pol sl k mesleğ nde c ns yete dayalı ayrımcılık sorunu

ÖZET
POLİSLİK MESLEĞİNDE CİNSİYETE DAYALI AYRIMCILIK
SORUNU
Emel Altunsoy
Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İnsan Kaynakları Yönetimi ve Kariyer Danışmanlığı
Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Metin PİŞKİN
Bu çalışma ile, zor bir görevi icra eden polislerin, çalışma yaşamlarında
cinsiyete dayalı ayrımcılığa yönelik karşılaştıkları sorunları belirleyebilmek
amaçlanmıştır.
Araştırmamızda öncelikle, toplumun ve çeşitli faktörlerin kadın ve erkeğe
yüklediği rollerin daha iyi anlaşılabilmesi açısından toplumsal cinsiyet kavramı
incelenmiştir.
Ayrıca
ayrımcılığın
cinsiyet
dışında
ne
gibi
sebeplerden
kaynaklanabileceğinin ve kadın ile erkeğin iş yaşamı dışında hangi durumlarda
ayrımcılığa maruz kalabileceğinin detaylarına inilmiş ve ayrımcılık başlığı altında
işlenmiştir.
İkinci bölümde, araştırmamızın esas konusunu oluşturan çalışma hayatında
cinsiyete dayalı ayrımcılıktan; nedenleri ve çeşitleri ile birlikte bahsedilmiştir.
Üçüncü bölümde, araştırmanın uygulama kısmını oluşturan Türk Polis
Teşkilatı tanıtılarak, polislerin görev ve yetkileri üzerinde durulmuştur.
i
Dördüncü bölümde, araştırmanın yönteminden bahsedilmiştir. Araştırmada, 39
bayan ve 157 erkek emniyet çalışanına, hazırlanan anket uygulanmıştır. Anket;
kişisel bilgiler içeren 11 soru, cinsiyete dayalı ayrımcılık sorununu ölçmeye yönelik
28 madde ve anketi dolduran personelin kendi fikirlerini belirtebileceği son
bölümden oluşmaktadır.
Araştırmanın bundan sonraki bölümlerinde, anket sonuçları analiz edilmiş ve
yorumlar dile getirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık,
Türk Polis Teşkilatı, Çalışma Hayatında Ayrımcılık
ii
ABSTRACT
GENDER BASED DISCRIMINATION PROBLEM IN
PROFESSION OF POLICEMAN
Emel Altunsoy
Ankara University
Institute of Social Sciences
Management of Human Resource & Career Consultancy
Advisor: Asst. Prof. Dr. Metin PİŞKİN
It is aimed to determine the gender based discrimination problems that the
policemen,carrying out a very difficult job, meet with this study.
In our study firstly, the term of social gender is examined in order to realize the
roles of women and men which is loaded by puclic and the other factors.
Furthermore, the reasons of discrimination except gender and the details of
discrimination that a woman and a man face out of worklife.
In the second part, the gender based discrimination in worklife, which is the
main part of our study, is mentioned with its reasons and kinds.
In the third part, Turkish National Police, whichis the application part of our
research, is introduced and the duty authority of policemenis mentioned.
In the fourth part, the methodology of the research is discussed. In the research,
a survey, in which 39 women and 157 men security employees attended, is
conducted. The survey consists of 11 questions about personel information, 28
questions to measure the problem of the gender based discrimination and the
questions about personel ideas.
iii
In the rest research, the result of the survey is analized and interpreted.
Key words: Gender, Social Gender, Gender Based Discrimination, Turkish National
Police, Discrimination in Worklife
iv
ÖNSÖZ
Yapılan bu çalışma, emniyet teşkilatında, kadın ve erkek personelin, sırf
cinsiyetlerinden kaynaklanan bir sorunla ne derece karşılaştıklarını, eşit olmayan bir
muameleye ne derece maruz kaldıklarını ortaya koyması açısından önem
taşımaktadır. Teşkilatta daha önce bu konu ile alakalı bir çalışmanın yapılmamış
olması, böyle bir çalışmaya gerek duyulduğunu göstermektedir.
Öncelikle çalışmamın her aşamasında bilgi ve tecrübesi ile beni yönlendiren,
gözlemlerini, katkılarını ve desteklerini esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr.
Metin PİŞKİN’e çok teşekkür ediyorum.
Emniyet Teşkilatı mensuplarına, anketin hazırlanmasında ve uygulanmasında
fikirlerini ve yardımlarını esirgemedikleri için teşekkür ediyorum.
Anketin hazırlanmasında, uygulanmasında ve verilerin girişinde bana devamlı
yardım eden ve yanımda olan arkadaşlarıma çok teşekkür ediyorum.
Son olarak bütün çalışmam boyunca manevi desteklerini hep yanımda
hissettiğim sevgili aileme minnettarlığımı ifade etmek isterim.
v
İÇİNDEKİLER
ÖZET .......................................................................................................... i
ABSTRACT ............................................................................................. iii
ÖNSÖZ...................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER ........................................................................................ vi
TABLO LİSTESİ ..................................................................................... xi
EK LİSTESİ ........................................................................................... xiv
GİRİŞ ........................................................................................................ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TOPLUMSAL CİNSİYET VE AYRIMCILIK
1-TOPLUMSAL CİNSİYET .................................................................... 2
1.1-TOPLUMSAL CİNSİYET KAVRAMI ........................................................ 2
1.2-TOPLUMSAL CİNSİYET YAKLAŞIMLARI ............................................. 2
1.2.1-Biyolojik İndirgemeci Yaklaşım........................................................... 3
1.2.2-Psikanalitik Yaklaşım ........................................................................... 3
1.2.3-Yapısalcı Yaklaşım ............................................................................... 3
1.2.4-Yapısalcılık Sonrası Yaklaşım .............................................................. 3
1.3-TOPUMSAL CİNSİYETİN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN UNSURLAR .. 4
2- AYRIMCILIK ...................................................................................... 4
2.1-AYRIMCILIK KAVRAMI ........................................................................... 4
vi
2.2-AYRIMCILIK KAYNAKLARI .................................................................... 5
2.2.1-Psikolojik Kaynaklar............................................................................ 5
2.2.2-Ekonomik Kaynaklar ........................................................................... 5
2.2.3-Sosyal Kaynaklar ................................................................................. 5
2.3-AYRIMCILIK ÇEŞİTLERİ .......................................................................... 5
2.3.1-Pozitif Ayrımcılık-Negatif Ayrımcılık ................................................ 6
2.3.2-Doğrudan Ayrımcılık-Dolaylı Ayrımcılık ........................................... 6
2.4-AYRIMCILIK TÜRLERİ.............................................................................. 6
2.4.1-Irk Ayrımcılığı ..................................................................................... 7
2.4.2-Din Ayrımcılığı .................................................................................... 7
2.4.3-Etnik Ayrımcılık .................................................................................. 7
2.4.4-Azınlıklara Yönelik Ayrımcılık ........................................................... 7
2.4.5-Özürlülere Yönelik Ayrımcılık ............................................................ 7
2.4.6-İktisadi Ayrımcılık ............................................................................... 8
2.4.7-Yaşa Dayalı Ayrımcılık ....................................................................... 8
2.4.8-Cinsel Yönelim Ayrımcılığı................................................................. 8
2.4.9-Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık ................................................................ 8
2.4.9.1-Cinsiyet Ayrımcılığını Açıklayan Yaklaşımlar .......................... 9
2.5-AYRIMCILIK ALANLARI .......................................................................... 9
2.6-AYRIMCILIK KARŞITI YASALAR ......................................................... 11
2.6.1-Ayrımcılık Karşıtı Ulusal Çalışmalar ................................................ 11
2.6.1.1-Türk Anayasası ........................................................................ 11
vii
2.6.1.2-4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu……………………………13
2.6.1.3-5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu………………………………15
2.6.1.4-4857 Sayılı Türk İş Kanunu………………………………….15
2.6.2-Ayrımcılık Karşıtı Uluslararası Çalışmalar……..…………………...17
2.6.2.1-Birleşmiş Milletler Belgeleri…………………………………17
2.6.2.2-Uluslararası Çalışma Örgütü Belgeleri..……………………..19
2.6.2.3-AB Antlaşma ve Sözleşmeleri……………………………….20
İKİNCİ BÖLÜM
ÇALIŞMA HAYATINDA CİNSİYETE DAYALI AYRIMCILIK
1-ÇALIŞMA HAYATINDA CİNSİYETE DAYALI AYRIMCILIK…22
1.1-TANIMI…………………………………………………………………….22
1.2-NEDENLERİ……………………………………………………………….22
1.3-ÇEŞİTLERİ………………………………………………………………...23
1.3.1-Mesleklere Yönlendirmede Ayrımcılık……………………………...23
1.3.2-İşe Alınırken Ayrımcılık.…………………………………………….23
1.3.3-İşyeri Olanaklarından Faydalanmada Ayrımcılık……………………23
1.3.4-İş Dağılımında Ayrımcılık..………………………………...............23
1.3.5-Eğitimde Ayrımcılık..………………………………………………..23
1.3.6-Terfide Ayrımcılık...…………………………………………………24
1.3.7-Ücrette Ayrımcılık..…………………………………………............24
1.3.8-İşten Çıkarılırken Ayrımcılık………………………………………...24
1.3.9-Cinsel Taciz………………………………………………................24
viii
1.4-KURAMLAR ............................................................................................... 25
1.4.1-İkili Rol Kuramı .................................................................................. 25
1.4.2-İnsana Yatırım Kuramı ....................................................................... 25
1.4.3-İstatistiksel Ayrımcılık Kuramı .......................................................... 25
1.4.4-Feminist Kuram .................................................................................. 26
1.4.5-Cinsiyet – Rol Uygunluğu Kuramı ..................................................... 26
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRK POLİS TEŞKİLATI (EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ)
1-TÜRK POLİS TEŞKİLATININ ÖRGÜTSEL YAPISI ...................... 27
1.1-MERKEZ ÖRGÜTÜ .................................................................................... 27
1.2-TAŞRA ÖRGÜTÜ........................................................................................ 28
1.3-YURTDIŞI ÖRGÜTÜ .................................................................................. 28
2-TÜRK POLİS TEŞKİLATINDA EĞİTİM ......................................... 28
2.1-POLİS KOLEJİ ............................................................................................. 28
2.2-POLİSAKADEMİSİ ..................................................................................... 28
2.3-POLİS MESLEK YÜKSEK OKULU .......................................................... 28
3-TÜRK POLİS TEŞKİLATININ İŞLEVLERİ .................................... 28
4-POLİSİN GÖREV VE YETKİLERİ ................................................... 30
4.1-SUÇ ÖNCESİ (İDARİ POLİS ................................................................... 30
4.2-SUÇ SONRASI (ADLİ POLİS................................................................... 30
ix
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
1-ARAŞTIRMANIN MODELİ .............................................................. 31
2-ARAŞTIRMANIN EVREN VE ÖRNEKLEMİ ................................. 31
3-ARAŞTIRMADA KULLANILAN ÖLÇME ARACI ........................ 37
4-VERİLERİN ANALİZİNDE KULLANILAN İSTATİSTİKSEL
TEKNİKLER ...................................................................................... 38
BEŞİNCİ BÖLÜM
ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
1-BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ ......................................... 39
SONUÇ VE ÖNERİLER ...................................................................... 58
KAYNAKÇA ......................................................................................... 66
EKLER ................................................................................................... 71
x
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Görev Yaptığı İl
Dağılımı .................................................................................................... 32
Tablo 2: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Cinsiyet Dağılımı .............. 32
Tablo 3: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Yaşa Göre Dağılımı .......... 33
Tablo 4: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Mesleğe Başlarkenki
Eğitim Durumuna Göre Dağılımı ............................................................. 33
Tablo 5: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Şu Anki Eğitim
Durumuna Göre Dağılımı ......................................................................... 34
Tablo 6: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Medeni Durumlarına
Göre Dağılımı ........................................................................................... 34
Tablo 7: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Unvanlarına Göre
Dağılımı .................................................................................................... 35
Tablo 8: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Çalıştıkları Birime Göre
Dağılımı .................................................................................................... 35
Tablo 9: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Görev Şekillerine Göre
Dağılımı .................................................................................................... 36
Tablo 10: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Kurum Kıdemlerine
Göre Dağılımı ........................................................................................... 36
Tablo 11: Araştırmaya Katılan Emniyet Çalışanlarının Birim Kıdemlerine Göre
Dağılımı .................................................................................................... 37
Tablo 12: İşe Alım Sürecinde Kimin Daha Avantajlı Olduğuna Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 39
Tablo 13: Kurum İmkanlarından Kimin Daha Fazla Yararlandığına Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 40
Tablo 14: Çalışma Saatleri Belirlenirken Kime Daha Fazla Tolerans
Gösterildiğine Dair Görüşlerin Dağılımı .................................................. 40
xi
Tablo 15: Nöbetler Belirlenirken Kime Daha Fazla Tolerans Gösterildiğine Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 41
Tablo 16: İzin Kullanma Durumlarında Kimin Daha Avantajlı Olduğuna Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 42
Tablo 17: Sosyal Aktivite ve Gezi Planlarına Kimin Daha Çok Dahil Olduğuna
Dair Görüşlerin Dağılımı.......................................................................... 42
Tablo 18: Staj Dönemlerinde Kimlerin Eğitimlerine Daha Fazla Önem
Verildiğine Dair Görüşlerin Dağılımı ...................................................... 43
Tablo 19: Hizmet İçi Eğitim Süreçlerinde Kimin Daha Öncelikli Olduğuna Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 44
Tablo 20: Kurs Olanaklarından Yararlanmada Kimin Daha Öncelikli Olduğuna
Dair Görüşlerin Dağılımı.......................................................................... 44
Tablo 21: Verilen Kurslarda Kimin Eğitmen Olarak Daha Çok Tercih
Edildiğine Dair Görüşlerin Dağılımı ........................................................ 45
Tablo 22: Kimlerin Kariyer Gelişimlerinin Daha Fazla Desteklendiğine Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 46
Tablo 23: Terfi Durumunda Kimin Daha Öncelikli Olduğuna Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 46
Tablo 24: Alınan Kararlarda Kimlerin Fikirlerine Daha Fazla Danışıldığına Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 47
Tablo 25: Taciz Olaylarıyla Kimin Daha Fazla Karşılaştığına Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 48
Tablo 26: Kimlerin Kurumun Daha Önemli Bir Parçası Olarak Görüldüğüne
Dair Görüşlerin Dağılımı.......................................................................... 48
Tablo 27: Kimlerin Performansının Daha Yüksek Olduğuna Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 49
xii
Tablo 28: Kurum İçerisinde Kimin Genel Olarak Daha Avantajlı Olduğuna Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 50
Tablo 29: Kimlere Daha Tavizkar Davranıldığına Dair Görüşlerin Dağılımı .......... 50
Tablo 30: Kimlere Gereğinden Fazla Sorumluluk Verildiğine Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 51
Tablo 31: Kimlerin Yetenek ve Kapasitelerinden Daha Fazla Faydalanıldığına
Dair Görüşlerin Dağılımı .......................................................................... 52
Tablo 32: Yaşanan Sorunlara Kimlerin Daha Fazla Sebep Olduğuna Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 52
Tablo 33: Çoğunlukla Kimlerin Ağır İşlere Yönlendirildiğine Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 53
Tablo 34: Kimlerin Takım Çalışmasında Daha Çok Tercih Edildiğine Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 54
Tablo 35: Birimler Arası Atamalarda Kimin Daha Avantajlı Şartlara Sahip
Olduğuna Dair Görüşlerin Dağılımı ......................................................... 54
Tablo 36: Kimlerin Daha Sık Ek Görev Durumu İle Karşılaştığına Dair
Görüşlerin Dağılımı .................................................................................. 55
Tablo 37: Mesai Saatleri Dışında Kimlerin Daha Fazla Çalışmaları İstendiğine
Dair Görüşlerin Dağılımı .......................................................................... 56
Tablo 38: Kimlerin Bulundukları Birimin Görüntü ve Reklam Amacına Daha
Çok Hizmet Ettiğine Dair Görüşlerin Dağılımı ........................................ 56
Tablo 39: Ceza Verilirken (Kınama, Uyarma, Görevden Uzaklaştırma vb..)
Kimlere Daha Fazla Tolerans Gösterilebildiğine Dair Görüşlerin
Dağılımı .................................................................................................... 57
xiii
EK LİSTESİ
EK-1: Araştırmada Kullanılan Anket Formu ............................................................ 71
xiv