www.calisma-kitabi

•
Konuya Giriş
66
Öğrencilere konu giriş sayfasındaki fotoğraf inceletilir. Fotoğraftaki duruma ilişkin sayfada verilen sorular sesli olarak okunur. Bu sorularla öğrenciler konuyu
öğrenmeye hazır hâle getirilmiş olur.
Keşfetme
Öğrencilere ders kitabındaki “Uygulanan Kuvvete
Her Yayın Tepkisi Aynı mı?” adlı etkinlik, verilen soruların bazılarına cevap bulmak amacıyla yaptırılır.
1.
Uygulanan Kuvvete Her Yayın
Tepkisi Aynı mı?
(Önerilen süre: 15 dk.)
Gösteri etkinliği şeklinde yapılacak bu çalışma için
öğrenciler sarım sıklığı, kalınlığı ve boyları farklı olan
yayları sınıfa getirir. Bu yayları değişik büyüklükte
kuvvetlerle gerer ve sıkıştırırlar. Yayların sıkışma ve
gerilme durumlarına dair gözlemlerini sınıfla paylaşırlar. Bir yayı sıkıştırmak ve germek için uygulanan kuvvete bu yayın zıt yönde bir kuvvet uyguladığı gözlenir.
Kuvvet ve Hareket
1.
Birlikte Yapalım
Uygulanan Kuvvete Her Yayın Tepkisi
Aynı mı?
Uyarı: Yaylar, sıkıştırma ve germe sırasında kontrolünüzden çıkarak tehlike oluşturabilecek tarzda hareket edebilir!
• Sarım sıklığı, kalınlığı ve boyları farklı olan yaylara germe
ve sıkıştırma etkisi gösterecek kuvvetler uygulayalım.
• Uygulanan germe ve esneme etkisine sahip kuvvetlerin şiddetini kademe kademe arttıralım. Kuvvetlerin
şiddetinin artması karşısında, yayların gerilme ve
sıkışma miktarındaki değişikliği gözlemleyelim.
Başlamak İçin
Gerekenler
• sarım sıklığı, kalınlığı
ve boyları farklı sarmal
yaylar
• Esneme ve sıkışma miktarı arttıkça yay üzerinde
şiddeti giderek artan ve uygulanan kuvvete karşı
koyma şeklinde etki gösteren bir kuvvetin oluşup
oluşmadığını anlamaya çalışalım.
• Uygulanan kuvvet ortadan kalktığında yayların eski
hâline dönüp dönmediğini gözlemleyelim.
Sonuca Varalım
• Yaylara uygulanan kuvvet yaylarda ne gibi değişmelere sebep oldu?
• Farklı yaylar, aynı şiddette uygulanan germe kuvveti karşısında aynı derecede mi
esnedi?
• Farklı yaylar, aynı şiddette uygulanan itme kuvveti karşısında aynı derecede mi sıkıştı?
• Yaylara uygulanan germe (çekme) ve sıkıştırma (itme) kuvveti ortadan kalktığında
yayların eski hâline dönmesini nasıl açıklarsınız?
• Uygulanan germe ve sıkıştırma kuvvetinin şiddetindeki artışa bağlı olarak esneme ve
sıkışma miktarı artarken karşı koyma şeklinde etkisini gösteren bir kuvvet oluştu mu?
Oluştuysa bu kuvvetin büyüklüğünün değişimi ve yönü hakkında ne söylenebilir?
Bir boneyi belli şiddette kuvvet uygulayıp germeden giymek
mümkün değildir. Uygulanan kuvvet ortadan kalktığında ise eski
hâline dönmeye çalışmasını başımızda hissettiğimiz baskıdan
anlarız. Kullandığımız kazak ve çorapları da belli oranda gererek
giyeriz. Bir süngeri sıkarak avucumuzun içine alabiliriz bıraktığımızda ilk hâline döndüğünü görürüz. Bu örneklerde olduğu gibi
bazı cisimlere yeterli derecede kuvvet uygulandığında şekillerinde değişiklikler meydana gelir. Uygulanan kuvvet ortadan kalktığında ise cisimlerin ilk durumlarına döndüğü görülür. Bu tür
cisimlere esnek cisimler denir. Esnek cisimlerin sahip olduğu bu
özellik ise esneklik olarak adlandırılır.
Lastik top, şişirilmiş balon, bisiklet selesi ve yataklarda
kullanılan sarmal yaylar birer esnek cisimdir. Bununla beraber
oyun hamuru ve cam macunu gibi maddeler, uygulanan kuvvet karşısında şekil değiştirirken kuvvet ortadan kalktığında eski
hâline dönmez. Bu sebeple oyun hamuru ve cam macunu esnek
madde olarak değerlendirilmez.
39
Kuvvet ve Hareket
2. Etkinlik :
Yaylardaki sıkışma ve gerilme miktarının uygulanan
kuvvet ile orantılı olduğu, bu kuvvetin ortadan kalkması durumunda yayların eski hâline döndüğü ifade edilir.
Ayrıca yayların üzerine uygulanan germe ve sıkıştırma
kuvvetlerine karşı, bu kuvvetlerin şiddeti ile orantılı olarak yayında zıt yönde kuvvetler oluşturduğu belirtilir.
Ardından öğrencilere günlük hayatta karşılaştıkları başka
esnek cisimlerin neler olduğu sorulur. Bununla beraber
uygulanan kuvvetle şekil değiştiren ancak kuvvet ortadan
kalktıktan sonra eski hâline dönmeyen cisimlerin esnek
olmadığı vurgulanır.
Daha sonra ders kitabının 67. sayfasında verilen görseller incelenir. Bu sayfada ok atmakta olan sporcu çocuğun ve akrobatın yayın esneklik özelliğinden yararlandığı
ifade edilir. Bu sırada esneklik sınırları içerisinde kalmak
kaydıyla uygulanan kuvvetin şiddeti arttıkça yay üzerinde
de eşit ve zıt yönde bir tepki kuvvetinin oluştuğu, uygulanan kuvvetin ortadan kalkması durumunda yayın eski
hâline dönme hızının arttığı belirtilir.
Yayların Özellikleri
Gizem sarım sıklığı, boyu, kalınlığı ve cinsi farklı olan yayları destek aparatına sırasıyla takıyor ve bu yaylara farklı kütleleri asarak aşağıda verilen bazı ifadelerin doğru olup olmadığını
gözlemliyor.
Gizem’in her ifadeye ilişkin gözlem sonucunu ilgili ifadenin karşısındaki kutucuğa doğru ise
“D”, yanlış ise “Y” yazarak belirtelim.
a) Yaydaki gerilme miktarı yayın kalınlığına bağlı değildir.
Y
b) Yaya asılan yük yayda her zaman şekil değişikliği meydana getirmez.
D
c) Yaydaki gerilme miktarı yayın sarım sıklığına göre değişir.
D
ç) Bir yay farklı şiddetteki kuvvetler karşısında aynı oranda gerilir.
Y
d) Yaylar uygulanan kuvvetin etkisiyle her zaman düzgün biçimde esner.
D
e) Bütün yaylar aynı esneklik özelliğine sahiptir.
Y
f) Yaylar uygulanan kuvvete eşit ve zıt yönde kuvvet oluşturur.
D
g) Esneklik yayın sarım sıklığına bağlı değildir.
Y
h) Yaydaki gerilme miktarı yaya asılan yüke bağlıdır.
D
ı) Aynı maddeden yapılmış eşit uzunluktaki ince ve kalın yayların esneklikleri aynıdır.
Y
i) Kuvvet etkisiyle yayda oluşan gerilme miktarı yayın yapıldığı maddenin cinsine
bağlı değildir.
Y
j) Farklı maddelerden yapılmış yaylar farklı şiddette kuvvetlerin etkisiyle esneklik
özelliğini yitirir.
D
66
www.calisma-kitabi-cevaplari.com