Slayt 1 - e

Hastalıklarda Risk Faktörleri
ve
Tarama Tanı ve Tedavi
Etkinliği İstatistikleri
A.Ayça ÖZDEMİR
İçerik
Hastalıklarda Risk Faktörleri
•
Geriye Dönük Case
Control Odds Ratio
İleriye Dönük Kohort
Çalışmalarda Relative Risk
•
Tedavi etkinlik testleri
•
•
•
•
•
Odds Ratio
Relative Risk
Absolute Risk Reduction
Number Needed to Treat
Relative Risk Reduction
Tarama ve tanı testi etkinlik
istatistikleri
• Duyarlılık (Sensitivity)
• Seçicilik (Specificity)
• Olabilirlik Oranları
(Likelihood ratios)
• Kestirim Değerleri
(Predictive Values)
• Doğruluk (Accuracy)
• Diagnostik odds ratio
http://www.e-picos.com/poll.php
MINI TEST
Odds Oranı
• Etki büyüklüğünün bir ölçüsüdür
• Bağımsız iki gruptaki olayların oluş
olasılıklarının oranıdır
• Tedavi etkinliğinde ve hastalıklarda risk
faktörlerinde (case-control study) kullanılır
Geriye Dönük Case Control Odds Ratio
Riske maruz kalma
Hasta Sağlıklı Toplam
Var
(a)
(b)
a+b
Yok
(c)
(d)
c+d
Toplam
a+c
b+d
N
a
ac
c
a
a d
a

c
c
OR 

 x
b
b
c b
bd
d
d
bd
Hastalığa sahip olanlar
sağlıklı bireylere göre OR
kadar daha fazla riske
maruz kalmışlardır
Riske maruz kalma
Prostat
+
Prostat
-
Toplam
Sigara +
65
20
85
Sigara -
35
80
115
Toplam
100
100
200
Tedavi Etkinliği Odds Ratio
Hastalık
Tedavi
İlaç aldı
İlaç almadı
Toplam
İyileşti
İyileşmedi
Toplam
(a)
(b)
a+b
(c)
(d)
c+d
a+c
b+d
N
a
ac
c
a
a d
a

c
c
OR 

 x
b
b
c b
bd
d
d
bd
İyileşenler
iyileşmeyenlere göre OR
kat daha fazla tedaviden
fayda almışlardır
Relative Risk
• Bir risk etkenine sahip olanların,
olmayanlara göre hastalık geliştirme (veya
bir olayın meydana gelmesi) oranıdır
• Tedavi etkinliğinde ve hastalıklarda risk
faktörü etkinliğinde (cohort study)
kullanılır
İleriye Dönük Kohort Relative Risk
Risk
Var
Yok
Toplam
RR 
İzlem süresi sonunda
Hastalık +
Hastalık (a)
(b)
(c)
(d)
a+c
b+d
a
( a  b)
c
(c  d )
Toplam
a+b
c+d
N
Riske maruz kalanlar
kalmayanlara göre RR kat daha
fazla hastalığa yakalanma riskine
sahiptir
Riske maruz kalma
Prostat
+
Prostat
-
Toplam
Sigara +
65
20
85
Sigara -
35
80
115
Toplam
100
100
200
Tedavi Etkinliği Relative Risk
Hastalık
Tedavi
İyileşti
İyileşmedi
Toplam
İlaç aldı
(a)
(b)
a+b
İlaç almadı
(c)
a+c
(d)
b+d
c+d
N
Toplam
RR 
a
( a  b)
c
(c  d )
İlaç alanlar almayanlara göre RR
kat daha fazla iyileşmiştir
Absolute Risk Reduction (ARR)
• Mutlak risk azalması risk farkı veya fazla
risk kontrol aktivitesi veya tedavi ile ilgili
olarak belirli bir aktivite ya da tedavi riskine
değişimdir.
• Kontrol grubundaki olay hızı ile tedavi
grubundaki olay hızı arasındaki farktır.
• ARR=CER (Control event rate)-EER (Experimental event rate)
Control
+
30
-
70
CER
0,30
Experimental
60
40
EER
ARR
0,60
0,30
Relative Risk Reduction(RRR)
• Uygulamalar arasındaki farkın göreli olarak
farkıdır
• ARR’nin olayın oluş oranına bölümünden
oluşur
• Bir yarar ve ya bir zararı ölçmek için
kullanılabilir
• RRR=ARR/CER
• RRR=|CER-EER|/CER
Control
+
30
-
70
CER
0,30
Experimental
60
40
EER
RRR
0,60
0,30/0,30=1
Number Needed to Treat (NNT)
• Ek bir olumlu sonuç elde etmek için tedavi
edilecek, ya da ek bir olumsuz sonucu
önlemek için tedavi altına alınmış olması
gereken hastaların sayısının bir tahminini
sağlar
• Mutlak risk oranının (ARR) tersidir
NNT=1/ARR
Control
+
30
-
70
CER
0,30
Experimental
60
40
EER
ARR
NNT
0,60
0,30
1/0,30=3,33
Benefit
Treatment
A
Treatment
B
+
40
20
-
60
80
+
80
40
-
20
60
+
4
2
-
96
98
+
15
5
-
85
95
OR
RR
CER
EER
2,76
2
0,20
6
2
2,04
3,35
ARR
RRR
NNT
|CER-EER|
|CEREER|/CER
NNT=1/ARR
0,40
0,20
100
5
0,40
0,80
0,4
100
2,5
2
0,02
0,04
0,02
100
50
3
0,05
0,15
0,10
200
10
Harm
Treatment
A
Treatment
B
+
20
40
-
80
60
+
40
80
-
60
20
+
2
4
-
98
96
+
5
15
-
95
85
OR
RR
CER
EER
0,375
0,5
0,40
0,17
0,5
0,49
0,3
ARR
RRR
NNH
|CER-EER|
|CEREER|/CER
NNH=1/ARR
0,20
0,20
50
5
0,80
0,40
0,4
50
2,5
0,5
0,04
0,02
0,02
50
50
0,33
0,15
0,05
0,10
66,67
10
E-PICOS-4
P :Purpose, Population, Patient , Participants, P Value, Power, Protokol
Purpose: kalsiyum suplement uygulaması prostat ca riskini artırır mı?
Populasyon : Erkek , ortalama 61 yaş
Patient : Prostat kanseri
Participants: Gleason score ortalama 6.2 (orta düzey)
Protokol: Açıklanmamış
Power : Başlangıçta veya çalışma sonunda power hesaplanmamış
P değeri: %5 alınmış
I : Intervention, Interpretation
Ca suplement : günlük 1200 mg Ca, 4 yıl (6 aylık kontrol), 12 yıl boyunca
345 kişi, Placebo 327 kişi
C: Controls, Covariate
Control:Placebo , Covariate: yaş ve kalsiyum diyet kalorisi
O: Outcome , Output
1,25-(OH)2 vitamin D and 25-(OH) vitamin D levels , PSA düzeyleri, Ex,
Yaşam süresi
S: Study Design, Sample Size, Statistics , Software,
Randomize Kontrollü Çalışmala ( RCT), 672 kişi, Double Blind,
Multicenter,
Statistics , Cox Regresyon, Life Table, Kaplan Meier
Tarama ve tanı testi etkinlik
istatistikleri
• Tanı testleri, hasta ve sağlıklı bireylerin
oluşturduğu popülasyondan rasgele alınan
bireylerin hasta ya da sağlıklı olup
olmadıklarının doğru olarak saptanması
amacıyla kullanılan yöntemler dizisidir.
Tarama ve tanı testi etkinlik
istatistikleri
•
•
•
•
•
Duyarlılık (Sensitivity)
Seçicilik (Specificity)
Olabilirlik Oranları (Likelihood ratios)
Kestirim Değerleri (Predictive Values)
Doğruluk (Accuracy)
Sensitivity
Gold Standart
Test Sonucu
Pozitif
Negatif
Toplam
Hasta
Sağlıklı
Toplam
(a)
(b)
a+b
Gerçek Pozitif (TP) Yanlış Pozitif (FP)
(c)
(d)
c+d
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
a+c
b+d
Gerçekte hasta olanlar arasında testin pozitif sonuç verme
oranıdır
a
Sensitivit y 
ac
N
Specificity
Gold Standart
Test Sonucu
Pozitif
Negatif
Toplam
Hasta
Sağlıklı
Toplam
(a)
(b)
a+b
Gerçek Pozitif (TP) Yanlış Pozitif (FP)
(c)
(d)
c+d
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
a+c
b+d
Gerçekte hastalığa sahip olmayanlar arasında testin negatif sonuç verme oranıdır
d
Specificit y 
bd
N
Positive Predictive Values
Gold Standart
Test Sonucu
Pozitif
Negatif
Toplam
Hasta
Sağlıklı
Toplam
(a)
(b)
a+b
Gerçek Pozitif (TP) Yanlış Pozitif (FP)
(c)
(d)
c+d
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
a+c
b+d
Tanı testi sonucu pozitif olan bir kişinin hasta olması olasılığını
gösterir
a
PV () 
ab
N
Negative Predictive Values
Gold Standart
Test Sonucu
Pozitif
Negatif
Toplam
Hasta
Sağlıklı
Toplam
(a)
(b)
a+b
Gerçek Pozitif (TP) Yanlış Pozitif (FP)
(c)
(d)
c+d
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
a+c
b+d
Tanı testi sonucu negatif olan bir kişinin hasta olmaması olasılığını
gösterir
N
Accuracy
• Doğruluk,
tanı
testinin
değerlendirilmesi
sonucunda elde edilen tüm doğru kararların toplam
verilen karar sayısına oranıdır.
• Doğruluk değerinin yüksek olması testin tanı için
klinik olarak kullanılabilir olduğunu gösterir.
• Ancak bu değerin yüksek olması durumunda
duyarlılık ve seçiciliğin birlikte yüksek olma
alternatifinin yanında birinin diğerine göre daha
yüksek olma durumu da söz konusudur.
• İyi bir tanı testinin yüksek duyarlılık, seçicilik,
doğruluk, yüksek pozitif ve negatif kestirim
değerlerinin olması istenir.
Accuracy
Gold Standart
Test Sonucu
Pozitif
Negatif
Toplam
Hasta
Sağlıklı
Toplam
(a)
(b)
a+b
Gerçek Pozitif (TP) Yanlış Pozitif (FP)
(c)
(d)
c+d
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
a+c
b+d
ad
D
abcd
N
+ Likelihood Ratio
 Bir tanı testinin, her 1 yanlış pozitif sonuca karşılık kaç
tane doğru pozitif sonuç verdiğini gösterir.
 Pozitif Olabilirlik oranının 1’den büyük olması istenir.
 Bu değer ne derece yüksek olursa pozitif test sonucu ile
gerçek hasta, gerçek sağlıklıdan o derecede iyi ayrılır.
– Pozitif olabilirlik oranı = 8
– Her 9 pozitif sonucun 1’i yanlış, 8’i doğrudur.
– Pozitif olabilirlik oranı 10 ve daha büyük ise iyi bir tanı
testi olduğunu gösterir.
Test Sonucu
Gold Standart
Hasta
Sağlıklı
Pozitif
(a)
Gerçek Pozitif (TP)
Negatif
(c)
(d)
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
Toplam
LR+
a+c
(b)
Yanlış Pozitif (FP)
b+d
= (DUYARLILIK) / (1-ÖZGÜLLÜK)
= a (b+d) / b (a+c)
Toplam
a+b
c+d
N
- Likelihood Ratio
 Bir tanı testinin, her yanlış negatif sonuca karşılık kaç tane
doğru negatif sonuç verdiğini gösterir.
 Negatif Olabilirlik oranının 1’den küçük olması istenir.
 Bu değer ne denli küçük olursa negatif bir test sonucu ile
gerçek sağlamlar o kadar iyi ayırt edilebilir.
– Negatif olabilirlik oranı=0.2
– Bu test, her 2 yanlış negatif sonuca karşılık 10 doğru
negatif sonuç verir. (1 yanlışa karşılık 5 doğru)
Test Sonucu
Gold Standart
Hasta
Sağlıklı
Pozitif
(a)
Gerçek Pozitif (TP)
Negatif
(c)
(d)
Yanlış Negatif (FN) Gerçek Negatif (TN)
Toplam
a+c
(b)
Yanlış Pozitif (FP)
b+d
LR- = (1-DUYARLILIK) / (ÖZGÜLLÜK)
= c(b+d) / d (a+c)
Toplam
a+b
c+d
N
E-PICOS-5
P :Purpose, Population, Patient , Participants, P Value, Power, Protokol
Purpose: PSA total, PSA percentage free, PSA velocity, PSA density bu dört
yöntemin karşılatırmalı tanı testi performans analizi
Populasyon : Erkek (Şili) yaş , 65.1 ± 8.9
Patient : Prostat CA
Participants: median total PSA of 5.70 ng/mL men
Protokol: Açıklanmamış
Power : Başlangıçta veya çalışma sonunda power hesaplanmamış
P değeri: %5 alınmış
I : Intervention,
Prostate Biopsy (tanı amaçlı) sonuçlar Prostate CA + 113 kişi, Prostate CA – 190 kişi
C: Controls, Covariate
Cancer , no cancer according to the prostate cancer
O: Outcome , Output
PPV, Se,Sp, NPV, LR+, LRS: Study Design, Sample Size, Statistics , Software,
303 kişi, ileriyi dönük gözlemler diagnostik çalışma, Stata kullanılmış
Gold
standart
Patient
Healthy
+
100
400
-
0
0
+
98
200
-
2
200
+
98
2
-
2
398
+
100
0
-
0
400
SE
SP
PV+
PV-
LR+
LR-
1
0
0,2
-
1
-
0,98
0,5
0,33
0,99
1,96
0,04
0,98
0,99
0,98
0,99
196
0,02
1
1
1
1
-
0
ROC Eğrisi
(Receive Operating Charesteristic Curve)
Tanı koymak amacıyla kullanılan sürekli bir
değişkenin değişim genişliği içine aldığı tüm
değerlerin sırasıyla kesim noktası (cut-off)
kabul edilmesiyle hesaplanacak duyarlılık
(sensitivity) değerlerinin Y eksenine, (1specificity) değerlerinin X eksenine gelecek
şekilde işaretlenen noktaların oluşturduğu
eğriye ROC eğrisi adı verilir.
• Hastalığı taşıyan ve taşımayan iki grup
karşılaştırılırken net bir ayrım yapmak oldukça
güçtür.
• İki grup arasında ayrım yapmak için her olası kesim
noktası değerlendirilir.
• İyi bir tanı testinin yüksek sensitivite, spesifite,
doğruluk ve yüksek pozitif ve negatif tahmin
değerine sahip olması beklenir.
Bir tanı testinin verdiği sonuçları güvenilir
bir biçimde yorumlayabilmek için öncelikle
tanı testinin gerçek etkinlik düzeyinin
denetlenmesi gerekmektedir.
ROC eğrisi de bu amaçla kullanılan en
yaygın
yöntemlerden biridir
ROC Eğrisi
(Receive Operating Charesteristic Curve)
ROC eğrisi altında kalan alanın üzerinde
çalışılan tanı testinin hiç ayırma yeteneği
olmadığı durumda beklenen değeri 0.5'dir.
Eğri altında kalan alana ait güven aralığının
0.5 değerini içermemesi tanı testinin ayırma
yeteneğinin istatistik olarak önemli
olduğunu gösterir.
0.90 - 1 = Mükemmel
0.80-0.90 = İyi
0.70-0.80 = Orta
0.60-0.70 = Zayıf
0.50-0.60 = Başarısız
http://www.e-picos.com/poll.php
MINI TEST
http://www.e-picos.com/fb.php
FEEDBACK