Ahmed Cevdet Paşa`nın başkanlığı

KAZAN BÖLGESİNDE YENİ MECELLE ÇALIŞMALARI
PROF. DR. İBRAHİM MARAŞ
Tebliğ Özeti:
Ahmed Cevdet Paşa'nın başkanlığında hazırlanan Mecelle-i Ahkâmı Adliyye adlı meşhur eserin Kazan
bölgesindeki ceditçilik hareketine önemli bir tesiri bulunmaktadır. Mecelle, bölgedeki bazı
medreselerde ders kitabı olarak da okutulmuştur. Bununla birlikte bölgedeki alimler, hiçbir mezheple
kayıtlanmaksızın ve diğer mezheplerin ictihadlarından da faydalanılarak yeni bir Mecelle yazılması
gerektiğini savunmuşlardır. Meşhur ceditçi düşünür Rızaeddin Fahreddin'in teşvikiyle Musa Carullah,
Mecelle tarzında, Kavâid-i Fıkhıyye adlı eserini yazmıştır. Bu kitapta yer alan 201 maddeden 100
maddesi Cevdet paşa’nın Mecelle'sinden alınmıştır. Ancak, bir giriş mahiyetinde yazılan bu eserin, ya,
yazarın kendisinin de ifade ettiği gibi, biraz acele ile kaleme alındığından, veyahut da bir komisyon
tarafından hazırlanmadığından, bölge Müslümanlarının hayatında çok fazla etkili olmamıştır. 1917
yılından sonra ceditçi alimlerin çabasıyla, Mecelle-i Ahkâm-ı Şer'iyye isimli yeni bir mecmua
hazırlanması ve mektep ve medrese meselelerinin düzenlenmesi yönünde müftü Âlimcan Barûdi
başkanlığında Ufa’daki Müftülükte danışma meclisi oluşturulmuş ve Mecelle’nin nasıl yazılacağı
hususunda bazı kararlar alınmıştır. Ayrıca bir de yazım heyeti ve kuralları belirlenmiştir. Bu çalışmanın,
dönemin şartları gereği sonuçsuz kaldığı bilinmekteyse de yaptığımız arşiv çalışmasında Şehabeddin
Mercani’nin öğrencisi Abdurrahman Ömeri tarafından hazırlanmış aile hukukuna dair 405 maddelik
kısmı içeren bir yazma Mecelle nüshası bulunmuştur. Tebliğimiz Kazan bölgesindeki Mecelle çalışmaları
ve halen yazma halinde olan Abdurrahman Ömeri’nin Mecelle’sini konu edinecektir.
Anahtar Kelimeler: Mecelle-i Ahkâm-ı Şer’iyye, Ahmet Cevdet Paşa, Ceditçilik, Abdurrahman Ömeri,
Musa Carullah, Şehabeddin Mercani