edimsel koşullanma

EDIMSEL KOŞULLANMA
ELİF GÖKALP TAŞ
EMEL DOKUR MERMERDAŞ
 Camilerin etrafında güvercin ve kumruların
toplanması , kuşların dindar olduğunu mu
gösterir?
Nasrettin Hoca,
eşeğine nasıl
okuma öğretti?
EDİMSEL KOŞULLANMA YOLUYLA ÖĞRENME
EDIMSEL KOŞULLANMA AYNI
Z A M A N DA H A N G I A D L A B I L I N I R ?
………………?…………………ÖĞRENME
BİR ALET YA DA MEKANİZMAYA
DAYALI ÖĞRENME
"Başarısızlık her zaman hata demek değildir, yeri
geldiğinde yapabileceğiniz en iyi şey olabilir. Asıl
hata denemekten vazgeçmektir" ve "Eğitim,
öğrenip unuttuklarımızdan geri kalanlardır." sözleriyle
popüler kültürde de yer edinen bilim adamı kimdir?
Burrhus Frederic Skinner
1904-1990
Amerikalı psikolog Burrhus Frederic Skinner,
1904 senesinde, Pennsylvania'da
doğmuşturSkinner da Pavlov’a benzer şekilde
öğrenmeyi hayvanlar üzerindeki çalışmalara
dayandırmıştır.
1950'li yıllardan sonra Amerika'nın en önemli
psikologlarından birisi oldu. Davranışçı
psikoloji ekolünü kendisine en uygun ekol
olarak gören Skinner, toplumların davranışsal
kontrolü için özgün bir program geliştirdi;
bebeklerin bakımı için otomatik bir bebek
karyolası tasarladı ve davranış değişikliği
tekniklerinin geniş ölçekli kullanımı için çok
çaba sarf etti.
Skinner bir fareyi “Skinner Kutusu”
(Edimsel-Operant Kutu) adını verdiği,
içinde bir manivela ve yiyecek olan
kutuya yerleştirmiştir. Önceleri tok olan
fare kutu içinde gezinirken acıktığında
kutuyu araştırmaya
başlamış,başlangıçta rastgele
hareketler yapmış,tesadüfen
manivelaya bastığında yiyeceğe
ulaşınca, her acıktığında bu davranışı
tekrarlayarak karnını doyurmayı
öğrenmiştir.
Klasik Koşullanma-Edimsel Koşullanma
«Klasik koşullanma yoluyla
öğrenmeyi sağlamak için, yapılan
bir davranışa neden olan
uyarıcının bilinmesi gerekir.»
O Skinner bu
düşünceye neden
karşı çıkmıştır?
ÇÜNKÜ…
O İnsan davranışlarına neden olan uyarıcıları
her zaman tahmin etmek mümkün değildir.
İnsanlar çevrelerinde bulunan çeşitli
nesnelerle etkileşim kurarak farklı
davranışlarda bulunurlar.
Skinner’e göre, tepkisel ve edimsel
olmak üzere iki çeşit davranış vardır.
ÖĞRENME
TEPKİSEL
VE ÖĞRETMENİN
VE EDİMSEL KURAMSAL
DAVRANIŞ FARKI
TEMELLERİ
Sizce Tepkisel Davranış ve
Edimsel Davranış Arasındaki
Fark Nedir?
İnsanlar çevrelerinden karmaşık
birçok uyarıcı almaktadır. Bu
uyarıcılara karşı organizma
değişik tepkilerde bulunur. İşte
bu tepkisel davranışları
uyarıcılar meydana getirir.
Diğer bir ifadeyle, tepkisel
davranışa neden olan
uyarıcı her zaman bilinir.
Diğer taraftan, organizmanın
kendiliğinden ortaya koyduğu
davranışlarda edimsel
(operant) davranışlardır.
Edimsel davranışa neden
olan uyarıcı çok belirgin
değildir.
Tepkisel davranış:
• Bilinen bir uyarıcı
tarafından
oluşturulur. Örneğin;
etin salya meydana
getirmesi. Tüm
refleksler tepkisel
davranışa bir
örnektir Karanlıkta
göz bebeğinin
büyümesi bir
tepkisel davranıştır.
Edimsel davranış:
Bilinen bir uyarıcı
tarafından oluşturulmaz;
organizma tarafından
ortaya konur ve sonuçları
tarafından kontrol edilir.
Örneğin,Skinner
deneyinde maniveleya
basması edimsel bir
davranıştır. Aç olan
hayvan, yiyeceği elde
etmek için manivelaya
basma davranışını
Skinner, bu iki davranış ayrımını
yaparak geleneksel uyarıcı-tepki
psikologlarından büyük ölçüde
ayrılmıştır. Watson’dan beri
geleneksel uyarıcı-tepki psikolojisine
göre uyaranın olmadığı yerde tepki
de yoktur. Oysa Skinner bu görüşü,
meydana getirilen tepki ve meydana
gelen (ortaya çıkan) tepki ayrımını
yaparak farklı hale
getirmiştir.(Senemoğlu, 2007).
 Skinner ‘e göre canlılar sadece koşulsuz uyarıcılara tepki
vermezler.Kendileri de çevredeki uyarıcılardan bağımsız olarak
bazı davranışlar yapar, bu davranışlarının sonucuna göre bu
davranışı yapmaya devam eder ya da bu davranışı
sergilemektan vazgeçerler.
 Örneğin,güvercinler yiyecek ararken en fazla yiyeceği
buldukları yere giderler.Eğer bir kişi balkonuna ekmek
parçaları bırakırsa, bir süre sonra güvercinler sadece o
balkonun önünde beklemey başlarlar. Güvercinlerin
cami avlusunda toplanmalarının sebebi de dindar
olmalarından değil, orada onlara yiyecek atan
hayırseverlerin bulunmasıdır.
 Aynı şekilde, İstanbul’daki martılar balık
yakalam içgüdüdsü ile doğmalarına rağmen,
vapurların çevresinde daha fazla yiyecek
buldukları için, denizde balık yakalamak
yerine vapurların etrafında uçar, insanların
attıkları simit parçaların yerler.
BU DAV R A N ı Ş FA R K L A R ı N DA N
HAREKETLE…
Klasik
.
koşullanmada
önce uyaran
vardır ve
organizma ona
tepki gösterir.
(U-T)
Edimsel davranışta
önce tepki yapılır,
sonra tepkinin
doğurduğu uyarıcı
gelir.
(T-U)
Davranış sonucunda organizmanın hoşuna
giden bir durum çıkarsa, o davranışı yapmaya
devam ederiz. Örneğin, yeni aldığınız bir ceketi
giydiğiniz zaman arkadaşlarınız “Ceketin çok güzel,
sana çok yakışmış” derse, o ceketi giyme davranışınız
devam eder.
 Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna gitmeyen
bir durum ortaya çıkar. Yeni ceketinizi giydiğiniz gün değer
verdiğiniz bir arkadaşınız size yakışmadığını söylerse, o ceketi
giymek istemezsiniz.
Skinner’e göre bir davranışın
sonucu, organizma için hoşa
giden, olumlu bir durum
yaratıyorsa, o davranışın tekrar
ortaya çıkma olasılığı artar.
Davranışın arkasından olumlu
uyarıcı verilerek yapılan
koşullamaya edimsel
koşullanma denir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Örneğin, Matematik sınavına hazırlanıp, sınavdan 100 alan
öğrencinin matematik dersine daha fazla çalışmaya
başlaması.
EDIMSEL KOŞULLANMADA PEKIŞTIREÇ
 Bu tür koşullamada, davranışı
izleyen ve organizma üzerinde
hoşa gidici bir etki yaratarak,
davranışın (edimin) ortaya çıkma
olasılığını artıran uyarıcılara
pekiştireç denir. Diğer bir deyişle
pekiştirilen davranış öğrenilir.
 Bir davranışın arkasından
gelen ve organizma için
hoşa gitmeyen bir durum
yaratan uyarıcılar ise
cezadır. Ceza davranışı
zayıflatır ya da belli bir süre
için durdurur.
EDIMSEL
KOŞULLANMADA CEZA
 Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır.
OLUMLU PEKIŞTIRME
Bir davranış, organizmanın hoşuna gidecek
bir uyarıcının doğrudan verilmesi ile
pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme
denir. ÖRNEĞİN?
OLUMLU PEKIŞTIRME ÖRNEK
 Sınıfta bir soruyu doğru cevaplandıran öğrenciye
yaşına göre, aferin denmesi, başının okşanması, (+)
puan verilmesi, gülümsenerek onaylanması birer
olumlu pekiştirmedir.
OLUMSUZ PEKIŞTIRME
 Organizma hoş olmayan bir durumdan kurtarılarak da
davranış pekiştirilebilir. Bu tür pekiştirmeye olumsuz
pekiştirme denir.
OLUMSUZ PEKIŞTIRME ÖRNEK
 Örneğin, bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, sorunlarından
kaçmak için okula geliyorsa, okul bu öğrenci için olumsuz
pekiştireçtir. Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı veren
sorunlardan kurtulmakta ve rahat etmektedir
Olumsuz pekiştireçe örnekler:
* Bir öğretmen her dersin başında, geçen dersteki konu ile ilgili öğrencileri
sözlü yoklamaktadır. Özellikle çalışmayan öğrencileri seçip soru
sormaktadır. Öğrenciler bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse
çalışarak gelmektedirler.
* Otobüslerdeki hız kayıt ve kontrolü sağlayan cihaz 90 km hızı geçince ses
çıkarmaya başlamaktadır. Aynı şekilde yeni arabalarda emniyet kemeri
bağlanmadığı sürece giderek şiddeti artan bir ses sürücüyü rahatsız
etmektedir. Sürücüler bu sesten kurtulmak için hız kontrolünü ve kemer
bağlamayı öğrenmektedirler.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
• Kaba davranan, çalışmayan çocuklara nazik davranma ve
çalışma davranışlarını öğretmek için onları olumsuz
ortamlarda çalışma ve bulunmaya zorlamak, istenilen
davranışlar yapılınca ortamdan kurtarmak olumsuz
pekiştireçtir.
• Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping
yaptığından kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak
analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır.
Sigaralı, pis kokulu, aşırı disiplinli, gürültülü ortamlardan
kurtulmak için istenilen davranışların yapılmasını istemek…
Unutmamak gerekir ki, hem olumlu hem de
olumsuz pekiştirme organizmanın hoşuna
giden bir etki yaratır ve davranışın tekrar
ortaya çıkma olasılığını artırır.
Pekiştireçler yoluyla birey istendik ve istenmedik
davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle pekiştireçler çok
dikkatli kullanılmalı ve doğru davranışlar
pekiştirilmelidir.
Kaynakça
 Okutan B, Şahin Ö, Demirci G. (2009 )Öğrenme
Psikolojisi, İhtiyaç Yayınılık,Ankara.
 Senemoğlu, N. (2005) Gelişim Öğrenme ve Öğretim
(12.Baskı), Gazi Kitabevi, Ankara.
 http://tr.wikipedia.org/wiki/Burrhus_Frederic_Skinner
 www.geocities.com/kuramsaltemeller/edimsel.doc
 www.egitim.aku.edu.tr/kuramsal.htm
 http://www.egitim.aku.edu.tr/gelisim.htm
 https://www.google.com.tr/imghp?hl=en&tab=ii
(resimler)