TÜRK YE`DE KENTSEL DÖNÜ ŞÜM ve RANT

ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / 27 – 2008
BU BİR TMMOB YAYINIDIR
TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir.
TÜRKİYE’DE KENTSEL DÖNÜŞÜM ve RANT
Arş. Gör. Menaf TURAN
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı
321
322
TÜRKİYE’DE KENTSEL DÖNÜŞÜM ve RANT
Tarihsel geçmişi 1990’lı yılların ortalarına kadar götürülebilecek ve ilk kez Ankara’da
Dikmen Vadisi ve Portakal Çiçeği Vadisi projeleriyle gündeme gelen kentsel dönüşüm
konusu 2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Yasası ile birlikte belediyelere verilen önemli bir
yetki haline getirilmiştir. O tarihten bu yana ülkenin neredeyse bütün kentlerinde kentsel
dönüşüm alanları ilan edilmiş, projeler hayata geçirilmiştir.
Belediyelere verilen bu yetki ile üç amacın gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. İlki gecekondu
alanları olarak da ifade edebileceğimiz alanların dönüştürülmesi. Uygulamada en çok bu
amacın gerçekleştirilmesine dönük projeler gündeme gelmiştir. Ankara’da protokol yolu
olarak da bilinen alan için özel yasa çıkarılmıştır. İkincisi yıpranan tarihi ve kültürel
varlıkların korunması amacıyla kentsel dönüşüm yapılmasıdır. Buna ilişkin uygulamalara da
rastlanmaktadır. Örneğin Ulus Tarihi Kent Merkezinin Yenilenmesi Projesi. Sadece bu
konuyu düzenleyen bir yasa da çıkarılmıştır. Üçüncüsü de hiç gündeme gelmeyen afet
bölgelerinin de kentsel dönüşüm alanı olarak ilan edilmesi ve projelendirilmesidir.
Yukarıda belirtilen yollardan, özellikle gecekondu alanları ile ilgili projelerin hayata
geçirilmesi kentsel dönüşüm olgusunun kentsel toprak rantı ile birlikte ele alınmasını
gerektirir. Türkiye’deki gecekondu alanlarının gittikçe kentlerin en rantı en yüksek
alanlarında kalmasından dolayı talep edilmesi bu sürecin en açık göstergesidir. Konum rantı
yüksek olan bu alanlar kentsel dönüşüm projeleri ve sabit sermaye yatırımlarıyla diğer rant
biçimlerinin oluşmasına da yol açmaktadır. Öte yandan kentsel dönüşüm projeleri daha önce
üzerinde hiç yapı yapılmamış, imar planında gösterilmemiş olan alanların da yerleşmeye
açılması için kullanılan bir araç haline gelmiştir. Böylece planda belirtilen sınırlamalara
aşılarak bu alanlar konut ve ticaret merkezlerine dönüştürülebilmektedir.
Türkiye’nin küresel kapitalizme eklemlendiği bu süreçte kentsel toprakların metalaşması ve
yüksek rant alanları haline gelmesiyle süreci yöneten aktörler de farklılaşmaktadır. Geçmişte
müteahhit, yapsatçı, gecekonducu ve belediye bu sürecin aktörleri iken bunlar yeni dönemde
yerlerini küresel mali kuruluşlar, büyük inşaat firmaları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları,
Toplu Konut İdaresi ve belediyelere bırakmışlardır.
323
324