Birinci Bölüm Evrensel Uluslararası Hukukta Din Özgürlüğü

İÇİNDEKİLER
Önsöz
i
GİRİŞ
1
Birinci Bölüm
Evrensel Uluslararası Hukukta Din Özgürlüğü
I- TARİHÎ S Ü R E Ç İÇİNDE DİN OLGUSU VE
İNANÇ Ö Z G Ü R L Ü Ğ Ü
11
1. Uluslararası Hukukun D o ğ d u ğ u D ö n e m d e D i n Olgusu ve
İnanç Ö z g ü r l ü ğ ü
11
1.1.Ortaçağ H r i s t i y a n Düşüncesinde Uluslararası H u k u k ,
Âdil Savaş ve "Kâfirlerle S a v a ş "
15
1.2. İspanyol Altın Çağının İlâhiyatçıları
18
1.3. Yeniçağın Protestan Hukukçuları: "İlâhiyatçılar, Sizi
İlgilendirmeyen K o n u l a r d a S u s u n ! "
27
1.4. VVestphalia Barışı (1648)
35
1.5. Yükselen U l u s Devlet ve D i n
39
1.6. Aydınlanma Ç a ğ ı ve Sonrasında Uluslararası H u k u k t a
D i n O l g u s u Üzerine Gözlemler
2. Dinî Azınlıkların K o r u n m a s ı
2.1. M i l l e t l e r C e m i y e t i Öncesi D ö n e m
42
51
56
2.2. Milletler Cemiyeti D ö n e m i
69
2.3. II. D ü n y a Savaşı'ndan Sonraki D ö n e m
86
2.4. Türkiye'nin Dinî Azınlıkları
94
II-ÇAĞDAŞ ULUSLARARASI H U K U K T A E V R E N S E L D Ü Z E Y D E
İNANÇ Ö Z G Ü R L Ü Ğ Ü N Ü N KORUNMASI
101
1.Birleşmiş Milleder ve İnanç Ö2gürlüğü
101
1.1.Birleşmiş Milletler Şartı ve D i n ö z g ü r l ü ğ ü
103
1.2 İnsan Haldarı Evrensel Büdirgesi'nde D i n Ö z g ü r l ü ğ ü
104
1.3. Uluslararası Medenî ve Siyasî Haklara İlişkin Sözleşme'de
D i n Özgürlüğü
112
1.3.1. İnsan H a k l a n K o m i t e s i İçtihadında D ü ş ü n c e , V i c d a n ve
D i n Özgürlüğü
132
1.3.1.1. Vicdanî R e d Problemleri
133
1.3.1.2. Ebeveynin E ğ i t i m S a ğ l a m a H a k k ı ve E ğ i t i m e İlişkin
Diğer Problemler
142
1.3.1.3. Azınlıkların Dinî Hakları
148
1.3.1.4. Dinsel Nefrete T a h r i k Yasağı
150
1.3.1.5. D i ğ e r Meseleler
153
1.3.2. İnsan Hakları Komitesi'ne Ulaşan Devlet Raporlarında D i n
Ö z g ü r l ü ğ ü Meselelerine B i r Bakış
156
1.3.2.1. Berlin Duvarının Yıkılmasından Ö n c e ve Sonra D o ğ u Bloku
Ülkelerinde Dinî Sorunlar
156
1.3.2.2. Devlet D i n i , Devlet Kilisesi ve Bunlarla İlişkili Problemler
161
1.3.2.3. Vicdanî R e d
164
1.3.2.4. M ü s l ü m a n Devletler
1.3.3.İnsan H a k l a n K o m i t e s i İçtihadı ve Komiteye Ulaşan Devlet
Raporlarında D i n Ö z g ü r l ü ğ ü Meseleleri Hakkında Bazı Gözlemler 173
1.4. D i ğ e r Birleşmiş Milletler Sözleşmelerinde ve Belgelerinde Dinî
Özgürlüklere İlişkin Düzenlemeler
175
1.4.1. " S o y k ı r ı m S u ç u n u n Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin
S ö z l e ş m e (1948)
175
1.4.2. H e r T ü r l ü Irk Ayrımcılığının Kaldırılmasına İlişkin
Uluslararası S ö z l e ş m e (1965)
177
1.4.3. Ç o c u k Hakları Sözleşmesi (1989)
178
1.4.4. Mültecilerin Statüsüne İlişkin S ö z l e ş m e (1951)
181
1.4.5. Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin S ö z l e ş m e (1954)
183
1.4.6. Sporlarda Ayrımcılığa (Apartbeid) Karşı Uluslararası
S ö z l e ş m e (1985)
183
1.4.7. Bütün Göçmen İşçilerin ve Bunlann Aile Mensuplarının Haklarının
Korunmasına İlişkin Uluslararası S ö z l q m e (1990)
183
1.4.8. Uluslararası Ç a l ı ş m a Ö r g ü t ü Bünyesinde
Oluşturulan Belgeler
184
1.4.9. D i n ya da Kanaate Dayalı H e r Türlü Hoşgörüsüzlük ve
Ayrımcılığın Kaldırılmasına İlişkin Bildirge (1981)
187
1.4.9.1. B i l d i r g e n i n Tarihçesi
188
1.4.9.2. B i l d i r g e n i n H u k u k î Değeri
197
1.4.9.3. Bildirgenin İçeriği
204
1.4.9.4. 1981 Bildirgesine İşlerlik K a z a n d ı r m a Girişimleri
216
1.4.9.5. Uluslararası S ö z l e ş m e Tasarısı
224
1.4.10. U N E S C O ' n u n H o ş g ö r ü ve Dinsel Ö z g ü r l ü k
228
Alanında Faaliyetleri
2. İnsancıl H u k u k t a Din Ö z g ü r l ü ğ ü
236
3. Uluslararası Belgelere K a r ş ı İ s l â m î İ n s a n H a k l a r ı S ö y l e m i ya da
Evrenselliğe Karşı Kültürel Rölativizm
246
3.1. T e m e l İnsan Hakları Belgeleri Karşısında M ü s l ü m a n
Devletlerin Tavrı
248
3.2. İslam İnsan Hakları Bildirgeleri
254
3.3. Ç ö z ü m Arayışları, Gözlemler
261
İkinci Bölüm
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İnanç
Özgürlüğü
1. A İ H S ' n i n H a z ı r l ı k Ç a l ı ş m a l a r ı n d a Dinle İlgili
Maddelerin Şekillcnişi
271
1.1. A İ H S ' n i n 9. Maddesi
271
1.2. A İ H S I. Protokolün 2. Maddesi
277
1.3. Avrupa İnsan Hakları K o m i s y o n u ve Mahkemesi Kararlarında
Sözleşmenin Hazırlık Çalışmaları ve Y o r u m Y ö n t e m i
2. A İ H S Tararından Tanınan İnanç Özgürlüğünden
Yararlanan Kişiler
2.1.Gerçek kişiler
280
284
285
2.2.Tüzel Kişilik
304
3. S ö z l e ş m e Denetim O r g a n l a r ı n a G ö r e D i n , Vicdan ve Kanaat
Kavramlarının T a n ı m ve K a p s a m ı
308
4. Din ve Kanaaderin İçsel ve D ı ş s a l G ö r ü n ü m l e r i :
Dinin T e z a h ü r ü Problemi
318
4.1. D i n ve Kanaat Ö z g ü r l ü ğ ü n ü n İçsel Alanı: Forum Internum
318
4.2. D i n ve Kanaatlerin Tezahürü
323
5. Din ve Kanaat Ö z g ü r l ü ğ ü n ü n Tezahürlerinin Sınırlanması ve
Bunlara M ü d a h a l e Edilmesi
337
5.1. D i n ve Kanaat Özgürlüğüne Müdahale O l m u ş mudur?
339
5.2. M ü d a h a l e K a n u n Tarafından Ö n g ö r ü l m ü ş müdür?
342
5.3. M ü d a h a l e , 9. Maddede Sayılan M e ş r u Amaçlardan Birine ya da
Birkaçına mı Yöneliktir?
349
5.3.1. Kamusal Amaçlar
349
5.3.2. Bireysel Amaçlar
353
5.4. M ü d a h a l e , D e m o k r a t i k B i r T o p l u m d a Z o r u n l u ve Ölçülü
(Orantılı) Sayılabilir mi?
356
6. Sözleşme T a r a f ı n d a n T a n ı n a n D i ğ e r Hak ve Özgürlüklerle Bileşim
Halinde/ya da Bunlara K a r ş ı D i n ve Kanaat Ö z g ü r l ü ğ ü
369
6.1. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü ile Yargısal H a k l a r
370
6.2. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü ile Toplantı ve Dernek H ak k ı
375
6.3. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü ve Mülkiyet Ha kkı
380
6.3.1. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü ve Genel Olarak
Mülkiyet H a k k ı n ı n K o r u n m a s ı
381
6.3.2. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü ve Vergi Hukuku
385
6.4. Din Ö z g ü r l ü ğ ü ve Aile Hukuku
389
6.4.1. D i n Ö z g ü r l ü ğ ü , Velayet ve Evlât Edinme
389
6.4.2. Din Ö z g ü r l ü ğ ü ve Evlenme Hakkı
393
6.5. Din Ö z g ü r l ü ğ ü ve Vicdanî Red
394
6.6. Din Ö z g ü r l ü ğ ü ve İfade Ö z g ü r l ü ğ ü
404
6.6.1. Din Ö z g ü r l ü ğ ü ve Ticarî Reklâmlar
406
6.6.2. Dine Karşı Küfür Meselesi
407
6.6.3. Prozelitizm Sorunu
415
6.7. E ğ i t i m Hakkı ve Devletin E ğ i t i m d e Ebeveynin D i n î ve Felsefi
Kanaatlerine Saygı Y ü k ü m ü
424
6.8. Dinsel Ayrımcılık Yasağı
437
7. Avrupa İ n s a n Haklan S ö z l e ş m e s i Denetim O r g a n l a r ı İçtihadında
Din Ö z g ü r l ü ğ ü H a k k ı n d a Gözlemler
448
8. Avrupa Konseyi ve Dinsel Haklar
457
9. Avrupa Birliği ve Dinsel Haklar
464
10. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı ( A G İ T ) ve Dinsel Haklar
472
11. Avrupa İ n s a n H a k l a r ı S ö z l e ş m e s i ve Avrupa B i r l i ğ i ' n e K a t ı l ı m
Sürecinde Türkiye
488
Sonuç
511
Kaynakça
527
Kavram İndeksi
551
İsim İndeksi
557