik formülleri ve isimler seçeneklerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
lenler arasında oluşur?
A) Farklı iki metal atomları arasında
B) Aynı iki ametal atomları arasında
E) Bir metal atomu ile bir ametal atomları arasında
Aynı iki ametal atomları arasında apolar kovalent bağ oluşur.
İsimleri
A) I. a, II. b, III. c B) I. b, II. c, III. a
Cevap B
D) I. a, II. c, III. b
I. c
26. CaO bileşiği için;
II. a
C) I. c, II. a, III. b
E) I. c, II. b, III. a
III. b
Cevap C
29. Aşağıda bazı atom ve iyonların Lewis elektron nokta yapıları verilmiştir.
I. İyonik bağ içerir.
II. Ca atomu 2e‒ vererek bileşik yapmıştır.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
III. Kalsiyum oksit olarak adlandırılır.
(1H, 2He, 7N, 8O, 9F, 18Ar)
Yargılarından hangileri doğrudur? (20Ca, 8O)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
20Ca
A)
q
F
r
–
B) He C)
q
C) I ve II
D)
E) I, II ve III
: 2 – 8 – 8 – 2 (metal)
8O : 2 – 6 (ametal)
Ca atomu 2e– verir, O atomu 2e– alır ve iyonik bağ yapar.
O
Cevap E
q
N
r
3–
E)
q
H
r
elektron aldığında 2 tane alır ve q O r
O
r
–
–
2–
olur.
Cevap C
30. X: p2 p8 p5 Y: p2 p7
27. Sıvı C2H4 molekülleri arasında;
I. London kuvveti,
II. Kovalent bağ,
Katman elektron dizilişi verilen X ve Y elementlerinin
aralarında oluşturdukları bileşik için;
I. Lewis elektron yapısı
Y
X
Y
III. Dipol-dipol etkileşimi
şeklindedir.
bağlarından hangileri bulunur? (6C, 1H)
II. Tüm bağları apolar kovalenttir.
A) Yalnız I
III. Molekül apolardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve II
H
H
C
C
H
H
C) Yalnız III
E) I ve III
A) Yalnız I
molekülleri apolardır.
D) II ve III
Bundan dolayı molekülleri arasında London kuvvetleri bulundurur.
Y
Cevap A
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Bileşik polardır. Ancak X ve Y atomları arasında polar kovalent bağ
oluşur.
Cevap A
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
Tarama
31. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi doğada bağımsız moleküller halinde bulunur?
A) MgF2
B) NaH
D) CaCI2
C) CO
E) NH4NO3
Kovalent bağlı moleküller bağımsız yapı oluşturur.
Cevap C
34. I.I2(k) + 151 kj/mol → 2I–(g)
II.MgO(k) + 3850 kj/mol → Mg2+(g) + O2–(g)
III.Ar(s) + 6,4 kj/mol → Ar(g)
Yukarıdaki değişimlerin hangileri kimyasaldır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Değişim için gerekli enerji 40 kj/mol den büyükse kimyasal olur.
Cevap C
32. ‒ Sütten peynir eldesi,
35. Aşağıdaki maddelerin hangisinde bağ türü yanlış veril-
‒ Elmadan sirke yapımı,
‒ Buzulların erimesi,
‒ Bakır telin elektrik akımını iletmesi,
‒ Yağmur yağması,
A) N2
Polar Kovalent Bağ
‒ Yağlı boyanın kuruması
B) Na2O
İyonik Bağ
C) NH3
Polar Kovalent Bağ
D) H2O
Polar Kovalent Bağ
E) NaCI
İyonik Bağ
miştir? (1H, 7N, 8O, 11Na, 17CI)
Yukarıda verilen olaylardan kaç tanesi fiziksel değişime örnek olabilir?
A) 6
B) 5
C) 4
D) 3
E) 2
Bağ Türü
Na, metal olduğundan iyonik bağ yapar.
N, H ve O ametaldir.
Aynı ametal atomları apolar kovalent bağ yapar.
N ≡ N
Buzulların erimesi, bakır telin elektrik akımını iletmesi, yağmur yağması
fiziksel değişmedir.
Cevap D
33. I. Elektrik tellerinin yaz aylarında uzaması
Madde
36. I.NO2
: N ve O atamlorı arasında
: K+ ve Br‒ iyonları arasında
Cevap A
II. Kış aylarında küçük su birikintilerinin donması,
II. KBr
III. Bitkilerin güneş ışığı ile fotosentez yapması,
III.C2H5OH:C2H5OH molekülleri arasında
IV. Şekerin suda çözünmesi
Yukarıdaki değişimlerin hangileri kimyasaldır?
oluşan çekim kuvvetlerinden hangileri kimyasal bağ
olarak tanımlanır?
A) Yalnız III
D) II ve III
B) I ve II
D) I ve II
E) III ve IV
I, II ve IV. olaylar fizikseldir. Ancak fotosentez kimyasaldır.
6
A) Yalnız I
C) I ve IV
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
B) Yalnız II
C) Yalnız III
E) II ve III
Kimyasal bağ atomlar ve iyonlar arasında oluşur.
Cevap D
Tarama
37. I.O2
40. Aşağıda verilen maddelerden hangisinde yoğun fazda
moleküller arasında etkin olan çekim kuvveti yanlış verilmiştir?
II.SO2
III.NH3
Yukarıda verilen moleküllerin hangilerinde elektriksel
yük dağılımı simetrik değildir? (6C, 7N, 8O, 16S)
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Yük dağılımı simetrik alanlar apolardır. Simetrik değilse polardır. SO2 ve
NH3 polardır.
Cevap E
38. Bileşik
Etkin olan çekim kuvveti
A) CO2
London kuvvetleri
B) HF
Hidrojen bağı
C) CI2
London kuvvetleri
D) HCI
Dipol-dipol etkileşim
E) H2
Hidrojen bağı
H2 (H – H) apolar bir moleküldür. Moleküller arası London kuvveti etkindir.
Cevap E
Sistematik adı
I.Ca(OH)2
Kalsiyum hidroksit
II.Na2CO3
Sodyum karbonat
III. MgO
Magnezyum oksit
41. Aşağıdaki moleküllerden hangisinde kalıcı dipollük
bulunur? (1H, 5B, 6C, 8O, 17CI, 35Br)
Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin sistematik
adı doğru verilmiştir?
A) Yalnız I
Madde
B) I ve II
D) II ve III
A) HBr
B) Br2
C) CCI4
D) CO2
Polar moleküllerde kalıcı dipollük bulunur. HBr polardır.
E) BH3
Cevap A
C) I ve III
E) I, II ve III
Tümü doğru yazılmıştır.
Cevap E
42. H2O bileşiği ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? (1H, 8O)
A) Polar molekül oluşturur.
39. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinde yoğun fazda
hidrojen bağı yoktur?
A) H2O
D) NH3
B) H2
B) Oksijen oktetini,hidrojen dubletini tamamlamıştır.
C) Eşleşmemiş elektron çifti yoktur.
C) HF
E) CH3OH
F, O, N atomlarının H atomu ile yaptığı bileşiklerde moleküller arası hiCevap B
drojen bağı bulunur. H2 de yoktur.
D) Üç atomludur.
E) Molekül içi polar kovalent bağ bulundurur.
Su, polar bir moleküldür.
O H şeklindedir.
H
İki tane eşleşmemiş elektron çifti içerir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap C
7
Tarama
43. Bileşik
I.SF6
46. Aşağıdaki olaylardan hangisi kimyasal bir değişimle
Sülfür florür
II.N2O3
Diazot trioksit
III.PCI5
Potasyum klorür
Yukarıda bazı kovalent bileşikler ve isimleri eşleştirilmiştir.
D) Eritilmiş mumun tekrar donması
Bu eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
E) Çimentonun donması
İsim
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
gerçekleşmez?
A) Çöplüklerde gerçekleşen patlama
B) Demirin paslanması
C) Sütten peynir yapılması
Erimiş mumun donması hal değişimidir ve fiziksel değişimdir.
C) Yalnız III
I. SF6: Kükürt hekzaflorür
III. PCl5: Fosfor pentaklorür
Cevap B
44. Aşağıda molekül yapıları verilen maddelerden hangisinin Lewis nokta formülü yanlış yazılmıştır?
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O)
A) O
C
O B)
H
C) H C
N
H B H
D)
H
H C H
H
5B:
H
2 – 3
E) O H
H
47. I. Sütten tereyağ eldesi,
II.CO2 gazının kireçli suyu bulandırması,
III. Harcın donması,
IV. Boyanın kuruması
Yukarıdaki olaylardan hangileri fiziksel değişime örnektir?
A) Yalnız I
B H olmalıdır.
B) Yalnız II
D) II ve IV
Cevap B
H
45.
Cevap D
E) II ve III
C) I ve III
E) II, III ve IV
Sütten tereyağ eldesi fizikseldir.
Cevap A
X
T
K
Y
L
Z
48. I. Şekerli su çözeltisinin soğutulduğunda şekerin kap dibinde kristalleşmesi,
Yukarıdaki periyodik tabloda bazı elementlerin yerleri belirtilmiştir.
Buna göre aşağıdaki element çiftlerinden hangisi kendi arasında bileşik oluşturabilir?
B) Y ile Z
D) X ile L
III. Suyun elektrolizi ile O2 gazının çıkması
Yukarıdaki değişimlerden hangileri kimyasaldır?
A) Yalnız I
C) T ile K
B) Yalnız II
D) I ve II
E) L ile Z
L, Y, Z metal atomlarıdır.
X ve T ametaldir.
K soy gazdır.
X ve L bileşik yapabilir.
II. Su ve zeytinyağının karıştırıldığında iki farklı faz oluşturması,
C) Yalnız III
E) II ve III
Kimyasal olaylar denklemle gösterilir ve molekül yapısı değişir.
KClO3 → KCl +
Cevap D
3
O
olay kimyasaldır.
2 2(g)
25. B 26. E 27. A 28. C 29. C 30. A 31. C 32. D 33. A 34. C 35. A 36. D 37. E 38. E 39. B 40. E 41. A 42. C 43. B 44. B 45. D 46. D 47. A 48. C
1. D 2. D 3. C 4. C 5. A 6. E 7. E 8. D 9. A 10. E 11. D 12. B 13. D 14. D 15. C 16. A 17. B 18. D 19. B 20. B 21. E 22. A 23. A 24. A 8
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap C
Cevaplar
A) X ile K
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
20
MADDENİN HÂLLERİ
Maddenin Fiziksel Hâlleri
Kazanım: Maddenin farklı hâllerde olmasının canlılar ve çevre için önemini açıklar. Maddenin plazma halini açıklar.
hhMADDENİN FİZİKSEL HALLERİ
Maddenin Hâlleri
hh Tanecikleri arasında çekim kuvveti en fazladır.
hh Bu fiziksel hâller katı, sıvı ve gazdır.
hh Günlük hayatta maddeler karşımıza genellikle üç fiziksel
halde çıkar.
hh Ancak aynı maddenin üç fiziksel hali aynı anda karşımıza
ender çıkar. Bu ender maddelerden bir H2O formulüne sahip
sudur.
hh Maddenin farklı fiziksel hallerde bulunması basınç ve sıcaklık şartlarına bağlıdır.
Çeşmeden akan
su
hh Belirli bir hacimleri vardır.
hh Maddenin en düzenli halidir.
hh Madde üç temel halde bulunabilir.
Buz kalıpları
hh Belirli şekilleri vardır.
Buhar
hh Tanecikleri düzenli ve sıkı istiflenmiştir.
hh Yalnızca tabana kuvvet (basınç) uygularlar.
hh Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
hh Akışkan değildir.
2. Maddenin Sıvı Hâli
hh Tanecikleri birbirinden kısmen bağımsız, hareketli, taneciklerin birbiri üzerinden kayarak hareket ettiği fiziksel halidir.
hh Belirli şekilleri yoktur. Bulunduğu kabın şeklini alır.
hh Belirli bir hacimleri vardır.
1. Maddenin Katı Hâli
hh Katıya göre daha düzensiz, gazlara göre daha düzenlidir.
hh Tanecikleri arasında çekim kuvveti katısına göre azalmış
ama gaz halinden daha çoktur.
hh Tanecikleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.
hh Sıvılar tabana yükseklikleri ile orantılı kuvvet uygular.
hh Taneciklerinin birbirine çok yakın hatta tanecikleri arasında
boşluk yok denecek kadar az olduğu halidir.
hh Tanecikleri titreşim ve öteleme hareketi yapar.
hh Akışkandırlar.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
3. Maddenin Gaz Hali
hh Atom, molekül, iyon ve serbest elektronların tamamının aynı
ortamda bulunmasıyla plazma hali oluşur.
hh Plazmada pozitif ve negatif iyon sayıları eşittir.
hh Plazma elektriksel olarak nötrdür.
hh Plazma elektriği iletir.
hh Taneciklerin birbirinden bağımsız hareket ettiği akışkan haldir.
hh Plazmalar manyetik alanlarla yerlerinde tutulabilir.
hh Belirli bir şekilleri yoktur.
hh Floresan ampul ve neon tabelalar plazma örnekleridir.
hh Belirli bir hacimleri yoktur.
hh Plazma TV'ler iki cam panel arasına argon, neon ve ksenon
enjekte edilerek gaz içinden elektrik akımı geçirilmesiyle
parlamaya neden olur. Böylece TV'ler çalışır.
hh Bulundukları kabı doldurarak kabın şeklini ve hacmini alırlar.
hh Maddenin en düzensiz halidir.
hh Tanecikleri arasında çekim kuvveti ihmal edilecek kadar azdır.
hh Tanecikleri her yöne doğru düzensiz ve bağımsız hareketler
yapar.
hh Tanecikler kabın her yönüne çarparak aynı basıncı uygular.
hh Tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapabilir.
hh Akışkandırlar.
4. Plazma Hâli
hh Tanecikleri arasındaki boşluk katı ve sıvılara göre fazladır.
hh Pozitif ve negatif yüklerin serbestçe dolaştığı taneciklerden
oluşur.
hh Taneciklerin enerjisi en yüksektir.
hh Yoğunlukları katı ve sıvılardan daha azdır.
hh Belirli şekil ve hacimleri yoktur.
hh Akışkandır.
hh Plazmanın evrendeki oranı %99'dan fazladır.
hh Mum alevi genellikle düşük sıcaklıkta kısmi plazma olarak
davranır.
Su Döngüsü
hh Tüm maddeler için olmasa da bazı maddelerin üç fiziksel
hali gerekli olan sıcaklık ve basınç şartları sağlandığında
karşımıza çıkabilir.
hh Günlük hayatta su karşımıza buz, sıvı su ya da buhar hallerinde çıkabilir.
hh Bir maddenin katı hali sıvı haline göre daha sıkı ve aralarında boşluk yok denecek kadar az şekilde istiflenirken suda
durum farklı olur. Bu suyun özel durumudur.
hh Bazı kış aylarında göl gibi daha az su birikintileri yüzeyden
buz tabakası ile kaplanır. Bu buz tabakası farklı kalınlıklarda
ve üst kısımdadır. Yani buz tabakasının altı su canlılarının
yaşamasına elverişli sıvı halindedir. Böylece gölün tamamı
donmaz.
Buz
0 °C
+4 C
hh Güneş, güneş sistemindeki en büyük plazmadır.
hh Yıldırım bir plazmadır.
hh Maddenin gaz halindeki atomuna enerji verilirse elektronlar
çekirdeğin çekim kuvvetinden kurtularak iyon haline geçer.
Bu nedenle plazma haline iyonize gaz da denir.
hh Diğer maddeler donarken hacmi küçülürken, su donarken
hacmi büyür. Bu suya özel durum sağlar. Örneğin; bir cam
şişeyi su ile doldurup ağzı kapalı buzdolabına konulursa su
donar ve camı çatlatır.
Öğretmen
Sorusu
Yağmur damlası mı daha büyüktür kar tanesi mi?
Bir yağmur damlasının büyüklüğü yaklaşık olarak 10 kar tanesinin
büyüklüğüne eşittir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
hh Hava soğudukça su yüzeyi de soğumaya başlar. Suyun yo-
hh Buharlaşan su atmosfere geçer. Bu buhar havadaki nemin
ğunluğu +40C de en büyük değere ulaşır. Yoğunluğu artan
kaynağıdır. Uygun koşullarda bu su buharı sıvı hale geçer.
su gölün diplerine doğru inerken yüzeydeki diğer sular 0
oC
ye doğru soğumaya devam eder, hacmi büyür, yoğunluğu
azalır ve donar. Yüzeyde oluşan buz tabakası altta kalan
suyun ısı kaybını önler ve +4oC de kalır. Bu sayede balıklar
yaşamlarına devam eder.
hh Kış ayları bitip havaların ısınmasıyla buz tabakası çözülür
ve sıvı hale gelen su bu sefer de buharlaşır.
hh Doğadaki su güneş enerjisi sayesinde ısı alarak yüzeyden
başlayıp buharlaşır. Buharlaşan sular yer yüzü sularının
azalmasına ve atmosferde su buharı miktarının artmasına
sebep olur.
hh Bulutlarda biriken su buharı havanın soğuması ile yeryüzüne yağmur, kar, buz şekilleri ile geri döner.
hh Okyanuslar, denizler, akarsular, göller ya da toprak ve bitki
yüzeyinden sıvı suyun gaz hale geçerek gökyüzüne çıkma-
Buna yoğuşma denir ve yeryüzüne geri döner.
hh Suyun farklı fiziksel hallere kavuşarak oluşturduğu bu
düzene su döngüsü denir. Böylece dünyadaki su kütlesi
korunur.
hh Yeryüzüne düşen yağmur, kar, dolu şeklindeki yağışlar çukur alanları doldurur ya da akıp akarsuları oluşturur. Bazen
de yeryüzünde bulduğu yarıklardan yer altına sızarak yer
altı sularını oluşturur.
Hal Dönüşümlerine Başka Örnekler
Maddeler, üzerine uygulanacak uygun sıcaklık ve basınç koşulları altında hal değiştirebilirler. Örneğin, gaz halinde bulunan
maddeler sıvılaştırılabilir. Böylece insanlara taşıma ve kullanma kolaylığı sağlayabilir.
sına buharlaşma denir.
Yoğuşma
Yağış
Buharlaşma
Kar ve Buz
Erimeyle oluşan yüzeysel akıntı
Toprağa geçiş
Yeraltı sularının akışı
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
1. LPG (Liquid Petroleum Gas, Sıvılaştırılmış Petrol gazı)
hh Ham petrolün rafinerilerde damıtılması ile elde edilir ve propan, bütan gibi gazlardan oluşur.
hh Normal şartta gaz olan bu maddelere basınç uygulanarak
sıvılaşması sağlanır. Bunun için yaklaşık 3-4 atm basınç
kullanılır.
hh Renksiz, kokusuz, havadan ağır ve yanıcı maddelerdir.
hh Havadan ağır olduğundan aşağı doğru birikerek çöker.
Kokusu olmadığından bir sızıntı durumunda anlaşılamaz.
Ancak bunun anlaşılması için karışım özellikle içine madde
katılarak kokulandırılır.
hh LPG nin genel bileşimi %30 propan, %70 bütandır.
hh Sızıntı durumunda yere yakın yerler süpürülerek uzaklaştırılır.
2. LNG (Liquid Naturel Gas, Sıvılaştırılmış Doğal Gaz)
hh Petrol yataklarının üstünde biriken büyük bir kısmı metan
olan gazdır. Ayrıca petrol rafinasyonu ile de elde edilir.
hh Normal şartlarda gaz olarak boru hatları ile dağıtımı yapılırken,
deniz aşırı ülkelere sıvılaştırılarak gemilerle gönderilebilir.
hh Yaklaşık %90 CH4 (metan), kalan karışım ise etan, propan,
bütan, su buharı gibi karışımlar içerir.
3. İtici Gazlar
hh Deodorant gibi metal sprey kutularında bulunan ürünlerin
kullanılmasını sağlamak için onları basınç farkıyla dışarı iten
gazlardır.
hh Bu gazlar renksiz, kokusuzdur.
hh Bu maddeler cihazların içinde kapalı devre dolaşarak soğutma işlemini gerçekleştirir.
hh Örneğin dolap dışındaki borularda sıvı halde iken dolap içinde gaz hale geçer.
hh Buzdolabındaki maddelerden gerekli ısıyı alır ve sıvılaşarak
geri döner. Bu işlem sürekli devam eder.
hh Su soğutucu akışkan olarak kullanılamaz. Çünkü oda koşullarında sıvıdır.
Havanın Sıvılaşması
hh Kuru hava, azot ve oksijenden başka çeşitli oranlarda argon,
diğer asal gazlar, CO2 gibi gazlar içeren bir gaz karışımıdır.
hh Nemli hava ise yaklaşık %3-5 oranında su buharı bulunduran havadır. Buna göre diğer oranlarda değişme olur.
Kuru hava
bileşenleri
Bileşenlerin
oranı
Kaynama
Sıcaklıkları
Azot
% 78
− 196 oC
Oksijen
% 21
− 183 oC
Argon
% 0,9
− 186 oC
Diğer gazlar
% 0,1
(Havanın yoğunluğu yaklaşık 1,29 g/L dir.)
hh H
ava, üzerine uygulanan yüksek basınç (atmosfer basıncının yaklaşık 40 katıdır.) ve sıcaklığın düşürülmesi ile (yaklaşık –200 °C'ye kadar) sıvılaştırılır. Daha sona tekrar kontrollü olarak ısıtılan sıvı havadaki her bir madde kendi kaynama
sıcaklığında gaz hale getirilerek ayrıştırılır.
hh Bu işlemler sırasında kaynama sıcaklığı en düşük olan azot
önce ayrılarak elde edilir. Daha sonra argon, en son ise oksijen elde edilir.
hh Sıvı azot sıcaklığının − 196 oC altında olması nedeniyle iyi
bir soğutucu ve dondurucudur.
hh Sıvı azotun bazı kullanım alanları aşağıdaki gibidir.
hh Genel olarak propan, bütan, karbondioksit gibi gazlar kullanılır.
● Üreme hücrelerinin, canlı dokuların, biyolojik örneklerin
dondurularak korunmasında
hh Bu gazlar sprey içindeki maddeleri ince zerrecikler ya da
köpük gibi saçmak ve metal kutudan dışarı çıkmalarını
sağlamak için kullanılırlar.
● Dermotolojide bazı cilt yaralarının alınmasında
hh İtici gazlar normal atmosfer basıncına geçer geçmez ortamda uzaklaşır.
4. Soğutucu Akışkanlar
hh Buharlaşırken ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığının düşmesini sağlayan maddelere soğutucu akışkan denir.
hh Buzdolaplarında, klimalarda, derin dondurucularda kullanılan sistemdir.
hh Bir soğutucu akışkan üzerine basınç uygulandığında kolaylıkla sıvılaşabilmeli basınç kaldırıldığında genleşerek buhar
haline tekrar geçebilmelidir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
● Soğutma sistemlerinde
● İlaç, gıda gibi soğukta korunması gereken ürünlerde kullanılması uygundur.
hh Sıvı oksijenin bazı kullanım alanları aşağıdaki gibidir.
● Çelik endüstrisinde demirdeki karbon, kükürt, fosfor gibi kalite azaltıcı safsızlıkları yakarak uzaklaştırmak için kullanılır.
● Solunum güçlüğü çeken hastalarda kullanılması uygundur.
hh Sıvı argonun bazı kullanım alanları aşağıdaki gibidir.
● İnert atmosfer yapımında yani oksijenin tek başına kullanılamadığı solunum sırasında oksijen gazına karıştırılarak kullanılır. Örneğin; hastanelerde solunum problemi
olan hastalarda, dalgıçların oksijen tüplerinde kullanılırlar.
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
Konu Testi - 1
1. Bir madde için verilen bilgiler aşağıdaki gibidir.
4. Buharlaşma için,
● Yalnızca tabana kuvvet uygular.
I. Sıvının gaz hale geçmesidir.
● Tanecikleri sıkı ve düzenli istiflenmiştir.
II. Yeryüzü suları buharlaşarak atmosfere geçer.
III. Buharlaşma havadaki nemin kaynağıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Bu bilgilere göre verilmesi gereken örnek aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Yemek tuzu
A) Yalnız I
B) Sıvı su
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Su buharı
C) I ve II
E) I, II ve III
Buharlaşma sıvının gaz hale geçmesi ve atmosfere karışmasıdır. Buda
havadaki nemi arttırır.
Cevap E
D) Sıvı amonyak
E) O2 gazı
Bilgileri verilen madde katıdır. O halde yemek tuzu olmalıdır.
Cevap A
5. Sıvılaştırılmış gazlar için,
2.
I. Tanecikleri her yöne ve bağımsız hareket eder.
II. Belirli bir hacimleri yoktur.
III. Akışkandır.
Yukarıdakilerden hangileri sıvı ve gazlar için ortak
özelliktir?
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III I. Basınç altında, soğutularak gerçekleştirilir.
II. Maddelerin taşınmasını ve saklanmasını kolaylaştırır.
III. Azot, oksijen ve bazı asal gazlar havanın sıvılaştırılması ile elde edilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Gazlar basınçla sıkıştırılır ve soğutulduğunda sıvılaşır. Havadaki gazlar
bu yolla sıvılaştırılarak elde edilir. Böylece kolay taşıma ve saklanma
özelliği kazanırlar.
Cevap E
C) I ve II
E) II ve III
Sıvıların hacimleri belirlidir. Hem gaz hem de sıvılar bağımsız hareket
eder ve akışkandır.
Cevap B
6. Maddenin farklı fiziksel halleri için,
3.
I. Günlük hayatta katı, sıvı ve gaz halleri ile karşımıza çıkar.
II. Donarken hacmi azalır.
III. Donduğunda kütlesi artar.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri su için doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Suyun üç fiziksel haliyle günlük hayatta karşılaşılır. Donarken hacmi
büyür. Fiziksel olaylarda kütle korunur.
Cevap A
I. Sıvı bir madde aynı maddenin gaz haline göre daha az
enerjilidir.
II. Katı hale geçen sıvı maddelerde tanecikler arası uzaklık azalır.
III. Gaz haldeki maddelerde tanecikler sıvı haline göre daha düzensizdir.
genellemelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıvı gaz hale geçerken enerjisi artar. Sıvı katı hale geçerken tanecikler
genel olarak yakınlaşır. Sıvı gaz hale geçtiğinde düzensiz olarak dağılır.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
Konu Testi - 1
7. Aşağıdakilerden hangisi suyun yapısı için yanlıştır?
10. Havanın sıvılaştırılması için,
I. Kuru havanın yüksek basınç altında soğutulması ile
sıvılaştırmaya başlanır.
A) Su donarken hacmi artar.
B) Katı halinin yoğunluğu sıvı halinden küçüktür.
II. Sıvılaşma sırasında önce oksijen elde edilir.
C) Sıcaklık ve basınç suyun fiziksel halini değiştirir.
D) Yeryüzündeki su giderek azalmaktadır.
E) Günlük hayatta üç fiziksel hali ile karşımıza çıkabilen
ender maddelerdedir.
III. Argon sıvılaşma sırasında elde edilen bir soy gazdır.
A) Yalnız I
Su özel durum gösterir ve donarken hacmi artar. Böylece katı halde
yoğunluk azalır ve buz suda yüzer. Su döngüsü yeryüzündeki suların hep
aynı miktarda kalmasını sağlar.
Cevap D
8. Buz yapısına sahip katılar için;
yargılarından hangileri doğdurur?
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Basınç altında sıvılaştırılan gazlar sıvı hale geçtikten sonra tekrar ısıtılır
ve kaynama sıcaklığı en düşük olan azot önce elde edilir.
Cevap C
11. Gazların sıkışma ve genleşme özelliği aşağıdaki işlem-
I. Belirli geometrik şekli vardır.
lerin hangisinde kullanılmaz?
II. Darbelere karşı dayanıksızdır.
A) Oto boyama
III. Belirli erime sıcaklıkları bulunur.
genellemelerinden hangileri doğrudur?
E) Hava balonlarında
E) I, II ve III
Çamaşırların yıkanmasında sıvı ile ıslatma ve santrifüjleme gibi yöntemler kullanılır.
Cevap B
Katıların belirli şekilleri vardır. Darbe ile yapıları bozulur. Belirli sıcaklıkta
erirler.
Cevap E
A) LPG, sıvılaştırılmış doğal gazdır.
B) LPG eldesi, sanayide ham petrolün damıtılmasıyla
başlar.
C) LPG, propan ve bütan gazlarıyla elde edilen bir karışımdır.
12. I. Buzdolaplarında,
II. Klima sistemlerinde,
III. Bisiklet şişirilmesinde
Yukarıdaki sistemlerin hangilerinde gazların sıkışma−
genleşme özelliklerinden yararlanılır?
D) Sıcaklık azaltılıp basınç artırılarak sıvılaştırılır.
A) Yalnız I
E) LPG, sıvılaştırılarak kamyon ve tankerler ile taşınır.
D) I ve III
LPG, sıvılaştırılmış petrol gazıdır. LNG, sıvılaştırılmış doğal gazdır.
Cevap A
5. E
6. E
7. D
8. E
9. A
10.C
11.B
12. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) I ve II
E) I, II ve III
Soğutma, ısıtma gibi sistemlerde ya da lastik, balon gibi maddelerin
şişirilmesinde kullanılır.
Cevap E
4. E
6
B) Yalnız II
3. A
9. LPG için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
2. B
D) I ve III
D) Sprey kutularında
C) I ve II
1. A
B) Yalnız II
C) Bisiklet lastiğinin şişirilmesinde
Cevaplar
A) Yalnız I
B) Çamaşırların yıkanmasında
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
Konu Testi - 2
1.
4.
Özellik
Gaz
I.
Sıkıştırılabilme
II.
Akışkanlık
4
4
III.
Öteleme hareketi
4
4
4
Yukardaki tabloda gaz ve su halde olan bazı maddelerin
sahip oldukları özellikler (4) işareti ie gösterilmiştir.
Buna göre işaretlemelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Tanecikleri sıkıştırılıp
genleştirilebilen madde
Sıvı
Belirli hacmi olan bulunduğu
kabın şeklini alan madde
Katı
Tanecikleri öteleme
yapmayan, sıkıştırılamayan
madde
Gaz
Sıvı
C) I ve II
E) II ve III
Sıvılar sıkıştırılamaz. Hem sıvı hem de gazlar akışkandır. Hem sıvı hem
de gazlar öteleme hareketi yapar.
Cevap E
Verilen kavram ve tanımlar hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A)
B)
D)
2.
I. Tanecikleri sadece titreşim hareketi yapar.
II. Sıkıştırılabilir.
III. Hacmi ve şekli bulunduğu kaba bağlıdır.
IV. Tanecikleri birbiri üzerinden kayar.
Yukarıdaki genellemelerden hangileri sıvılar için doğru
değildir?
A) I ve IV
B) II ve III
D) I, II ve III
C) III ve IV
E) I, II ve IV
Sıvılar titreşim ve öteleme yapar. Sıkıştırılamazlar. Belirli şekilleri vardır.
Tanecikleri kayarak hareket eder.
Cevap D
C)
E)
Gazlar sıkışma / genleşme özelliği gösterir. Sıvılar bulunduğu kabın
şeklini alır. Katılar sıkıştırılamaz ve öteleme yapamaz.
Cevap A
5.
I. Katılar sadece ........ hareketi yapar.
II. Bulunduğu kabı dolduran akışkanlara ............ denir.
III. ............ soğutucu akışkan olarak soğutucularda kullanılabilir.
Tanım
a. sıvı
b. gaz
c. ortak
d. titreşim
e. amonyak
3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
f. su
Verilen cümlelerdeki boşluklar hangi seçenekte doğru
tanımlarla tamamlanmıştır?
C) Gazlar kabın üst tarafına basınç uygulayamazlar.
A) I. d
D) Gazlar sıkıştırılabilir.
II.a
II. b
II. c
II. c II. b
E) Katıların belirli bir şekil ve hacimleri vardır.
III. f
III. e
III. f
III. a III. c
A) Esneklik katsayısı katılar için ayırt edicidir.
B) Sıvı tanecikleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.
Gazlar bulunduğu kabın her tarafına aynı basıncı uygular.
Cevap C
B)I. d
C) I. a
D) I. d
I. titreşim
II. gaz
III. amonyak
E)I. a
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
MADDENİN HÂLLERİ / Maddenin Fiziksel Hâlleri
Konu Testi - 2
6.
I. Soğutucu akışkan olarak kullanılabilir.
10. Su döngüsü için,
II. Bulundukları kabın tabanına kuvvet uygularlar.
I. Yeryüzündeki su miktarının aynı kalmasını sağlar.
III. Tanecikleri gazlara göre daha düzenlidir.
II. Hava olaylarının değişimine katkıda bulunur.
Sıvılara ilişkin yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
III. Havadaki nemi oluşturur.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve III
Gazlar soğutucu akışkan olarak kullanılır.
Cevap D
C) I ve II
E) I, II ve III
Su döngüsü suların buharlaşıp yoğuşması ile kütlesini korur. Havadaki
nem buharlaşma ile elde edilir.
Cevap E
7. Gazların sıvılaştırılması ile ilgili;
I. Yüksek basınçla sıvılaştırılan gazlar basınçlı tüplerde
saklanabilir.
II. Azotun havadan elde edilmesini sağlar.
III. Havanın sıvılaştırılması sonucu elde edilen oksijen gazı
tıpta solunum yetmezliği yaşayan hastalarda kullanılır.
ifadelerden hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
E) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Havadaki azot gazı sıvılaştırılarak elde edilir. Oksijen solunum yetmezliğinde kullanılır.
Cevap E
8.
I. LNG renksiz, kokusuz bir gazdır.
II. LPG, sızıntıların anlaşılması için koku verici gazlarla
karıştırılır.
III. İtici gazlar, konuldukları karışımın ince zerrecikler halinde püskürtülmesini sağlar.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
II. Büyük oranda metan içerir.
III. Sudan elde edilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
LNG, sıvılaştırılmış doğal gazdır. %90 metan içerir. Petrolün üst katmanlarından veya petrol arıtımından elde edilir.
Cevap C
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap E
9. Ağzına kadar su ile doldurulan cam şişe dolapta bırakıldığında patlar.
III.Kütlesi
niceliklerinden hangileri artar?
B) Yalnız II
III. Gazın çok yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılması
Yukarıdaki olaylardan hangileri daha düzenli bir duruma geçişe örnektir?
A) Yalnız I
E) II ve III
Cevap A
7. E
8. E
9. A
10.E
11.C
12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) I ve II
Katı, sıvısından ve gazından daha düzenlidir. Gaz ısıtıldığında daha
düzensiz olur.
Cevap C
E) II ve III
Su donarken hacmi artar, yoğunluğu azalır, kütlesi değişmez.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
6. D
D) I ve III
5. B
II. Yoğunluğu,
II. Havanın sıvılaşması,
4. A
I. Hacmi,
3. C
Bu olayda suyun
12. I. Suyun donması,
2. D
8
A) Yalnız I
Tümü doğrudur.
A) Yalnız I
I. LNG ile gösterilir.
1. E
A) Yalnız I
Cevaplar
A) Yalnız I
11. Sıvılaştırılmış doğal gaz ile ilgili,
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
21
MADDENİN HÂLLERİ
Katılar
Kazanım: Katıların özellikleri ile bağların gücü arasında ilişki kurar.
hhKATILAR
a. Amorf Katılar
hh Maddelerin fiziksel halleri ortam sıcaklık ve basıncına bağlıdır.
hh Belirli bir geometrik şekli olmayan katılara şekilsiz anlamına
gelen amorf katılar denir.
hh Farklı maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki çekim kuvvetleri maddelerin fiziksel halinde etkilidir.
hh Tanecikler gelişigüzel ve düzensiz istiflenmiştir.
hh Katı maddede tanecikler arası çekim kuvveti sıvısı veya gazına göre büyüktür.
hh Tanecikler arası çekim kuvvetinin fazla olması katıların sıvı
ve gazda olduğu gibi serbetsçe hareket etmesini engeller.
hh Hareketi engellenen tanecikler konum değiştiremez.
hh Katıların konum değiştirememesi onların belirli bir şekil ve
hacimde olmasını sağlar.
hh Kesilmedikleri veya eritilmedikleri sürece belirli bir şekilleri
olmaz.
hh Belirli bir erime ve donma noktası yoktur.
hh Isıtıldıklarında belirli bir sıcaklık aralığında yumuşar ve daha
yüksek sıcaklıklarda akışkanlık kazanırlar.
örneğin; cam ısıtıldığında yumuşayarak akıcı hale gelir ve
böylece şekillendirilebilir.
hh Şekil verilen camlar soğutulur ve tekrar katı hale geçer.
hh Doğadaki katılar görünüş ve özellik açısından farklı türlerde
bulunur.
hh Bazı katılar belirli geometrik şekilde bulunur.
• örneğin; tuz, şeker gibi
hh Bazı katılar birbiri üzerine düzensiz yığılmışlardır. Bundan
dolayı düzenli kristal yapıda bulunmazlar.
• örneğin; kauçuk, tereyağ gibi
hh Buna göre katılar iki ana sınıfa ayrılır.
Öğretmen
Sorusu
Katılar
Sıvı cam
Cama şekil verme
hh Amorf bir katının yumuşamaya başladığı sıcaklığa o katının
camsı geçiş sıcaklığı denir.
Örneğin; cam, plastik, tereyağ vb.
Amorf Katılar
Kristal katılar
1 − Metalik kristaller
2 − İyonik kristaller
3 − Moleküler kristaller
4 − Kovalent kristaller
b. Kristal Katılar
hh Kristal katılarda atom, iyon ve moleküller düzenli bir şekilde
istiflenmiştir.
hh Taneciklerin düzenli şekilde yerleşmesi nedeniyle kristal katılar genellikle düz yüzeylere ve belirli geometrik şekillere
sahiptir.
Bilinen en sert madde elmas ise peki elmas nasıl kesilir?
Elmas yine elmas kullanılarak kesilip, şekillendirilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
hh İyonik bileşikler yüksek erime sıcaklığının yanında sert ama
kırılgan yapı oluşturur.
hh Darbelere karşı dayanıksız olduklarından un ufak olur ve
yapıyı bozarlar.
CO2 kristali
Yemek tuzu
kristali
Metal kristali
hh Kristal yapılı katılar, kristali oluşturan tanecikler ve bu tanecikler arasındaki çekim kuvvetine göre iyonik kristaller,
moleküler kristaller, metalik kristaller ve kovalent kristaller
olarak gruplandırılır.
hh Bu kristal katılar çekim kuvvetlerine göre fiziksel özellik (erime noktası, sertlik, yoğunluk gibi) kazanırlar.
+ –
– +
+ –
+ –
– + + –
+ – – +
+ –
İyonik bileşiğe uygulanan
darbe
+ –
– +
+ –
Bileşiğin un ufak olması
1. İyonik Kristaller
hh Kristali oluşturan tanecikler iyonlardır.
hh Kristali oluşturan iyonlar, zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvveti olan iyonik bağlarla bir arada tutulur.
KBr, MgCI2, NaHCO3, Na2CO3, CaCO3 gibi katılar iyonik katı
örneğidir.
hh İyonlar arasındaki iyonik bağlar güçlü çekim kuvvetidir.
hh İyonik bağlar, iyonik kristalin erime noktalarının çok yüksek
olmasını sağlar.
hh Aynı zamanda bu güçlü bağlar nedeniyle iyonlar sabit konumda kalır.
hh Katı haldeki iyonlar serbest hareket edemediği için iyonik
kristaller elektrik akımını iletemez.
hh Ancak iyonik kristal eritildiğinde veya suda çözündüğünde
iyonlar serbestçe hareket edebilir ve elektriği iletir.
Kıbrıs taşı
Kabartma tozu
Göztaşı
2. Moleküler Kristal
hh Moleküllerin belirli bir düzen içinde bir araya gelmesiyle
oluşan katılardır.
hh Moleküller kovalent bağlarla oluşmuş bağımsız yapılardır.
hh Moleküller arasında ise molekül geometrisine, polar / apolarlığa bağlı olarak bulunan zayıf etkileşim kuvvetleri etkindir.
hh Yukarda NaCl yani yemek tuzunu oluşturan Na+ ve Cl− iyonlarının belirli düzendeki kristal yapısı belirtilmiştir.
hh Her bir Na+ iyonu 6 tane CI− iyonuyla ya da her bir CI– iyonu
6 tane Na+ iyonuyla çevrelenmiştir. Bu dizilim her yöne doğru aynı gerçekleştiği için düzenli bir geometrik yapı oluşturur.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Zayıf etkileşimler hidrojen bağı, Vander waals kuvvetleri
(dipol − dipol, indüklenmiş dipoller yani London kuvvetleri)
olabilir.
hh Moleküler kristallerde moleküller arasındaki çekim kuvvetleri iyonik ve kovalent bağlara göre oldukça zayıftır.
hh Moleküler kristallerin erime ve kaynama sıcaklıkları iyonik,
kovalent ve metalik kristallere göre genellikle düşüktür.
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
hh Moleküler kristallere örnek; buz (H2O), iyot (I2), karbondioksit (CO2, kuru buz), şeker (C6 H12O6) verilebilir.
Metal
en °C
Sodyum
Alüminyum
Çinko
Demir
97 °C
666 °C
460 °C
1550 °C
hh Farklı metal atomlarının farklı erime sıcaklıklarına sahip olması metalik bağın her metalde farklı kuvvette olmasından
kaynaklanır.
H2O (Buz)
4. Kovalent Kristaller
hh Kovalent bağlarla bağlı olan atomlar her yöne doğru bir ağ
yapısı oluşturacak şekilde bir arada tutulurlar.
hh Kovalent kristaller kovalent bağlı olmasına rağmen moleküler kristaller gibi bağımsız moleküllerden oluşmaz.
hh Kristaldeki tüm atomlar birbirine kovalent bağla bağlanmıştır.
hh Kovalent kristaller tek ve çok büyük bir yapı oluşturur.
I2 (iyot)
3. Metalik Kristal
hh Kovalent kristaller bağların sağlam ve çok sayıda olmasından dolayı yüksek erime sıcaklığına sahip ve genellikle sert
olan katılardır.
hh Metal atomlarının düzenli bir şekilde bir araya gelerek
oluşturduğu kristal yapıya metalik kristal denir.
hh Her bir metal atomu metalik bağ ile bir arada tutulur.
hh Metallerde serbestçe hareket edebilen değerlik elektronları
bir elektron denizi oluşturur. Bu elektron denizi atomları bir
arada tutar.
Elmas
hh Serbest hareket eden değerlik elektron sayısı arttıkça metalik bağ kuvveti artar.
hh Metalik bağ kuvveti metallerin erime, kaynama noktası ile
elektrik iletkenliği gibi özelliklerini etkiler.
hh Metalik bağ; altın, demir, çinko, bakır sodyum gibi tüm metal
atomlarında bulunur.
Grafit
hh Yukardaki gibi gösterilen elmas ve grafit kristalleri kovalent
ağ örgülü katılardır. Ancak kristal yapıların farklı olması elmas ve grafite farklı özellikler kazandırır.
–– Elmas sert, grafit yumuşaktır.
Grafit tabakalar halinde bulunur ve kağıda sürtüldüğünde tabaka koparak kağıda yapışır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
Kristal türü
Örnekler
Kristali oluşturan
tanecikler ve tanecikler
arası çekim kuvvetleri
Genel özellikleri
İyonik
• Sert
NaCl, KBr, MgCl2
(+) ve (-) yüklü iyonlar
• Kırılgan
İyonik bağ
• Yüksek erime noktası
• Katı hâlde elektriği iletmez
NaCl (Sodyum klorür)
Moleküler
Moleküller
I2, H2O, CO2,
Hidrojen bağı,
C12H22O11 (şeker)
Dipol-dipol kuvvetleri,
London kuvvetleri,
• Yumuşak
• Düşük erime noktası
• Elektriği iletmez.
I2 (İyot)
Kovalent
C (Elmas, grafit),
SiO2 (kuartz)
Kovalent bağlı atomların
oluşturduğu çok büyük ve • Sert
tek bir molekül
• Yüksek erime noktası
• Genellikle elektriği iletmez.
Kovalent bağ
C (Elmas)
Metalik
Tüm metal elementler.
Örn: Na, Au, Fe, Zn vb.
Au (Altın)
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Metal atomları
Metalik bağ
• Yumuşak veya sert olabilir.
• Erime noktası düşük veya
yüksek olabilir.
• Elektriği iyi iletir.
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
Konu Testi - 1
1.
3. Aşağıdaki türler ve moleküller arası kuvvetler hangi
I
Kristal
Katılar
III
seçenekte yanlış verilmiştir?
Örnek: NaCI
Moleküler
kristal
Kristal türü
Moleküller arası kuvvetler
A) Kovalent
Hidrojen bağı
B) Moleküler
Dipol − dipol
C) İyonik
İyonik bağ
D) Moleküler
London
E) Metalik
Metalik bağ
Kovalent katılarda tüm atomlar arası kovalent ağ örgüsüyle bağlıdır.
Cevap A
Örnek: II
Örnek: Na(k)
IV
4.
I. Plastik moleküler kristaldir.
II. NH3 molekülleri soğutulduğunda komşu moleküller ile
hidrojen bağları kurar.
III. Camda düzgün yüzeyler yoktur.
IV. Camın yumuşamaya başladığı sıcaklığa camsı geçiş
sıcaklığı denir.
V. Kovalent katılar genellikle yüksek sıcaklıklarda erir.
Yukarıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I
Örnek: V
Yukarıdaki kristal katılar için hazırlanmış kavram haritasında numaralanmış yerlere seçeneklerdeki maddelerden hangisi getirilemez?
A) IV. Amorf
B) II. CO
C) III. Metalik kristal
B) II
C) III
D) IV
Plastik, amorf katı türüdür.
E) V
Cevap A
D) I: İyonik kristal
E) V : Kuvars
Amorf kristal olmayan düzgün istiflenmemiş katı türüdür.
Cevap A
5. Aşağıdakilerden hangisi moleküler kristal türüne örnek verilebilir?
A) Çamaşır sodası
D) Kuvars
Katılar
2.
A → İyonik
C → Amorf
katılara örnektir.
Amorf Katılar
Mum
B) Bakır
C) Mum
E) Kükürt
B → Metalik
D → Kovalent
Cevap E
Kristal Katılar
6. Aşağıdakilerden hangisi kristal katı türü değildir?
İyonik
Şap
Metalik
Kurşun
Moleküler
İyot
Kovalent
Elmas
Yukarıda katıların sınıflandırılması örnekleriyle verilmiştir.
Verilen örneklerden kaç tanesi doğrudur?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
A) Metalik katı
B) Kovalent katı
C) Amorf katı
D) İyonik katı
E) 5
E) Moleküler katı
Amorf katı kristal olmayan katı türüdür.
Tümü doğru örnektir.
Cevap C
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
Konu Testi - 1
7. Aşağıdakilerden hangisi metalik kristal örneği değildir?
A) Magnezyum
B) Demir
D) Fosfor
10. Kristal katılar için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Belirli erime sıcaklıkları vardır.
C) Kalay
B) Belirli geometrik yapıları vardır.
E) Sodyum
Fosfor bir ametaldir. C) Tanecikleri düzenli istiflenmiştir.
Cevap D
D) Tüm kristallerde zayıf bağlar etkindir.
E) Eridiğinde sıvı hale geçerler.
Farklı kristaller farklı kuvvetlerle bağlıdır. Örneğin iyonik kristaller iyonik
bağları içerir.
Cevap D
8. Katı türü
Örnek
11. I. Metal iyonlarının kristal örgüde serbest dolaşan elektronları tarafından oluşur.
I. Moleküler katı
SiO2
II. İyonik katı
Güherçile
III. Kovalent katı
Elmas
Yukarıdaki kristal katılara ait örneklemelerden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
II. Üst üste düzgün yerleşen atom tanecikleri kristali oluşturur.
III. Katı halde elektriği iletirler.
Yukarıdakilerden hangileri metalik kristaller için doğrudur?
C) I ve II
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve III
SiO2 kovalent kristal örneğidir.
Güherçile KNO3 formülüne sahip iyonik katıdır.
C) I ve II
E) I, II ve III
Metaller için tüm bilgiler doğrudur.
Cevap A
Cevap E
12. Moleküler katılar için,
verilen genellemelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
C) Nişadır
6. C
7. D
8. A
9. B
10. D
11. E 12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) I ve II
E) II ve III
Moleküler katıların serbest molekülleri zayıf bağlarla bağlıdır. Bu nedenle genellikle erime noktaları düşüktür.
Cevap C
Amorf katılar belirli sıcaklıkta yumuşarlar. Tereyağ bir amorf katıdır.
Cevap B
6
B) Yalnız II
D) I ve III
E) Helyum
5. E
D) Grafit
III. Erime sıcaklıkları çok yüksektir.
4. A
B) Tereyağ
3. A
A) Yemek tuzu
II. Genellikle yumuşaktırlar.
2. E
1. A
muşayarak akıcılık kazanan maddedir?
I. Örgü birimleri zayıf kuvvetlerle bağlıdır.
Cevaplar
9. Aşağıdakilerden hangisi belirli sıcaklık aralığında yu-
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
Konu Testi - 2
1.
Cam
Kovalent kristal
Kuvars
Moleküler kristal
Fosfor Amorf katı
4.
yukarıdaki örneklemeler ve yapısal türleri hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A)
D)
B)
Amorf katı
örneğidir
Metalik katı
örneğidir
C)
E)
İyonik
kristal
örneğidir
Katılar
Kovalent
katı türüdür
Cam: Amorf katı
Kuvars: Kovalent katı
Fosfor (P4 ): Moleküler katı
Verilen kavram haritasında boş bırakılmış kutucuklara
aşağıdakiler den hangisi getirilemez.
A) Ciklet
Cevap A
B) Nişadır
C) Nikel
D) Grafit E) Amonyak
2.
( ) Düzgün istiflenmiş katılar kristal yapılıdır.
Yukarıdaki cümleler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
sırasıyla belirlenirse hangi seçeneğe ulaşılır?
Ciklet, amorf katıdır.
Nikel, metalik katıdır.
Nişadır, iyonik kristaldir.
Grafit, kovalent katıdır.
Amonyak, moleküler katıdır.
( ) Amorf katılar belirli bir sıcaklıkta yumuşamaya başlar.
( ) Amorf katılar düzensiz yığılmış taneciklerle oluşur.
( ) Naftalin kovalent kristallere örnektir.
A) Y, D, Y, D
B) D, Y, D, Y
D) D, D, D, Y
5.
C) Y, Y, D, D
E) D, D, D, D
1. öncül (D)
2. öncül (D)
3. öncül (D)
Naftalin moleküler kristaldir. (Y)
Cevap D
1
SiC
2
SiO2
3
Elmas
4
He
5
Cam
6
NH3
Yukarıdaki kutucuklara yazılmış katılardan hangileri
kovalent ağ örgülü yapıdadır?
A) 1, 2 ve 3
B) 2 ve 3
D) 1, 2, 3 ve 5
3. Saf X katısı ısıtıldığında hal değiştirirken dipol − dipol bağ-
C) 2, 3 ve 6
E) 3, 4, 5 ve 6
SiC, SiO2 ve elmas kovalent ağ örgülü yapıdadır.
He, NH3 moleküler kristal, cam ise amorf yapıdır.
ları kırılıyor.
Cevap E
Cevap A
Buna göre,
I. X katısı erimiştir.
II. Hal değişim süresince sıcaklık değişmemiştir.
6. Elektrostatik çekim kuvveti ile birimler birbirine bağlıdır.
III. X katısı HCI olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Dipol - dipol bağı zayıf bağdır ve moleküler kristaller arasında bulunur.
Buna göre HCI olabilir ve katı erimektedir. Saf maddeler hal değiştirirken
sıcaklık sabit kalır.
Cevap E
Bu bilgiye göre katı örneği aşağıdakilerden hangisi
olamaz?
A) CaO
D) SiO2
B) Ca(OH)2
C) NaNO3
E) K 2S
İyonik kristallerde iyonlar arası elektrostatik çekim bulunur. SiO2 kovalent kristal örneğidir.
Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
MADDENİN HÂLLERİ / Katılar
Konu Testi - 2
7. ● Yüksek erime sıcaklığına sahiptir.
● Yalıtkandır.
10.
Yukarıda verilen bilgilere sahip katı örneği aşağıdakilerden hangisi olabilir?
B) SiC
D) P4
C) CO2
E) NH3
Kovalent ağ örgülü kristaldir.
Cevap B
Verilen şekil elmasa aittir.
Buna göre,
I. Her C atomu dörder tane karbon atomu ile bağlıdır.
II. Kovalent bağlarla bağlıdır.
III. Isıyı çok iyi iletir ama elektriği iletmez.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
Elmas kovalent kristaldir. Isıyı çok iyi iletir, elektriği iletmez.
8.
I. Şekilsiz ve biçimsizdir.
II. Yumuşayarak akıcılık kazanırlar.
III. Özellikleri sıvılara benzemekle birlikte serttirler.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri amorf katılar için
doğrudur?
tır?
A) Yalnız I
B) Sağlam bağlar oluşturur.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
11. İyonik katılar için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlışA) Anyon ve katyonlar içerirler.
C) I ve II
C) Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir.
E) I, II ve III
Verilen özelliklerin tümü amorf katılar için doğrudur.
D) Genellikle yumuşaktırlar.
Cevap E
E) Elektrik akımını iletmezler.
İyonik katılar genellikle serttir.
12. IV. CaS
V. C6H12O6
VI. Naftalin
Yukarıdaki örneklerden hangileri moleküler katı örneğidir?
B) II, IV ve V
D) III, IV ve V
I. Yemek tuzu
İyonik
II. Tuz ruhu
Moleküler
III. Sirke ruhu
Kovalent
Yukarıdaki örneklere ait kristal türlerinden hangileri
doğrudur?
A) Yalnız I
C) I, III, V ve VI
6. D
7. B
8. E
9. C
10. E
11.D
12. C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) I ve II
E) I, II ve III
Yemek tuzu NaCl iyonik katı, tuz ruhu HCl moleküler katı, sirke CH3COOH
moleküler katı örnekleridir.
Cevap C
F2, P4, C6H12O6 ve naftalin (C10H8) moleküler katıdır. Na metalik katı, CaS
ise iyonik katıdır.
Cevap C
8
B) Yalnız II
D) I ve III
E) II, V ve VI
5. A
A) I, II ve III
4. E
III. P4
Kristal Türü
3. E
II. Na
2. D
I. I2
Örnek
Cevap D
1. A
9. Cevap E
Cevaplar
A) CH4
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
22
MADDENİN HÂLLERİ
Sıvılar
Kazanım: 1. Sıvılarda viskozite kavramını açıklar. 2. Sıvılarda viskoziteyi etkileyen faktörleri açıklar. 3. Kapalı kaplarda gerçekleşen buharlaşma-yoğuşma süreçleri üzerinden denge buhar kavramını açıklar. 4. Doğal olayları açıklamada sıvılar ve özellikleri ile ilgili kavramları kullanır.
hhSIVILAR
hh Maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki çekim kuvvetinin
farklı olması, tanecikler arasındaki boşlukların da farklı olmasını sağlar. Bu nedenle madde katı, sıvı veya gaz gibi
farklı fiziksel hallerde bulunur.
hh Sıvıyı oluşturan tanecikler arasındaki çekim kuvveti katıya
göre az, gaza göre fazladır. Bundan dolayı sıvı ve gazlar
akışkandır.
hh Sıvı tanecikleri arasında boşluk olması onların gaz gibi
sıkıştırılabileceği anlamına gelmez.
hh Sıvı tanecikleri gazlar gibi her yöne doğru gelişi güzel hareketler yapamaz. Tanecikleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder. Ancak tanecikler birbirine yakın olduğundan çarpışmalar çok olur ve fazla yol alamazlar.
Mürekkepin su içinde
dağılması
Farklı sıvıların birbirine
karışması
Viskozite
hh Bir sıvının akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir.
hh Viskozitenin tersine akıcılık denir.
hh Sıvılar bulundukları kabın şeklini alır.
hh Süper akışkanlar hariç tüm gerçek akışkanlar yüzey gerilimine karşı direnç gösterirler.
hh Sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvvetlerinin farklı olması
farklı sıvı türlerine de çeşitli özellikler kazandırır. Yüzey gerilimi, viskozite gibi özelliklerinin belirlenmesini sağlar.
hh Sıvı hareket ederken akışkanın hareket doğrultusuna karşıt
yönde etki eden sürtünme kuvvetleri ortaya çıkarak viskoziteyi oluşturur.
hh Sıvıların özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
hh Sıvılarda viskozite moleküller arasındaki kohezyon kuvvetleri ile ilgilidir. Kohezyon kuvvetleri ne kadar güçlü ise
viskozite o kadar artar, akıcılık azalır.
● Sıvıların belirli hacimleri vardır.
● Sıvılar bulundukları kabın şeklini alırlar.
● Ağzı açık kaptaki sıvılar buharlaşırlar.
● Sıcaklıkları yükseldiğinde genleşirler ve hacimleri azda
olsa artar ve yoğunlukları düşer.
● Sıvılar akmaya karşı direnç gösterir.
● Sıvıların yüzey gerilimi vardır.
● Sıvılar titreşim ve öteleme hareketi yaparlar.
hh Birbiri içinde çözünebilen iki sıvı temas ettiğinde az ya da
çok birbiri içinde yayılırlar.
hh Viskozitesi yüksek olan sıvıların akışkanlığı azdır.
O
H
CH2 OH
H
Su
OH
CH2
Glikol
OH
H
H
C
OH
H
Metanol
OH
CH
CH2
OH
CH2
Gliserin
hh Yukarıda verilen örneklerde moleküller arası çekim kuvveti
en büyük olan gliserindir. Sonra sırası ile glikol, su ve metanol olarak azalır. O halde viskozitesi en büyük olan gliserin
en az olan metanol olmalıdır.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
Sıvı
Viskozite
Sıvı
Viskozite
Metanol
0,544
Cıva
1,526
Su
0,894
Motor yağı
65-300
Glikoz
16,1
Bal
2000-10000
Gliserin
1200
Ketçap
50000-100000
Zeytinyağı
81
Erimiş cam
104
Kan
3-4
Katran
2,3 - 1011
-
hh Örneğin bal ve su dolu iki dereceli silindire bir bilye atılır.
4
4
3
3
2
106
2
Bal
1
Su
1
0
0
–1
–1
hh Aynı anda bırakılan demir bilyelerin suda daha önce tabana
ulaştığı gözlenir.
hh Bu olayın sebebi
Balın akışı
Motor yağının akışı
hh Viskozitesi büyük olan bal motor yağına göre daha yavaş
akar.
–
Suyun akışkanlığının baldan yüksek
–
Suyun viskozitesinin baldan düşük
olmasıdır.
hh Aynı deneyler farklı sıcaklıktaki bal örnekleri ile yapılırsa sıcaklığın viskozite üzerindeki etkisi belirlenebilir.
hh Viskozite, sıcaklık yükseldikçe genellikle azalır, yani
akıcılıkları artar.
Viskozite
4
4
3
3
2
Bal
1
0
–1
–1
15°C
hh Balın oda sıcaklığında tutulması, buzdolabına konulmaması
gerekir. Çünkü buzdolabına konan balın akıcılığı daha da
azalır.
Bal
1
0
Sıcaklık
hh Yollara dökülen asfaltın
sıcak dökülmesi akıcılığı
artırır, viskoziteyi azaltır.
Böylece sıcak dökülen asfalt zemine daha iyi yapışır.
2
5°C
hh Sıcaklığı büyük olan (15°C) balda bilyenin kabın tabanına
diğerinden daha önce vardığı gözlenir.
hh Bu olayın sebebi
–
Sıcaklığın tanecikler arasındaki etkileşimi azaltması
–
Sıcaklığın viskoziteyi azalması
olarak belirtilir.
Hâl Değişimleri
1. Buharlaşma
Asfalt çalışması
hh En çok kullanılan viskozite ölçme tekniklerinden biri ağır bir
bilyenin sıvı içerisinde belirli bir yükseklikten düşme süresinin ölçülmesidir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
hh Bir kapta bulunan bir sıvının tüm moleküllerinin kinetik enerjisi aynı değildir.
hh Sıvının yüzeyinde bulunan ve yeterince kinetik enerjiye sahip olan tanecikler çekim kuvvetlerinden ve yüzey gerilim
kuvvetlerinden kurtularak gaz haline geçer. Bu olaya buharlaşma denir.
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
hh Yüksek kinetik enerjili moleküllerin yüzeyden buharlaşmasıyla sıvının ortalama kinetik enerjisi düşerken sıcaklığı da
azalır. Bu durumda sıvı ile çevresi arasında sıcaklık farkı
oluşur. Sıvı, azalan kinetik enerjisini ve sıcaklığını artırmak
için ısı alır ve ortalama enerjisini yükseltir. Böylece sıvının
yüzeyinde kinetik enerjisi artmış olan moleküller tekrar buharlaşır.
hh Buharlaşma sıvının yüzeyinden olur ve her sıcaklıkta
gerçekleşir.
hh Sıvının bulunduğu kabın ağzı açık ise sıvı bitinceye kadar
buharlaşma devam eder.
Pbuhar <Pdış
2. Yoğuşma
hh Buhar faza geçen moleküllerin yaptığı basınca buhar basıncı denir.
hh Kapalı bir kapta sıvı üzerinde bulunan boşluk buharlaşma
sonucu oluşan buhar halindeki moleküller ile dolar. Boşlukta
buhar molekülleri birikir.
hh Sıvı üzerinde biriken buhar moleküllerinin artması alttaki
sıvının buharlaşma hızını yavaşlatır. Bu sırada boşlukta bulunan sürekli çarpışan ve enerjisini kaybeden buhar molekülleri tekrar sıvı hale dönmeye başlar. Bu olaya yoğunlaşma denir.
hh Yoğunlaşma önce yavaş gerçekleşirken sonra hızlanır. Buharlaşma ise önce hızlı gerçekleşirken sonra yavaşlar. Sıvı
üzerinde hem yoğunlaşma hem de buharlaşma zıt yönlü
olarak gerçekleşir.
Buharlaşma
hh Buharlaşma yalnız sıvıların özelliği değildir. Katılarda buharlaşabilir.
hh Bir sıvının birim zamanda buharlaşan miktarına buharlaşma
hızı denir.
Buharlaşma
Buharlaşma
ve Yoğuşma
hh Buharlaşma hızı aşağıdaki etkenlere bağlıdır.
a) Sıvının Türü: Sıvı molekülleri arasındaki çekim kuvveti artarsa buharlaşma hızı azalır.
b) Sıvının Sıcaklığı: Sıcaklık artarsa buharlaşma hızı artar.
c) Nem: Nem arttıkça buharlaşma hızı azalır. Kuru havada çamaşır daha hızlı kurur.
d) Sıvı yüzeyinin genişliği: Sıvı yüzeyinin genişliği (alanı) artarsa buharlaşma hızı da artar. Örneğin; çarşafların açılıp yüzeyi
genişleterek asılması ile daha çabuk kuruması.
Öğretmen
Sorusu
e) Rüzgâr: Buharların sıvı yüzeyinden uzaklaşmasını sağlar ve
buharlaşmayı hızlandırır.
hh Yoğunlaşma olayı ekzotermiktir.
hh Buharlaşma zamanla yavaşlarken, yoğuşma olayı önce çok
yavaş başlar ancak sonra hızlanır.
hh Sabit sıcaklıkta zamanla buharlaşma hızı ile yoğunlaşma
hızı bir süre sonra eşitlenir.
hh Bu anda sıvı üzerindeki basınca denge buhar basıncı denir.
hh Yoğunlaşma hızının buharlaşma hızına eşit olması ile
● olaylar zıt yönlü olarak oluşmaya devam eder.
● sıvı seviyesinde değişme olmaz.
● sıvı - buhar dengesi kurulmuş olur.
hh Saf sıvının buhar basıncını etkileyen faktörler aşağıdaki gibidir.
Düdüklü tencerede kaynama olur mu?
Normal tencere ısıtıldığında su 100ºC de kaynar ve tüm su kaynayana kadar sıcaklık sabit kalır. Düdüklü tencerede ise buhar dışarı çıkmadığından
tencere içinde basınç giderek artar ve tenceredeki sıcaklık 130ºC ye kadar
çıkar. Bu sıcaklığa ulaştığında düdük açılır ve buhar dışarı çıkarak kaynama
başlar.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
1. Sıvının cinsi: Moleküller arası çekim kuvvetine bağlıdır.
3. Kaynama
● Moleküller arası çekim kuvveti zayıf olan sıvıların buhar
basıncı fazladır.
hh Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşirken kaynama belirli
sıcaklıkta olur.
● Buhar basıncı yüksek olan sıvılara uçucu sıvılar denir.
hh Sıcaklık artışı sıvının kinetik enerjisini artırır. Buna bağlı olarak buharlaşma hızı ve buhar basıncı artar.
Sıvı
Denge buhar basıncı (mmHg)
Su
23,8
Asetikasit
15,5
Etanol
58,7
Metanol
127,8
Aseton
230
hh Sıvının buhar basıncı bulunduğu ortamın basıncına (açık
hava basıncı) eşitlendiğinde sıvı kaynamaya başlar.
hh Sıvının iç kısımlarından da gaz kabarcıklarının oluştuğu ve
oluşan bu kabarcıkların sıvı yüzeyine çıkarak yüzeyden ayrıldığı gözlenir.
2. Sıcaklık: Sıvının sıcaklığı arttıkça denge buhar basıncı da
İç kısımdaki
buharlaşma
artar.
● Sıcaklığın yükselmesi yüksek kinetik enerjili sıvı moleküllerinin sayısını artırır.
Suyun kaynaması
● Buhar faza geçen yüksek enerjili moleküller buhar basıncının artmasını sağlar.
Suyun bazı sıcaklıklardaki denge buhar basıncı aşağıdaki gibidir.
Sıcaklık
Denge buhar
basıncı (mmHg)
Sıcaklık
Denge buhar
basıncı (mmHg)
0
4,58
60
49,37
10
9,20
70
233,7
20
17,52
80
355,1
30
31,83
90
525,76
40
55,32
100
760
50
92,51
110
1074
3. Saflık
Not
Buhar basıncı;
–– sıvının miktarına
–– kabın şekline ve hacmine
–– bulunduğu ortam basıncına
bağlı değildir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Pbuhar Pdış
hh Sıvının iç kısmındaki kabarcıkların iç basıncı dış basınçtan
büyüktür. Kabarcıklar yukarı doğru çıkarken genleşir, yükselir ve buhar fazına geçer.
hh Sıvının her tarafında gerçekleşen buharlaşma olayına kaynama denir.
hh Kaynama sırasında saf sıvıda;
● Sıvının buhar basıncı sabit kalır.
● Kinetik enerjisi değişmez.
hh Bir sıvının 1 atmosfer basınçta kaynadığı sıcaklığa normal
kaynama sıcaklığı denir.
hh Saf sıvının kaynama sıcaklığını etkileyen faktörler aşağıdaki
gibidir.
1. Sıvının cinsi: Sıvı moleküllerini bir arada tutan çekim kuvveti arttıkça kaynama sıcaklığı artar.
Sıvı
Kaynama sıcaklığı (°C)
Su
100
Etil alkol
78
Eter
52
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
Bu örneğe göre suyun tanecikleri arasındaki çekim kuvveti etil
alkol ve eterden yüksektir.
hh Kaynama sıcaklığı farklı iki sıvıda buhar basıncı ve uçuculuk ile ters orantılıdır. Kaynama noktası düşük olan etil alkol
suya göre daha uçucu ve aynı sıcaklıkta buhar basıncı daha
Atmosferdeki Nem
hh Yapısında su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir.
hh Havada bulunan su buharına nem denir.
hh Havadaki su buharının yapacağı basınç (kısmi basınç) miktarı ile orantılıdır.
büyük olur.
2) Dış basınç:
hh Sıcaklık arttıkça havadaki nem miktarı artar.
Dış basınç arttıkça sıvının kaynama noktası artar.
hh Bir hava kütlesinin bulunduğu sıcaklık derecesine göre
alacağı nem miktarı sınırına doygunluk noktası denir.
hh Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça atmosfer
basıncı azalır. Bu nedenle kaynama sıcaklığı da azalır.
Yükselti Dış basıncı
Kaynama sıcaklığı
Deniz seviyesi 0
70 mmHg
100 oC
Ankara
690 mmHg
97 oC
oC
740
Erciyes Dağı
3916 m
400 mmHg
86
Everest
8848 m
255 mmHg
71 °C
hh Belirli bir sıcaklıkta havadaki su buharı basıncının, o sıcaklıkta suyun doygun buhar basıncına (denge buhar basıncı)
oranına bağıl nem denir.
Bağıl nem =
Havadaki su buharının basıncı
Suyun doygun buhar basıncı
x100
Buharlaşma
hızı
Buhar
basıncı
Kaynama
sıcaklığı
hh Hava doygunluk noktasına ulaşır ve sıcaklık düşerse yağış
hh Örneğin 30 oC de suyun buhar basıncı 32 mmHg dir. Bu
Sıcaklık artışı
Artar
Artar
Değişmez
Moleküller arası
çekim kuvveti
artışı
Azalır
Azalır
Artar
Sıvı yüzeyinin
genişliğinde artış
Artar
Değişmez
Değişmez
Sıvıda çözünmüş
katı miktarı artışı
Azalır
Azalır
Artar
3) Safsızlık
Not
Kaynama noktası;
–– Isıtıcının gücüne
başlar.
basıncı yaptığında “hava neme doymuştur.” Ancak havadaki
suyun buhar basıncı 24 mmHg ise
24 .100 = %75 bulunur.
32
O halde bağıl nem %75 tir.
Bağıl nem =
hh Hava sıcaklığı; nem, güneş ve rüzgar olaylarından etkilenir.
Böylece hissedilen sıcaklık kavramı ortaya çıkar.
hh Bağıl nem oranı arttıkça vücuttan buharlaşma yavaşlar, terleme ile vücudun soğuma imkanı azalır.
–– Sıvı miktarına
hh Vücut soğumak için çok enerji harcar ve hissedilen sıcaklık
–– Kabın şekline
artar. Rüzgar ise vücuttan buharlaşmayı hızlandırır ve his-
bağlı değildir.
sedilen sıcaklık düşer.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
Örnek 1:
Örnek 2:
Suyun buhar basıncının 20 mm Hg olduğu bir sıcaklıkta
bağıl nem %80 ise bu bölgedeki havadaki su buharının
kısmi basıncı kaç mm Hg dir?
Hava sıcaklığının 32°C olduğu bir günde havadaki bağıl
nem % 45 ise şehirde hissedilecek sıcaklık kaç °C olur?
A) 80
B) 40
C) 20
D) 16
E) 8
(Aşağıdaki bağıl nem - hava sıcaklığı tablosundan yararlanılacaktır.)
A) 20
Su buharının kısmi basıncı
Bağıl nem = _________________________________ .100
Suyun buhar basıncı
X .100
____
80 =
20
x = 16 mmHg
Cevap D
B) 25
C) 30
D) 34
E) 42
Sıcaklığın 32°C olduğu satır ile bağıl nemin 45 olduğu sütun çakıştırıldığında
sıcaklık değeri 34°C bulunur.
Cevap D
Sıcaklığın 30°C olduğu bir odadaki hava klimaya girip 18°C ye
kadar soğuturulursa bağıl nem oranı %100 ü geçer. Böylece su
Hissedilen Sıcaklık
Hava sıcaklığı; nem, güneş ve rüzgâr hızı değerlerinden hesaplanır. Hava durumunu anlatan spikerin "hissedilen sıcaklık"
dediği değer ise sıcaklık ve nem yanında rüzgârın soğutma,
güneşin ise ısıtma etkisi değerlendirilerek bulunan sıcaklıktır.
buharı neme doyar ve yoğuşur.
Yoğuşan su klimadan atılır. Bu nedenle klimalar su üreterek çalışır.
Örnek Cevapları
1.D
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
2.D
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
Konu Testi
1.
I. Akışkandırlar.
4. Soğutulan bir sıvıda,
II. Belli hacimleri yoktur.
I. Viskozite
III. Sıkıştırılamazlar.
II. Buhar basıncı
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri sıvılar için geçerlidir?
III. Akıcılık
niceliklerinden hangileri artar?
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
A) Yalnız I
E) I, II ve III
D) I ve III
Sıvıların belirli hacimleri vardır. Sıkıştırılamazlar ve akışkandırlar.
Cevap C
2. Sıvılarla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Her yöne doğru gelişigüzel hareket edemezler.
B) Yalnız II
C) I ve II
E) II ve III
Viskozite artar, buhar basıncı azalır. Akıcılık azalır.
Cevap A
5.
I. Sıvının türü
II. Sıcaklık
III. Kabın büyüklüğü
Yukarıda verilenlerden hangileri sıvının buhar basıncını değiştirir?
B) Sıvıların tanecikleri arasındaki boşluklar katılarınkinden küçüktür.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Belirli bir hacimleri vardır.
D) Su camı ıslatan bir sıvı iken cıva camı ıslatmayan bir
sıvıdır.
C) I ve II
E) I, II ve III
Kabın büyüklüğü, buhar basıncı etkilemez. Sıvının türüne ve sıcaklığına
bağlıdır.
Cevap C
E) Sıvılar akışkandır.
Sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvveti katıya göre daha az olduğundan
boşluklar daha fazla olur.
Cevap B
3.
I. Belli bir hacimleri vardır.
II. Öteleme hareketi yaparlar.
III. Konuldukları kabın şeklini alırlar.
Sıvıların özellikleri ile ilgili olarak yukarıdakilerden
hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Sıvıların kendine ait şekilleri yoktur bulunduğu kabın şeklini alırlar. Ancak
belirli bir hacimleri vardır ve titreşim, öteleme yaparlar.
Cevap E
7
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
6. Sıvı
Ketçap
50000
Bal
5000
Metanol
0,5
Viskozite ( N /m2)
Yukarıda bazı sıvıların oda koşullarında vizkoziteleri verilmiştir.
Buna göre,
I. Akıcılığı en fazla olan metanoldür.
II. Akmaya karşı gösterilen direnç en büyük ketçaptadır.
III. Moleküllerarası çekim kuvveti, en fazla baldır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Viskozitesi en büyük olanın tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en büyüktür. Viskozitenin tersi akıcılık olduğundan akıcılığı en büyük olan metanoldür.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
MADDENİN HÂLLERİ / Sıvılar
Konu Testi
7. Viskozite, bir sıvının akmaya karşı gösterdiği dirençtir.
10. Sıvılar için aşağıdaki genellemelerden hangisi yanlış-
Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin viskozitesi en
azdır?
tır?
A) Petrol
B) Sıvı molekülleri birbiri ile etkileştiğinden gidebileceği
yollar kısadır.
B) Bal
D) Zift
A) Sıvı molekülleri hareket halindedir.
C) Alkol
E) Reçel
C) Sıvılar gazlara göre hızlı hareket eder.
Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti diğerlerine göre en az olan alkol
daha akışkandır yani viskozitesi en azdır.
Cevap C
D) Sıvılar bastırılamayan akışkanlardır.
E) Sıvılar ısıtıldığında yoğunlukları düşer.
Gazlar sıvıya göre daha hareketlidir çünkü tanecikler arası etkileşim
daha azdır.
Cevap C
11. Bir ayırma hunisi belirli yere kadar işaretlenmiş sıvılarla
8.
I. Kaynama dış basınç ile sıvı buhar basıncının eşitlendiği sıcaklıkta gerçekleşir.
ayrı ayrı doldurulmuş ve her biri için açıldıktan boşalıncaya
kadar geçen süresi kronometre ile ölçülmüştür.
Bu deneyin amacı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
II. Kaynama sıcaklığı ile sıvının tanecikleri arasındaki çekim kuvveti ters orantılıdır.
A) Sıvıların yoğunluğunun hesaplanması
III. Kaynama sıcaklığı sıvının bulunduğu ortamın deniz seviyesinden yüksekliğine bağlı değildir.
C) Sıvıların kaynama sıcaklıklarının hesaplanması
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
E) Sıvıların çözünürlüğünün hesaplanması
A) Yalnız I
Sıvıların akma zamanları belirlenerek birbirlerine göre viskozitelerinin
belirlenmesidir.
Cevap B
E) II ve III
9.
I. Sıvının sıcaklığı artırıldığında hacimleri azda olsa artar.
II. Sıvı cinsi, dış basınç ve sıvı saflığı kaynama noktasına
etki eder.
III. Açık kaptaki sıvılar buharlaşır.
IV. Sıvılar titreşim ve dönme hareketi yapabilirler.
Sıvılar için yukarıdaki genellemelerden hangileri yanlıştır?
I. Kap tabanına önce inen bilye 1. kapta olur.
II. Reçelin viskozitesi daha büyüktür.
III. Zeytinyağının akıcılığı daha fazladır.
sonuçlarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
8. A
9. A
10.C
11.B
12.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap A
7. C
8
2. kap
Buna göre,
E) I, II ve IV
Sıvılar titreşim ve öteleme hareketi yaparlar.
1. kap
C) I ve II
E) II ve III
Reçel içindeki şeker ve hidrojen bağlarından dolayı viskozitesi daha büyük olan bir sıvıdır. Dolayısıyla akıcılığı azdır. Bundan dolayı önce zeytinyağına atılan bilye tabana ulaşır.
Cevap E
6. C
D) III ve IV
C) II ve III
zeytinyağı
Kaplar aynı hizada reçel ve zeytinyağ ile doldurulmuş ve
içine özdeş bilyeler aynı anda atılmıştır.
5. C
B) I ve II
reçel
4. A
A) Yalnız IV
12. 3. E
Sıvının buhar basıncı bulunduğu ortamın basıncına ve dolayısıyla deniz
seviyesinden yüksekliğine bağlıdır. Dış basınç artarsa kaynama sıcaklığı
artar.
Cevap A
2. B
D) I ve III
C) I ve II
1. C
B) Yalnız II
D) Sıvıların akıcı olup olmadığının belirlenmesi
Cevaplar
B) Sıvıların viskozitesinin hesaplanması
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
23
MADDENİN HÂLLERİ
Gazlar
Kazanım: 1. Gazların genel özelliklerini açıklar. 2. Gazların sıcaklık, basınç, hacim ve miktar özelliklerini birimleriyle ifade eder.
hhGAZLAR
Gazlar ve Özellikleri
hh Gaz, maddenin üç halinden biridir.
hh Maddenin en düzensiz halidir.
hh Tanecikleri yüksek enerjilidir.
hh Akışkandırlar.
hh Genellikle saydam renklidir.
hh Özkütleleri katı ve sıvıların özkütlesinden çok küçüktür.
hh Tanecikleri arasında büyük boşluklar bulunur.
hh Tüm gazlar sıcaklık etkisi ile genleşir. Fakat tüm gazların
genleşme katsayısı aynı koşullarda eşit olduğundan ayırt
hh Tanecikleri birbirinden uzak ve bağımsız hareket eder.
hh Gaz taneciklerinin öz hacmi aralarındaki büyük boşluklar yanında ihmal edilecek kadar küçüktür.
edici özellik olarak kullanılamaz.
hh Gazlar düşük sıcaklık ve yüksek basınçta sıvılaşabilir.
hh Gaz molekülleri öteleme, titreşim ve dönme hareketi yapa-
hh Belirli hacim ve şekilleri yoktur.
hh Bulundukları kabın hacmini tamamen doldurur ve şeklini
alırlar.
hh Çok küçük hacimlere sıkıştırılabilir.
bilir.
Gazları Tanımlayan Nicelikler
hh Gaz ve gaz karışımlarının davranışlarını tanımlamak için
kullanılan bazı özellikler, nicelikleri ile belirtilir.
Bu özellikler;
1. Basınç (P)
2. Hacim (V)
Gazlar sıkıştırılabilir
3. Sıcaklık (T)
Gazlar genleşebilir
hh Boşlukta ve diğer gazlar arasında yayılırlar. Bu olaya
efüzyon ve difüzyon denir.
4. Gaz miktarı (n)
olarak belirtilebilir.
Öğretmen
Sorusu
hh Birbirleri ile her zaman homojen karışım oluştururlar.
Everest Tepesi'ne tırmanan bir dağcı suyu pipet yardımıyla içmek isterse en kolay tepenin zirvesinde mi yoksa eteklerinde mi içer?
Yukarılara çıkıldıkça dış basınç azalır o halde dağın eteğinde basınç daha
fazladır. Bu nedenle yüksek basınç sıvıya daha fazla basınç yaparak pipette
sıvı seviyesini yükseltir. Böylece dağın eteğinde daha kolay içilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
hh Bu atmosfer basıncı deniz seviyesinde, 0oC ta tam olarak
1. Basınç
hh Gaz tanecikleri her yöne doğru gelişi güzel hareket ederek
yayılır ve bulunduğu kabı doldurur.
hh Gaz taneciklerinin hızı sıcaklık ve molekül boyutuna göre
değişir.
hh Sürekli hareket halinde olan gaz tanecikleri birbirleriyle çarpıştıkları gibi temas ettikleri kabın iç yüzeyleri ile de çarpışarak kuvvet uygularlar.
hh Gaz taneciklerin çarpışmaları genellikle esnektir.
hh Esnek çarpışma tepkime vermeyen ve çarpışma sırasında
toplam kinetik enerjinin korunduğu çarpışmalardır.
hh Gazların çarptığı yüzeye uyguladığı kuvvete gaz basıncı
denir.
760 mm yükseklikteki bir cıva sütununun yapmış olduğu basınca eşit olur. Buna standart atmosfer basıncı (1 atm) denir.
hh Basınç P ile ifade edilir.
hh Basınç birimleri atmosfer (atm), cm Hg, mm Hg, olarak belirtilebilir.
1 atm = 76 cm Hg = 760 mm Hg
hh Atmosfer basıncı yer çekimi etkisiyle yer yüzünü saran atmosfer gazlarının yer yüzeyine yaptığı basınçtır.
hh Yeryüzüne yakın kısımlarda gazlar daha yoğun bulunur.
hh Yeryüzünden uzaklaştıkça azalan hava yoğunluğu gaz basıncının da azalmasını sağlar.
hh Bu çarpışmalar rastgele gerçekleşir.
hh Atmosfer basıncı 17. yüzyılda yaşayan Evangelista Torricelli
tarafından barometre düzeneği ile ölçülmüşür.
Düşük basınç
Bu deney aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.
760 mm
Atmosfer
Basıncı
Cıva
Deniz
seviyesi
Yüksek basınç
hh Deniz seviyesinden yukarılara çıkıldıkça her 10,5 m de basınç 1mm Hg düşer. Bu düşmeden yararlanarak şehirlerin
deniz seviyesinden yüksekliği (rakım), dağ ve tepelerin
yüksekliği ölçülür. Uçağın yer yüzünden ne kadar yüksekte
hh Düzenekte bir kabın içine 3 cm yüksekliğinde cıva konulmuştur. Bir metre uzunluğunda, bir ucu kapalı ve cıva doldurulmuş cam borunun açık tarafı cıva kabına batırılır. Borudaki bir miktar cıva, kaba akar. Cıva seviyesi 760 mm ye
kadar düşer ve orada kalır. Boruda kalan cıvanın ağırlığı,
kaptaki cıvanın yüzeyine etki eden atmosfer basıncı tarafından dengelenir.
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
uçtuğu yine bulunulan bölgedeki açık hava basıncının ölçülmesi ve basınçtaki azalmanın belirlenmesi ile ölçülür.
hh Açıkhava basıncı barometre ile ölçülür.
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
2. Hacim
hh Gazlar birbirinden bağımsız hareket eden ve bulunduğu
kaba yayılarak dolduran maddelerdir.
hh Bir maddenin kapladığı yere o maddenin hacmi denir.
hh Gazların hacmi içinde bulunduğu kabın hacmine eşittir.
Buna göre gaz hacmi kabın hacmi kadardır.
Barometre
Barometre
hh Hacim V ile gösterilir.
hh Hacim birimleri genellikle litre (L), ile belirtilir.
hh Bütün gazların 1'er molleri oda koşullarında (1 atm, 25 °C)
24,5 L hacim kaplarken normal koşullarda (1 atm, 0°C)
22,4 L hacim kaplar.
hh Gazların bulunabileceği çeşitli kap tipleri aşağıdaki gibidir.
Barometre
Örnek 1:
Aşağıdaki basınç birimleri arasındaki dönüşümleri yapınız.
a) 5 atm =
380
cm Hg
7600
b) 10 atm =
mm Hg
2
c) 152 cm Hg =
60,8
d) 0,8 atm =
e) 190 mm Hg =
0,25
f) 800 mm Hg =
80
g) 2 atm =
1520
h) 456 cm Hg =
l) 4 atm =
304
Pistonlu kap
Pistonlu kap
(Hacmi
değişebilir
kap)
(Hacmi
değişebilir
kap)
(Bisiklet
lastiği
pompası)
Sabit hacimli
kap
3. Sıcaklık
atm
hh Bir maddenin sıcaklığı o maddeyi oluşturan taneciklerin ortalama kinetik enerjilerinin göstergesidir.
cm Hg
hh Bir gazı oluşturan taneciklerin hareketi sıcaklık arttıkça artar.
atm
cm Hg
mm Hg
6
Elastik balon
atm
cm Hg
hh Gaz tanecikleri sıcak ortamda daha hızlı hareket ederken,
soğuk ortamda yavaşlar.
hh Sıcaklık artışı taneciklerin kinetik enerjisini artırır yani taneciklerin hareket enerjisi artar.
hh Maddelerin sıcaklığı artarken genleşir ve hacmide artar. Bu
amaçla cıva, alkol gibi sıvıların genleşme özelliği kullanılır.
Bu sıvılar sıcaklığı ölçülecek gaz ile temas ettirilir ve sıvıların genleşme/büzülme miktarı ölçülendirilmiş kılcal tüpteki
sıcaklık değeri olarak okunur.
Cevap: a:380, b: 7600, c: 2, d: 60,8, e: 0,25, f: 80, g: 1520, h: 6, ı: 304
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
4. Gaz Miktarı (Mol sayısı)
hh Gazın sıcaklığı termometre ile ölçülür.
hh Sıcaklık, t ya da T ile gösterilir.
hh Atom ve moleküller çok küçük taneciklerdir.
hh Sıcaklık birimleri Celsius (oC), Kelvin (K) ile belirtilir.
Suyun
kaynama
noktası
100
373
hh Çok küçük bir madde alınsa bile (örneğin 1 gram hidrojen)
sayılamayacak kadar atom ve molekül içerir.
hh Mol; atom, molekül gibi küçük tanecikleri daha kolay ve pra-
Suyun
donma
noktası
0
273
tik ifade etmemizi sağlar.
hh Gazlarda madde miktarı mol kavramı ile belirtilir.
hh Bu kavram belirli sayıdaki maddeleri deste (10 tane) düzine
(12 tane) gibi kavramlarla ifade etmeye benzer.
Celsius (°C)
Kelvin (K)
hh Ölçeklerde sıcaklık birimi belirlenirken normal basınçtaki suyun donma ve kaynama sıcaklıkları esas alınır.
hh Celsius sıcaklıkları t sembolüyle Kelvin sıcaklıkları T ile gösterilir.
hh Celsius ölçeği, Kelvin’e dönüştürülürken
T (K) = t
(oC)
+ 273
formülleri kullanılır.
a) 233 K =
–40
b) 273 oC =
546
K
c) 127 oC =
400
K
f) − 100 oC =
1 mol = 6,02.1023 tane
6,02.1023 = Avogadro sayısı
hh 6,02.1023 tane içeren madde miktarına 1mol denir.
hh Mol sayısı n ile gösterilir.
hh Avogadro sayısı kadar tanecik 1 mol dür.
Aşağıdaki sıcaklık birimleri arasındaki dönüşümleri yapınız.
e) 0 oC =
1 düzine = 12 tane
hh 6,02.1023 sayısı Avogadro sayısıdır ve NA ile belirtilir.
Örnek 2:
d) 300 K =
1 deste = 10 tane 27
273
oC
oC
K
173
K
Cevap: a: –40, b: 546, c: 400, d: 27, e: 273, f: 173
hh Tanecik; molekül, atom ve iyon olarak kullanılır.
1mol
molekül = 6,02.1023 tane molekül
1mol
atom
= 6,02.1023 tane atom
1mol
iyon
= 6,02.1023 tane iyon
içerir.
Not
Molekülün en az iki atomdan oluşan tanecikler olduğu unutulmamalıdır.
Not
Aynı sıcaklıkta tüm gazların ortalama kinetik enerjileri aynıdır.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
H2, N2, O3, CO, CO2, NH3 gibi
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
Örnek:
1 mol F2 molekülü = 6,02.1023 tane F2
hh 1mol maddeyi oluşturan tanecik sayıları aynı olsada
(6,02.1023 tane) her maddenin kütlesi farklı olduğundan
farklı taneciklerin 1mol kütlesi de farklıdır.
1 tane F2 molekülü ( F
1mol H atomu = 6,02.1023 tane H atomu = 1 gram (1g/mol)
) 2 tane F atomu
F
o halde 1 mol F2 molekülü = 2 x
6,02.1023 tane
F atomu içerir.
1mol N atomu = 6,02.1023 tane N atomu = 14 gram (14g/mol)
1mol O atomu = 6,02.1023 tane O atomu = 16 gram (16g/mol)
1mol H2 molekülü = 2 x 1 gram = 2 gram (2g/mol)
1mol O2 molekülü = 2 x 16 gram = 32 gram (32g/mol)
1mol NH3 molekülü = 1 x 14 + 3 x 1 = 17 gram (17g/mol)
1mol H2O molekülü = 2 x 1 + 1 x 16 = 18 gram (18g/mol)
Örnek:
1 mol NH3 molekülü = 6,02.1023 tane NH3 molekülü
1 tane NH3 molekülü o H
N
H
H p 4 tane atom içerir.
Örnek 4:
1 mol Na atomu;
1 tane N atomu
a) Kaç tane Na atomu içerir?
3 tane H atomu
b) Kaç gramdır? (Na:23g/mol)
Cevap: a:6,02 . 1023, b: 23
a) 1mol Na atomu
6,02.1023 tane Na atomu içerir.
b) 1 mol Na atomu 23 gramdır.
1 mol NH3 molekülü = 4 x
6,02.1023 tane
NH3 molekülü
1 x 6,02.1023 tane N atomu
3 x 6,02.1023 tane H atomu
Örnek 5:
I. Normal koşullarda 22,4 L hacim kaplayan H2 gazı
II. Oda koşullarında 24,5 L hacim kaplayan H2 gazı
III. 2 gram H2 gazı
Yukarıda verilen taneciklerden hangileri 1 mol'dür?
(H = 1 g/mol)
A) Yalnız I
Örnek 3:
D) I ve III
1 mol CO2 'de kaç tane molekül vardır?
6,02,1023 tane molekül içerir.
C) I ve II
E) I, II ve III
Tüm gazların 1 molü,
Cevap: 6,02.1023
1mol CO2 molekülü B) Yalnız II
• oda koşullarında 24,5 L
• normal koşullarda 22,4 L
olarak belirlenmiş hacimler kaplar. H = 1 gram ise H2 = 2 gram
Bu nedenle 1 mol H2 = 2 gramdır.
Cevap E
Örnek Cevapları
5.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
Konu Testi
1. 22,4L niceliği aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilemez?
A) 22,4 dm3
B) 22400 cm3
D) 0,0224 m3
4. Aşağıdaki sıcaaklık dönüşümlerinden hangisi yanlıştır?
C) 22,4.10−3 mL
E) 22,4.10 6 mm3
22,4 L = 22,4 dm3 = 22,4 . 103 cm3 = 22400 cm3
= 22400 mL
= 22,4 . 10–3 m3 = 0,0224 cm3
Hacimler biner biner büyür ve küçülür.
A) 27 °C = 300 K
B) 0 K = − 153 °C
C) 600 K = 327 °C
D) 50 °C = 323 °C
Cevap C
E) 100 °C = 373 °C
27 °C + 273 = 300 K
–273 °C = 0 K
327 °C + 273 = 600 K
100 °C + 2373 = 373 °C
50 °C +273 = 323 °C
Cevap B
5. Mol kavramı için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
2. 152 cm Hg için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) 1mol atom Avogadro sayısı kadar atomdur.
A) 2 atm
B) 1mol molekül 6,02.1023 tane molekül içerir.
B) 1520 mm Hg
C) 1mol molekül Avogadro sayısı kadar atom içerir.
C) 1520 Torr
D) Avogadro sayısının bilinen değeri 6,02.1023 dür.
D) 152 Pa
E) Avogadro sayısı bilinen değeri yerine 6,02.1021 alınsaydı 1mol oksijen atomu 6,02.1021 tane oksijen atomu
içerirdi.
E) 2,0265 Bar
152 cmHg = 1520 mmHg = 1520 Torr
= 2 atm = 2,0265 Bar
Molekül en az iki atom içerdiğinden 1 mol molekül 1 mol atomdan fazladır.
Cevap C
1 Bar
105 Pa
2,0265 Bar
x
–––––––––––––––––––––––––––
2,0265 . 105 Pa olmalıdır.
Cevap D
3.
I. 10 atm
II. 150 cm Hg =1,5 atm
III. 5 atm
Yukarıdaki birim çevirmelerinden hangileri doğrudur?
= 760 cmHg
B) Yalnız II
D) I ve III
I. 1 atm 76 cmHg
10 atm
X
––––––––––––––––––––––––––––––––
760 cmHg
II. 76 cmHg 1 atm
150 cmHg X
––––––––––––––––––––––––––––––
1,97 atm
III. 1 atm 760 mmHg
5 atm
?
––––––––––––––––––––––––––––––––
5 x 760 mmHg
6
I. Gazların çarpışması rastgele gerçekleşir.
II. Gazlar genellikle esnek çarpışma yaparlar.
III. Gazların çarptığı yüzeye uyguladıkları kuvvete basınç
denir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
= 5 x 760 mmHg
A) Yalnız I
6.
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Gazlar düzensiz olduğundan her yöne doğru dağılır ve rastgele çarpışır.
Böylece basınç uygularlar.
Cevap E
C) I ve II
E) I, II ve III
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7. Basınç için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Birim yüzeye etki eden kuvvettir.
B) Gazlar bulunduğu kaptaki her yüzeye farklı basınç yapar.
C) Atmosfer, cm Hg gibi birimlerle ifade edilir.
D) Açık hava basıncı Torrıcelli tarafından ölçülmüştür.
E) Açık hava basıncını ölçen aletlere barometre denir.
Gazlar bulunduğu kabın her yönüne aynı basıncı yapar.
Cevap D
Cevap B
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
Konu Testi
8.
I. Basınç
11. Sıcaklık için,
II.Hacim
I. Taneciklerin ortalama kinetik enerjilerinin göstergesidir.
III. Mol sayısı
II. °C ve K gibi birimlerle ifade edilir.
IV. Sıcaklık
III. Cıvalı termometre ile ölçülebilir.
Verilen nicelikler sembolleri ile eşleştirilirse hangi seçenek dışarda kalır?
yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) n
B) P
C) m
D) T
A) Yalnız I
E) V
Basınç: P
Hacim: V
Mol sayısı: n
Sıcaklık: T
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Cıvalı termometreler ile ölçüm yapılabilir. Taneciklerin ortalama kinetik
enerjilerinin göstergesidir.
Cevap E
Cevap C
12. Bir ideal gazın sıcaklığı arttıkça,
9. Yandaki elastik balon için,
I. İçindeki basınç bulunduğu ortam basıncına eşittir.
II. Hacmi değişebilir.
III. İçine hava üflendiğinde hacmi artar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
I. Taneciklerin kinetik enerjisi artar.
II. Gaz taneciklerinin hızı yavaşlar.
III. Gazlar genleşir.
yargılarından hangileri doğru olur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
E) I, II ve III
13. 6,02.1023 tane CH4 molekülü kaç mol dür?
A) 0,25
1 mol CH4
10. Yandaki termometrenin bulunduğu
313
A) 84
B) 72
C) 68
D) 62
B) 0,5
C) 0,75
D) 1
6,02 . 1023 tane moleküldür.
E) 1,5
Cevap D
14. I. Sıkıştırılabilirlik
II. Genleşme
III. Yayılma
IV. Düzensizlik
Yukarıdakilerden hangileri gazların davranışı ile ilgilidir?
E) 40
A) I ve II
Kelvin
t °C + 273 = 313
t °C = 40 °C
C) I ve II
Sıcaklık artışı kinetik enerjiyi artırır. Böylece tanecikler hızlanır. Gazlar
genleşir.
Cevap D
Elastik balon
Elastik balonlarda içerde ve dışardaki basınç eşit olur. Bunun için hacmi
değişebilir. Balona üflenen hava ile balon hacmi artar.
Cevap E
oda kaç 0C dir?
B) Yalnız II
Cevap E
B) II ve IV
D) II, III ve IV
C) I, II ve IV
E) I, II, III ve IV
Tüm özellikler gazların davranışı ile ilgilidir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
7
MADDENİN HÂLLERİ / Gazlar
Konu Testi
15. I. Gazlar düşük sıcaklık ve yüksek basınçla sıvılaşabilir.
II. Gazlar sıcaklık etkisi ile genleşebilir.
III. Gaz molekülleri sadece titreşim hareketi yapabilir.
Gazlar için yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) II ve III
Gazlar titreşim, dönme ve öteleme yapabilirler. I ve II ifadeler doğrudur.
Cevap C
Özellik
Açıklama
I. BasınçGazların çarpması ile yüzeye uygulanan kuvvettir.
II. HacimGazın bulunduğu kaptaki alanıdır.
III. MolAtom, molekül gibi küçük taneciklerin pratik ifade miktarıdır.
Gazlara ait yukarıdaki özellik için yapılan açıklamalardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
16. Gazlar için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
B) Hacimleri bulundukları kap kadardır.
C) Faklı gazlar her oranda homojen karışım oluşturur.
D) Belirli şekil ve hacimleri yoktur.
azların basınç, hacim ve mol özelliklerinden tümüne ait açıklamalar
G
doğrudur.
Cevap E
I. 6,02 . 1023 tane atom içerir.
II. Normal koşullarda 24,5 L hacim kaplar
III. 4 gramdır.
yargılarından hangileri doğrudur? (He: 4 g/mol)
E) Kabın her noktasına aynı basıncı yaparlar.
A) Yalnız I
Cevap A
17. I. Yükseklere çıkıldıkça atmosfer basıncı artar.
II. Atmosfer basıcı deniz seviyesinde 1 atm dir.
III. Gazlar kap çeperlerine çarparak yüzeye kuvvet uygular.
Gaz basıncı için verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
10.E
11.E
12.D 13.D 14.E
15.C 16.A
17.D 18.E
19.D 20.C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
Yükseklere çıktıkça basınç yapan hava miktarı azalır ve atmosfer basıncı
düşer.
Cevap D
8
C) I ve II
E) I, II ve III
Cevap D
20. I. Gazların eşit hacimlerinde eşit sayıda tanecik bulunur.
II. Gazların sıcaklığı arttıkça hızı artar.
III. Gazlar soğutulursa ortalama kinetik enerjileri artar.
C) I ve II
E) I, II ve III
S ıcaklık azaldıkça gazların hızı yavaşlar ve ortalama kinetik enerjileri
azalır.
Cevap C
8. C 9. E
D) II ve III
B) Yalnız II
1 mol gaz normal koşullarda 22,4 L hacim kaplar.
1 mol He = 6,02 . 1023 tane atom = 4 gram.
7. B
A) Yalnız I
C) I ve II
E) II ve III
5. C 6. E
B) Yalnız III
D) I ve III
Gazlar kolay yayılırlar bu nedenle kap hacmi kadar hacim kaplarlar.
E) I, II ve III
19. 1 mol He gazı için,
A) Bulundukları ortamda yayılmaları zordur.
C) I ve II
1. C 2. D 3. D 4. B
A) Yalnız I
Cevaplar
18.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
24
TARAMA
1. Havanın sıvılaştırılıp daha sonra bileşenlerinin ayrı ay-
rı elde edilmesi sırasında aşağıdakilerden hangisi elde
edilemez?
A) Azot
B) Oksijen
D) Karbondioksit
C) Argon
E) Propan
Propan havada bulunmaz. Bu nedenle elde edilemez.
4. Maddenin farklı fiziksel hallere dönüşebilmesi,
I. Canlı çeşitliliğini,
II. Sanayinin gelişimini,
III. Hava hareketlilğini ve mevsimlerin oluşumu
özelliklerinden hangilerini etkiler?
A) Yalnız I
Cevap E
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü doğrudur.
2. LPG için;
I. Sıvılaştırılmış petrol gazıdır.
II. Propan ve bütan gibi gazları içerir.
III. Yakıt olarak kullanılır
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap E
5.
I. Molekülleri arasında çekim kuvveti bulunmaktadır.
II. Sıvının türü tanecikler arası etkileşimi değiştirir.
III. Viskozite, sıvı damlacıkları oluşturan kuvvetlerdir.
Yukarıdakilerden hangileri sıvılar için doğrudur?
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız II
D) I ve III
E) I, II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıvının polar ya da apolar olması türler arası etkileşimleri etkiler.
Viskozite akmaya karşı gösterilen dirençtir.
Cevap C
Sıvılaştırılmış petrol gazına LPG denir. Propan, bütan gibi gazlar içerir.
Cevap E
6. ( ) Sıkıştırılamazlar.
3. LNG için,
( ) Bulunduğu kabın hacmini alırlar.
I. Sıvılaştırılmış gazdır.
( ) Tanecikleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.
II. Büyük oranda metan gazı içerir.
III. Saf maddedir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Yukarıdaki cümleler sıvılar için doğru (D) ya da yanlış
(Y) olarak belirlenirse sırasıyla verilecek doğru cevaplar hangi seçenekte bulunur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıvılaştırılmış doğal gaz yani büyük oranda metan içeren bir karışımdır.
Cevap C
A) Y, D, D
D) Y, Y, D
B) D, Y, D
C) D, D, D
E) D, Y, Y
1. cümle D
2. cümle Y
3. cümle D
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
TARAMA
7. Viskozite için;
10. Aşağıdakilerden hangisi moleküler bir katıya örnektir?
I. Yüzeye paralel etki eder.
II. Sıcaklık artışı viskozitenin azalmasına neden olur.
III. Sıvıyı oluşturan tanecikler arasındaki çekim kuvveti arttıkça viskozite azalır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
A) Şeker
B) Yalnız II
D) I ve III
B) Yemek tuzu
D) Platin
C) Bor
E) Grafit
Platin: Metalik katı
Grafit, bor: Kovalent katı
Yemek tuzu: İyonik katı
Şeker: Moleküler katı
Cevap A
C) I ve II
E) II ve III
Sıcaklık artarsa tanecikler arasında etkileşim azalır. Çekim kuvveti arttıkça viskozite artar.
Cevap B
11. ● Çoğunluğu serttir.
8. Aşağıdakilerden hangisi metalik kristallere ait değildir?
● Yüksek erime sıcaklığına sahiptir.
● İletken değildir.
A) Yüksek erime sıcaklığına sahip olanları vardır.
B) Parlak yüzeye sahiptir.
Yukarıda verilen genel özellikler seçeneklerdeki maddelerden hangisine ait olabilir?
A) NaCI
C) Elmas ve grafit örnektir.
D) SiO2
D) İletkenliği fazladır.
E) Sertliği değişkendir.
Elmas ve grafit kovalent katı örnekleridir.
B) H2OC) I2
Cevap C
E) Hg
İletken değilse metal olamaz (E)
Yüksek erime sıcaklığı genellikle iyonik ve kovalent katılar için geçerlidir.
Ancak iyonik bileşikler kırılgandır.
Cevap D
9. Aşağıdakilerden hangisi moleküler kristallere ait bir
özellik değildir?
A) Tanecikleri arasında London kuvvetleri bulunabilir.
B) Tanecikleri arasında elektrostatik çekim bulunabilir.
C) Tanecikleri arasında hidrojen bağları bulunabilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
B) Co
D) CO
E) Karbondioksit örnek olabilir.
2
ğildir?
A) CI2
D) Erime noktaları genellikle düşüktür.
Elektrostatik çekim iyonlar arasında olur.
12. Aşağıdakilerden hangisi moleküler kristal örneği de-
Cevap B
C) H2O
E) O2
Co elementtir ve metaldir. Bundan dolayı metalik kristaldir.
Cevap B
TARAMA
13.( ) Gazlar bulunduğu kabın her yönüne aynı basıncı yapar.
16.
( ) Gazlar bulunduğu kabı doldurur.
( ) Tanecikler birbirinden bağımsız hareket eder.
( ) Taneciklerin en yavaş hareket ettiği haldir.
Yukarıdaki ifadeler gazlar için doğru (D) ya da yanlış
(Y) olarak belirtilirse sırasıyla hangi sonuca ulaşılır?
a. Gaz
A) D,D, Y, Y
b. Katı
c. Sıvı
Yukarıdaki maddeler tanecik yapıları ve fiziksel halleri
ile hangi seçenekte doğru eşleştirilmiştir?
A) I. a
B) I. b
C) I. c
D) I. b
E)I. a
II. b
II. a
II. a
II. c
II. c
III. c
III. c
III. b
III. a
III. b
B) D, D, D, Y
D) Y, Y, D, D
I
C) Y, D, Y, D
E) D, D, D, D
Cümleler sırasıyla;
D, D, D, Y dir. Çünkü gazlar katı ve sıvılara göre hızlı yayılır.
Cevap B
III
I. b
II. a
III. c
14. I. Sıcaklık; ºC
II. Basınç; atm
III. Hacim; L
Yukarıdaki nicelikler ve birimlerinden hangileri doğru
belirtilmiştir?
A) Yalnız I
II
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü doğru birimlerdir.
Cevap B
17. I. Neon lamba
II. Ateş
III. Kibrit alevi
Yukarıdaki örneklerden hangileri maddenin plazma haline örnektir?
Cevap E
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü plazma örneğidir.
15. I. Sıcaklık
Cevap E
18. I. Bulunduğu yüzeye kolay yayılan sıvıların yüzeyi ıslat-
II. Basınç
III. Molekül ağırlığı
II. Sıcaklık artışı sıvının akıcılığını artırır.
Yukarıdakilerden hangileri gazlara etki eden faktörlerdendir?
III. Viskozite sıvı cinsine bağlıdır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri sıvılar için doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
ma özelliği fazladır.
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Gazlara etki eden dört faktör vardır. Sıcaklık, basınç, mol sayısı ve hacimdir.
Cevap C
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Farklı sıvı tanecikleri arasındaki çekim kuvveti farklı olduğundan sıvı cinsine bağlıdır.
Sıcaklık arttıkça akıcılık artar.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
TARAMA
19. ● Şekilsizdir.
● Tanecikleri gelişigüzel istiflenir.
22.
Özellikleri yukarıda belirtilen maddeye seçeneklerdekilerden hangisi örnektir?
A) Reçine
B) Şeker
D) Su
C) Tuz
Tanecikleri gelişigüzel istifleniyorsa amorftur.
Şeker, su: Moleküler kristal
Tuz: İyonik kristal
Elmas: Kovalent kristaldir.
II
II
Metalik
Sodyum
III
Kovalent
SiO2
Verilen kristaller ve örneklerden hangileri doğru eşleştirilmiştir?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Na2CO3 çamaşır sodasıdır ve iyonik kristaldir.
Sodyum (Na) metalik kristaldir.
SiO2 (kum) kovalent kristaldir.
Cevap E
Amorf
23. I. Yüzey alanı büyüdükçe kaynama sıcaklığı artar.
II. Kaynama hızlı buharlaşmadır.
III. Dış basınç arttıkça kaynama noktası azalır.
Moleküler Kovalent
Kavram haritasında I ve II yerine gelmesi gereken kelimeler hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
I
Çamaşır sodası
Cevap A
I
Metalik
Örnek
İyonik
A) Yalnız I
Katılar
20.
E) Elmas
Kristal
I
A) Yalnız I
II
A) Bileşik
Karışım
B) Karışım
Bileşik
C) Kristal
İyonik
D) İyonik
Kristal
E) Kristal
Polar
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Dış basınç arttıkça sıvının kaynama sıcaklığı artar. Yüzey alanı kaynama
sıcaklığına etki etmez.
Cevap B
Katılar; kristal ve amorf olarak ayrılır.
Kristal katılar; metalik, iyonik, moleküler ve kovalenttir.
Cevap C
I
24. Yemek sodası katıya örnektir.
Tanecikleri arasında hidrojen bağı bulunduran
II
katı
türüdür.
21. I. Grafit
II. Mum
III. Tereyağ
IV. Ciklet
V. Şeker
Yukarıdakilerden kaç tanesi amorf katı örneğidir?
A) 1
B) 2
C) 3
Mum, tereyağ, ciklet amorf katıdır.
Şeker, moleküler katı
Grafit, kovalent katıdır.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
D) 4
E) 5
Cevap C
Verilen cümlelerde I ve II yerine aşağıdakilerden hangisi getirilirse doğru olur?
I
II
A) İyonik
Moleküler
B) İyonik
Kovalent
C) Kovalent
Moleküler
D) Kovalent
Metalik
E) Metalik Moleküler
NaHCO3 yemek sodasıdır ve iyonik katıdır.
Moleküler katılar molekülleri arasında dipol - dipol, hidrojen ya da London bağları bulundurur.
Cevap A
TARAMA
25.
MaddeEN KN
Y
37
93
I.
Katıdır.
Z
-25
53
II.
Sıvıdır.
III.
Gazdır.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesindir?
28. Bir saf X maddesi ısıtılınca hal değişimi görülmüyorsa bu maddenin fiziksel haline ilişkin;
X -42-5
Yukarıdaki tabloda erime ve kaynama noktaları verilen
maddelerden hangileri oda şartlarında sıvı haldedir?
A) Yalnız X
B) Yalnız Y
D) X ve Z
(Katı)
C) Yalnız Z
A) Yalnız I
E) Y ve Z
D) I ve III
EN (sıvı)
KN (gaz)
––––
–––––
–42
–5 25
37
93
–25
25
53
25
26. Erime Noktası (ºC)
-20
70
0
100
Z
30
105
29. Saf bir maddenin fiziksel halleri X, Y ve Z ile ilgili aşağıdaki bilgiler verilmektedir.
X, Y, Z maddelerinin belirli koşullardaki erime ve kaynama
noktaları verilmiştir.
Buna göre oda sıcaklığındaki X, Y ve Z maddelerinden
hangileri kristal yapılıdır?
B) X ve Z
D) Y ve Z
C) Yalnız Z
E) X, Y ve Z
Kristal yapı yani katı olması gerekir.
(Katı)
EN (sıvı)
KN (gaz)
––––
–––––
–20 25 70
0
25 100
25 30
105
Cevap C
27. Bazı maddelerin erime ve kaynama sıcaklıkları aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
Madde
A
–160
-10
B
15
130
C
60
210
Erime Noktası
A)
katı
sıvı
gaz
B)
gaz
sıvı
katı
C)
gaz
gaz
katı
D)
sıvı
katı
gaz
E)
gaz
katı
katı
25
EN (sıvı)
––––
–160
15 25
60
KN (gaz)
–––––
–10 25
130
210
● Z'nin X'e dönüşümü ekzotermiktir.
● Düzensizliği en fazla olan Z'dir.
● X taneciklerinin çekim kuvveti Y'den azdır
Buna göre X, Y ve Z fiziksel halleri aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
X
Y
Z
A)
Sıvı
Katı
Gaz
B)
Katı
Gaz
Sıvı
C)
Gaz
Sıvı
Katı
D)
Katı
Sıvı
Gaz
E)
Sıvı Gaz
Sıvı
Taneciklerinin çekim kuvveti Y de büyük olduğundan Y katıdır. Düzensizliği en büyük olan Z gazdır.
Cevap A
Kaynama noktası
Bu maddelerin 25 ºC'deki fiziksel halleri için hangisi
doğrudur?
A
B
C
(Katı)
E) I, II ve III
Kaynama Noktası (ºC)
Y
C) Yalnız III
Maddenin ısıtılması sırasında gerçekleşebilecek son hal gazdır.
Cevap C
Cevap B
X
A) X ve Y
B) Yalnız II
30. I. Bir sıvının belirli sıcaklıkta bulunduğu ortamdaki basıncına denge buhar basıncı denir.
II.Buhar basıncı sıvının saflığına bağlıdır.
III.Sıvı cinsi denge buhar basıncına etki etmez.
Yukarıdaki cümlelerden hangileri buhar basıncı için
doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Buhar basıncı sıvı cinsine, sıcaklığına ve saflığına bağlıdır.
Cevap C
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
TARAMA
31. I. Sıvı moleküllerinin yüzeyden ayrılmasıdır.
34.
II. Endotermiktir.
III. Katılarda buharlaşma olmaz.
Buharlaşma olayı için yukarıdaki ifadelerden hangileri
yanlıştır?
A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Katılarda buharlaşabilir.
Cevap A
Gerçek
Sıcaklık °C
Bağıl Nem (%)
5
20
40
25
25
25
26
30
28
28
30
35
32
33
37
Bağıl nem ve sıcaklık değişiminin hissedilen sıcaklığa etkisi tablodaki gibidir.
Buna göre;
I.Bağıl neme bağlı olarak gerçek ve hissedilen sıcaklık
aynı olabilir.
II.Bağıl neme bağlı olarak hissedilen sıcaklık gerçek
sıcaklıktan yüksek olabilir.
III.Bağıl nem arttıkça hissedilen sıcaklık her zaman artar.
A) Yalnız I
32. Aşağıda bazı katıların türleri verilmiştir.
Buna göre hangisi yanlış belirtilmiştir?
Katı
Türü
A) Sofra tuzu
İyonik kristal
B) Cam
Amorf katı
C) Buz
Moleküler kristal
D) Amonyak
Kovalent kristal
E) Nikel
Metalik kristal
Amonyak NH3 formülüne sahip moleküler kristaldir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
% 5 ve % 20 bağıl nemde gerçek ve hissedilen sıcaklık değeri 25 °C için
aynıdır. (I doğru, III yanlış)
% 40 bağıl nemde gerçek sıcaklık 35 °C iken hissedilen 37 °C dir. (II doğru)
Cevap C
Cevap D
35.
Artar
33. Vizkozite ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) Sıcaklık arttıkça viskozite azalır.
B) Moleküller arası çekim kuvveti arttıkça viskozite artar.
C) Akışkanlığı az olan maddelerde değeri büyüktür.
Balın viskozitesi fazladır.
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap D
Oda sıcaklığında bulunan bir
miktar suyun sıcaklığı artırılırsa
çekim kuvveti
II
Oda sıcaklığındaki bir miktar
suya tuz ilave edilirse buhar basıncı
III
Sıvılar ısıtıldıklarında viskoziteleri
IV
Moleküller arası çekim kuvveti
arttıkça viskozite
V
Akıcılık arttıkça viskozite
4
4
4
4
4
Yukarıda verilen ifadeleri artar/azalır şeklinde yanıtlayan bir öğrenci hangisinde yanlış cevap vermiştir?
A) I
D) Suyun viskozitesi baldan fazladır.
E) Bir sıvının iç sürtünme kuvvetlerinin akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir.
I
Azalır
B) II
C) III
D) IV
E) V
Tuz suyun buharlaşmasını engeller ve aynı sıcaklıkta buhar basıncını
azaltır.
Cevap B
TARAMA
36.
Erime
Noktası (ºC)
Kaynama
Noktası (ºC)
Su
0
100
X
50
180
Y
-114
78
Z
-39
630
Madde
39.
Yukarıdaki tabloda su, X, Y ve Z maddelerinin erime ve
kaynama noktaları verilmiştir.
Buna göre suyun sıvı olduğu sıcaklık aralığında X, Y ve
Z'den hangileri en az bir kez hal değiştirir?
A) Yalnız X
B) X ve Y
D) Y ve Z
(Katı)
EN
(sıvı)
––––
X 0 50
100
Y
–114 0
KN (gaz)
–––––
180
78 100
116
-17
67
Z
6
79
B) Yalnız Y
EN
(sıvı)
––––
24 100
–17 0
6
C) Yalnız Z
E) Y ve Z
KN (gaz)
–––––
116
67 100
79 100
Sadece Z hem katı hem sıvı hem de gaz haldedir.
Cevap C
Cevap B
Kaynama
Noktası (ºC)
X
10
85
Y
-40
20
Z
-20
60
X
24
Y
X, Y ve Z saf maddelerinden hangileri suyun sıvı olduğu sıcaklık aralığında her üç fiziksel halde de bulunabilir?
(Katı)
0
0
Yukarıda donma ve kaynama sıcaklıkları verilen X, Y ve
Z saf maddelerinin -30 ºC'deki fiziksel halleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
E)
X
D) X ve Y
E) X, Y ve Z
Donma
Noktası (ºC)
Madde
Kaynama
Noktası (ºC)
A) Yalnız X
C) X ve Z
X ve Y birer kez hal değiştirir. Z hep sıvıdır.
37.
Erime
Noktası (ºC)
Madde
Y
Z
40. I.NaCI
II.HCI
Katı
III.Na
Sıvı
Katı
Sıvı
Sıvı
Sıvı
Yukarıdaki maddelerin kristal şekilleri seçeneklerin
hangisinde doğru verilmiştir? (11Na, 1H, 17CI)
Katı
Katı
Sıvı
Katı
Sıvı
Sıvı
Sıvı
Gaz
Katı
(Katı)
–30
–30
EN
(sıvı)
––––
10
–40 –30
–20
KN (gaz)
–––––
85
20
60
Cevap C
38. I. Tüm gazların aynı sıcaklıkta genleşme katsayıları aynıdır.
II. Maddenin en düzensiz halidir.
III. Tanecikleri arasında büyük boşluklar bulunur.
Verilen ifadelerden hangileri gazlar için doğrudur?
B) Yalnız III
D) II ve III
Gazlar için tüm bilgiler doğrudur.
A)
İyonik
Moleküler
Metalik
B) Moleküler
İyonik
İyonik
C)
Moleküler
İyonik
Metalik
D)
İyonik
Metalik
Metalik
E)
İyonik
Moleküler
İyonik
NaCI
11Na
A) Yalnız II
2
1H
1
C) I ve II
17Cl
E) I, II ve III
Cevap E
2
HCI
p p p metal
NaCl: İyonik
p
HCl: Moleküler
Na
8 1
ametal
p p p ametal
8 7
Na: Metalik
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
7
TARAMA
41. I. Bir sıvı viskozitesi ne kadar büyükse o kadar yavaş
44. SiO2, CO2, C(elmas), NaCI bileşiklerinin sınıflandırılması
II. Hidrojen bağı içeren bir sıvının, dipol - dipol bağları etkin olan bir sıvıya göre viskozitesi daha fazladır.
akar.
III. Sıcaklık artışı viskoziteyi artırır.
Viskozite için yukarıdaki genellemelerden hangileri
doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
Sıcaklık artışı viskoziteyi azaltırken akıcılığı artırır.
(11Na, 6C, 8O, 14Si, 17Cl)
Kovalent kristal
Moleküler kristal İyonik kristal
A)CO2C(elmas), SiO2NaCI
B)SiO2CO2 C(elmas)NaCI
C)CO2
D) C(elmas), SiO2CO2NaCI
E)C(elmas), SiO2NaCI
Cevap D
11Na
NaCI, SiO2C(elmas)
p p p metal
8O
p p p ametal
14Si
2 8 1
17Cl
42. Isıtılınca yumuşayan, kristal yapısı olmayan bir maddedir.
B) Grafit
D) Amonyak
E) Sodyum oksit
2 8 4
ametal
NaCl: İyonik
CO2: Moleküler
SiO2 ve C: Kovalent
II. Dış basınç,
III. Sıvının saflığı,
IV. Sıvının sıcaklığı
Bir sıvının buharlaşma hızı yukarıdaki özelliklerin hangilerine bağlıdır?
B) II ve III
C) III ve IV
E) I, II, III ve IV
Tümüne bağlıdır.
Cevap E
....................... denir.
II. Sıvının belirli sıcaklıktaki buhar basıncına .......................
denir.
III. Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence ....................... denir.
Yukarıdaki tanımların eşleştirilmesi aşağıdakilerin
hangisinde doğru verilmiştir?
I
A)
Buharlaşma
II
III
Denge buhar Viskozite
basıncı
B)
Viskozite
Kaynama
Kapiler etki
C)
Buharlaşma
Kaynama
Viskozite
D)
Kaynama
Denge buhar Kohezyon
basıncı
E)
Vizkozite
Denge buhar Buharlaşma
basıncı
I. Buharlaşma
II. Denge buhar basıncı
III. Viskozite
24. A 25. B 26. C 27. B 28. C 29. A 30. C 31. A 32. D 33. D 34. C 35. B 36. B 37. C 38. E 39. C 40. A 41. D 42. A 43. E 44. D 45. A
1. E 2. E 3. C 4. E 5. C 6. B 7. B 8. C 9. B 10. A 11. D 12. B 13. B 14. E 15. C 16. B 17. E 18. E 19. A 20. C 21. C 22. E 23. B
8
Cevap D
45. I. Bir sıvının yüzeyden başlayarak gaz hale geçmesine
43. I. Sıvının türü,
D) I, II ve III
p p p yarı metal
C) Kalay
Amorf yapılar kristal yapısı olmayan düzensiz maddelerdir. Cam bunlara
bir örnektir ve ısıtılınca yumuşarlar.
Cevap A
A) I ve II
ametal
2 4
Yukarıda özelliği verilen madde örneği seçeneklerden
hangisidir?
A) Cam
p p
p p
2 6
2 8 7
6C
CO2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap A
Cevaplar
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
25
MADDENİN HÂLLERİ
Hal Değişim Grafikleri
Kazanım: Saf madelerin hâl değişim grafiklerini yorumlar.
hhHAL DEĞİŞİM GRAFİKLERİ
Örnek 1:
I. Naftalin
II. Kuru buz
Yukarıdakilerden hangileri normal şartlarda süblimleşebilir?
şm
ğu
Yo
a
ha
Naftalin ve kuru buz günlük hayatta yani normal koşullarda süblimleşerek
karşımıza çıkar. Kuru buz dondurmaların saklanması ve taşınmasında kullanılırken, naftalinde giyecekleri güve türündeki böceklerden korur.
Cevap I ve II
Donma
a
Erime
aşm
rl
buz
Buhar
Bu
(G KIRAĞ
er
i S IL
ub A
lim ŞM
SÜ
leş A
m
BL
e)
İM
LE
ŞM
E
III. Şeker
Su
hh Saf bir madde yer yüzünde katı, sıvı ve gaz halde bulunabilir.
hh Katının sıvı hale geçmesine erime, sıvının katı hale geçmesine donma denir. Erime ve donma olayları birbirine ters
olaylar olmasına rağmen aynı basınç altında aynı madde
için erime ve donma sıcaklıkları eşittir. Bu olaylar gerçekleşirken sıcaklık sabittir ve bu sıcaklığa erime/donma sıcaklığı
denir.
hh Isıtılan katının gaz hale geçmesine süblimleşme denir.
Oluşan buharların soğuk bir yüzeye çarpmasıyla yeniden
katı hale dönebilir. Bu olaya geri süblimleşme (kırağılaşma)
denir.
Örnek 2:
I. Yoğuşma
II. Buharlaşma
III. Yağış
IV.Terleme
Yukarıdaki olaylardan hangileri hal değişimi ile ilgilidir?
A) I ve II
B) II ve IV
D) II, III ve IV
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
Buharlaşma sıvının gaz hale geçmesini ifade ederken, yoğuşma ve yağış
gazın sıvı hale geçmesidir. Terleme ise mesela bitkilerde sıvının buhar halinde
atılmasıdır.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
Saf Maddelerin Hal Değişim Grafikleri
Örnek 3:
hh Saf maddeler hal değiştirirken sıcaklıkları sabit kalır.
Sıcaklık (°C)
hh Saf bir katı sabit hızla ısıtılırken önce sıcaklığı artar ve erime
sıcaklığına geldiğinde erimeye başlar.
hh Erime devam ettikçe sıcaklık sabit kalır ve katının aldığı ısının tamamı hal değişimi için kullanılır. Ancak hal değişimi
boyunca katı kütlesi azalırken, sıvı kütlesi artar. Son durumda katının tamamı sıvı hale geçer. Hal değişimi süresince
katı ve sıvı halin bir arada olması maddenin heterojen görünmesini sağlar.
Zaman (dk)
hh Saf bir sıvı sabit hızla ısıtılmaya devam ettiğinde sıcaklığı artar
ve kaynama sıcaklığına geldiğinde sıvıda kaynama başlar.
Saf bir X katısının ısıtılması deneyinde yukarıdaki sıcakık zaman grafiği elde edilmiştir.
hh Kaynama devam ettikçe sıcaklık sabit kalır ve sıvının aldığı ısının tamamı hal değişimi için kullanılır. Kaynama boyunca sıvı
kütlesi azalırken buhar kütlesi artar. Son durumda sıvının tamamı gaz hale geçer. Hal değişimi süresince sıvı ve gaz halin
bir arada olması maddenin heterojen görünmesini sağlar.
Bu katı aşağıdakilerden hangisi olamaz?
Sıcaklık (oC)
Katı
Katı+Sıvı
Sıvı
II
III
Kaynama
noktası
Sıvı+
Buhar
A) Kükürt
B) Karbon
D) Naftalin
C) Yemek tuzu
E) Mum
• Kükürt ve karbon elementtir.
• Yemek tuzu ve naftalın bileşiktir.
• Element ve bileşikler saf madde olduğundan grafik bunlara ait olabilir.
• Mum ise karışımdır sabit bir erime ve kaynama sıcaklığı yoktur.
Cevap E
Gaz
Erime
noktası
I
IV
Sıcaklık (oC)
V
t = sıvının kaynama sıcaklığı
Zaman
a = sıvının ısınma süresi
hh I, III ve V ısınma aralıklarıdır. Bu aralıklarda kinetik enerji
artar.
hh II ve IV hal değişim aralığıdır. Sıcaklık sabit kalır ve kinetik
enerji değişmez.
Sıcaklık (oC)
Katı Sıvı Sıvı Gaz
+
+
Buhar
Sıvı
Katı
t2
t2 = kaynama sıcaklığı
a : Katının ısınma süresi
c − b : sıvının ısınma süresi
d − c : kaynama süresi
0
a
b
c
d
Zaman
Saf bir katı için ısınma grafiği
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
c − b : tamamı gaz olan maddenin ısınma süresi
t
t1 = erime sıcaklığı
b − a : erime süresi
t1
b − a : kaynama süresi
O
a
b
c
Zaman
Saf bir sıvı için ısınma grafiği
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
Örnek 4:
Sıcaklık (oC)
Ağzı açık bir kaptaki saf sıvı önce ısıtılmış daha sonra sıvının hepsi bitmeden ısı verilmesi durdurulmuş ve kaynama
sonlandırılmıştır.
Bu olay için çizilen,
Sıvı miktarı
Buhar basıncı
Sıcaklık
Q1
I
Zaman
II
Zaman
III
Q2
Q3
Q4
Q5 ısı (Joule)
Saf bir gazın soğuması grafiği
(soğuma boyunca dışarı ısı verilir.)
Zaman
grafiklerinden hangileri doğrudur?
Q1 = Gazın soğurken verdiği ısı
A) Yalnız I
D) II ve III
Q2 -Q1= Gazın yoğuşurken verdiği ısı
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıvının tamamı bitmediği için I. grafik çizilemez. Sıvının buhar basıncı önce
artar sonra kaynarken sabittir. (II doğru) Sıcaklık önce artar sonra kaynarken
sabit kalır.
Cevap D
t1 = gazın ilk sıcaklığı
Sıcaklık (oC)
t2 = gazın yoğuşma
sıcaklığı
t1
t3 = donma sıcaklığı
t2
b-a : gazın yoğuşma
süresi
a : gazın soğuma süresi
c-b : sıvının soğuma
süresi
e
t3
a
t4
b
c
d
Zaman
Saf bir gaz için soğuma grafiği
d-c : donma süresi
e-d : katının soğuma
süresi
Q3 -Q2 = Sıvının soğurken verdiği ısı
Q4-Q3 = Sıvının donarken verdiği ısı
Q5-Q4 = Katının soğurken verdiği ısı
Örnek 5:
Aşağıda arı bir katının ısıtılmasıyla ilgili sıcaklık − zaman grafiği verilmiştir.
Sıcaklık (oC)
t2
t1
t4 = Katının son sıcaklığı
3
Sıcaklık
(oC)
20
Zaman (dk)
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Q2-Q1= Erime süresince
aldığı ısı
B) t2, kaynama sıcaklığıdır.
Q4 ısı (Joule) Q4-Q3 = Kaynama süresince
aldığı ısı
Saf bir katının ısıtılma grafiği
(ısıtılma boyunca ısı alır.)
Q2 Q3
10
Q1: Katının ısınması
için aldığı ısı
Q3-Q2 = Sıvının ısınması
için aldığı ısı
Q1
7
A) t1, erime sıcaklığıdır.
C) Erime 4 dakika sürmüştür.
D) Kaynama 10 dakika sürmüştür.
E) Madde 15. dakikada tamamen gazdır.
Madde 10. dakikada kaynamaya başlamıştır. Bu nedenle 15. dakikada kaynama devam etmektedir. Madde 15. dakikada sıvı+gaz birarada bulunur.
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
Örnek 6:
Örnek 7:
Kaynama sıcaklığı 80°C olan 5 °C deki saf X sıvısı ağzı açık
bir kapta 90°C ye kadar ısıtılmış ve sıvı için aşağıdaki grafikler çizilmiştir.
Sıcaklık
Sıvı
Sıvı gaz
(Sıvının genleşmesi ihmal edilecektir.)
A) Sıcaklık
1
2
Buna göre grafiklerden hangisi yanlıştır?
Gaz
Zaman
B) Kinetik enerji
Saf X maddesine ait fiziksel hal ve dönüşümler yukarıdaki
gibi belirtilmiştir.
90
80
Bu değişimlere ait
5
I. Isı değişimi
Zaman
C) Sıvı kütlesi
Zaman
D) Buhar basıncı
Zaman
II. Hal değişiminin adı
hangi seçenekte doğru belirtilmiştir?
Zaman
E) Gaz miktarı
I
II
A)
1 - ısı alır
2- yoğuşma
B)
2 - ısı alır
1 - kaynama
C)
1 - ısı verir
1 - kaynama
D)
2 - ısı verir
2 - süblümleşme
E)
1 - ısı alır
2 - buharlaşma
Hal değişimi 1 yönünde buharlaşma 2 yönünde yoğuşmadır.
Madde buharlaşırken ısı alır, yoğunlaşırken dışarı ısı verir.
Cevap A
Zaman
Sıcaklık önce 80°C ye kadar artmış sonra sabit kalmış (kaynama boyunca)
sonra tekrar 90°C ye kadar artmıştır. (A doğru)
Kinetik enerji sıcaklığın arttığı yerde artmış sabitken sabit kalmıştır. (B doğru)
Sıvı kütlesi buharlaşmada ihmal edilecek kadar az değişirken kaynamada
azalır ve kalmaz (C doğru)
Buhar basıncı sıcaklığın arttığı (5 ve 80°C) aralıkta artmalı ancak sonra sabit
kalmalıdır. (D yanlış)
Cevap D
Örnek 8:
I. Tüm saf maddelerin farklı koşullarda üç fiziksel hali de
gözlenebilir.
II.H2O gibi bazı maddelerin üç fiziksel hali aynı ortamda
gözlenebilir.
III. Bir saf maddenin bulunabileceği fiziksel hal ortamın sıcaklık ve basıncına bağlıdır.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Ortamın sıcaklık ve basınç koşulları maddenin fiziksel halini etkiler ve üç
fiziksel hal de koşullara bağlı olarak gözlenebilir. Tümü doğrudur.
Cevap E
Örnek Cevapları
2. E
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3.E
4.D
5.E
6.D
7.A
8.E
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
Konu Testi - 1
1.
I. Buharlaşma sıvının yüzeyinde gerçekleşir.
4.
II. Kaynama sıvı basıncının dış basınca eşitlenmesiyle
gerçekleşir.
III. Sıvı kütlesindeki artış maddenin kaynama noktasını
yükseltir.
70
10
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Sıcaklık (oC)
0
C) I ve II
E) I, II ve III
Kaynama noktası sıvı kütlesine bağlı değildir.
Cevap C
2. Aşağıda verilen ve su buharını sıvı sudan ayıran özelliklerden hangisi yanlıştır?
18
8
25
Zaman (dk)
Saf X sıvısına ait sıcaklık − zaman grafiği yukarıda verilmiştir.
Buna grafiğe göre,
I. İlk 8 dakikada sıvının kinetik enerjisi artmıştır.
II. 8. dakikadan sonra tamamen gazdır.
III. 25. dakikada X tanecikleri arasındaki çekim kuvveti yok
denecek kadar azdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
A) Titreşim ve öteleme hareketi yapar.
B) Yalnız II
D) II ve III
B) Bulunduğu kabın hacmini alır.
C) I ve III
E) I, II ve III
İlk 8 dakikada sıcaklık arttığından kinetik enerji artar. 8. dakikada kaynama başlar ve gaz hale geçer. Ancak 18. dakikada tamamen gazdır.
20. dakikada tamamı gazdır.
C) Tanecikleri hızlı hareket eder.
D) Kabın her yerine homojen dağılır.
Cevap C
E) Sıkıştırılabilir taneciklerden oluşur.
Sıvı su titreşim ve öteleme hareketi yaparken su buharı dönme hareketi
yapar.
Cevap A
3.
Sıcaklık (oC)
5. Süblimleşme için,
I.Hal değişimidir.
II. Katı haldeki maddenin doğrudan gaz hale geçmesidir.
III. Sıvının gaz hale geçmesidir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
a
b
B) Yalnız III
D) I ve III
c
C) I ve II
E) I, II ve III
Süblimleşme, katının doğrudan gaz hale geçerek hal değiştirmesidir.
Cevap C
Zaman
Yukarıda saf bir sıvının ısınma grafiği verilmiştir.
Buna göre;
6. Sıvısıyla dengede olan buharın basıncı için yapılan
I. a ve c aralığında kinetik enerji artmıştır.
II. b aralığında gaz kütlesi artar.
III. b aralığında madde kaynamaktadır.
B) Sıcaklık arttıkça denge bozulur.
yargılarından hangileri doğrudur?
C) Denge buhar basıncı sıvının cinsine bağlıdır.
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
açıklamalardan hangisi yanlıştır?
A) Sıcaklığı sabittir.
D) Sıvı üstündeki buhar sayısı sürekli artar.
C) I ve II
E) Denge buhar basıncı dış basınca bağlı değildir.
E) I, II ve III
a ve c aralığında madde ısınırken a aralığında sıvı, c aralığında gazdır. b
aralığında kaynama gerçekleşir. Sıvı kaynarken gaza dönüşür ve kaynama bittiğinde sıvının tamamı gazdır.
Denge belirlenmiş sabit bir sıcaklıkta gerçekleşir. Sıcaklık artışı dengeyi
bozar. Dengede buhar basıncı sabittir bu nedenle buhar sayısı da
değişmez.
Cevap D
Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
Konu Testi - 1
7. Saf iki maddeye uygulanan işlemler için 1 atmosfer basınçta şu bilgiler veriliyor;
9.
● X ısıtılırsa 10 oC de erimeye başlıyor.
110
● Y, soğutulursa 80 oC de yoğuşmaya başlıyor.
25
Bu bilgilere göre;
I.10 oC X sıvının donma sıcaklığıdır.
II. 80 oC Y sıvının kaynama sıcaklığıdır.
III. X, 0 oC de katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
Sıcaklık (oC)
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Erime ve donma sıcaklığı bir madde için aynıdır ancak ters olaylardır. Kaynama ve yoğuşma sıcaklığı bir madde için aynıdır ancak ters
olaylardır. X sıvısı 10°C de donuyorsa bunun altındaki sıcaklıklarda (0°C)
katıdır.
Zaman (dk)
7
15 20
Oda sıcaklığında alınan X katısının erime süresince sıcaklığının zamanla değişimi verilmiştir.
Buna göre,
I.Madde 110 oC de erir.
II. Erime 15 dakika sürmüştür.
III. 15. dakikadan sonra madde tamamen sıvıdır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Cevap E
C) I ve II
E) I, II ve III
Katı 110°C de erir ve erime (15 - 7) yani 8 dakika sürer. 15. dakikada
erime bittiğinden sıvıdır.
Cevap B
8.
10.
Sıcaklık (oC)
70
100
I
II
800
Sıcaklık (oC)
20
1800
2000
Isı (Joule)
Bir saf sıvının ısıtılmasına ait olduğu bilinen ısı - sıcaklık grafiği için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I. bölgede sıvı buharlaşmaktadır.
3500
Isı (Joule)
1 atm dış basınçta saf X sıvısının ısı − sıcaklık grafiği yukarıdaki gibidir.
Buna göre,
B) II. bölgede sıvı ve gaz bir aradadır.
I. Sıvı 70 oC de kaynamaktadır.
C) II bölgede madde heterojen görünümlüdür.
II. Kaynama sırasında 1500 joule ısı almıştır.
D) Madde kaynaması boyunca 1800 J ısı almıştır.
III. X, oda koşullarında sıvıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
E) 100
oC
de sıvı kaynamaya başlamıştır.
Sıvı 100°C deye kadar ısınmış ve bu sıcaklıkta kaynamıştır. Buna göre
sıvı önce buharlaşır. (I), kaynarken (II) sıvı ve gaz bir aradadır. Madde
kaynarken (1800 - 800) 1000 Joule ısı alır. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıvı, sıcaklığın sabit olduğu 70°C de kaynar. Q = 3500 – 200 = 1500 J
kaynama boyunca aldığı ısıdır. Oda koşulu olan 25°C de sıvıdır.
Cevap D
Cevap E
1. C
2. A
3. E
4. C
5. C
6. D
7. E
8. D
9. B
10. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevaplar
6
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
)
)))
)
)
)
)
)
)))
)
)
)
)
)
)
)))
)))
)
)
)
1.
Konu Testi - 2
Yukarıda bir X maddesine ait, üç farklı hal gösterilmiştir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
I.
II.
III.
4. Bir saf sıvının deniz seviyesinde kaynama sıcaklığı 80 oC dir.
Sıvı deniz seviyesinden yukarı çıkarıldığında,
I. Kaynama sıcaklığı 80 oC den fazla olur.
II. 85 oC de gaz haldedir.
III. Kaynama sırasında sıvının buhar basıncı 1 atm den büyüktür.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
A) 1. şekil maddenin en düzenli halidir.
C) I ve II
E) II ve III
Yukarılara çıktıkça dış basınç azalır ve kaynama sıcaklığı azalır. Kaynama gerçekleşmesi için bulunduğu ortam basıncına eşitlenmelidir.
B) 3. şekil moleküllerin en hızlı hareket ettiği halidir.
Cevap B
C) 3. şekil maddenin en düzensiz halidir.
D) 2. şekildeki madde yoğunlaşabilir.
E) X(k) halindeki madde için eridiğinde X(s) hali oluşur.
1. şekilde madde katı
2. şekilde madde sıvı
3. şekilde madde gaz
halindedir. Gaz hali sıvıya geçerse yoğuşma olur.
Cevap D
5.
Üç maddenin bulunduğu ortam − 25 oC den başlanıp
100 oC ye kadar ısıtılırsa hangileri 2 kez hal değişimine
uğrar?
EN
X
(oC)
KN (°C)
− 2070
Y0
105
Z
85
− 10
A) Yalnız X
B) Yalnız Z
D) X ve Y
2. Sıvının buharlaşma hızı;
E) X ve Z
(katı)
EN
(sıvı)
–25 –20
70
0
–25 100 10
–25 X ve Z iki kez hal değiştirir.
I. bağıl nem,
II. rüzgar hızı,
III. sıcaklık
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
C) Y ve Z
KN 100
105
85
(gaz)
100
Cevap E
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
Sıcaklık (oC)
6.
C) I ve III
E) I, II ve III
Buharlaşma hızı nem, rüzgar hızı ve sıcaklığa bağlıdır.
Cevap E
3. H2 O (g)
değişimi için,
H2 O(S)
a
I. Molekül yapısı değişmemiştir.
II. Yoğuşma gerçekleşmektedir.
III. Tanecikler arasında uzaklık artar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
b
c
0
Isı (J)
Saf bir katının ısıtılmasına ait grafik yukarıdaki gibidir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) a aralığında madde erimektedir
B) b aralığında sıvı buharlaşmaktadır.
C) a aralığında kinetik enerji sabittir.
C) I ve II
D) c aralığında madde sadece gaz haldedir.
E) I, II ve III
Değişim fizikseldir ve yoğuşmadır. Bu nedenle molekül yapısı değişmez.
Tanecikler birbirine yakınlaşır.
Cevap C
E) c aralığında sıvının buhar basıncı bulunduğu ortamın
dış basıncına eşittir.
c aralığında kaynama gerçekleşmektedir. Sıvı ve gaz bir aradadır.
Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
MADDENİN HÂLLERİ / Hâl Değişim Grafikleri
7.
Konu Testi - 2
9.
Sıcaklık (oC)
25
1 L H2O(s)
10
5
15
Zaman (dk)
Saf bir katıya ait sıcaklığın zamanla değişimi grafikteki gibidir. Sıvıya düzenli bir ısıtıcıdan dakikada 5 Joule ısı aktarılmaktadır.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
10 oC
B) 25
oC
2 L H2O(s)
oC
25
İstanbul
I
A)
1 L H2O(s)
oC
25 oC
Ağrı Dağı
III
25
Ankara
II
Kaplardaki suların denge buhar basınçlarının karşılaştırılması hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) I = II = III
B) I > II > III
D) I = II > III
C) III > II > I
E) I > II = III
Buhar basıncı sıcaklık ve sıvının cinsine bağlıdır. İkisi de tüm kaplarda
aynı olduğundan buhar basınçları eşittir.
sıvının erime sıcaklığıdır.
sıcaklığında sıvının buharı bulunmaz.
Cevap A
C) Erimesi için 50 J lük ısı almıştır.
D) 5. dakikada erimeye başlar.
E) Oda sıcaklığında madde sıvı ve buhar karışımıdır.
25°C de madde sıvıdır ve sıvıların her sıcaklıkta buharı bulunur.
Cevap B
8.
Sıcaklık (oC)
100
100
80
Sıcaklık (°C)
10. Sıcaklık (oC)
80
80
20
4
10
8
Zaman (dk)
Şekil I
20
Zaman
-20
Şekil II
Saf X gazının sıcaklık - zaman değişiminin şekil II. deki
gibi olması için,
100
400
700
1600
Isı (J)
1 atmosfer basınçta 1 gram X katısının ısıtılmasına ait sıcaklık − ısı grafiği verilmiştir.
II. Bulunduğu ortamdan alınarak dış basıncın daha düşük
olduğu bir ortama bırakılmalıdır.
Grafiğe göre;
I. Katının erime sırasında aldığı ısı 400 J dür.
III. Isıtıcı gücü artırılmalıdır.
II. Katının erime sıcaklığı 20 oC dir.
olaylarından hangileri uygulanmalıdır?
III. 80 °C de buharlaşma başlar.
A) Yalnız I
yargılarından hangileri doğrudur?
E) I, II ve III
A) Yalnız I
E) I, II ve III
Cevap B
5. E
6. D
7. B
8. A
9. A
10.B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) I ve II
Erime 20°C de gerçekleşmiştir ve 400 – 100 = 300 J ısı almıştır. Buharlaşma 20°C de sıvı hale geldikten sonra başlar.
Cevap A
8
B) Yalnız II
D) II ve III
Kütle 2 katına çıkarılırsa soğuma ve yoğuşma zamanı da 2 katına çıkar.
Isıtığı gücü artırılırsa zaman kısalır.
Başka bir ortama geçirilirse yoğuşma sıcaklığı değişir.
4. B
D) I ve III
C) I ve II
3. C
B) Yalnız II
2. E
1. D
I. Kütlesi 2 katına çıkarılmalıdır.
Cevaplar
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
26
DOĞA VE KİMYA
Su ve Hayat
Kazanım: 1. suyun varlıklar için önemini açıklar. 2. Su tasarrufuna ve su kaynaklarının korunmasına yönelik çözüm önerilerini geliştirir. 3. Suyun
sertlik ve yumuşaklık özelliklerini açıklar.
hhSU VE HAYAT
hh Vücut ısısının dengelenmesi su ile gerçekleşir.
hh Su tüm canlıların hayat kaynağıdır.
hh İç organlardaki zarların ve iskelet sistemindeki eklemlerin
kayganlığını sağlar.
hh Balık ve diğer su canlıları suda yaşarken, hayvan ve insanlar için su besin kaynağıdır.
hh Genellikle insanlar su olmadan 7 günden fazla yaşayamaz.
hh İnsan vücudu aç kaldığında önce karbonhidratları sonra
yağları en son proteinleri kulanarak açlığını giderebilir. Ancak
susuzlukta vücudun kullanacağı şey yine sudur. Alternatifi olmadığına göre su kaynaklarının iyi korunması gerekir.
Suyun Varlıklar İçin Önemi
hh Yaş ilerledikçe insan vücudundaki su oranı azalır.
hh Bebeklerde %75 – 80, erişkinlerde ise % 55 – 75 oranında
su bulunur.
hh Su ihtiyacı hem içme suyundan hem de yiyecek ve içeceklerden karşılanır.
hh Su ihtiyacının yaklaşık %60'ı su, %40'ı ise yiyecek ve içeceklerden sağlanır.
hh Bitkilerde de su oranı yüksektir.
hh Bitkiler fotosentez, terleme besin maddesi dağılımı gibi çeşitli işlemlerde suyu kullanır.
hh Bitkiler yeterli su almazsa gelişemez.
hh Hayvanlar hücre aktivitesini gerçekleştirmek, yiyecekleri sindirmek ve vücut sıvılarını oluşturmak için düzenli su alırlar.
hh Suda yaşayan birçok canlı oksijeni sudan alır.
Su Kaynakları
hh Dünya üzerinde toplam 1,4 milyar km3 su vardır.
hh Dünya üzerindeki suların yaklaşık %97'si okyanuslarda ve
denizlerde tuzlu su olarak bulunurken %3'ü tatlı su olarak
bulunur.
hh İnsan nefes alıp verirken, terleme, idrar ve dışkılama yoluyla
sürekli su kaybeder.
hh Tatlı su kaynaklarının %90'ı kutuplarda bulunmaktadır.
hh Su kaybının önlenmesi ve yerine konulması önemlidir.
hh Bir kısım yeraltı suyu olarak, çok azı da havada nem olarak
bulunur.
hh Tüm sindirim ve emilim işlevleri için su gereklidir.
hh Okyanus ve deniz suları tuzlu olduğu için içilmez.
hh Enerji üretiminde yer alan metabolik reaksiyonlar su aracılığıyla gerçekleşir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
Bulunma Oranı
(%)
İçilebilir Sular
İçindeki Payı (%)
Okyanuslar ve
denizler
96,5
-
Buzullar
1,76
69,6
Göller
0,013
0,1769
0,00015
0,0061
1,69
30,1
0,00296
0,117
Dünyadaki sular
Akarsular
Yeraltı Suları
Diğer
Tatlı su
%3
Diğer
%00,4
Yeraltı suyu
%31,4
Tatlı su
%3
Buz dağları
ve buzullar
% 68,3
Dünyadaki su
Tatlı su
Yüzey suyu
%0,3
Nehirler
%2
Bataklıklar
%11
Göller
%87
Tatlı yüzey suyu
(sıvı)
hh İçilebilir sular da ancak arıtma işlemi sonrasında kullanılabilir.
hh Dünya üzerindeki su, döngü sayesinde sürekli yenilenir ve
hiç eksilmez.
Yoğuşma
Kar ve Buz
Buharlaşma
Toprağa geçiş
Okyanus
Yer altı
sularının
akışı
Yer altı suyu
Su Tasarrufu Ve Su Kaynaklarının Korunması
hh Tatlı suların büyük bir kısmı buzullarda bulunduğundan ona
ulaşmak zordur.
hh İçilebilir su miktarı sınırlıdır.
hh Bu nedene sahip olduğumuz suyu doğru kullanmalı, kirletmemeli ve tasarruf etmeliyiz.
hh Özellikle hava sıcaklığının çok yüksek olduğu ekvator bölgelerine yakın yaşayan insanların su miktarı çok az hatta
kıtlık ölçüsündedir.
hh Çöl ikliminde yaşayan canlılar için su sıkıntısı büyük bir
problemdir.
hh Su kullanımı sırasında ölçülü olmalı ve dikkatli olunmalıdır.
hh Suyun kirlenmemesi için aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
● Tatlı su kaynaklarının veya yataklarının yakın yerlerine
yerleşim alanları kurulmamalıdır.
hh Su döngüsü sırasında yeryüzünden buharlaşan su, yoğuşarak yeryüzüne inerken aynı zamanda saflaşma işleminden
● Kirli sular, yeraltı sularına yakın yerlerde toprağa bırakılmamalıdır.
geçer. Bu nedenle yağmur suyu saf suya en yakın sudur.
● Evsel ve sanayi atıkları sızdırmaz sistemler ile taşınmalı
ve suya bırakılmamalıdır.
hh Yeraltındaki suların büyük bölümü kaynak suyu olarak kullanılır. Ancak yeryüzündeki tüm sular bulunduğu toprak ve
kayalardaki mineralleri çözerek yapısına alır. Bu nedenle
her kaynak suyu farklı katyon ve anyonlar içerir.
● Evlerde su kullanımında aşırıya kaçılmamalı tutumlu olmaya çalışılmalıdır.
hh Suda çözünen mineral ve organik maddeler içme suyunun
kalitesine olumlu/olumsuz katkılar yapabilir.
hh Evlerde kullanılan suyun;
hh İçme suyunda istenen ve istenmeyen maddelerin sınır değerleri Türk Standartları (TSE) tarafından belirlenmiştir.
%35 banyoda
%30 tuvalette
%20 çamaşır/bulaşık yıkamada
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Erimeyle oluşan
yüzeysel akıntı
Yüzeysel akıntı
Yağış
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
% 10 yemek pişirme ve içme suyu olarak
Banyo kullanımı
% 5 temizlik amaçlıdır.
hh Bu suların kullanımı sırasında
● Meyve ve sebzeleri suyun altında yıkamak yerine su dolu
kaplarda yıkanmalıdır.
● Bulaşık ve çamaşır elde yıkamak yerine makinede yıkanmalıdır.
● Dişler fırçalanırken su açık bırakılmamalıdır.
●● Bozuk musluklar su tüketimini artıracağından tamiri yapılmalıdır.
●● Rezervuarlara renklendirici maddelerin atılması su kirliliğine yol açtığından hem bunların hem de diğer kimyasalların kullanımında dikkatli olunmalıdır.
●● Balkon ve otomobiller hortum yerine belirli ölçülerde kullanılan kovadaki sularla yıkanmalıdır.
●● Su baskınlarını önlemek için uzun süreli kullanmama halinde ana vanalar kapatılmalıdır.
50-60 L
12 kova su
Duş alımı
35 L
7 kova su
Diş fırçalama
(3 dk. musluk açıksa)
5L
1 kova su
Diş fırçalaması (musluk kapalı)
1L
1/5 kova su
Damlayan su (1 hafta)
140 L
28 kova su
Bulaşık /çamaşır makinesi
(1 yıkama)
100 L
20 kova su
Örnek 1:
( ) Su döngüsü dünyadaki su miktarını azaltır.
( ) Tatlı su kaynaklarının büyük bölümü buzullarda bulunur.
( ) Akarsu ve okyanus suları yer üstü sularıdır.
Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak belirtilirse sırasıyla oluşacak cevaplar hangi sırayla belirtilir?
Cevap: Y, D, D
1. Cümle Y, 2. cümle D, 3. cümle D'dur. (Y, D, D)
hh Su kaynaklarının kirletilmesi, nüfus artışı gibi durumlarda
temiz su miktarı daha da azalmakta ve kıt kaynaklara dönüşmektedir. Bu durum aynı zamanda suyun dengesiz dağılımını da beraberinde getirmektedir.
hh Türkiye'de mevcut su potansiyelinin kullanım alanları aşağıdaki gibidir.
%72 Tarımda
İçme Suyunun Özellikleri
hh İçme suları sadece tat ve görüntü olarak değil sağlık
açısından da uygun olmalıdır.
hh Su kalitesinin bozulması çeşitli hastalıkları da beraberinde
getirebileceği için dikkatli olunmalıdır.
hh İçme suyunda istenen özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
● Kokusuz, renksiz olmalıdır.
● Berrak ve içimi hoş olmalıdır.
%16 İçme ve
Kullanmada
%12
Sanayide
● Hastalık yapıcı mikroorganizmalar içermemelidir.
● Sağlığa zararlı kimyasal maddeler içermemelidir.
●● Demir, mangan, cıva, kurşun gibi ağır metalleri içermemeli ya da öngörülen sınırlarda olmalıdır.
Öğretmen
Sorusu
●● Sularda kokuya sebep olacak fenoller, yağlar ya da sülfürlü maddeleri içermemelidir.
Ters osmoz nedir? Nerede kullanılır?
Ters osmoz deniz suyundaki H2O moleküllerinin dıştan uygulanan hidrolik
basınç etkisiyle deniz suyundan arıtılmış su ortamına geçmesidir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
● Yeterli sertlikte olmalıdır.
● Suda zehirli özellik taşıyabilecek arsenik, kadmiyum,
krom gibi maddeleri içermemeli ya da öngörülen sınırlar
içinde olmalıdır.
hh Örneğin, içme / kullanma suyunda öngörülen bazı madde
değerleri aşağıdaki gibidir.
Arsenik
0-0,01 mg/L
Demir
0,05-0,2 mg/L
Nitrit
0,1-0,5 mg/L
Kurşun
0-0,1 mg/L
Cıva
0-0,001 mg/L
Amonyum
0,05-0,5 mg/L
Bulanıklık
hh Suyun geçtiği yerlerde bulunan ve suda çözünen asidik
maddeler suyun pH değerini 7'nin altına düşürürken, bikarbonat (HCO-3) gibi iyonar suyun pH değerini 7'nin üzerine
çıkarır.
hh Doğal kaynak sularında pH değerleri 6,5 - 8,5 aralığında olmalıdır.
Mikroorganizmalar
hh İçme sularında hiç olmamalı ya da öngörülen sınırlar içinde
olmalıdır.
hh Mikroorganizmalar kolera, tifo, dizanteri gibi salgın hastalıklara yol açabilir.
hh Hastalık yapıcı mikroorganizmaların varlığı içme sularına
lağım sularının karıştığını ifade eder.
hh Hastalık yapıcı mikroorganizmaların karıştığı sular içilmemelidir.
hh İçme suyuna kil bakımından zengin sel sularının karışması
bulanıklığa yol açar.
hh Suların dinlendirilmesi ile bazı katı tanecikler dibe çökerek
ayrılabilir. Ancak kolloidal tanecikler varsa çökmeden kalır.
Su Sertliği
Renk ve Koku
hh Magmatik kayaların yapısında genellikle silikat (SiO32–), oksit (O2–), florür (F–) gibi anyonlar bulunur. Bu anyonların
olduğu bileşikler suda çok az miktarda bulunur.
hh İçme sularına karışan atık sular veya organik bileşenler renk
ve kokuya yol açar
hh Renk ve koku içme sularında istenmeyen bir durumdur.
İletkenlik
hh Sular, içinden geçtikleri kayaçların türüne göre safsızlıklara
sahip olur.
hh Tortul kayalar ise genellikle kalsiyum karbonat (CaCO3),
magnezyum karbonat (MgCO3). dolomit (MgCO3.CaCO3)
gibi maddeleri çok miktarda içerir.
hh Tortul kayaları içeren topraklardan gelen kaynak sular Ca2+,
Mg2+ gibi katyonlar ile bikarbonat (HCO3–)gibi anyonları çok
miktarda bulundurur.
hh İçme sularında çözünmüş olan tuzlar suyun elektrik iletkenliğini artırır. Bu da sudaki iyonların miktarı hakkında bilgi
verir.
hh Asit yağmurlarında bulunan CO2, tortul kayalarda bulunan
karbonatlı maddeleri çok kolay çözer.
pH değeri
hh Yapısında Ca2+, Mg2+ gibi iyonları çok bulunduran sulara
sert su denir.
hh İçme sularında çözünmüş maddeler suyun pH değerini belirler.
hh Yapısında Ca2+, Mg2+ gibi iyonları bulundurmayan ya da
çok az bulunduran sulara yumuşak su denir.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
hh Sert sularda Ca2+ ve Mg2+ iyonları dışında AI3+, Fe2+, Fe3+,
TI3+ gibi yer kabuğunda bol bulunan katyonlar da çok bulunur.
Fransız sertliği: Çözünmüş haldeki katyonların çöktürebileceği karbonat kütlesi suyun sertliği hakkında bilgi verir.
hh 100 mL suda 1 mg CaCO3 çökeliyorsa bu duruma 1
Fransız sertiği denir.
hh 100 mL suda 0,84 mg MgCO3 çökeliyorsa bu duruma
1 Fransız sertliği denir.
Yağmur Suyu İçilebilir mi?
hh Yağmur bulunduğu yere bağlı olarak havadaki kirleticileri
yapısına toplar.
hh Suyun sertliği arttıkça suyun içme kalitesi azalır.
hh Kimya tesisleri, enerji santralleri kağıt fabrikaları, radyoaktif
kazıntı içeren bölgelerdeki yağmur suyu içmek istemezsiniz.
Çünkü böyle bölgelerdeki toksik kimyasallar yağmur suyuna
geçebilir.
hh Sertliği 50 birimden fazla olan sularda su lezzeti içilmeyecek
kadar bozulur.
hh Ancak yağmur suyu Dünya nüfusunun çoğunun su kaynağıdır.
hh Su sertliğinin artması aşağıdaki sorunlara yol açabilir.
hh Yağmur suyu kimyasal kirleticileri taşımadığı durumlarda saf
suya çok yakındır ve içilebilir.
hh Kaynak suları genellikle 4 Fransız sertliğinden daha küçüktür.
1. Yüksek su sertliği Pb2+, Zn2+, Ni2+, As3+ gibi zehirli iyonların var olması ihtimalini arttırır.
2. Sert sularda bulunan Ca2+ iyonlarının yüksek miktarlarda
olması canlılarda böbrek taşı oluşum riskini arttırır.
3. Isıtma sistemleri ve çamaşır/bulaşık makinelerinde çökeltiye yani kireç oluşumuna sebep olur. Bu kireç oluşumu
makineleri bozar, enerji kaybına yol açar. Buharlı kazanlarda ısınma ve patlamalara yol açar.
4. Su sertliği, kağıt, boya, kumaş ve gıda sanayinde kaliteyi
bozdukları için kullanımı uygun değildir.
5. Çamaşır makinelerinde yıkanan çamaşırlarda grileşmeye
yol açarlar.
6. Deterjan ve sabun kullanımını artırır ve sarfiyata yol açar.
hh Saf su tatsız, kokusuz ve renksizdir.
hh Saf su içinde vücut için gerekli iyonları bulundurmaz. Bu nedenle sağlık açısından zararlı olmadığı gibi faydasıda yoktur.
hh Sert sularda sabun kolaylıkla köpürmez.
hh Sert suların içimi lezzetli değildir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
Konu Testi
1. Dünyadaki su kaynakları ile ilgili;
4.
I. Mg2+
I. Tatlı su kaynakları tuzlu suya göre çok azdır.
II. Ca2+
II. Tatlı su kaynaklarının büyük bir kısmı buzullardadır.
III. K+
III. Yerüstü sularının büyük bir kısmı okyanuslardadır.
IV. Na+
yargılarından hangileri doğrudur?
V. HCO3‒
Yukarıdaki iyonlardan kaç tanesi sularda sertliğe neden olur?
A) 1
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Su kaynaklarının yaklaşık % 90'ı tuzlu sudur. Bu kaynakların yaklaşık %
70'i buzullardır. Suların büyük kısmı okyanuslardır.
Cevap E
2. Yeryüzündeki sular için,
B) 2
C) 3
D) 4
Mg2+, Ca2+, HCO– gibi iyonlar su sertliğine sebep olur.
3
E) 5
Cevap C
5. Sert suların oluşturduğu olumsuzluk için aşağıdakiler-
I. Akarsular ve okyanuslar yerüstü sularıdır.
den hangisi söylenemez?
II. Sıcak su kaynakları yeraltı sularıdır.
A) Sabun ve deterjan sarfiyatına yol açarlar.
III. Su kaynaklarının çok az bir kısmı tarımsal sulama için
kullanılır.
C) Su borularının zamanla tıkanmasına yol açarlar.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
B) Suya bulanıklık verirler.
D) Çamaşır, bulaşık makinelerinin ömrünü kısaltırlar.
E) Tencere, çaydanlık gibi kaplarda kireç oluştururlar.
C) I ve II
Kum, kil gibi maddeler suya bulanıklık kazandırır. E) I, II ve III
Cevap B
Sıcak su kaynakları magmaya yakın yer altı sularının ısınmasıyla oluşur.
Su kaynaklarının yaklaşık % 70'i tarımsal sulamada kullanılır. Cevap C
3. Aşağıdakilerden hangisi su kıtlığına neden olan etmenlerden değildir?
6.
I. Canlı organizma faaliyetleri suda koku oluşturabilir.
A) Sanayinin hızlı gelişmesi
II. Bazı metal iyonlar su renginin değişmesine sebep olur.
B) Su sertliğinin artması
III. Kum, kil gibi maddeler suya bulanıklık verir.
C) Aşırı su tüketimi
Yukardaki ifadelerden hangileri doğrudur?
D) Musluklardaki bozukluktan kaynaklanan kayıplar
E) Sanayi atıklarının sulara gelişigüzel bırakılması
Su sertliğinin artması su kıtlığına sebep olmaz. Çünkü yaklaşık 40 - 50
sertliğe kadar sular içilebilir ya da sertlik kolaylıkla giderilebilir.
Cevap B
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Canlı organizma faaliyetleri sonucu suda koku oluşur. Demir iyonları
suya kırmızı renk verir. Kum ve kil suya bulanıklık verir. Cevap E
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
Konu Testi
7.
I. Suyun buharlaşması,
10. Sert sular;
II. Yağmur oluşumu,
I. Saç dökülmesine sebep olur.
III. Yer altındaki su kaynaklarının yerüstüne çıkması
II. Kazanlarda kireç oluşturur.
Yukarıdaki olaylardan hangileri su döngüsü içinde yer
alır?
III. Zehirli iyonların sularda kalmasına sebep olur.
IV. Ca2+, Mg2+ iyonlarını çok miktarda içerir.
A) Yalnız I
yargılarından hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) I ve II
Yer altındaki su kaynakları yer yüzüne çıkarak buharlaşma ve yoğuşma
döngüsüne katılır. Cevap E
B) II ve III
D) I, II ve IV
C) II ve IV
E) II, III ve IV
Zehirli iyonların su sertliği ile doğrudan etkileşimi yoktur. Her türlü suda
zehirli iyonlar bulunabilir. Cevap D
I. Tatlı su kaynaklarına yakın yerlere şehir planlaması yapılmamalıdır.
11. I. Klor, sularda dezenfektan olarak kullanılır.
II. Ozon su sertliğini azaltır.
II. Kirli sular yeraltı sularına yakın bırakılmamalıdır.
III. Evsel atıklar sızdırmaz sistemlerle taşınmalıdır.
III. Su arıtımında klorlama yapıldığında suda üreyebilecek
mikroorganizmalar bertaraf edilmiş olur.
Yukarıdakilerden hangileri su kaynaklarının korunması için alınabilecek önlemlerdendir?
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
8.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
Tümü alınabilecek önlemlerdendir. A) Yalnız I
Cevap E
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Ozon da klor gibi hastalık yapıcı mikroorganizmaların giderilmesi için
kullanılır. Cevap D
12. Dünyamızdaki su kaynakları için aşağıdaki ifadelerden
9.
I. Canlılığın sürmesi için gerekli en temel maddelerden
biridir.
II. Dünyadaki su kaynaklarının az bir kısmı kullanmaya
uygundur.
A) Tatlı su kaynaklarının yaklaşık % 70 i tarımsal sulamada kullanılır.
III. Su döngüsüyle yoğuşan sular saf suya yakındır.
B) Dünyanın yaklaşık 2/3 ü sularla kaplıdır.
IV. Kaynak suları yeryüzündeki su döngüsüne katılmaz.
Su ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
C) Kullanılabilir su kaynaklarının çoğu okyanuslardan
elde edilir.
A) I ve III
D) Su kaynaklarının büyük kısmı yerüstü sularıdır.
B) II ve IV
D) II, III ve IV
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
Kaynak suları da yeryüzüne çıkarak su döngüsüne katılır. Yağmur suyu
saf suya çok yakındır. Su kaynaklarının çoğu tuzlu sulardır ve kullanılmaz.
Cevap C
hangisi yanlıştır?
E) Su döngüsü ile dünyadaki su miktarı aynı kalır.
Okyanuslardaki sular tuzlu su olduğundan kullanıma uygun değildir.
Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
DOĞA VE KİMYA / Su ve Hayat
Konu Testi
13. I. Koku ve tat,
16. İçme sularının tadının farklı olması;
II. Mikroorganizmaların üremesi,
I. İçerdiği farklı iyonlar
III. Sağlığa zararlı kimyasallar,
II. Su sertliğinin farklı olması
IV. Su sıcaklığı,
III. Suyun farklı topraklardan geçmesi
Yukarıdakilerden hangileri suda istenmeyen durumlardır?
nedenlerinden hangileri ile açıklanabilir?
A) I ve II
B) II ve IV
D) I, II ve III
A) Yalnız I
C) III ve IV
B) I ve II
D) II ve III
E) II, III ve IV
C) I ve III
E) I, II ve III
Su farklı topraklardan geçerken o toprakların yapısındaki iyonları çözer
ve yapısına alır. Böylece su tadı her bölgede değişik olabilir.
Cevap E
Su sıcaklığı değişebilir ve istenmeyen bir durum oluşturmaz. Ancak koku,
tat, mikroorganizma ve zararlı kimyasallar istenmeyen durumlardır.
Cevap D
17. Lavabo veya küvetlerde oluşan kireç birikintileri için;
14. İçme suları için;
I. Sağlığa zararlı kimyasal içermemelidir.
II. Kirlilik oranının artması için önlemler alınmalıdır.
III. Kokusuz, berrak ve renksiz olmalıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
I. Sertliği fazla olan sular kireç birikintisine sebep olur.
II. Kireç birikmesi boruyu tıkayabilir.
III. Kireç birikintileri tuz ruhu gibi asidik maddelerle uzaklaştırılabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) I ve II
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız III
D) I ve III
Tümü doğrudur. Cevap E
15. I. Çözünmeyen büyük tanecikler sudan süzülerek ayrıştırılır.
C) I ve II
E) I, II ve III
Verilen ifadelerden tümü doğrudur. Cevap E
18. I. İnsan vücudunun en bol bileşenidir.
II. Yaş ilerledikçe vücudun su oranı azalır.
III. Yer yüzündeki tatlı su kaynakları tuzlu su kaynakların-
II. Sertlik giderme ile sudaki Na+ ve K+ iyonları uzaklaştırılır.
III. Suya uygulanan kimyasal işlemler ile bazı istenmeyen
iyonlar sudan arındırılır.
IV. Tüm canlılar tuzlu su kaynaklarını direk tüketim için
kullanabilir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
Su ve su kaynakları için verilen bilgilerden hangileri
doğrudur?
E) I, II ve III
A) I ve II
Su insan vücudunda en çok bulunana maddedir. Yaklaşık vücudun 2/3
üdür. Ancak yaş ilerledikçe su oranı azalır. Canlıların çoğu tatlı sular kullanır. Cevap A
6. E
7. E
Cevap C
5. B
8. E
9. C
10.D
11.D
12.C
13.D
14.E
15.C
16.E
17.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
C) III ve IV
E) I, II ve IV
4. C
18.A
8
D) I, II ve III
3. B
Ca2+ ve Mg2+ gibi iyonlar suda sertlik oluşturur.
Bu nedenle sertlik giderilme sırasında bu iyonlar uzaklaştırılır.
B) II ve III
2. C
D) II ve III
C) I ve III
1. E
B) I ve II
Cevaplar
A) Yalnız II
dan fazladır.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
27
DOĞA VE KİMYA
Çevre Kimyası
Kazanım: 1. Hava, toprak ve su kirliliğinin sebeplerini açıklar. 2. Çevreye zararlı maddelerin etkilerinin azaltılması konusunda çözüm önerilerinde
bulunur.
hhÇEVRE KİMYASI
Hava Kirliliği
hh Hava, su ve topraktaki kimyasal türlerin değişimlerini inceleyen kimya dalına çevre kimyası denir.
Partiküller
Duman, is
toz, aeresol
hh Hava, su ve toprakta doğal olarak bulunabilen bazı maddelerin insan faaliyetleri sonucu artması ya da olmaması gereken yeni maddelerin çevreye yayılmasına çevre kirliliği denir.
Gazlar
CO,
SO2
NO, NO2
Hava Kirletici Gazlar
Hava Kirliliği
CO
• Fosil yakıtların yetersiz oksijenle yanması ile
oluşur.
• Yanardağ, yangın gibi olaylarda oluşur.
• Motorlu taşıtlarda kullanılan fosil yakıtlar ile
oluşur.
• Kararsız bir gazdır.
• Atmosferde 36-110 gün arasında kalır.
• Solunum yoluyla alınıp kana karışır.
• Oksijenden çok daha fazla hemoglobine bağlanma özelliği bulunduğundan zehirlenmelere
yol açar.
SO2
• Renksiz, keskin kokulu, kolay tepkime veren bir
gazdır.
• Kömür, fuel oil gibi kükürt içeren yakıtların yanması ile oluşur.
• Soda, sülfürik asit, kağıt üretimi, maden işleme,
petrol rafinasyonunda oluşur.
• Uzun süre solunması solunum hastalıklarına ve
kalp hastalıklarına yol açar.
hh Hava, atmosfer tabakasının en alt katmanıdır ve yaklaşık yer
yüzünden 10-16 km yüksekliğe kadar uzanan bölgedir.
hh Kuru havanın bileşimi genel olarak aşağıdaki gibidir.
N2
% 78,08
O2
% 20,95
Ar
% 0,934
CO2
% 0,04
Diğer
Ne, He, CH4, Kr, H2
hh Normal hava farklı bölgelerde %0,001-%5 oranında su buharı (nem) içerir.
hh Azot, oksijen, argon gibi gazların miktarı genellikle değişmez.
hh Neon, kripton gibi gazlar az miktarda bulunan ve genellikle
miktarı değişmeyen gazlardır.
hh CO2, su buharı, NO, N2O gibi gazlar havada az da olsa bulunan ve kirlilikle oranı artan gazlardır.
NO ve
NO2
• NO; renksiz, kokusuz, NO2 ise kırmızı-kahve
renkli keskin kokulu gazlardır.
• Her ikisi de zehirlidir.
• Doğada şimşek faaliyeti sonucunda havadaki
N2'nin dönüşmesi ile de oluşurlar.
• Yanardağ faaliyetleri sonucu oluşurlar.
• NO, NO2'den daha az toksik ve daha az alerjiktir.
• Hemoglobinin oksijen taşımasını engeller.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
Sera Etkisi
Su Kirliliği
hh Dünya enerjisinin temel kaynağı güneş ışınlarıdır.
hh Endüstri atıkları, atmosferden suya geçen zararlı maddeler,
atık sular sularda giderilmesi zor kirlenmelere yol açar.
hh Güneş enerjisinin bir kısmı atmosferden bir kısmı yeryüzünden uzaya yansır. Havada soğurulup IR ışınlarına dönüşen
enerjinin bir bölümü tekrar uzaya verilir.
hh Atmosferde dengelenmiş enerji yeryüzü sıcaklığının 15 ºC
civarında olmasını sağlar.
hh Atmosferde çoğalan CO2, CH4, N2O ve H2O gibi moleküller
IR ışınlarını soğurur ve tutar. Bu da yeryüzünün ısı kaybını
engeller ve yeryüzü sıcaklığının artmasına sebep olur.
hh Atmosferin ısınmasına sebep olan CO2, CH4, N2O ve H2O
gibi gazlara sera gazları ve olaya sera etkisi denir.
hh Suya karışan organik/anorganik maddeler ve mikroorganizmalar suyun koku ve tadını belirler.
hh Suya karışan organik maddeler, ağır metaller ve endüstriyel
atıklar başta olmak üzere pek çok madde suda kirlenmelere
yol açar.
Su Kirleticiler
hh H2O miktarı buharlaşma-yoğuşma dengesi ve iklim olayları
ile dengelendiği için büyük sera etkisine neden olmaz.
hh CO2, CH4 ve N2O gibi sera gazları yanında kloroflorokarbon
(CFC) adı verilen CF2CI2, CCI3F gibi gazlar insan faaliyetleri
ile oluşarak sera etkisinin artmasına yol açar.
hh Sera etkisini arttıran faaliyetler aşağıdaki gibi belirtilir.
● Fosil yakıtların yakılması
● Petrol rafinerileri ve endüstriyel faaliyetler, ormanların
tahrip edilmesi
hh Sera etkisinin artması
● Küresel ısınma ile ortalama sıcaklıkların artmasına
● Buzulların erimesine
● Sahil kentlerinin su altında kalmasına
● Tarım alanlarının verimsizleşmesi gibi sorunlara yol açar.
%15 CH4
%7 N2O
%77 CO2
Sera etkisine sebep olan gazların katkıları
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Organik
Maddeler
• Petrol atıklarındaki fenoller sulardaki oksijenle
tepkimeye girerek oksijeni tüketir.
• Petrol atıkları ve yağlar sudan hafif oldukları
için su yüzeyini kapatır ve havadaki oksijenin
suda çözünmesini engeller. Aynı zamanda
güneş ışınlarının suya girişini kısıtlayarak fotosentez imkanını azaltır.
• Organik çözücüler, boya ve ilaçlar su yüzeyini
kaplar ve suyu kirletir.
• Plastikler, sulardaki parçalanma ömürlerinin
uzun oluşu ile hem su canlılarına zarar verir
hem de görüntü kirliliği oluşturur.
• Pestisitler, tarımsal mücadelede kullanılan
kimyasallardır. Sulama sırasında toprakla birlikte suya karışırlar ve su canlıları için toksik
(zehirli) etki yapar.
• Deterjanlar, su ortamında parçalanmadan
uzun süre kalırlar. Özellikle yapısında benzen
içerenlerin kullanılması yasaklanmıştır.
• Canlı doku atıkları; şeker fabrikaları, deri tabakhaneleri, mezbahalar, gıda işleme fabrikaları bu atıkları suya bırakabilir. Bunlar, amonyak, aminler, H2S, alkol gibi atıkları içerir ve
çoğu renkli/kokuludur. Sularda giderilmesi zor
biyolojik kirlilik oluştururlar, oksijeni tüketirler.
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
• Anorganik kirleticiler sınıfındadır.
• Bu metallerin toksik etkileri fazladır ve canlı
hayatını olumsuz etkiler.
• Kadmiyum
Kurşun
Arsenik
Cıva
gibi metaller su canlılarının ölümüne yol açaAğır Metaller
bilir. Ayrıca cıvanın bazı bileşimleri planktonlar
tarafından absorbe edilir ve planktonlarla beslenen balıkların vücuduna geçer. Bu, balıklarla
beslenen insanlar için de tehlike oluşturur.
Balık zehirlenmelerine sebep olur.
• Bu metaller genellikle metal işleme fabrikaları,
maden işletmeleri gibi sanayiler tarafından
sulara verilir. Ya da doğal kayaçların su ile teması sırasında suya karışabilir.
• Anorganik kirleticiler sınıfındadır.
• Endüstri atığı olan asit ve bazların işlenmeden, nötrleştirilmeden suya verilmesi suyun
Mineral
asit/bazlar
pH dengesini bozar (yükseltir ya da düşürür).
• HCN gibi asitler asit etkisi yanında zehir özelliği de taşıdığından çok tehlikelidir.
Tuzlar
• Anorganik kirleticiler sınıfındadır.
• Sularda tuzluluk, iyon fazlalığı, kötü koku gibi
sonuçları çıkarır.
• Kışın yerlerin tuzlanması sırasında yollara dökülen tuzlardan sulara karışır.
• Gübre fabrikalarının yan ürünü olan CaSO4
tuzu sanayide az kullanıldığı için büyük kısmı
toprağa bırakılır ve büyük kirliliklere yol açar.
hh Toprağın kendini yenilemesi ve temizlemesi hava ve suya
göre daha yüksektir.
hh Suları kirleten her şey toprağı da kirletir.
hh Topraktaki kirleticilerin uğradığı değişimler aşağıdaki gibi
olabilir.
–– Bir kısmı buharlaşarak ayrılır.
–– Bir kısmı akarsulara geçer.
–– Kirleticiler derine inerse yeraltı sularına karışır.
–– Bir kısmı oksitlenir.
–– Bir kısmı kimyasal yollarla bozulur.
–– Bir kısmı mikroorganizmalar tarafında parçalanır.
–– Bir kısmı topraktan alınan tarım ürünlerine geçer ve topraktan uzaklaşır.
–– Bir kısmı toprak canlıları tarafından (solucan...) soğurulup sonra tekrar ortama verilir.
hh Topraktaki kirleticiler çok uzun ömürlü ve tespiti zor türden
ise toprağın eski haline dönmesi çok uzun sürebilir bazende
imkansız hale gelebilir.
Toprak Kirleticiler
Plastikler
Piller
ve
Aküler
Toprak Kirliliği
hh Toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik dengesinin çeşitli
kirleticilerle bozulmasına toprak kirliliği denir.
Endüstriyel
Atıklar
• Pet şişeler, plastik torbalar, polimer malzemeler, plastik bazlıdır.
• Topraktaki biyolojik parçalanma ömürleri
uzun olduğundan kirlilik oluşturur.
• Yapılarında Hg, Cd, Ni, Zn, Pb, Mn, Li, Co
gibi ağır metaller bulunduran pil ve akü toprakta toksik etki oluşturur.
• Toprağa geçen toksik malzemeler bitki ve
toprak ürünlerine geçer, yağışlarla suya
karışır.
• Suni gübreler, tarımsal mücadele ilaçları,
endüstri yan ürünleri (CaSO4 gibi) ve katı
atıklar ve çöpler toprak kirleticilerdir.
Öğretmen
Sorusu
hh Katı ve sıvı çeşitli atıkların topraklara gelişigüzel bırakılması
toprağın doğal yapısını bozar.
Termoplastik nedir?
Isıtıldığında yumuşayarak akışkanlık kazanan ve yeniden kalıba dökülebilir plastiklerin genel adıdır. Bu plastik malzemeler geri toplanıp yeniden
işlenerek başka ürünlere dönüştürülebilir.
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
Kirleticilere Karşı Alınabilecek Önlemler
Hava Kirliliği
Su Kirliliği
Toprak Kirliliği
● Fabrikalardan ● Evsel ve en- ● Plastiklerin büyük bir kısmı
düstriyel atıklar
çıkan baca gazgeri dönüşüme
sulara
karışmaları filtre edilmeuygun olduğundan önce arıtıllidir.
dan
atıkların
malıdır. Bunun
● Yakıtlar kulladeğerlendirmeiçin yine kimnılmadan önce
si gerekir.
yasal bir süreç
temizlenmeli,
kullanılır ya da
● Piller toprağa
ıslah edilmelidir.
mikroorganizve çöpe direk
● Yakma sistemmalardan yararatılmamalıdır.
leri geliştirilmeli,
lanılır.
Atık kutularına
tam yanma sağbırakıldığında
● Temizik madlanmalıdır.
içindeki metaller
deleri kullanılır● Planlı yapılaşbaşka ürünlere
ken (deterjan,
ma sağlanmalı,
dönüştürülür.
çamaşır suyu,
yüksek binalar
asit ve bazlar)
● E n d ü s t r i y e l
önlenmeli, rüzdikkatli olunmalı
atıklar toprağa
gar/güneş yönü
gereksiz kullaverilirken dikengellenmemenımlar
önlenkatli olunmalı ve
lidir.
melidir.
atıklar dönüştü● Yeşil alanlar ko- ● Bazı atıklar tekrülerek atılmaya
runmalı ve arttıçalışılmalıdır.
rar kazanılmalı
rılmalıdır.
ve sulara direk
verilmemelidir.
hh Atıkların değerlendirilmesi;
● ham madde israfını önler.
Örnek 1:
Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğini azaltmak için
bir önlem olamaz?
A) İşlenebilir atıkların geri dönüşüme kazandırılmalıdır.
B) Doğal gaz kullanımının kömüre tercih edilmelidir.
C) Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.
D) Temizlik maddelerinin kullanımı yasaklanmalıdır.
E) Yeşil alanlar korunmalıdır.
Temizlik maddeleri yasaklanamaz ancak kullanımı için toplumda bilinçlendirilme yapılabilir. Cevap D
Örnek 2:
I. Deterjanların su ortamında uzun süre parçalanmadan
kalması
II. SO2, CO2, NO2 gibi gazların filtre edilmeden salınması
III. Yağların lavabolara dökülmesi
IV. Kimyasal atıklardan asit ve bazların nötrleştirilmeden
suya bırakılması
Yukarıdaki olaylardan hangilerinin çevre kirliliğine etkisi vardır?
A) I ve II
D) I, II ve III
B) II ve IV
C) I ve IV
E) I, II, III ve IV
● çevre kirliliğini azaltır.
● ekonomik gelir sağlar.
Tümü çevre kirliliğine olumsuz etki yapar. Cevap E
hh Geri kazanım sürecine uygun olan maddeler:
–– Metaller (demir, alüminyum gibi metaller)
–– Camlar
–– Kağıtlar (1 top geri kazanılmış kağıt 17 çam ağacını kurtarır)
–– Plastikler
–– Organik maddeler.
4
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Örnek Cevapları
1. D
2. E
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
Konu Testi - 1
1.
I. Benzinli otomobil sayısının artması,
4.
I. Kömür yerine doğal gaz kullanımının arttırılması,
II. Orman yangınlarının artması,
II. Fosil yakıtların kullanımına sınırlandırma getirilmesi,
III. Küresel ısınma
III. Sanayi bacalarına filtre takılması
IV. Ağaçların fotosentezi ile açığa çıkan O2 nin artması
Yukarıdaki olaylardan hangileri doğanın dengesini bozan faaliyetlerdendir?
Yukarıdakilerden hangileri hava kirliliğine karşı alınacak önlemlerdendir?
A) I ve II
•
•
•
B) II ve III
D) I, II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
C) III ve IV
E) II, III ve IV
Doğal gaz kömüre göre daha iyi bir yakıttır. Buna göre fosil yakıtlar ne
kadar az kullanılırsa çevre kirliliği daha az olur. Cevap E
Benzin kullanımı CO ve CO2 salınımını arttırır.
Orman yangınları sonucu CO ve CO2 artar.
Küresel ısınma dünya ortalama sıcaklığını artırır ve buzların
erimesine sebep olur.
Cevap D
5. Aşağıdakilerden hangisi hava kirliliğine sebep olacak
2.
I. Tarım ilaçlarının kullanımının azaltılması,
olaylardan değildir?
II. Gübrelerin bilinçli kullanılması,
A) Egzoz gazları
III. Fosil yakıt kaynaklarının kullanılması
Yukarıdaki ifadelerden hangieri çevre kirliliğinin önlenmesi için uygundur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
B) Yanardağ püskürtüleri
C) Yeryüzü sularının buharlaşması
D) Sanayi bacalarından çıkan SO2, SO3 gazları
E) Tam yanma olmamasıyla açığa çıkacak CO gazları
C) I ve II
Suların buharlaşması ve yoğuşması su döngüsü içinde olan doğal bir
olaydır. Cevap C
E) I, II ve III
Tarım ilaçlarının azaltılması, gübre kullanımının bilinçlendirilmesi ve
fosil yakıtların az kullanılması çevre kirliliğini azaltır. Cevap C
6. Aşağıdakilerden kaç tanesi sera etkisine sebep olur?
3.
I. Plastikler,
II. Piller,
III. Cıva, kadmiyum gibi metaller,
III. CH4
IV. CO ve NO gazları
IV. H2O
Yukarıdakilerden hangileri toprak kirleticiler arasında
yer alır?
A) I ve II
I. NO2
II. CO2
B) II ve III
D) I, II ve III
Gazlar hava kirliliğine sebep olur. V. O2
A) 5
B) 4
C) 3
D) 2
O2 sera etkisine sebep olmaz. C) III ve IV
E) 1
Cevap B
E) II, III ve IV
Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
Konu Testi - 1
7.
I. Ormanlar azaldıkça fotosentez tepkimesinde harcanan
CO2 miktarı azalır.
10. I. Camlar
II. Kağıtlar
II. CO2 artışı sera etkisinin büyük bir kısmını oluşturur.
III. Plastikler
III. Sera etkisi dünya sıcaklığının azalmasına sebep olur.
IV. Metaller
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
V. Evsel atıklar
Yukarıdaki maddelerden kaç tanesi geri dönüşümü yapılabilecek maddelerdendir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Sera etkisi dünya sıcaklığını arttırır. CO2 sera etkisine sebep olan en
büyük etkendir. Cevap C
8. Aşağıdakilerden hangisinin su kirliliğine direk etkisi
A) 5
B) 4
C) 3
D) 2
Tümü geri dönüşüme katılabilen maddelerdir. Cevap A
11. Atıkların değerlendirilmesi ile;
yoktur?
I. Ham madde israfı önlenir.
A) Plastikler
II. Çevre kirliliği azaltılır.
B) İnorganik tuzlar
III. Ekonomik gelir sağlanır.
C) Canlı doku atıkları
E) 1
D) Deterjan atıkları ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) Organik çözücüler
B) Yalnız II
D) I ve III
İnorganik tuzlar önce toprak kirliliği oluşturur. Ancak sularda topraktan
geçerken bunları çözer ve sularda kirlilik oluşturur. Cevap B
C) I ve II
E) I, II ve III
Atıklar değerlendirilir ve geri dönüşümle alınırsa tümü doğru olur.
Cevap E
12. Aşağıdakierden hangisi çevre kirleticilerinden değil-
9.
I. Ağır metaller
dir?
II. Asit ve bazlar
A) Rüzgar enerjisinin kullanımının yaygınlaşması
III. Gübreler
Yukarıdakilerden hangileri su kirliliğine sebep olacak
maddelerdendir?
D) Fosil yakıtların kullanımının artması
E) Soğutucularda ve deodorantlarda kloroflorokarbon
(CFC) gazlarının kullanımının artması
C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
4. E
5. C
6. B
7. C
8. B
9. E
10. A
11. E
12. A 9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3. D
6
Petrol tankerlerinin batması deniz kirliliğine sebep olur. Deterjan hem
toprak hem su kirliliğine yol açar. Fosil yakıtlar ve CFC ler hava kirletir.
Cevap A
Cevap E
2. C
Ağır metaler, asit ve bazlar gübreler su kirliliği oluşturur. 1. D
B) Yalnız II
C) Deterjan kulanımının artması
Cevaplar
A) Yalnız I
B) Petrol taşıyan gemilerin batması
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
Konu Testi - 2
1. Hava kirliliği tüm canlı yaşamını olumsuz etkiler.
Buna göre;
I. Fabrikaların ortama saldığı gazlar,
II. Güneşten gelen ışınlar,
III. Bitkilerden kaynaklanan azot döngüsü
hangileri hava kirliliğini artırarak olumsuz etkiler yapar?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
4.
I. Ev ve işyerlerinde fosil yakıt kullanımının yaygınlaşması,
II. Radyoaktif kalıntıların toprağa gelişigüzel bırakılması,
Yukarıdakilerden hangileri çevre kirliliğini azaltmak
için alınabilecek önlemlerdendir?
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
E) II ve III
II. Egsoz gazları,
5. I. Sera etkisi,
II. Asit yağmurları,
III. Küresel soğuma
III. Ağır metaller,
I. Kimyasal gübreler,
C) I ve II
Hem fosil yakıt kullanımı hem de radyoaktif atıklar hava ve toprak
kirliliği için bir etkendir. Cevap B
Güneşten gelen ışınlar ve azot döngüsü hava kirliliği oluşturmaz.
Cevap A
2.
III. Yeşil alan açılması için kullanılmayan binaların yıkılması
IV. Yağlar,
Yukarıdakilerden hangileri atmosferde CO2 gazının artması sonucu oluşur?
V. Yeşil alanlar
A) Yalnız I
Yukarıdakilerden kaç tanesi çevre kirliliğine sebep
olur?
A) 5
B) 4
C) 3
D) 2
E) 1
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
CO2 miktarının havada artması sera etkisini ve asit yağmurlarını artırır.
Küresel ısınmaya sebep olur. Cevap C
Yeşil alanlar çevre kirliliğine önlem alabilecekken diğerleri çevre kirliliği
yaratır. Cevap B
3.
6. Aşağıdaki gazlardan hangisi atmosfer kirletici gaz de-
I. Asit yağmurları,
ğildir?
II. Yanlış gübreleme yapma,
A) SO3
III. Tarım ilaçları,
D) O2
IV. Bitki atıkları,
V. Metal işleme ünitesinden çıkan ve toprağa gelişigüzel
verilen atıklar.
Yukarıdakilerden hangisinin toprak kirliliğine etkisi en
azdır?
A) I
B) II
B) CO
C) III
D) IV
C) CO2
E) CFC
O2 solunum için kullanılan ve kirlilik oluşturmayan bir gazdır.
Cevap D
E) V
Bitki atıkları toprağı kirletmez çürüme ile toprağa tekrar karışır. ancak
diğerleri toprak kirliliği yaratır. Cevap D
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
7
DOĞA VE KİMYA / Çevre Kimyası
7.
I. Su kirletici
II. Toprak kirletici
III. Hava kirletici
Konu Testi - 2
10. Ötrofikasyon ............................
Örnek
Yağlar, Petrol atıkları
Cıva, kurşun
Verilen cümle aşağıdaki ifadelerden hangisi ile tamamlanırsa yanlış olur?
CO, CFC
A) Doğal dengeyi bozar.
Yukarıdaki kirletici örneklerden hangisi kirlenmenin
yeri için doğru örneklerdir?
B) Su canlılarının yaşam alanını daraltır.
A) Yalnız I
D) Gübrelerin yol açtığı sorunlardan biridir.
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Balık populasyonunu olumsuz etkiler.
C) I ve II
E) Suyun toprağı çoraklaştırma etkisinin adıdır.
E) I, II ve III
Tümü su, toprak ve hava kirleticiler için doğru örnektir. Ötrofikasyon daha çok gübrelerin sel suları veya sulanma sırasında göl
ve akarsularda azot ve fosfor miktarının artması ile oluşan bir sorundur.
Su kirliliğine yol açar. Cevap E
Cevap E
11. I. Kokuşma ve çökelme,
II. Suların içilemez hale gelmesi,
III. Oksijen oranının azalması,
IV. Su canlılarının sayıca azalması,
V. Su döngüsünün kurulması
8. Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğine karşı alınabi-
Su kirliliğinin yol açtığı sorunlar () işareti ile işaretlenecek olsa hangisine işaret konulamaz?
A) Sanayi atıkları arıtılarak kontrollü bir şekilde toprağa
veya suya verilebilir.
A) I
lecek bir önlem olamaz?
B) Katı atıklar ve çöpler arasında geri dönüşüme uygun
olanlar ayıklanabilir.
C) Tarımsal mücadele ilaçları daha çok kullanılabilir.
D) Yeşil alanların sayısı ve büyüklüğü artırılabilir.
E) Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjilerin kullanımı
desteklenebilir.
Tarımsal mücadele ilaçları, toprağı ve sel suları ile karıştığı suları kirletir.
Bu nedenle önlem olamaz. Cevap C
B) II
C) III
D) IV
E) V
Su döngüsü doğal bir olaydır ve su kirliği ile değişmez. Cevap E
12. I. Hava kirletici gazdır.
II. Yangınlarda tam yanmama sonucu oluşurlar.
III. Solunum yoluyla alındığında kanın oksijen taşımasını
engelleyerek zehirlenmeye yol açarlar.
Yukarıda bilgileri verilen madde seçeneklerin hangisinde bulunur?
A) CO
B) CO2
C) SO3
D) CFC
E) Na2CO3
Verilen bilgiler CO gazına aittir, zehirleme etkisi büyüktür. Cevap A
I. Radyoaktif atıklar,
13. Çevre kimyacılarının çalışma alanları ile ilgili;
II. Plastikler,
I. Hava, su ve topraktaki kimyasal türlerin yok oluşlarını,
etkilenmelerini ve kaynaklarını inceler.
II. Ekolojik dengeyi bozan sebepleri araştırır.
V. Ağır metaller
Yukarıdaki etkilerden kaç tanesi hem su hem toprak
kirliliğine sebep olur?
A) 5
III. Asit yağmurları,
IV. Yağlar, yağlı boyalar,
B) 4
C) 3
D) 2
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
E) 1
Tümü toprak kirliliği oluşturan maddelerdir. III. Kirliliğe sebep olan faktörleri ortadan kaldırmak için
faaliyetler yürütür.
Cevap A
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü çevre kimyacılarının çalışma alanıdır. 2. B
3. D
4. B
5. C
6. D
7. E
8. C
9. A
10.E
11.E
12.A
13.E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1. A
8
Cevap E
Cevaplar
9.
9. SINIF // KİMYA
FÖY NO
28
TARAMA
1. ( ) Buharlaşma sıvı yüzeyinden başlar.
( ) Kaynama sıvının gaz hale geçmesidir.
( ) Buharlaşma yoğuşmanın tersidir.
Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
belirlenirse sırasıyla bulunacak cevaplar hangi seçenekte verilmiştir?
A) D, D, D
B) D, D, Y
D) Y, D, Y
C) D, Y, D
E) Y, Y, D
Tüm ifadeler doğrudur. Cevap A
a
Sıvı
2. Katı
c
Hal değişimine ait;
I. Sıcak maddeden soğuk maddeye doğru aktarılan enerjidir.
II. Maddenin sıvı halden gaz hale geçmesidir.
III. 1 gram maddenin erimesi için verilen ısıdır.
tanımları verilen kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmıştır?
I
II III
A)
Isı
Buharlaşma
Erime ısısı
B)
Sıcaklık
Yoğunlaşma
Erime ısısı
C)
Isı
Buharlaşma
Buharlaşma ısısı
D) Sıcaklık Yoğunlaşma
Özhacim
E)
Yoğunlaşma
Buharlaşma ısısı
Isı I. ısı
Gaz
II. Buharlaşma
III. Erime ısısı Cevap A
b
I. a, erimedir.
II. b, buharlaşmadır.
III. c, donmadır.
olaylarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
4.
5.
80
Sıcaklık (ºC)
40
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
0
E) I, II ve III
b, gazın sıvılaşmasıdır yani yoğuşmadır. Cevap D
3. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Isı, kalorimetreyle ölçülür.
B) Sıcaklığı eşit olan maddeler arasında, ısı akışı olmaz.
C) Sıcaklık birimi kaloridir.
Cevap C
ısı (Kalori)
80 ºC'deki saf A sıvısının soğutulmasına ilişkin sıcaklık-ısı
grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre;
I. Madde 40 ºC'de donmaktadır.
II. Madde oda sıcaklığında katı haldedir.
III. Madde donarken dışarı 6000 kalori ısı verir.
yargılarından hangileri doğrudur?
D) I ve III
E) Sıcaklık, kütleye bağlı değildir.
6000
A) Yalnız I
D) Isı bir enerji türüdür.
Sıcaklık birimi °C, F ve K gibi birimlerle ölçülür. 2000
B) Yalnız II
C) I ve II
E) II ve III
Saf madde hal değiştirirken sıcaklık sabit kalır. O halde 40 °C de donmaktadır. Donarken dışarı verilen ısı;
Q = 6000 – 2000 = 4000 kal olarak bulunur. Cevap C
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1
TARAMA
6.
I. Madde miktarı,
9. Arı bir maddenin sıcaklık-zaman değişimi şekildeki gibidir.
II. Dış basınç,
III. Saflık
Yukarıdaki özelliklerden hangileri kaynama noktasına
etki etmezken, kaynama süresini değiştirir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
10
Cevap A
2
10 15 20
Zaman (dk)
Sıcaklık (ºC)
110
Bu arı maddeye ilişkin;
15
I. Başlangıçta katıdır.
II. Erime noktası 10 ºC, kaynama noktası 120 ºC'dir.
III. Erime süresi, kaynama süresinin iki katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
5
0
120
E) II ve III
Madde miktarı sadece kaynama süresini etkiler. 7.
Sıcaklık (ºC)
I II
III
IV
V
Zaman (dk)
Saf bir madde için sıcaklık - zaman grafiği verilmiştir.
A) Yalnız I
Bu madde için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
B) Yalnız II
D) II ve III
A) I, III ve V. bölgede maddenin sıcaklığı artar.
C) I ve II
E) I, II ve III
10 °C de erime, 120 °C de kaynama olur. Erime (10 – 2) yani 8 dakika,
kaynama (20 – 15) yani 5 dakika sürmüştür. Cevap C
B) Kaynama sıcaklığı 110 ºC'dir.
C) II ve IV. bölgede maddenin potansiyel enerjisi değişmez.
D) Donma sıcaklığı 15 ºC'dir.
E) I ve III. bölgede kinetik enerji artar.
II ve IV hal değişim aralığıdır. Maddenin potansiyel enerjisi artar. Sıcaklığın değiştiği aralıklarda (I, III, V) kinetik enerji artar. Cevap C
8.
10. Ağzı açık bir kapta 10 gram saf X sıvısı deniz seviyesinde-
ki sabit basınçta bir süre ısıtılıyor. X sıvısının sıcaklığının
zamanla değişimi şekildeki gibidir.
Sıcaklık (ºC)
Sıcaklık (ºC)
160
75
60
10
0
25
200
300 500 800
Isı (Kalori)
2
20
2 gram A katısının, tamamen buharlaşana kadar sıcaklık ısı değişim grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre;
I. Kaynama sıcaklığı 75 ºC'dir.
Zaman (dk)
Buna göre X sıvısı ile ilgili;
I. Erime sıcaklığı 60 ºC'dir.
II. Kaynama süresi 18 dakikadır.
II. A sıvısı kaynama sırasında 300 kalori ısı alır.
III. A sıvısı 160 ºC de sadece sıvı yüzeyinden buharlaşır.
III. Kaynama anındaki buhar basıncı 76 cm Hg'dır.
yargılarından hangileri doğrudur?
niceliklerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Katı, 60°C de erir, 160 °C de kaynar. Kaynama sırasında her yerden buharlaşma olur. Kaynama sırasında Q = 800 – 500 = 300 kal ısı alır.
Cevap B
2
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Sıcaklığın sabit olduğu 75 °C de kaynama olur. Deniz seviyesinde basınç
76 cmHg olduğundan kaynama anında buhar basıncı 76 cmHg dir. Kaynama süresi (20 – 2) 18 dakikadır. Cevap E
TARAMA
11.
14.
Sıcaklık (ºC)
Sıcaklık (ºC)
C D
A
I
II
Zaman (dk)
E
B
0
Yukarıda sıcaklığın zamana bağlı değişim grafiği verilmiştir.
Ağzı açık bir kaptaki saf X sıvısı için verilen grafikte I
ve II bölgeleri için yapılan yorumlardan hangisi yanlıştır?
Zaman (dk)
Sıcaklık–zaman grafiği verilen X için aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) OA aralığında madde katıdır.
B) AB aralığında buhar yoktur.
A) I. bölgede kaynama olmaktadır.
C) BC aralığında buhar yoktur.
B) II. bölgede madde gaz haldedir.
D) CD aralığında madde kaynar
C) I. bölgede sıvı miktarı azalır.
E) DE aralığında madde tek fiziksel haldedir.
D) II. bölgede kinetik enerji artar.
OA: Katı
AB: Erime
BC: Sıvı
CD: Kaynama
DE: Gaz
Buna göre sıvının olduğu her yerde buharlaşma vardır. E) II. bölgede madde heterojendir.
Saf sıvı kaynarken sıcaklığı sabittir. I. bölgede kaynama vardır. II. bölgede
madde tek fiziksel halde ve gazdır. Bundan dolayı homojendir.
Cevap E
12. I. Kırağılaşma
15.
II. Süblimleşme
III. Buharlaşma
Yukarıdaki olaylardan hangileri hal değişimi ile ilgilidir?
A) Yalnız I
Cevap C
Bulut
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
Yağmur
a
E) I, II ve III
Tümü hal değişimidir. b
Cevap E
Yeryüzü suları
13. I. ( ) Dış atmosfer basıncı arttıkça sıvının kaynama
sıcaklığı düşer.
I. a ile gösterilen dönüşüm buharlaşma, b ise yoğuşmadır.
II. Dönüşümler fizikseldir.
III. Su döngüsü sayesinde yeryüzündeki su miktarları korunur.
yargılarından hangileri doğrudur?
II. ( ) Saf maddeler donarken sıcaklığı sabit kalır.
III. ( ) Katı maddenin doğrudan gaz hale geçmesine
süblimleşme denir.
Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
belirlenirse cevaplar sırasıyla hangi seçenekte doğru
bulunur?
A) D, Y, D
B) Y, D, D
D) D, D, Y
I. Y,
II. D,
III. D C) Y, D, Y
Yukarıda verilen su döngüsüne göre;
A) Yalnız I
D) I ve III
E) Y, Y, D
Cevap B
B) Yalnız II
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü doğrudur. Cevap E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
3
TARAMA
16. Saf X maddesi -10 °C'ta donan ve 50 °C kaynayan bir bileşiktir.
Buna göre sıcaklık-zaman grafiği hangisi gibidir?
A)
ºC
18.
Sıcaklık (ºC)
120
ºC
B)
20
80
50
100
-10
-10
t
t
ºC
C)
ºC
D)
80
Isı (Joule)
10 gram saf X katısının sıcaklık ısı grafiği yukarıdaki gibidir.
Buna göre X ile ilgili;
I. Katı erirken 200 J ısı alır.
50
50
II. Erime sıcaklığı 120 ºC dir.
-10
-10
III. Oda sıcaklığında katıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
t
300
t
A) Yalnız I
ºC
E)
B) Yalnız II
D) II ve III
80
50
C) I ve II
E) I, II ve III
Erime 120 °C de gerçekleşir. Erime süresince 300 – 100 = 200 j ısı alır.
Cevap E
-10
t
Sıcaklık hal değişim sıcaklıklarında yani –10 °C ve 50 °C de sabit kalmalıdır.
Cevap B
Sıcaklık (ºC)
19.
17.
a
Kaynama, sıvının her
yerinde gerçekleşir.
D
Y
Su buharı havada nem
oranını arttırır.
D
D
Y
Su döngüsü
dünyadaki su
miktarının aynı
kalmasını sağlar.
Su kirliliği su
döngüsüne zarar
verir.
D
D
Y
5
Ağzı açık bir kapta ısıtılmakta olan saf bir sıvı maddenin
sıcaklık-ısı grafiği şekildeki gibidir.
6
Buna göre;
Yukarıdaki cümleler doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak
takip edilirse kaç numaralı çıkışa ulaşılır?
A) 1
D) 4
Cümleler takip edilirse 1 numaralı çıkışa ulaşılır. 4
I. ısıtıcı gücü artırılırsa b değeri değişmez, c değeri azalır.
II. Madde miktarı artırılırsa a değeri azalır.
III. Sıvının içinde uçucu olmayan bir katı çözülürse a değeri artar.
yargılarından hangileri doğrudur?
4
C) 3
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Isı (kal)
B) 2
c
Y
Y
3
2
1
b
Su buharı yeryüzüne
yağmur ile geri döner.
E) 6
Cevap A
A) Yalnız III
D) II ve III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
Isıtıcı gücü verilecek ısıyı değiştirmez. Sadece zamanı etkiler. Madde miktarı kaynama noktasına (a) etki etmez. Ancak sıvı içinde uçucu olmayan
katı çözünmesi a değerini artırır. Cevap A
TARAMA
20.
80
I. Oksijenin yaklaşık %70'i denizlerden %30'u karalardan
salınır.
25
II. Bitkilerin fotosentezi sonucu oksijen oluşur.
5
III. Fosil yakıtların yakılması oksijeni harcayan ve CO2 üreten süreçtir.
yargılardan hangileri doğrudur?
5
23. Doğadaki oksijen dengesi için;
Sıcaklık (ºC)
15
20
25
Zaman (dk)
Yukarıdaki sıcaklık-zaman grafiği saf X katısına aittir.
A) Yalnız I
Grafiğe göre;
D) I ve III
I. Erime 10 dk. sürer.
II. 80 ºC'de X maddesi buharlaşmaya yeni başlar.
III. X maddesinin kütlesi 2 katına çıkarılırsa kaynama 5 dk.
sürer.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
E) II ve III
lıkları verilmiştir.
Erime Noktası (°C) ___________________
Kaynama Noktası (°C)
_________________
K
–185
–10
L
15
85
M
–10
80
I. Yerkürede ısınmayı artırır.
II. CO2(g) sera gazıdır.
III. İklim değişikliklerine yol açarak doğal hayatı tehdit
eder.
yargılardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız III
B) I ve II
C) I ve III
E) I, II ve III
CO2 gibi gazlar sera etkisine sebep olarak ısınmayı artırır. Cevap E
Buna göre K, L, M maddeleriyle ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
25. Aşağıdakilerden hangisi su kirliliğinin nedenlerinden
B) L, 85 ºC'de hal değiştirmektedir.
değildir?
C) Tümü 100 ºC'de gazdır.
D) Suyun sıvı olduğu sıcaklıkta L sıvı halde bulunabilir.
(Katı) EN
(sıvı) KN (gaz)
––––
–––––
–185 –30
–10 25 100
15
85
100
–10
80
100
Cevap E
22. Bağıl Nem, havadaki su buharının kısmi basıncının aynı
sıcaklıktaki suyun buhar basıncına oranının yüzdesi olarak
tanımlanır.
Buna göre, suyun buhar basıncının 60 mmHg olduğu
bir sıcaklıkta %80 bağıl nem içeren bir bölgede havadaki su buharının kısmi basıncı kaç mmHg'dir?
80 =
B) 27
Kısmi basınç . 100
60
C) 35
B) Deterjanlar
C) Plastikler
E) Petrol
Sofra tuzu doğal bir maddedir. M maddesi –30 °C de katıdır. A) 20
A) Ötröfikasyon
D) Sofra tuzu
E) M, -30'de sıvı haldedir.
Cevap E
D) II ve III
A) K, oda koşullarında gaz halindedir.
E) I, II ve III
24. Sera etkisi ile ilgili;
C) I ve II
21. Tabloda K, L, M saf maddelerinin erime ve kaynama sıcak _______
Madde
C) I ve II
Fosil yakıtlar O2 ile yanarak CO2 oluşturur. 25 °C de erime, 80 °C de kaynama gerçekleşir. Erime 15 – 5 = 10 dk sürer.
Buharlaşma 25 °C de başlar. Kaynama 25 – 20 = 5 dk sürer. Cevap B
B) Yalnız II
D) 48
Kısmi basınç = 48 mm Hg E) 55
Cevap D
Cevap D
26. Aşağıdaki enerji kaynaklarından hangisi kullanıldığında çevreye zararlı gazlar ortaya çıkar?
A) Nükleer santraller
B) Fosil yakıtlar
C) Rüzgar santralleri
D) Dalga enerjisi
E) Güneş panelleri
Fosil yakıtların yanması ile COx, SOx, NOx gibi gazlar ortaya çıkar.
Cevap B
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
5
TARAMA
27. Aşağıdaki gazlardan hangisi hava kirliliğine en az etki
eder?
A) SO2
B) H2O
D) CO2
31. Çevre kirliliğine neden
olan etken
C) SO3
E) NO
H2O havada su buharı olarak bulunur nem yapar ve en az kirlilik sebebidir. Cevap B
28. ● Zehirleyici bir kimyasaldır.
● Toprak ve su için önemli bir kirleticidir.
● Boya, akü gibi fabrikalardan sulara karışır.
Bu özelliklere sahip madde aşağıdakilerden hangisidir?
A) NaOH
B) CO2
C) Pb
I.
Evsel atıklar
Geri dönüşüm ve
arıtma tesislerinin
kurulması
II.
Fosil yakıtlardan çıkan
gazlar
Yeşil alanların
arttırılması
III.
Zirai ilaçlar
Organik tarımın
desteklenmesi
Yukarıda bazı çevre kirliliği yaratan etkenler ve bunlar için
alınacak önlemler belirtilmiştir.
Buna göre, hangileri için alınabilecek önlemler uygundur?
E) Na2 S
D) KOH
A) Yalnız II
Kurşun (Pb) zehirleyici bir kirleticidir. Alınabilecek önlem
B) I ve II
D) II ve III
Cevap C
C) I ve III
E) I, II ve III
Tümü alınabilecek önlemlerdendir. Cevap E
29. Dünyanın oluşumundan günümüze kadar geçen zaman
içinde kendiliğinden oluşan olaylar sonunda kurulan dengeye doğal denge denir.
Aşağıdaki etmenlerden hangisi doğal dengeyi bozan
bir etki değildir?
A) Fosil yakıtların kullanımı
32.
Açığa çıkan CO2 miktarı
800
720
B) Orman yangınları
C) Nüfusun kontrolsüz artması
350
200
D) Pillerin toprağa direk atılması
30
İçme sularının ve yüzme
havuzlarının dezenfeksiyonun
da kullanılır.
I
Klor
Su sertliğini oluşturur.
II
Mg2+
Su arıtımında kullanılır.
III
Şap
Yukarıda bazı olaylar ve maddeler eşleştirilmiştir.
Bu eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
6
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
a
Nü z
kle
er
G
ün
eş
Rü
zg
ar
lG
tro
ğa
Enerji
Kaynakları
Grafik, eşit miktarda enerji üretimi için kullanılan bazı enerji kaynaklarının açığa çıkardığı karbondioksit miktarlarını
göstermektedir.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Çevreyi en az kirleten enerji, rüzgardan üretilir.
B) Çevre kirliliğini en aza indirmek için çok kullanılması
gereken enerji kömürdür.
C) Petrol, güneş piline göre çevreye daha çok zarar verir.
D) Fosil yakıtlar doğayı en çok kirletir.
C) I ve II
E) Nükleer enerji fosil yakıtlara göre daha temiz bir enerji
kaynağıdır.
E) I, II ve III
Eşleştirmelerden tümü doğrudur. 25
Do
Kö
30.
Pe
ür
Cevap E
m
Bitki çeşitliliği doğal dengenin bir sonucudur. l
E) Bitki çeşitliliğinin artması
Cevap E
Kömür en çok CO2 yayarak kirliliğe sebep olmaktadır. Buna göre, en az
kullanılmalıdır. Cevap B
TARAMA
33. I. Toprak kirliliğini önlemek için bilinçli gübreleme yapılmalıdır.
II. Tarım alanlarının kanalizasyon suları ile sulanması sonucu biyolojik kirlenme olur.
III. Göllerdeki biyolojik verimlilik için sanayide kullanılan
ısıtma-soğutma sularının direk olarak suya verilmemesi gerekir.
IV. Hızlı nüfus artışı çevre kirliliğine neden olur.
37. I. Kimyasal maddelerin suya karışmasıyla sudaki bitkilerin hızla büyüyüp çürümesi sırasında oksijen tüketimini
artırması ile gelişen bir olaydır.
II. Fosfor ve nitrat fazlalığından kaynaklanır.
III. Suda yaşayan canlı hayatını tehdit eder.
Verilen ifadeler aşağıdaki olaylardan hangisini açıklar?
A) Sera etkisi
B) Asit yağmurları
Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?
C) Zehirli gazlar
D) Ötröfikasyon
A) I ve II
B) II ve III
D) I, II ve III
C) III ve IV
E) I, II, III ve IV
Tümü doğrudur. E) Fosilleşme
Verilen olaylar ötrofikasyona sebep olur. 38. Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğine neden olan
34. I. Sera etkisine sebep olur.
bir etken olamaz?
II. Solunumla alınarak zehirlenmeye yol açar.
A) Asit yağmurları
III. Kırmızı-kahve renginde toksik, hava kirleticidir.
B) NO ve NO2 gazları
IV. Doğal gazın ana bileşeni olan kirleticidir.
Verilen ifadeler seçeneklerdeki maddeler ile eşleştirilirse hangisi dışarda kalır?
A) NO2
B) CO
D) N2
C) Yağlar ve yağlı boyalar
D) Toprakta oluşan organik gübreler
E) Petrol türevi yakıtlar
Organik gübreler toprak kirliliğine sebep olmaz. C) CO2
Cevap D
39.
I
II
Plastik
Ca2+ Na+
12
34
+
Mg2+
K
A) 1 ve 4
Cevap D
E) CH4
I. C, II. B, III. A, IV. E ile eşleşirse N2 kalır. 35.
Cevap D
Cevap E
Tablodaki iyonlardan hangileri su sertliğine neden olur?
B) 1 ve 3
D) 2 ve 4
C) 2 ve 3
E) 3 ve 4
Ca2+ ve Mg2+ iyonları su sertliği oluşturur. Kadmiyum
III
IV
V
Deterjan
Sodyum
klorür
Boya
Yukarıda verilen maddelerden hangisi kullanıldığı ortamda uzun süre kalıcı olduklarında, biyolojik olarak
parçalanmadıkları için çevre kirliliğine neden olan bir
madde değildir?
A) I
Cevap A
B) II
C) III
D) IV
E) V
Sodyum klorür doğal bir tuzdur. Cevap D
36. I. Volkanik patlamalar,
40. I. Ormandaki ağaçlar kesilerek yerleşime açılmalı.
II. Termik santraller,
II. Sanayi atıkları arıtılmadan toprağa verilmemeli.
III. Orman yangınları,
III. Tarım ilaç ve gübreleri bilinçli kullanılmalı
IV. Egzoz gazları,
IV. Fabrika bacalarına filtre takılmalı.
V. Fotosentez
Yukarıda verilen kaynaklardan hangisi hava kirliliği yaratan etkenlerden değildir?
Yukarıdakilerden hangileri çevre kirliliğini önlemek
için alınan önlemlerdendir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
Fotosentez doğaya oksijen gazı salarken CO2 kullanır. Böylece hava kirliliğini azaltır. Cevap E
A) I ve II
B) II ve III
D) I, II ve III
C) III ve IV
E) II, III ve IV
Ağaçların kesilmesi çevre kirliliği için bir önlem olamaz. 9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
Cevap E
7
TARAMA
41. Bazı sularda el yıkarken sabunun köpürmediği gözlenir.
44. Kullanılmış ve çöp halini almış bazı maddelerin hammadde
olarak kullanılıp üretime katılmasına geri dönüşüm denir.
Geri dönüşüm, çevre kirliliğini önleme yollarından biridir.
Bunun nedeni;
I. Suda Ca2+, Mg2+ gibi iyonların çok bulunması,
II. Suda Na+, K+ gibi iyonların çok bulunması,
III. Suyun bazik olması
etkenlerinden hangileri ile açıklanabilir?
A) Yalnız I
Buna göre aşağıdakilerden hangisinin geri dönüşümü
yapılamaz?
A) Plastikler
B) Yalnız II
D) II ve III
B) Camlar
D) Karton kutular
C) I ve III
C) Alüminyum kutu
E) Nükleer maddeler
Nükleer maddelerin geri dönüşümü yapılamaz. Cevap E
E) I, II ve III
Sabunun köpürmesini engelleyen suyun sertliği yani Ca2+ ve Mg2+ iyonlarıdır. Cevap A
45. I. Tarım ilaçları,
42. I. Tarım alanlarının azalması,
II. Çevre kirliliğinin artması,
III. Asit yağmurlarının artması
Yukarıdakilerden hangileri sanayi ve teknolojinin hızla
artmasının bir sonucudur?
A) Yalnız I
B) I ve III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Tümü sanayi ve teknolojinin artmasının bir sonucu olabilir. Cevap E
II. Baca gazları,
III. Organik çözücüler
Yukarıda verlien atıkların çevre kirliliğine neden olduğu bilinmektedir.
Bu kirliliklerin sınıflandırılması hangisinde doğru verilmiştir?
I
II
III
A)
Toprak
Hava
Su
B)
Toprak
Su
Hava
C)
Hava
Su
Toprak
D)
Su
Hava
Toprak
E)
Hava
Toprak
Su
I. Toprak
II. Hava
III. Su kirliliğine sebep olur. Cevap A
46. Bilinçsiz ve aşırı miktarda yapılan gübreleme için aşa43. ".......................... yol açan önemli faktörlerden biri-
de .......................... dir. Bilinçsiz şekilde kullanılması
.......................... ve .......................... kirliliğine neden olur"
A) Toprağın pH değeri değişir.
Cümlelerdeki boşluklar uygun sözcüklerle doldurulursa hangi kelime dışarda kalır?
C) Doğadaki canlı çeşitliliğini artırır.
A) Çevre kirliliğine E) Sulama ile karıştığı göl sularında ötröfikasyona neden
olur.
D) Gübreleme
B) Sanayi
C) Su
E) Toprak
Cümlelerdeki boşluklar sırasıyla; çevre kirliliğine, gübreleme, toprak ve
su olmalıdır. Sanayi dışarda kalır. Cevap B
B) Ürün verimliliği azalır.
D) Toprak için yararlı mikroorganizmaları yok eder.
Doğadaki canlı çeşitliliğini azaltır. 24. E 25. D 26. B 27. B 28. C 29. E 30. E 31. E 32. B 33. E 34. D 35. A 36. E 37. D 38. D 39. D 40. E 41. A 42. E 43. B 44. E 45. A 46. C
5. C 6. A
7. C 8. B 9. C 10. E 11. E 12.E 13. B 14. C 15. E 16. B 17. A 18. E 19. A 20. B 21. E 22. D 23. E
9. Sınıf Kimya Planlı Ders Föyü
1. A 2. D 3. C 4. A
8
Cevap C
Cevaplar
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlış olur?