Yarım yüzyıllık üretkenlik serüveni

‘Aydınlanmanın Işığında Sanat İnsanlarımızın konuğu Orhan Asena
Yarım yüzyıllık üretkenlik serüveni
SEVDA ŞENER__________
Orhan Asena, her şeyden
önce yarım yüzyılı aşkın bir
süredir tiyatro için yazan, ya­
pıdan belli bir düzeyin altına
hiç düşmeyen, oyunlan çeşitli
sahnelerde sergilenen ve ya­
bancı dillere çevrilen, her za­
man olumlu eleştiriler alan,
pek çok ödüle layık görülen bir
oyun yazarı olarak saygınlık
kazanmış yazanmızdır.
Bir ömrü sanata, özellikle,
sahnelenmedikçe varlığını bütünleyemeyen tiyatro oyunu
yazarlığı gibi, çetin önkoşulla­
rı olan bir sanata adamış o l- .
mak, ona saygı duymamız için
yeterli nedendir. Fakat Orhan
Asena’nın oyunlarının türlü
özelliklerini dikkate aldığımız­
da onun, yalnızca tiyatro sana­
tına olan bağlılığı ve üretken­
liği ile değil, oyunlarına yansı­
yan yazar kişiliği ile de saygın­
lık kazandığını görüyoruz.
Orhan Asena kişiliğinin be­
lirgin özelliklerinden biri, baş­
ka bir mesleği olduğu halde,
yazarlığı her zaman çok ciddi­
ye almış olmasıdır. Hekimlik
mesleğinde uzmanlaştığı, uzun
yıllar ülkemizin uzak köşele­
rinde ve yurtdışında doktorluk
yaptığı sıralarda yazı yazmak­
tan vazgeçmemiş, şiirden öy­
küye, öyküden oyun yazarlığı­
na uzanan geniş bir yelpazede
ürün vermeyi sürdürmüştür.
Kendisi de yazarlığı hiçbir za­
man bir ikinci iş saymadığını
ifade etmiştir.
Orhan Asena’mn oyunlan
tür olarak, biçim ve biçem ola­
rak geniş bir yelpazeye yayılır.
Uzun oyunlan yanında kısa
oyunlan, yetişkinler için yazdıklannm yanı sıra çocuk
oyunlan da vardır. Konulanm
çoğu kez tarihten, ama sırası
geldiğinde günlük yaşamdan
almıştır. Kendi tarihimizin ger­
çekleri kadar yabancı ülkele­
rin tarihlerine de ilgi duyar.
Mitolojiye de uzanmış, köy
gerçeğine de eğilmiştir. Genel­
GJaygı gecesinin
dördüncüsü, bu akşam
saat 20.00’de Orhan
Asena için
gerçekleştiriliyor.
TOBAV ile İDE
Eğitim,ve
ı,
Organizasyon’un
düzenledikleri etkinlik
Taksim Sahnesi’nde.
Senaryosunu Hülya
Nutku’nun yazdığı
gecenin gösteri düzeni
Özgür Erkekli
tarafından hazırlandı.
Zeynep Erkekli, Nur
Subaşı, Özgür Erkekli,
Merih Atalay ve Tunç
Günbay’ın rol
alacakları gecenin
konuşmacısı Güngör
Orhan Asena Dilmen.
likle gerçekçi bir yazar olma­
sına karşın, sırasında absürd
akımın özelliklerini taşıyan
oyunlar da yazmıştır.
Düşüncenin öne çıktığı, konulann tartışmaya açıldığı
oyunları da, trajik durumun
ağırbastığı ya da ideallerin yü­
celtildiği oyunlan da vardır.
Bütün yapıtlannın değişmeyen
ortak gerçeği ise oyunlannda
olaylann, durumlann bilimsel
bir yaklaşımla değerlendiril­
miş ve incelikle işlenmiş olma­
sıdır. Oyunlannda yansıyan,
Orhan Asena’nın akılcı olduğu
kadar inançlı ve duyarlı kişili­
ği olmuştur, diyebiliriz.
Orhan Asena’nın oyunlann­
da öykünün belkemiğini olay­
lar oluşturmuş olsa da ilgimiz
oyun kişilerinin, eylemlerin­
den önce ve sonra neler düşün­
düklerine, hangi iç hesaplaş­
malar içinde olduklanna çekil­
miştir. Örneğin, ‘Korku’ adlı
oyununda kahramanlann da
korkabileceklen, bu korkunun
çok insani bir gerçek olduğu
sergilenirken seyirci yalnızca
özel bir durum içinde kalarak
korkmuş, ideallerinden kuşku
duymuş olan kahramanın ger­
çeğini tanımış olmakla kal­
maz, genelde kahramanlığın
ne anlama geldiği korkmanın
ne mene bir duygu olduğu üze­
rinde kafasını yormak zorunda
kalır. ‘Hürrem Sultan’ adlı
oyununda Kanuni Sultan Sü­
leyman, yalnızca kararlan ile
koca bir imparatorluğu ayakta
tutmuş olan tarihi bir kişilik
olarak değil, yüreği evlat sev­
gisi ile yurduna karşı görev
duygusu arasında parçalanmış
olan, acı çeken, pişmanlık du­
yan bir insan olarak dikkatimi­
zi çeker ve bizi ülke yöneti­
minden sorumlu kişinin siya­
sal ve etik kaygılan konusun­
da düşündürür.
Orhan Asena’nın ‘ŞUi Üçlemesi’ni oluşturan ‘Şili’de Av’,
‘Bir Başkana Ağıt’, ‘Ölü Ken­
tin Nabzı’ adlı oyunlannda,
1973’te Şili’yi kana boyayan
askeri darbe, Başkan AUende’nin öldürülüşü ve Pinochct
yönetiminin baskılan yansıtı­
lırken genelde yöneticinin gö­
revleri ve sorumluluğu ile ay­
dın kişinin görevleri irdelen­
miş olur. Bu oyunlarda yazar,
tarihi bir gerçeği ele alarak ve
özel bir durumdan yola çıkarak
seyirciyi genelde insan ve gö­
revleri, insan ve sorumluluklan üzerinde tartışmaya açan bir
düzenleme yapmıştır.
Orhan Asena’nın tarih oyun­
larının iki belirgin özelliği,
oyun kahramanlan olan ünlü
tarihi kişilerin ruhsal özellikle­
ri ve ahlaki değerleri üzerinde
durulmuş, tarihi olaylann tarih
bilinci içinde değerlendirilmiş
olmasıdır. Dostluk, dayanışma,
hoşgörü, hakseverlik, sorum­
luluk gibi değerlerin toplumun
yapı taşlan olarak kabul edil­
miş olması, Orhan Asena tiyat­
rosunun etik karakterini oluş­
turmuştur.
Umutlarla düş kırıklıkları­
nın, gözüpeklikle korkulann,
tutkularla suçluluk duygusu­
nun yan yana yaşatıldığı kar­
maşık ruh durumlan ise yazann oyun kişilerini zengin bir iç
yapıyla donattığını, onları ya­
şayan kişiler olarak gördüğünü
ve bir hekim gibi incelediğini
gösterir.
Tarih olaylan arasındaki
bağlantılar üzerinde durulmuş
olması, yazann bu olaylan bi­
limsel bir bakışla değerlendir­
diğinin kanıtıdır.
Bu oyunlarda seyirci, bir
yandan geçmişte yer almış
olan olay ve durumlann trajik
anlamını algılarken, tarihin ışı­
ğı altında günümüzde yaşanan
olaylann nedenleri ve muhte­
mel sonuçları üzerinde bir kez
daha düşünmüş olur. Bu ba­
kımdan Orhan Asena’nın
oyunları, Aristoteles’in “Tra­
gedya tarihten daha felsefidir”
sözünü doğrular niteliktedir.
Oyun yazarlığımız altmışlı
ve yetmişli yıllarda ivme ka­
zandı. Devlet Tiyatrolan’nda
1954-55 mevsiminde sahnele­
nen ‘Tanrılar ve İnsanlar (Gılgamış)’ adlı oyunu ile Orhan
Asena bu ivmeyi ateşleyen ya­
zarlarımızdan biri ve önde ge­
leni olmuştur.
Bu oyunu izleyen “Korku,
Hürrem Sultan, Kocaoğlan,
Tohum ve Toprak, Fadik Kız,
Simavnah Şeyh Bedrettin, Atçalı Kel Mehmet, Ya Devlet Ba­
şa Ya Kuzgun Leşe, Ayla Öğret­
men”, henüz sahnelenmemiş
olan ‘Nâzım Hikmet Dosyası’
adlı üçlemesi gibi oyunlan ve
adlarını sayamadığım pek çok
başka yapıdan ile Orhan Ase­
na, tiyatromuzdaki önemli ye­
rini hep korumuştur ve koru­
maktadır. Onu, tiyatro tarihi­
miz içinde yerini yapmış, şim­
diden yazınımızın ölümsüzleri
arasına kanşmış bir yazanmız
olarak selamlıyorum.
Taha Toros Arşivi