islam`a göre öteki kavramı

İSLAM’A GÖRE ÖTEKİ KAVRAMI
Kur’an-ı Kerim, kendisini “en doğruya ileten ilahi bir rehber” şeklinde nitelemektedir. Bu
nitelemeye göre Müslümanlar uhrevi ve ebedi kurtuluşun Hz. Peygamber’in tebliğ ettiği dinde
bulunan ilke ve öğretilere uygun yaşamakta olduğunu savunurlar. Ancak bu inanç sadece bize ait
olduğu için “öteki” açısından göreceli hatta yanlıştır. Zaten insanların dinlerinin batıl olduğunu kabul
edip o dinde bulunmaları mümkün değildir. Bu kapsamdan bakacak olursak nasıl ki bir Müslüman için
kurtuluşun kaynağı Kur’an ise Yahudi ve Hıristiyan için de Tevrat ve İncil’in kurtuluş kaynağı olarak
görülmesi tabiidir.
Her din mensubunun kendi dinini kurtuluşun yegane kaynağı olarak görmesi insanlık tarihi kadar
eski bir düşüncedir. Ancak, cennete girmeye ya da kurtuluşa erme konusundaki iddialar salt
kuruntudan ibarettir. Nitekim Nisa suresi 123. Ayette “(kurtuluş) ne sizin kuruntularınıza ve ne de Ehli Kitab’ın kuruntularına göre olacaktır” buyrulmaktadır.
Bu konuyu daha iyi anlayabilmemiz için “din” ve “İslam” kavramlarını iyi tahlil etmemiz gerekir.
Din, kavramı Kur’an-ı kerimde bir çok yerde geçmekte ve farklı anlamlar ifade etmektedir. Ayetlerde;
yöneltme, yönetilme, itaat, hüküm, tapınma, tevhid, adet, hak din, halis din, dinde samimi olma gibi
çeşitli anlamlara gelmektedir. Örn; Mekke döneminde müşriklere hitaben “sizin dininiz size benim
dinim bana” ayetiyle müşriklerin yaşam biçimlerini karşılamıştır “din” kavramı. Medine döneminde
ise “şüphesiz, Allah katında din islamdır”; “Kim islamdan başka bir din ararsa, o din ondan kabul
edilmeyecek ve o ahirette kaybedenlerden olacaktır” ayetinden de sadece kendilerinin cennete
gireceklerini söyleyen Yahudi ve Hıristiyanların durumlarına ilişkin bir açıklama getirilmiş ve “din” ile
“İslam” bir biriyle özdeşleştirilmiştir. Bütün peygamberlerin getirdiği din İslam olarak kabul edilmiştir.
Bir hadisi şerifte ise “bütün peygamberler baba bir kardeştirler” buyrulmaktadır.
“İslam”, ise teslim olmak, bir şeyi birisine teslim etmek, boyun eğmek,teslimiyet, barış ve esenlik
anlamlarına gelmektedir. İslam genel anlam ifade etmektedir. Örneğin, İbrahim(a.s) bir çok surede
Müslüman olarak nitelendirilmiştir. Keza diğer peygamberler de aynı şekilde nitelendirilmiştir. “Allah
katında din İslam’dır”(Al-i İmran 19.Ayet)’ten de anlaşılacağı üzere İslam kelimesi tüm
peygamberlerin getirdiği dini kast etmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere İslam dar bir mana da
değil tüm peygamberlere inen dinin ortak adıdır.
Bu bağlamda İslam’da öteki kavramına gelecek olursak;
Hz. Muhammed (s.a.v)’in Ehl-i Kitap tan olan Yahudiler ile doğrudan teması hicretten sonra
Medine döneminde olmuştur. Yahudiler ile Medine vesikası imzalanmış, vatandaşlık ya da siyasi birlik
temelinde tek bir toplum kabul edilmiştir, Müslümanlar ile Yahudiler. Vahiy sürecinde de Ehl-i Kitapla
ilgili ilk inen ayetlerin hitabı oldukça yumuşaktır. Örn: Ankebut suresinin 46 ve 71. Ayetlerinde, zulüm
ve haksızlıktan uzak durdukları sürece Ehl-i Kitap ile güzel şekilde tartışılması istenmektedir. Yine
diğer taraftan başka bir ayette “ … eğer bilmiyorsanız zikir ehline sorun” şeklinde ifadeler yer
almaktadır. Hz. Muhammed(s.a.v) nüzul sürecinin bu evresinde “nötr” bir tavır sergilemiştir.
Ancak zamanla Yahudilerin Medine vesikası sözleşmesi şartlarını yerine getirmemeye başlamaları
sonucunda Kur’an-ı Kerimde daha sert ifadeler yer almaya başlamıştır. Yahudilerin sergilemiş
oldukları tutumlardan dolayı lanetlenmeye varan durumlar olmuştur.
Bunlara olanlara rağmen Kur’an bu zümrenin tamamını aynı kategoriye almamıştır. Zira muhtelif
ayetlerde, bu zümrenin hepsinin bir olmadığını, çoğunlukla fasık olmakla birlikte içlerinde gerçekten
inanan insanların da bulunduğunu, bunların hem Müslümanlara indirilene hem de kendilerine
indirilene inandıklarını, Allah’a ve ahret gününe iman ettiklerini, bu kimselerin Salih insanlar oldukları
ifade edilmiştir. Bu da göstermektedir ki genelini ifade eden bir lanetleme dışlama söz konusu
değildir. Bu durum günümüz içinde geçerlidir. Diğer dinlere mensup olup Allah’a, peygambere,
kitaplarına, meleklerine, ahret gününe inanan bir çok insan olabilir. Bunların hariç tutulması
gerekmektedir. Bunlar bu inançlara sahip insanlar ötekileştirilemez.
Kur’an da öngörülen kurtuluşun asgari koşullarını, Allah’a ve ahiret gününe iman, Salih amel
işleme ve bu şekilde kendini ıslah etmek şeklinde belirlemek mümkündür. Nitekim Bakara suresi 62.
Ayette mealen: “ muhakkak ki(bu ilahi kelama) iman edenler ile Yahudilerden, Hıristiyanlardan ve
sabilerden Allah’a ve ahiret gününe inanmış, doğru ve yararlı işler yapmış olan kimseler Rab’lerinden
hak ettikleri mükafatları alacaklardır ve yine onlar ne korkacak ne de üzüleceklerdir” buyrulmaktadır.
Hz. Peygamber efendimizin ötekine bakışı ise; öncelikle peygamber efendimiz kendi tebliğinin
ötekilerin devamı olduğunu biliyordu. Üstlendiği misyonun İbrahimi geleneğin yeniden bir ihyası
olduğuna inanıyordu. Bu nedenle Hz. İbrahim, Musa ve İsa gibi şahsiyetlerin kendisi gibi Allah’ın elçisi
olduğunu, onlara gönderilen kitapların Hak olduğunu biliyordu.
Hz. Peygamber kendisinden önce gönderilen hak dinlere ve elçilere inanmakla birlikte insanlar
tarafından tahrif edilmiş hallerine ise karşı çıkmaktadır.
Ötekinin benimsediği Tanrı inancının doğru kabul edilebilmesi için öncelikle tevhid ilkesine bağlı ve
ondan sapmamış olması gerekmektedir. Eğer tevhid ilkesinden uzaklaşılma olmuş ise örn. İsa’ya
oğulluk isnad edilmek gibi. Orada ötekini kabul etme söz konusu olamaz.
Hz. Muhammed(s.a.v) temelde kendisinden önce gelen kitapların vahiy kaynaklı olduğunu
savunmakla birlikte tahrifatı dikkate bu kitaplardaki bilgilerin doğruluğu konusunda araştırma
yapmadan görüş açıklamanın doğru olmayacağını söylemiştir.
Diğer dinlere mensup insanların, dinlerini rahat yaşamaları için gerekli ortamlar oluşturulmuş,
dinlerini değiştirme konusunda bir baskı yapılmadığı gibi dinlerinin gereklerini yerine getirmeleri
hususunda ortam da hazırlanmıştır. Zira İslam da zorlama yoktur. Menine vesikasında da inanç
özgürlüğü teminat altına alınmıştır.
Bunlardan çıkaracağımız sonuca gelince; İslam’ın genel bir anlam ifade ettiği Allah’ın bir ve tek
olduğuna inanan ve emir ve yasaklarına uyanların kurtuluşa erecekleri anlaşılmaktadır. İslam
insanlara hoşgörüyle muamele edilmesine önem verir. İnsanların dinlerini değiştirmeli konusunda
zorlanmaları söz konusu olamaz. Hangi dine mensup olursa olsun mümkün olduğunca hoşgörülü
davranmak gerekir. İnsanları tamamı için kesin yargılardan söz etmek doğru değildir. Günümüz de
Yahudi, Hıristiyan olup tam manasıyla İslam’ın gereklerini Allah’ın emir ve yasaklarını yerine
getirenler olabilir. Velhasıl ötekine karşı hoşgörülü ve zorbalıktan uzak olmak gerekmektedir.