Çocuklarda ve Bebeklerde Göz Sağlığı

Çocuklarda ve Bebeklerde Göz Sağlığı
MedAmerikan Tıp Merkezi Oftalmoloji Bölümü
Dr. Faik Bankeroğlu
Çocuk ve bebeklerin göz sağlığı, erişkinlerden farklı özellikler gösterir. Bazı göz problemleri,
örneğin göz tembelliği bebeklik ve çocukluk yaşlarında tedavi edilebilir, ancak tedavi
edilmezse, çocuk büyüdükten sonra kalıcı olur ve tedavisi çocukluktan sonra mümkün olmaz.
Çocuklara iyi bir görme keskinliği kazandırmak için, şikayetleri olmaksızın onları erken
yaşlardan itibaren göz kontrollerine götürmek ve göze gelebilecek çeşitli kazalardan korumak
gerekir.
BEBEKLERDE NORMAL GÖRME FONKSİYONLARININ GELİŞMESİ
Doğumdan sonra ilk aylardan itibaren bebeklerin görme fonksiyonları birçok değişiklik ve
gelişme gösterir:
Odaklama ve Obje Takibi:
Yeni doğan bebekler periferik görmeye (çevreyi görme) sahip olarak doğarlar ve ilk haftalardan
sonra kademeli olarak objelere fokuslanma gelişmeye başlar.
- 1. aydan sonra bebekler objelerin üzerine ve 1 metre ileriye odaklanma yapabilirler.
- 2. aydan itibaren bebekler hareketli objeleri takip etmeye başlarlar, görme koordinasyonu ve
derinlik hissi gelişmeye başlar.
- 3. aydan sonra objelere odaklanma ve hareketli cisimlerin takibinde iki göz bir arada hareket
etmiyorsa, çocuk doktorunun bebeği göz uzmanına yönlendirmesi gerekir.
Işık ve Görüntüler
Bebekler yeni doğduğunda parlak ışığa çok duyarlıdırlar, bu yüzden göz içine fazla ışık
geçmemesi için gözbebekleri küçük durur (miyotik pupilla). İki haftadan sonra gözbebekleri
genişler ve aydınlıkta daha geniş alanları fark etmeye başlarlar. İnsan yüzleri her zaman
bebeklerin en çok ilgisini çeken imajlardır. İlk aylarda bebeklerin görme yeteneği geliştikçe tüm
insan yüzlerini görmeye ve yüz ifadelerini ayırt etmeye başlarlar.
Renk Görme
İlk aylardan sonra renklerin parlaklığını ve yoğunluğunu farketmeye başlarlar, koyu ve kontrast
renklere açık tonlardan daha fazla bakarlar. 4 aylıktan sonra bebeklerin gözleri renklerin
çoğunu fark edebilecek duruma gelir.
Konverjans
Her iki gözün bir obje üzerine aynı anda odaklanma yeteneği olan Konverjans, 7 yaş civarında
tam gelişmiş duruma gelir. Bu yüzden fokuslama ve göz kayması problemi olan çocukların bu
yaşlardan önce mutlaka tedavisi yapılmalıdır.
Çocuklarda Refraksiyon Bozuklukları (Kırılma Kusurları)
Bulanık görmenin en önemli sebeplerinden olan refraksiyon bozuklukları, çocukluk çağında
sıklıkla 2,5-3 yaş civarında başlamaktadır. Bu yüzden çocukluk döneminde herhangi bir göz
şikayeti olmasa da, çocuklar bu yaşlarda ilk göz muayenesine götürülmelidirler.
Çocuklarda en sık görülen refraksiyon bozuklukları:
1- HİPERMETROPİ (Yakını görememe)
Bu gözler normalden kısadır. Yakında bulunan objelerden gelen ışınlar retina üzerinde net
olarak fokuslanamaz ve bir şey okurken sayfa üzerindeki kelimeler bulanıklaşıp, harflerde
karışmalar olur. Hipermetropide göz içinde bir mekanizma çalıştırılarak (akomodasyon), bu
kusur düzeltilebilir. Kısa süre net gören hasta ancak bir süre sonra tekrar bulanık görmeye
başlar. Göz ve baş ağrılarıyla birlikte gözde yorgunluk hissi oluşur. Sıklıkla 2,5-3 yaşlarında
başlar.
2- MİYOPİ (Uzağı görememe)
Miyopik göz, normal göze göre daha uzun ve korneası (öndeki kırıcı saydam tabaka) daha
diktir, böylelikle görüntüden gelen ışınlar retinanın önünde fokuslanır. Yakın objeler net
görülebilir, uzaktakiler ise bulanık seçilirler. Genel olarak okul çağındaki çocuklarda ve 6 ile 18
yaş arasında herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir.
3- ASTİGMATİZM (Şekil bozukluğu)
Hem uzak ve hem de yakındaki cisimlerde şekil bozukluğu ve bulanık görmeye neden olur.
Yuvarlağı tam yuvarlak değil, oval gibi görmeye veya harfleri titrek veya gölgeli görmeye neden
olur. Astigmatlı korneada bir meridyendeki eğrilik diğerinden fazladır, futbol topuna benzer.
Normal kornea ise yuvarlak ve düzgündür, basketbol topuna benzer. Astigmat, miyopi veya
hipermetropiyle birlikte görülebilir. Genellikle küçük yaştaki çocuklarda 3 yaş civarında
başlayabilir.
Çocuklarda Görme Kontrollerinin Önemi
Çocukların görme keskinliği, çok çeşitli çocukluk çağı göz hastalıklarından olumsuz bir şekilde
etkilenebilir. Çocukların görme fonksiyonlarının gelişmesi, çocukların büyüme ve gelişmesine
paralel olarak 7-8 yaşına kadar devam eder. Küçük yaşlarda sıklıkla görülen fokus ve göz
hizalama bozukluklarıyla (göz kaymaları) çeşitli göz hastalıkları erken dönemde teşhis ve tedavi
edilirse, kalıcı bir hasar olmadan çocukların göz sağlığı korunmuş olur.
Görme Kontrolleri Niçin Çok Önemlidir?
İyi bir görme-keskinliği çocukların fiziksel gelişmesi ve okuldaki başarısında anahtar rol
oynamaktadır. Görme sistemi bebeklerde ve küçük çocuklarda tam gelişmemiştir; beyindeki
görme merkezlerinin normal gelişmesi için her iki gözden de beyine eşit görme uyarıları
gönderilmesi gerekir. Eğer küçüklükte çocukların gözleri beyne net görüntüler göndermezse,
görme-keskinlikleri az (tembel) olarak kalacak ve hayatın ileri dönemlerinde bu durum
düzelmeyecektir. Fakat çocukluktaki görme problemleri erken dönemde, 0-6 yaş arasında
sıklıkla takip edilir ve düzeltilirse, tedavisi başarılı olacaktır.
Görme Kontrolleri Ne Zaman ve Ne Sıklıkla Yapılmalı?
Çocukluk görme kontrolleri, yeni doğduklarında, bebeklik çağında, okul öncesi ve okul çağında
yapılmalıdır. Amerikan Akademi Oftalmoloji ve Amerikan Pediatrik Oftalmoloji Dernekleri
sağlıklı çocuklara şu testlerin yapılmasını önermektedir:
1- Yeni doğan bebeklere: Red Reflex-Test (Kırmızı Reflex Testi) uygulanır. Bu testin çocuk
doktorunun kontrolünde yapılması gerekir. Gözbebeğinden gelen ışık reflesi kırmızı ise
normal, beyaz ise patolojiktir. Eğer bebek prematüre doğmuşsa, mutlaka prematüre
retinopatisi açısından bu bebeklerin retina uzmanı göz doktoru tarafından detaylı muayenesi
gerekmektedir.
2- İnfant (Bebeklik çağı): Bu dönemdeki çocukların göz kontrolleri yine çocuk uzmanı
tarafından yapılır (6 aylık-1 yaş). Göz hareketleri, akomodsyon-konverjans ilişkisi ve obje
takipleri kontrol edilir. İnfantil esotropya (içe kayma) bu yaştaki bebeklerde sıklıkla görülebilir.
3- Okul öncesi dönemde: 3-3,5 yaş arasında ilk göz muayenesi göz doktoru tarafından
yapılmalıdır. Görme keskinliği mutlaka bu yaşlarda görme eşeli ile çeşitli obje ve ters E harfleri
gösterilerek ölçülmelidir. Bu dönemde en sık göz kaymaları (strabismus; esotropya,
ekzotropya, vertikal tropyalar), hipermetropi veya astigmatizma gibi kırılma kusurları
saptanabilir.
4- Okul çağı yaşlarında: Okula başlanmasıyla birlikte veya bir göz probleminden
şüphelenilmesi durumunda, göz doktoru tarafından, geciktirilmeden çocukların görmeleri test
edilmeli ve tam bir göz muayenesinden geçirilmelidir. Bu yaş grubunda en sık rastlanan göz
bozukluğu, miyopi veya astigmatizmadır ve süratle gözlükle düzeltilmesi gerekir.
Görmeyi Etkileyen Fokus Bozuklukları ve Göz Kaymaları:
Aşağıdaki durumlardan şüphe ediliyorsa, çocukların göz doktoru tarafından muayene edilmesi
gerekir:
AMBLİYOPİ (Göz tembelliği)
Ambliyopi terimi, gözde görme azlığı ve normal görme yeteneğinin tam olarak gelişmemesi
anlamına gelir (erken çocukluk çağında). Bu durum sıklıkla bir gözde görüldüğünden, “tembel
göz” (lazy-eye) denilmektedir. Göz tembelliği sıklıkla, görme keskinliğinin bir gözde diğerine
göre çok daha iyi olmasıyla görülmektedir. Çocuk farkında olmadan her zaman daha iyi gören
gözü kullandığı için, diğer göz arka planda kalır ve az kullanılan göz zamanla tembelleşir.
Çocukluk yaşlarında görülen hipermetropik gözlerde en sık rastlanan tembellik nedeni,
“anizometropik ambliyopi”dir. İki göz arasındaki kırılma kusurunun bir gözde daha yüksek
olmasından kaynaklanır veya bir göz tamamen normal emetrop, öbür göz yüksek
hipermetroptur. Çocuk iki gözü açıkken bir gözdeki yüksek kusuru farkedemez. Bu yüzden
doktor kontrolü bu yaşlarda çok önemlidir. Amerika’da %2-3 oranında görülür. Göz
tembelliğinin tedavisi, öncelikle bunun altındaki sebebi düzeltmek (örn. kırılma kusurunun
veya şaşılığın vb.) ve iyi gözün kapatılıp tembel gözün çalışmasını sağlamaktır (Kapatma
Oklüzyon Tedavisi). Ambliyopinin 8 yaşından sonra tedavisi mümkün değildir.
Ambliyopi (göz tembelliği) sıklıkla şaşılık nedeniyle de oluşabilir. Strabismusu (şaşılık) olan bir
bebekte bir göz ileriye bakarken, diğeri içe veya dışa döner ya da yukarı ile aşağı bakar.
GÖZ KAYMALARI:
- İçe Kaymalar (Esotropyalar)
- Dışa Kaymalar (Ekzotropyalar - İntermitant Ekzotropiler)
- Vertikal Kaymalar (Dikey eksendeki kaymalar)
Göz kaymaları sabit olabilir veya zaman zaman aralıklı da olabilir. Tek göz veya iki gözde birden
olabilir. Yatay hareketleri sağlayan göz kaslarında veya dikey hareketleri sağlayan kaslarda
hareket bozukluklarıyla oluşurlar. Normalde iki göz ileriye bakarken, her iki gözün retinalarının
aynı noktalardan uyarılması gerekir veya görüntüden gelen sinyallerin, paralel iki gözün “retina
korrespondans noktaları”nı uyarması gerekir. Kayan gözden gelen görme sinyalleri aynı
noktada uyarı yapamayacağı için iki görüntü oluşacak ve “füzyon” mekanizması bu görüntüleri
beyinde birleştiremeyecektir. Beyin çift görmeyi engellemek için kayan gözden gelen sinyalleri
zamanla bir korunma refleksiyle silecektir (süpresyon). Bu gözün görmesi tembelleşecektir.
PTOSİS
Üst göz kapağının düşük olmasıdır. Çeşitli nedenlerle doğuştan veya sonradan oluşabilir. Üst
kapağın gözü örtmesi veya gözbebeğini tam veya kısmen kapatmasıyla göz tembelliğine yol
açabilir.
GÖZ ÖN YÜZEY HASTALIKLARI
Çocuklarda gözün ön yüzeyinin parlak ve saydam görünümde olması gerekir. Eğer gözün ön
yüzeyinde bir bulanıklık veya özellikle gözbebeğinde bir beyazlık ya da leke görülürse, bunlar
da görmeyi etkileyeceğinden, “ambliyopi”ye neden olabilirler. Gözbebeğinde bir beyazlık
farkedilirse,
“doğuştan
katarakt”
(Konjenital
Katarakt
)
veya
“doğuştan
retina
hastalıkları”ndan (Retinoblastom - en sık görülen göz içi tümörü) şüphelenilmesi ve bu
çocukların hızlı bir şekilde göz doktoruna gönderilmesi gerekir. Günümüzde modern katarakt
cerrahisiyle bu bebekler başarıyla tedavi edilmektedir. Retinoblastomda da erken tanıyla bu
bebeklere hayat kurtarıcı tedavi seçenekleri sunulmaktadır.
ÇOCUKLUK ÇAĞI GÖZ YARALANMALARINDAN KORUNMA
Her yıl binlerce çocuk oyun oynarken, spor yaparken, ev veya arabada birtakım kazalara maruz
kalabilirler. Göze gelen çeşitli kimyasallar veya zararlı ışınlar yanıklara, travmalar da gözde künt
veya delici yaralanmalara (glob perforasyonu gibi) yol açabilir. Gözün hasara uğraması veya
göz kaybıyla körlük oluşması, çocuğun ilerideki hayatına, ruh sağlığına ve fiziksel gelişimine
büyük zarar verecektir. Gözün fonksiyonel bir organ olması, aynı zamanda yüzde kozmetik bir
özellik göstermesi, insan hayatındaki önemini daha da artırmaktadır. Bu yüzden çocukları her
türlü kazadan uzak tutmak için onları gözümüz gibi korumalı ve çeşitli önlemler almalıyız. Oyun
oynarken, spor yaparken uygun koruyucu gözlükler kullanarak, onları %90 oranında çeşitli göz
yaralanmalarından ve zararlı ışınlardan korumak mümkündür.