içindekiler - TC Anayasa Mahkemesi

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ
iü
ÖNZÖZ
v
ÖZET
vi
ABSTRACT
vii
İÇİNDEKİLER
i*
SİMGELER VE K I S A L T M A L A R
xv
Ş E K İ L L E R DİZİSİ
xvi
T A B L O L A R DİZİSİ
xvii
GİRİŞ
1
1. ÖZÜRLÜLÜK K A V R A M I VE A Y R I M C I L I K
1.1. Özürlü Kavramı
5
5
1.1.1. Özürlü Tanımı
5
1.1.2. Özürlülüğü Açıklamaya Çalışan Modeller
7
1.1.2.1. Ahlak (Moral) M o d e l i
8
1.1.2.2. Tıbbi M o d e l
8
1.1.2.3. Sosyal M o d e l
9
1.1.2.4. Sosyo-Politik ve Azınlık Grubu M o d e l i
12
1.1.2.5. İnsan Hakları M o d e l i
12
1.2. Ayrımcılık Kavramı ve Çeşitleri
13
1.2.1. Ayrımcılık Tanımı
13
1.2.2. Ayrımcılık Çeşitleri
16
1.2.2.1. Doğrudan Ayrımcılık
16
1.2.2.2. Dolaylı Ayrımcılık
18
1.2.2.3. Negatif Ayrımcılık
19
1.2.2.4. Pozitif Ayrımcılık
20
1.2.2.5. Taciz
21
1.2.2.6. M a k u l U y u m l a ş t ı r m a n ı n Reddi
21
ix
1.3. Özürlü Ayrımcılığı
1.3.1. Geçmişten G ü n ü m ü z e Özürlü Ayrımcılığı
2. A V R U P A BİRLİĞİ S O S Y A L P O L İ T İ K A S I ve T E M E L L E R İ
2.1. Sosyal Politika Tanımı ve Kapsamı
22
27
31
31
2.2. Avrupa Birliği Sosyal Politikasının Kapsamı ve
Hukuki Temelleri
2.2.1. Avrupa Birliği Sosyal Politikasının K a p s a m ı
33
33
2.2.1.1. Serbest Dolaşım ve İşçilerin K o r u n m a s ı
35
2.2.1.2. İstihdam
36
2.2.1.3. Fırsat Eşitliği ve Ayrımcılıkla M ü c a d e l e
37
2.2.1.4. İş Güvenliği ve Sağlığı
38
2.2.1.5. Sosyal Diyalog ve Sosyal Dışlanma
40
2.2.2. Avrupa Birliği Sosyal Politikasının Hukuki Temelleri
42
2.2.2.1. A s l i (Birincil Kaynaklar)
43
2.2.2.2. Tali (İkincil Kaynaklar)
43
2.2.2.2.1. Tüzük
44
2.2.2.2.2. Yönergeler
44
2.2.2.2.3. Yargı Kararları
45
2.2.3. AB Sosyal Politikasında Kural K o y m a Yöntemleri
2.3. Avrupa Birliği Sosyal Politikasının Tarihsel Gelişimi
2.3.1. Kuruluştan Maastrich A n l a ş m a s ı ' n a Kadar Olan D ö n e m
47
48
49
2.3.1.1. Roma ve Paris Anlaşmaları
49
2.3.1.2. Avrupa Tek Senedi
52
2.3.1.3. Topluluk Sosyal Şartı
53
2.3.2. Maastrich Anlaşması'ndan L i z b o n Sürecine
Kadar Olan Dönem
2.3.2.1. Maastrich Anlaşması
55
2.3.2.2. Sosyal Raporlar
57
2.3.2.3. Amsterdam Anlaşması
58
2.3.2.4. Lüksemburg Zirvesi
59
2.3.3. Lizbon Sürecinden G ü n ü m ü z e Kadar Olan D ö n e m
X
55
61
2.3.3.1. Lizbon Zirvesi
61
2.3.3.2. Nice Anlaşması
62
2.3.3.3. Lizbon Stratejisi ve Yeni Sosyal G ü n d e m
62
2.3.3.4. Avrupa Birliği Anayasası
64
2.4. Avrupa Birliği Sosyal Politikasının İstihdam Stratejisi
65
2.4.1. İstihdam Edilebilirlik
67
2.4.2. İş Yaratma ve Girişimcilik
68
2.4.3. U y u m Kabiliyeti ve Hayat Boyu Ö ğ r e n m e
68
2.4.4. Fırsat Eşitliği
70
2.5. Avrupa Birliği Kurumları
73
2.5.1. Avrupa Birliği Parlamentosu
73
2.5.2. Avrupa Birliği Konseyi
74
2.5.3. Avrupa Komisyonu
75
2.5.4. Avrupa Topluluğu Adalet Divanı ve
Bidayet Mahkemesi
75
2.5.5. Sayıştay
76
2.5.6. Ekonomik ve Sosyal Komite
76
2.5.7. Ombudsman
77
3 . A V R U P A BİRLİĞİ S O S Y A L P O L İ T İ K A S I N D A
ÖZÜRLÜLERE YÖNELİK A Y R I M C I L I K L A MÜCADELE
79
3.1. Ayrımcılıkla Mücadelenin Tarihsel Gelişimi ve
Avrupa Birliği Sosyal Politikasında Özürlüler
79
3.1.1. Fırsat Eşitliğinin Sağlanması
85
3.1.2. Özürlü Çocukların ve Gençlerin Eğitim ve Öğretimi
86
3.1.3. Özürlülerin İstihdamının ve Sosyal Entegrasyonlarının
Teşvik Edilmesi
3.1.4. Erişebilirlik
88
91
3.1.5. Özürlü Bireylere Yönelik Kültürel Aktiviteler ve Bu
Etkinliklere Ulaşılabilirlik
92
3.2. Avrupa Birliği'nde Ayrımcılık Tanımı, Çeşitleri ve
Ortak Özürlülük Tanımlamasına Yönelik Çalışmalar
93
3.2.1. Avrupa Birliği'nde Ayrımcılık Tanımları ve Çeşitleri
93
3.2.2. Ortak Özürlülük Tanımlaması Yapmaya Yönelik Ç a l ı ş m a l a r 9 6
3.2.2.1. Günlük Yaşam Etkinliklerinde Destek
3.2.2.2. Para Yardımı v e G e l i r Desteği
98
99
xi
3.2.2.3. İstihdamla İlgili H ü k ü m l e r
100
3.2.2.4. Ayrımcılıkla Mücadele Mevzuatı
101
3.3. Avrupa Birliği'nde Özürlülerin Durumuyla İlgili Göstergeler
101
3.4. Sosyal Politikada Ayrımcılıkla M ü c a d e l e Yöntemleri
108
3.4.1. Ayrımcılıkla Mücadele Topluluk Eylem Programı
109
3.4.1.1. Analiz ve Değerlendirme
110
3.4.1.2. Kapasite Geliştirme
111
3.4.1.3. Farkındalık U y a n d ı r m a
111
3.4.2. İstihdam ve İş Konusunda Eşit Muamele İçin B i r Genel
Çerçeve Oluşturulmasına İlişkin
Konsey Direktifi (2000/78/EC)
112
3.4.2.1. Direktifin Kapsamı
113
3.4.2.2. Direktifte Yer A l a n Kavramlar
113
3.4.2.2.1. Açık Bir Mesleki Gereklilik
114
3.4.2.2.2. Yaş Temelinde D a v r a n ı ş Farklılıkları
114
3.4.2.2.3. Pozitif Eylem
115
3.4.2.2.4. Özürlüler için Uygun Olanaklar
115
3.4.2.2.5. Raporlama, Özelleşmiş Kurumlar ve
Yasal Destek
117
3.4.2.3. Hakların Savunulması ve İspat Yükünün
Karşı Tarafa Geçmesi
3.4.2.4. Ek Önlemler ve Yaptırımlar
118
120
3.4.2.5. 2000/78/EC'e Göre Avrupa Birliği
Hukukunun Uygulanmaması
122
3.5. İstihdamda Özürlülere Yönelik Ayrımcılıkla Mücadele
123
3.6. Ülke Raporları
127
3.6.1. Avusturya
127
3.6.2. Fransa
130
3.6.3. İrlanda
133
3.6.4. İngiltere
135
3.6.5. İsveç
138
3.6.6. Almanya
140
3.6.7. Danimarka
142
3.6.8. Yunanistan
143
3.6.9. Finlandiya
3.7. Avrupa Birliği'nde Eşitlik Kurumları ve İsveç Örneği
145
147
3.7.1. Avrupa Birliği'nde Eşitlik Kurumları
147
3.7.2. İsveç Özürlü Bireyler Ombudsmanlığı
149
3.8. A T A D ' da Konuyla İlgili Açılmış Dava Örnekleri
3.8.1. S.C. Navas v. Eurest Colectividades S A . Davası
3.8.1.1. Dava ile İlgili Bilgiler ve Gelişim Süreci
152
152
153
3.8.1.2. ATAD'ın Özürlülük Tanımı ve
Karar için Gerekçeler
3.8.1.3. Alınan Karar ve Kararın Değerlendirmesi
3.8.2. S. Coleman v. A. L a w Davası
3.8.2.1. Dava ile İlgili Bilgiler ve Gelişim Süreci
155
157
158
158
3.8.2.2. ATAD'ın Konuya Yorumu ve Karara
İlişkin Gerekçeleri
3.8.2.3. Alınan Karar ve Kararın Değerlendirmesi
3.9. Yeni Ayrımcılık Direktif Taslağı
161
163
165
3.10. Avrupa Birliği'nin Ayrımcılıkla Mücadelede Politikası
Hakkında Genel Değerlendirme
169
4 . A V R U P A BİRLİĞİ S O S Y A L P O L İ T İ K A S I A Ç I S I N D A N
TÜRKİYE'DE ÖZÜRLÜ AYRIMCLIĞIYLA MÜCADELE
177
4.1. T ü r k i y e ' d e Özürlülük Haklarının Tarihsel Gelişimi
177
4.2. G ü n ü m ü z d e Özürlülerin Durumu
184
4.2.1. 2002 Türkiye Özürlüler Araştırmasına G ö r e
Özürlülerin Durumu
184
4.2.2. Özürlü Bireylerin İstihdam Verileri ve Sorun
Yaşadıkları Alanlar
4.3. T ü r k i y e ' d e İşe Girişte ve İstihdamda Özürlü Ayrımcılığı
189
196
4.3.1. Türk Hukuk Sistemi Açısından
İstihdamda Özürlü Ayrımcılığı
4.3.2. İstihdam Piyasasında Özürlülere Yönelik Ayrımcılık
4.4. T ü r k i y e ' d e Özürlülere Yönelik Ayrımcılıkla Mücadele
197
212
218
4.4.1. 1982 Anayasası Temelinde Özürlülere Yönelik
Ayrımcılıkla Mücadele
218
xiii
4.4.2. Diğer Yasal Düzenlemelerde Özürlülere Yönelik
Ayrımcılıkla Mücadele
222
4.5. Türkiye'nin Özürlü Ayrımcılığıyla Mücadelesinin
Avrupa Birliği U y u m Süreci Açısından Değerlendirilmesi
230
S O N U Ç ve Ö N E R İ L E R
236
KAYNAKÇA
243
xiv