tek gen kalıtım şekilleri

TEK GEN KALITIM
ŞEKİLLERİ
Klasik Mendeliyen Kalıtım
Gösteren Genetik Bozukluklar

Tek gen kalıtımının 4 şekli bulunur
Otozomal
X’e bağlı
Dominant
Otozomal dominant
X’e bağlı dominant
Resesif
Otozomal resesif
X’e bağlı resesif
Otozomal Dominant Kalıtım
Hastalıkları
 Ailesel Hiperkolesterolemi
 Akondroplazi
 Brakidaktili
 Ehlers-Danlos Sendromu
 Huntington Hastalığı
 Marfan Sendromu
 Nörofibromatozis
 Porfiria
 Non-sendromik işitme kaybı
AKONDROPLAZİ
 Yeni mutasyon sonucu oluşur
 Kemik gelişimini etkileyen ağır orantısız boy
kısalığı
 Mikrosefali (baş çevresi küçük)
 Alın belirgin
 Burun kökü basık
 Rizomelik (kalça ve omuzlara ait) kısalık ve
trident hand
 Normal zeka
 Vertabralarda eğrilik (Lumbal Lordoz)
AİLESEL
HİPERKOLESTEROLEMİ
 Erken yaşta yüksek kolesterol
seviyesi ve eklem yerlerinde
ksantomlar, göz kapağında yağ
bezeleri
 Erken yaşta damar sertliği ve kalp
krizine bağlı erken yaşta ölümler.
 Her iki cinsiyette de eşit görülür
BRAKİDAKTİLİ
 El ve ayak parmaklarının
anormal kısalığı
EHLERS-DANLOS
SENDROMU
 Deri, eklem, kas, kemik ve
bunları birbirine bağlayan
yapılardaki kollojen eksikliğiyle
ortaya çıkar
HUNTINGTON HASTALIĞI
 Hareket bozukluğu
 Mental gerilik
 Beyin ve sinir sistemini etkiler
 Heterozigot bireyler hastadır
 Kol, gövde, bacak ve yüz kasları istemsiz
kasılır
 Çabuk sinirlenme, depresyon
 Yutmada zorlanma
MARFAN SENDROMU
 Anormal bağ dokusu
 Fibrilinin ve başlıca bağ doku bileşenlerinden biri olan elastik
liflerin yapısını kodlayan gendeki bir bozulmadan kaynaklanır.
NÖROFİBROMATOZİS
Sinir sisteminin çeşitli
kısımlarında veya vücudun
herhangi bir yerinde tümör
gelişmesine zemin hazırlar
kemik ve cilt gibi dokuları
etkiler. NF1 ve NF2 genleri
sorumludur.
PORFİRİA
Hem biyosentezinde yer
alan enzimlerin
bozukluğudur.
Hastalar ışığa duyarlıdır.
Akut ve Kutanöz profiria
olarak 2’e ayrılır:
Akut porfiria, sinir sistemi
etikilenir
Kutanöz porfiria, deri
etkilenir
Otozomal Dominant Kalıtımda
Genetik Danışmanlık
 Genetik danışma, doğacak yeni bireylerin hastalık
için risklerini anlatmak, doğan bireylerin takip ve
tedavisinde yapılması gerekenleri belli bir
sistematik plan çerçevesinde düzenleyip takip
etmeyi gerektirir.
 Genetik danışmada esas olan hastalık hakkında
danışmayı alan kişiye net, doğru ve tarafsız bilgi
aktarmaktır.
 Sağlıklı bir genetik danışmanlık hizmeti için yazılı
ve anlaşılır bir metin hazırlanması gerekir
OTOZOMAL RESESİF KALITIM
Sadece 2 mutant alleli bulunan ve hiç normal alleli
bulunmayan homozigotlarda görülür.
Etkilenmiş kişinin her iki ebeveyni de heterozigottur.
OTOZOMAL RESESİF KALITIM
OTOZOMAL RESESİF KALITIM
 Hasta çocuğun kardeşleri, cinsiyet farkı olmaksızın ¼
olasılıkla hasta ve ¾ olasılıkla sağlam olur.
 Hasta çocuğun anne ve babası genellikle normal olur
 Akraba evlilikleri hastalık riskini artırır
 Hasta kişi normal bir kişi ile evlenirse çocuklarının
hepsi normal fakat taşıyıcı olur
 Hasta kişi heterozigot bir bireyle evlendiği zaman
çocukların yarısı heterozigot normal yarısı hasta olur
OTOZOMAL RESESİF KALITIM
ORAK HÜCRELİ ANEMİ
(Cycle Cell Anemia)
 Akdeniz toplumunda akraba evliliği sonucu sıklığı
artan bir hastalıktır
 Orak hücreli anemide genetik heterojenite (farklı
genlerin ve alellerin etkisi sonucu aynı ya da benzer
fenotip görülmesi) görülür. Klinik bulguların şiddeti
bireyler arasında farklılık gösterir.
 Otozomal resesif bir hastalıkta klinik olarak
etkilenmemiş bireyler zorunlu taşıyıcıdır ve genellikle
tesadüfen aile bireylerinden birine tanı konulması ile
ortaya çıkar.
ORAK HÜCRELİ ANEMİ
(Cycle Cell Anemia)
 Orak hücreli anemi hastası bir bireyin taşıyıcı bir
bireyle evlenmesi durumunda çocukları %50 taşıyıcı,
%50 hasta olacaktır.
 Otozomal resesif kalıtım genellikle ailevi ve doğumsal
olarak nadir görülen durumlardır ve akraba evliliğiyle
sıklığı büyük oranda artar.
 Alyuvarların orak şeklini alması
 Hemoglobin geni sorumludur
 Hemoglobin proteinin yapısı bozulur
 Alyuvarlar yeterli oksijen taşıyamaz
OTOZOMAL RESESİF KALITIM
 Beta talassemi
 Orak Hücreli Anemi
 Ailevi Akdeniz Ateşi-FMF
 Albinizm
 Kistik Fibrozis (CF)
 Fenilketanuri
 Hemofili
BETA TALASEMİ
(Akdeniz Anemisi)
 Hemoglobin zincirlerinden birinin veya birkaçının hasarlı
sentezi sonucu gelişen bir hastalıktır.
 Sessiz taşıyıcı: Hematolojik olarak normal
 Talasemi minör (taşıyıcı, heterozigot): Hafif hipokrom
mikrositer anemi (eritrositlerin hemoglobin içeriğinin
azalması)
 Talasemi intermedia (hasta, homozigot): Transfüzyon
ihtiyacı fazla olmayan,
 Talasemi major (hasta, homozigot): Transfüzyon bağımlı
BETA TALASEMİ PRENATAL
TANI
 Fetal kan örneklerinden;
Fetal
kanda
globin
zincir
sentezi
19-20.
haftalardadır.
 Amniyosentez;
İkinci trimester, 15. haftadan sonra
 Koryon villus örnekleri;
10-11. haftalarda fetal DNA analizi yapılır.
 Tekrarlayan ateş, karın ağrısı, göğüs ağrısı ve
eklem ağrısı nöbetleri yapan bir hastalıktır.
Nöbetler genellikle 24-48 saat sürer. Hastalarda
nöbetler dışında hiçbir belirti yoktur.
 Ailesel geçiş: Hastalığın ortaya çıkması için anne
ve babanın taşıyıcı ya da hasta olması gerekir.
 Taşıyıcı anne ve baba %25 olasılıkla FMF çocuk
sahibi olur
 Albino ya da albinizm bir metabolizma
hastalığıdır.
 Renklenmeyi sağlayan melanin pigmeti
yokluğu veya azlığıdır
 Her iki cinsiyette de görülür
 Deri açık renkli ve incedir. Görme azdır,
göz hareketleri düzensiz ve kayma
vardır (nistagmus)
 Albinizmden çeşitli genler sorumludur ve
bu genlerdeki mutasyonlar değişik tipte
albinizme neden olur
 Metabolik bir hastalıktır
 Hasta kişiler fenilalanin amino asitini tirozin amino asitine
çeviremezler
 Fenilalanini tirozine çevirmek için gerekli olan reaksiyonu
katalizleyen enzime fenilalanin hidroksilaz (PAH) enzimi adı
verilir ve fenilketonüri hastalarında karaciğerde işlev gören bu
enzim aktif değildir. Dolayısıyla vücutta birikmiş olan fenilalanin
ve türevleri beyin omurilik sıvısına geçer, burada bileşiklerin
düzeyi yükselir ve hasta bireyde zeka ve nörolojik gelişim
geriliğine neden olur
 Yeni doğan bebeklerden topuktan alınan birkaç damla kan ile
yapılan Guthrie testi ile tanı koyulur
 Genetik danışman ailede görülen kalıtsal hastalık için
ailede kimlerin hasta veya taşıyıcı, yani risk altında
olduklarını belirler ve doğum öncesinde tanı için neler
yapılabileceği konusunda aileyi bilgilendirir.
 Akraba evliliklerinde otozomal resesif hastalığı olan
çocuklara sık rastlanır. Örnek olarak toplumda her
beşyüz kişiden birinin belli bir hastalığın taşıyıcısı
olduğunu düşünelim. Bu hastalığın akraba evliliğinde
görülme sıklığı 10-20 kat daha fazladır.
X KROMOZOMAL
DOMİNANT KALITIM

Hasta erkeğin kız çocukları
hasta erkek çocukları ise
normal olur

Hasta kadının kız ve erkek
çocuklarının yarısı hasta olur.

Hastalık erkekten erkeğe
geçmez.

Hasta erkek çocuğun annesi
mutlak hastadır
X KROMOZOMAL
DOMİNANT KALITIM
 Hastalık hem erkek hem kız çocuklarda gözlenir ve
kalıtım biçimi otozomal dominant kalıtıma benzer.
Ancak otozomal dominant kalıtımdan farklı olarak
X’e bağlı resesif hastalıklarda olduğu gibi hasta
erkeklerin Y kromozomunu vermeleri ve hastalığın X
kromozomu üzerinde kalıtılması nedeniyle erkek
çocuklarında hastalığın görülme riski yoktur. Hasta
kadınlar da ise her gebelikte hastalığın kız ve erkek
çocuklarda görülme riski eşit ve %50’dir.
X’E BAĞLI OTOZOMAL
DOMİNANT HASTALIKLAR
 Rett sendromu
 Fragile-X
X’E BAĞLI OTOZOMAL
DOMİNANT HASTALIKLAR
 Bu grup içerisinde yer alan hastalıklar için; ailelerde
genellikle tek bir çocukta ortaya çıkması (sporadik) ve
erkeklerde ölümcül, kadınlarda ise ağır seyretmesi
nedeniyle preimplantasyon genetik tanı uygulaması
yapılmasına ihtiyaç duyulmaz.
X’E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT
HASTALIKLAR
 X’e bağlı dominant hastalıklar için sağlıklı erkek
veya kadında germline mozaisizm (sadece üreme
hücrelerinde mutasyonun bulunması) gözlenebilir ve
ailede birden fazla aynı hastalığa sahip çocuk
öyküsü bulunması durumunda indirekt olarak bu
durum tanımlanabilir. Bu tür ailelerde hastalığa
neden olan mutasyonun bilinmesi halinde
preimplantasyon genetik tanı önerilebilmektedir.
X’E BAĞLI OTOZOMAL
DOMİNANT HASTALIKLAR
X KROMOZOMAL RESESİF
KALITIM

Hastalık çoğunlukla erkeklerde görülür ve bunların anneleri
normal fakat ilgili gen için taşıyıcıdır.

Hastalık babadan oğula geçmez

Hasta erkek sağlam kadınla evlenirse, kız çocuklarının tümü
taşıyıcı, erkek çocuklarının ise tümü sağlam olur.

Taşıyıcı kadın sağlam erkekle evlendiği zaman, kız çocuklarının
yarısı normal yarısı taşıyıcı, erkek çocuklarının ise yarısı sağlam
yarısı hasta olacaktır.

Hasta erkek taşıyıcı kadınla evlenecek olursa, kızlarının yarısı
hasta yarısı taşıyıcı, erkeklerin ise yarısı hasta yarısı sağlam
olur.

Hasta kız çocuğunun babası mutlak hastadır
X KROMOZOMAL RESESİF
KALITIM
http://cal.vet.upenn.edu/projects/genetic/tutorial/inherit/xrec.htm
X KROMOZOMAL RESESİF
KALITIM
 Hastalık, cinsiyet kromozomları (X kromozomu) ile
kalıtılması nedeniyle nadir durumlar dışında sadece
erkeklerde saptanır. Erkeklerde tek bir X kromozomu
bulunması nedeniyle X'e bağlı hastalıklar için
taşıyıcılık söz konusu değildir. Hasta erkek bireylerin
erkek çocuklarında hastalık veya taşıyıcılık riski yok
iken kız çocuklarının tümü taşıyıcı olmaktadır.
X KROMOZOMAL RESESİF
KALITIM
 Kadınlarda çift X kromozomu bulunduğu için
tek bir mutant gen nedeniyle hastalık ortaya
çıkmaz ve kadınlar taşıyıcıdırlar. Taşıyıcı
kadınların erkek çocuklarının hasta olma riski
her gebelik için %50 iken kız çocuklarının
%50’sinde taşıyıcı olma riski mevcuttur.
X KROMOZOMAL RESESİF
KALITIM