ZEYTİNDE ÇOĞALTMA Murat İsfendiyaroğlu e

I.Ulusal Zeytin Öğrenci Kongresi
17-18 Mayıs 2008 / Edremit-Balıkesir
ZEYTİNDE ÇOĞALTMA
Murat İsfendiyaroğlu
e-mail: [email protected]
Zeytin, dünyada yetiştiriciliği çok eski zamandan beri yapılan meyve türlerinden birisidir. Zeytin
yetiştiriciliğine dair ilk kanıtlar İsa’dan 4000 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzde dünya üzerinde
800 milyondan fazla zeytin ağacı bulunmakta ve yılda 10 milyon ton zeytin üretilmektedir. Son 30 yılda
zeytinyağı tüketimindeki sürekli artış, yetiştiricilik yapılan alan ve ağaç sayısında önemli artışlara neden
olmuştur. UZZK tarafından 2000 yılında dünyada 40 milyon zeytin fidanı üretildiği bildirilmiştir. Ancak
bu rakamın günümüzde çok daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Nitekim 2006 yılında sadece
Türkiye’de 31 milyon fidan üretilmiştir. Zeytin yaprak ve kökü dışında diğer bütün organlarıyla
çoğaltılabilir. Tohumun yanı sıra yumru, dip sürgünü, aşı, çelik ve doku kültürü ile de çoğaltılan bu
meyve türünde, sisleme altında yeşil çeliklerle çoğaltma ön plana çıkmıştır. Anaç üretimi ve ıslah
çalışmalarında tohumla çoğaltma hala geçerliliğini korumaktadır. Zeytinin kök boğazında oluşan
yumrularla çoğaltılması yaygın olarak Kuzey Afrika ve Güneydoğu Anadolu’da kullanılagelmiş bir
yöntem olup, artık önemini kaybetmiştir. Yakın geçmişe kadar Marmara Bölgesi’nde de kullanılan dip
sürgünüyle çoğaltmada da, ancak sınırlı sayıda fidan elde edilebilmektedir. Aşılama; farklı iklim ve
toprak koşullarına uyumun yanı sıra, hastalıklara dayanıklılık, erken meyveye yatma, bodurlaştırma ve
çeşit değiştirme açısından zeytinin vazgeçilmez bir çoğaltma yöntemidir. Çöğürlerin yanı sıra, yetişmiş
yabani zeytinlerin aşılanmasıyla da bugüne kadar milyonlarca zeytin ağacı yetiştirilmiştir. Kalın dal
çelikleriyle çoğaltma günümüzde İspanya ve Portekiz gibi ülkelerde hala kullanılmaktadır. Ancak bu
yöntemde yeterli miktarda çelik elde etmek zordur. Bugün için zeytinin çoğaltılmasında kullanılan en
ekonomik ve popüler yöntem, yeşil çeliklerin sisleme altında köklendirilmesidir. Bazı çeşitlerdeki
yetersiz köklenme bu yöntemin kullanılmasını sınırlamaktadır. Türkiye’nin 83 zeytin çeşidinde
köklenmenin % 0.25-90 arasında değiştiği saptanmıştır. Zeytinin mikro çoğaltılmasında önemli zorluklar
bulunsa da, bu yöntem özellikle sağlıklı damızlık materyal elde edilmesi açısından büyük önem
taşımaktadır.
7