TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

SiNDI, Rahmetullah b. Abdullah
fatına
kadar ilmi faaliyetlerini sürdürdü .
Cennetü'l-baki'a defnedildi.
Nakşibendiyye tarikatına mensup olan
Sindl hadis ilimleri konusunda geniş bilgiye sahip olup fıkhl konularda genelde
Hanefi mezhebinin görüşlerine bağlı kalmıştır. Yakın ilişkide bulunduğu. özellikle
mezhep görüşleri karşısında hadis metinlerinin zahiri anlamlarına öncelik verilmesi
gerektiği yönündeki görüşleriyle tanınan
alimlerle mukayese edildiğinde bu tutumu bazıları tarafından tutuculuk diye tanımlanmıştır ( S ıd dlk Hasan Han. lll , 172).
Bu yönüyle kendisi gibi Sind'den gelip Medine'ye yerleşen ve hadis ilimleri üzerinde
yoğun çalışmaları yanında mezhep görüş­
lerinin hadisler ışığında eleştirel bir şekil­
de ele alınmasını açıkça savunan xvııı . yüzyıl alimlerinden Ebü'l-Hasan Muhammed
b. Abdülhadl es-Sindl el-Keblr. Muhammed Hayat es-Sindl ve Ebü'l-Hasan Muhammed b. Sadık es-Sindl es-Sagir'den
belirgin bir şekilde ayrılır. Hacimli eserlerinin yanı sıra ağırlıklı olarak fıkhl konularla ilgili kaleme aldığı çok sayıda risale ve
fetvası bulunmaktadır. Bunlardan biri Osmanlı ülkesine ll. Mahmud döneminde baş­
layan reformlar çerçevesinde Batılı tarzda
düzenlenen yeni askeri üniformaların giyilmesinin caiz olup olmadığı sorusu üzerine kaleme aldığı İlzamü 'asakiri 'l-İsldm
bi'l-i]ftisdri 'ale'l-lwlensuv eti ta'aten li'limam adlı risaiedir. Zengin kütüphanesiyle de şöhret bulan Sindl'nin eserlerinin ve
şahsi kütüphanesine ait kitapların önemli
bir bölümü Medine'de ll. Mahmud tarafından inşa ettirilen el-Mektebetü'l-Mahmudiyye'de bulunmaktadır.
Eserleri. 1. Mini:ıatü'l-bdri fi cem'i riv ay ati (. .. bi-mükerrerati)'l-Bub-ari. Buharl'de aynı konuyla ilgili farklı lafızlarla değişik başlıklar altında zikredilen hadisleri
fıkhl hüküm çıkarmada kolaylık sağlamak
amacıyla bir araya getirdiğ i eseri olup müellif h attı nü sh a sı Medine'de el-Mektebetü'l-Mahmudiyye'de bulunmaktadır (nr.
61 0 ) Z. Tertibü M üsnedi'l-İmam Ebi
lfanif e. Ebu Hanife'nin Musa b. Zekeriyya el-Haskefi rivayetiyle ulaşan eJ-M üsn ed 'inin fıkhl konulara göre tasnif edilmiş şeklidir (Hint 1304; Leknev 13 18; Kahire 1327 ). 3. el -Mevahibü 'l-latife ' al a
M üsnedi 'l-İmam Ebi lfanite. Bir önceki
eser üzerine kaleme aldığı hadis ve fıkıh
ilmiyle ilgili geniş izahiara yer verilen bir
şerhtir (TSMK. Mehmed Reş ad , nr. 297) . 4.
Ter tibü müsnedi 'l-İmami 'ş-Şafi'i. imam
Şafii' nin el-M üsn ed'inin fıkıh konularına
göre tasnifidir (M. Zahid el -Kevsert' nin
ön sözüyle , n şr. YQsuf Ali ez-Zevavl - izzet
el-Attar, l-ll , Kahire 136911950 ~ Beyrut
1370/ 195 1). Ebu Umeyr Mecdi b. Muhammed ei-Mısrl, eserin hadislerini tahrtc ederek Şifa'ü '1-'iy bi-tab-rici ve ta~i]fi M üsnedi'l-İmam eş-Şati'i adıyla yayımlamış­
tır {l-ll, Kahire 1416) . s. M es'adü'l- el-
ma'iyyi'l-mühe?:?;eb fi I:ıalli müsnedi'lİmami'ş-Şafi'iyyi'l-müre tteb. Bir önceki
eserin tamamlanmamış şerhi olup (TSMK,
Medi ne, nr. 299) bunu Yusuf b. Abdurrahman es-Sünbülavlnl el-Mekki tamamlamıştır (Abdullah Merdad , s. 520) . 6. Şer­
daş. Mu/:ıammed 'A bid es-Sindi el-Enşa ri, Beyrut 1423; Muhammed b. Muhammed Zebare, Ney tü 'I-vatar min teracimi Ticali 'I-Yemen fi 'l-~arni 'ş­
şa liş 'aşer, San'a, t s. (Merkezü'd-D irasat ve'l-ebhasi'I-Yemeniyye). ll, 279-281 ; Zübeyd Ahmed. elAdabü'l-'A rabiyye, ll, 302-303, 327; Mu'cemü 'lmal]tütati'l-mevcüde If mektebati İstanbul ve
Anatali (haz. Ali R ı za Karabulu t), jba skı yeri ve
tarihi yokJ, lll, 1463 - 1464.
r;,ı,:ı
LWJ İRFAN İNCE
ı
J:ıu Teysiri 'l-vüşul. İbnü'd-Deyba' tarafın­
dan Mecdüddin İbnü 'I-Es'ir'in Cam i 'u'luşul'ü üzerine yapılan ihtisarın "kitabü'lhudud" bölümüne kadar olan şerhidir (Abdullah Muhammed e l-H abeşl, Cami'u 'ş­
ş ürüf:ı , 1, 713 ) 7. lfaşrü 'ş -ş arid min(fi)
esanidi Mui:ıamm e d 'A bid. Müellifin
tahsil ettiği ilimler ve rivayet ettiği kitapların isnadlarını bir araya getirdiği eseridir
( n ş r. Halil b. Osman es-Sebll, Riyad 1424).
8. Tav ali'u'l-env ar 'ale'd-Dürri'l-mub-tar (Adana il Halk Ktp., nr. 1053 ; Abdullah Muhammed el - H abeşl , Ca m i' u 'ş-şü­
rüf:ı, 1, 678; Mu'cemü'l-maf;tü tat, lll, 1464) .
Muhammed b. Abdullah et- Timurtaşi'n i n
Hanefi fıkhına dair Tenvirü 'l- e bşdr'ı üzerine Haskefi tarafından ed-Dürrü 'l-mub-tar adıyla kaleme alınan şerhin kapsamlı
bir şerhidir. Müellif bu şerhle ilgili ilk çalışmalarında oldukça kısa açıklamalarla yetinmiş , ancak Medine'ye yerleşmesinin hemen ardından geniş bir şerh kaleme almaya başlamış , çağdaşı Hanefi fıkıh bilginlerinden Ahmed b. Muhammed et-Tahtavi, Mustafa er-Rahmet! ve İbn Abidin'in
aynı eser üzerine yapmış oldukları haşiye­
lerinden geniş ölçüde yararlanmıştır. Eserin müellif nüshası sekiz cilt halinde Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunmaktadır (M edine, nr. 364-37 1). 9. ŞerJ:ıu
BulUgi 'l-meram . İbn Hacer el-Askalanl'nin ahkam hadislerini bir araya geldiği eseri üzerine kaleme aldığ ı yarı m kalmış bir
şe rhtir.
BİBLİYOGRAFYA :
Sıddlk Hasan Han,
Ebcedü 'l-' ulam, Beyrut, ts.
(Darü'l-kütübi'l-ilmiyye). lll, 171-172; Şevkanl, elBedrü't-tali', II, 227-228; Abdülhay el-Hasenl,
Nüzhetü'l- l]avatır, VII, 446 -449 ; Brockelmann,
GAL Suppl., 1, 286-287, 951; ll, 428; Abdülhay
ei- Kettanı. Fihrisü'l-feharis, ll , 720-722 , 759; Sezgin. GAS, ı , 117, 416; Yunus İbrahim es-Samerral, 'Ulema' ü'l-'Arab If şibhi 'l-~arreti'l-Hindiyye,
Bağdad 1986, s. 682-683; Abdullah Merdad Ebü'IHayr. el-Mul]taşar m in Kitabi Neşri 'n-nevr ve 'zzeher ( n ş r. M . Said el-AmOdi - Ahmed Ali ), Cidde
1406/ 1986, s. 419, 520, ayrıca bk. İndeks; Abdullah Muhammed ei-Habeşl, Fihrisü mal]tü/ii ti ba'zi'l-mektebati'l-l]iişşa fi'l-Yemen, London 1994, s.
147; a.mlf. , Cami'u 'ş-ş ürü /:ı ve'l-/:ıaviişi, EbGzabi
1425/ 2004, ı, 678, 713; lll, 1702, 1704; Said Bek-
SİNDi, Rahmetullah b. Abdullah
( .ş~ı ~~~ 0'1 .\iı1 4..ı>.) )
ı
Rahmetullah b. Abdiilah b. İbrahim
es-Sindl el-Ömer! el-Medeni
(ö. 993/ 1585)
L
Hacla ilgili eserleriyle tamnan
Hanefi alimi .
_j
930 (1524) yılı dolaylarında Sind'de Derbile adlı yerde doğdu . Hz. ömer'in soyundandır. Babür Şah , Kabil'den hareketle Kandehar'ı işgal edince Argunlu lideri Şah Şü ­
ca' Bey 928'de (I 522) Sind bölgesinin hakimi olan Cam Fıruz' u Tatta'yı terketmeye zorladı. Muhtemelen kadılık görevi sebebiyle idareyle sıkı bağı bulunan Rahmetuilah es-Sindl'nin babası Abdullah'ın malları yağmalandı. Bunun üzerine Abdullah
ailesiyle birlikte 934 (1527) yılında Hindistan bölgesinde dönemin en güçlü ve zengin ülkelerinden olan Gucerat'ın başşehri
Ahmedabiid'a gitti. Burada sarayla yakın
ilişki içinde oldu ve tanınmış sufi ve hadis
alimi Müttaki el-Hindl ile yakın dostluk kurdu. Gucerat hakimi Sultan Sahadır Şah ' ın
942'de (ı 536) Hümayun'un güçlerine yenilmesi üzerine Müttaki el-Hindl ile birlikte
Mekke'ye gitti ve ardından Medine'ye yerleşti. Rahmetullah es-Sindl eğitimini babasının ve Gucerat'taki ikameti esnasın ­
da burada bulunan alimierin yanında tamamladı. Hicaz'a yerleştikten sonra Müt taki el-Hindl ile yakı n ilişkisini sürdürd ü.
Medine'de ders a ldığ ı hoc a la rı ara sın da
Ebü'l-Hasan İbn Arrak önemli bir yer t utar. Bir diğer tanınmış hacası da İbn Hacer ei-Heyteml'dir. 97Tden ( 1569) sonra iki
defa gittiği Gucerat'ta ikinci ikameti uzun
sürdü ve burada ders verip çok sayıda öğ­
renci yetiştirdi. Vefatından kısa bir süre
önce Hicaz'a dönerek Medine'ye yerleşti.
Ardından gidip ikamet ettiği Mekke'de 18
Muharrem 993'te (20 Ocak ı 585 ) vefat etti ve Cennetü'l-mualla'da defnedildi. Ölüm
tarihi 8 Muharrem 994 (30 Aralık 1585)
olarak da kaydedilir.
Eserleri. 1. Cem'u'l-m enasi k ve
nef' u'n-nasik. Müellif bu eseriyle yaygın
bir şöhret kazanm ıştır. Kitap , bazı kay-
247
SiNDT. Rahmetullah b. Abdullah
naklarda ve kütüphane kayıtlarında Mecma'u '1-menô.sik (Mecami'u 'l-menasik)
diye anılmaktaysa da bu doğru değildir.
Eserin ilk baskısının (İstanbul ı 289, Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevl'nin Cami'u'lmenasik'i ile birlikte) kapağında görülen
bu son isim naşir tarafından yazılmıştır.
Eserde hacla ilgili konuların etraflı şekil­
de ele alınması amaçlandığından deliliere
pek yer verilmemiştir. Sinôı bu eserini biri
Lübô.bü'l-menô.sik (Kahire 131 9; nşr. Abdürrahlm b. Muhammed Ebu Bekir, Beyrut ı 42 ı) adıyla olmak üzere iki ayrı çalış­
mada kısaltmıştır. Cem'u'l-menô.sik adlı en hacimli eseri el-Mensekü'l-kebir,
ikincisi el-Mensekü'l-mütevassıt (Lübabü 'l-menasik) ve daha kısa olanı ise elMensekü'ş-şagir (yazması için bk. Brockelmann, II, 524) adıyla tanınmıştır. Bu
eserleri hac farizasını yerine getirirken sık­
ça karşılaşılan konuları özetiediği için büyük ilgi görmüş, Ali el-Kari Lübô.bü'l-menô.sik'i el-Meslekü '1 -mütel.wssıt bi'lMenseki'l-mütevassıt (Bulak 1288; Kahire 1303; Mekke 1319), üçüncü eseri Bidô.yetü 's-sô.lik ii nihô.yeti'l-mesô.lik adıy­
la şerhetmiştir. Bu iki eser Hanifüddin b.
Abdurrahman el-Mürşidi ve Muhammed
b. Muhammed el-Ensari el-Mekki tarafın­
dan da ayrı ayrı şerhedilmiştir. Pirizade İb­
rahim'in üzerine şerh yazdığı el-Mensekü'ş-şag"ir'i Yusuf b. Abdülkerim el-Ensarl el-Medeni manzum hale getirmiş, Mustafa er-Rahmeti de bunu şerhetmiştir. Z.
TelJ:ıişu Tenzfhi'ş-şeri'a ani'l-eJ:ıô.dfşi'l­
mevzu'a. Hacası Ebü'l-Hasan İbn Arrak'ın
eseri üzerine yaptığı bir ihtisardır. 3. Giiyetü't-taJ:ı]fi]f ve nihô.yetü't-ted]fi]f if
mesô.'ile übtüliye bihô. ehlü'l-Jjaremeyni'ş-şerifeyn (Süleymaniye Ktp ., Carullah Efendi, nr. 2068, vr. 207-223) Sindi bu
eserinde, yaşadığı dönemde özellikle Haremeyn halkı arasında farklı mezhepten
bir imama uyarak namaz kılma, bir mescidde birden fazla cemaatle namaz kılın ­
ması, ikindi namazının vakti, cemaatle kı­
lınan namazda muktedinin kıraati, cuma
namazından sonra zuhr-i ahir kılınması,
cenaze namazının mescid içerisinde kılın­
ması gibi konularda ortaya çıkan tartış­
maları ele alır. Hicaz uleması arasında hemen her dönemde tartışılmış bir uygulama olarak Kabe etrafında tesis edilen farklı mezheplere ait makamlar arkasında dört
mezhep mensuplarının ayrı ayrı cemaatler halinde namaz kılmaları bu çalışmanın
ağırlıklı konusunu teşkil eder. Daha sonra
Mescid-i Nebevi'de de başlatılan bu uygulama her ne kadar son dönemlere kadar
sürmüşse de önde gelen Hicaz uleması ta-
rafından
hemen her zaman tenkit edilSindi eserinde bu uygulamayı fıkhi
açıdan değerlendirir ve sonuç olarak meş­
ruiyetini savunur. Rahmetullah es-Sindi'nin Rfsô.le ii J:ıükmi'l-i]ftidô.'i bi'l-mu{ıô.­
lif, Risô.le if kerô.heti tekrô.ri's-semô.'a
bi'l-mescid ve Risô.le ii te'yfdi'l-]favl bi'l'aşri'ş-şô.ni adlı çalışmaları da muhtemelen bu kitabın ayrı istinsah edilmiş bölümleridir. Giiyetü 't-tal:ı]fi]f yanlışlıkla Muhammed Hayat es-Sindi'ye (ö. ı 163/1750) nisbet edilerek basılmıştır (İstanbul 2000) .
Muhammed Hayat, hacası Ebü'l-Hasan esSindi'nin çizgisini devam ettiren ve Rahmetullah es-Sindi'nin farklı mezhep mensuplarının ayrı cemaatler halinde namaz
kılmaları konusundaki görüşü ve genel olarak taklit anlayışının tam karşısında yer
alan bir Hanefi eğiliminin ileri gelen temsilcilerindendir. 4. Lübô.bü'l-merô.m ii ziyareti ]fabri'n-nebf 'aleyhi's-selô.m (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 386, vr. 92110; Millet Ktp., Ali Emir! Efendi, nr. 784) .
miştir.
BİBLİYOGRAFYA :
Rahmetullah b. Abdullah es-Sindl, Lübiibü'lAbdürrah1m b. Muhammed Ebu Bekir), Beyrut 1421 , neşredenin girişi, s. 13-40; Muhammed b. Ömer et-Tayyib Bafakih, Tarli)u'ş­
ŞaJ:ır ve ai)biirü '1-kami'l-'tişir (n ş r. Abdullah Muhammed el - Habeş!), Beyrut 1419/1999, s. 444;
Abdülkadir el-Ayder0s1, el-Nürü 's-safir, s. 392; Abdülhak ed-Dihlevl, Ai)biirü'l-ai)yar (tre. Sübhan
Mahmud- Mevlana Muhammed Fazı!), Deıhi 1414/
1994, s. 563; Gazzl, el-Kevakibü's-sa'ire, lll, 152;
Keşfü '?-?Unun, ll, 1831; Abdilihay el-Hasenı, Nüzhetü'l-i)avatır, IV, 112-113; Serkis, Mu'cem, ı,
'930; ll, 1793-1794; Brockelmann, GAL Suppl., ll,
524; M. İshak Batti, Fukaha-i Hind, Lahor 1976,
lll, 177 -179; Abdullah Mirdad Ebü'l-Hayr, el-Mui)taşar min Kitabi Neşri'n-nevr ve'z-zeher (nşr. M.
Said el-AmGd1- Ahmed Ali), Cidde 1406/1986, s.
183, 184, 195-196, 278, 366, 405; Yünus İbra­
him es-Samerrai, 'Ulema'ü 'l-'Arab fi şibhi'l-kar­
reti'l-Hindiyye, Bağdad 1986, s. 274; ZübeydAhmed, el-Adabü'l-'Arabiyye, ll, 312-313.
menfısik (n şr.
li] İRFAN İNCE
S iNEKLi BAKKAL
Halide Edip
(ö :
Adıvar'ın
1964)
II. Abdülhamid devri İstanbul' unun
sosyal ve s iyasal hayatını anlatan
romanı.
L
_j
Romandaki olaylar İstanbul Aksaray'da
Sinekli Bakkal mahallesinde geçer. Mahallenin imamı İlhami Efendi'nin kızı Emine,
babası istemediği halde aynı mahallede
orta oyuncu-Karagözcü Tevfik'le evlenince babası tarafından evlatlıktan reddedilir. Orta oyununda zenne rolüne çıktığı için
"Kız Tevfik" diye tanınan Tevfik, evlendik-
248
J
ten sonra Emine'nin ısrarı ile oyunculuğu
bırakıp dayısından kalan bakkal dükkanı­
nı işletir, ancak bakkallık ona göre bir iş
değildir. Sıkı bir dini terbiye ile yetiştirilen
Emine, Tevfik'le anlaşamayınca babasının
evine döner. Tevfik ise kısa zamanda İstan­
bul'un tanınmış bir oyuncusu olur. Ancak
bir oyunda karısının taklidini yaptığı için
sürgüne gönderilir. Emine'nin Tevfik'ten
Rabia adlı bir kızı dünyaya gelir. İlhami
Efendi güzel sesli torununu da sıkı bir dini
terbiye altında hafız olarak yetiştirir. Ramazan ve kandillerde camilerde, konaklarda mukabele ve mevlid okuyan Rabia ' nın
şöhreti çevrede yayıhr. Aynı sokakta oturan Zaptiye Nazırı Selim Paşa'nın karısı Sabiha Hanım, Rabia'yı dinler ve çok beğenir.
Rabia'ya aynı konağa gidip gelen Mevlev'i
şeyhi Vehbi Dede mOsiki dersleri vermeye
başlar. Selim Paşa'nın oğlunun İtalyan asıl­
lı piyano hacası Peregrini de bu vesileyle
dinlediği kızın sesine hayran olur.
Bir gün Tevfik sürgünden döner ve tekrar bakkal dükkanını işletmeye başlar. Rabia annesiyle dedesinin engellemelerine
rağmen babasını arar; karşılaştığında onu
çok sever ve dedesinin evinden ayrılıp babasıyla yaşamaya başlar. Farklı bir tarzda
okuyan ve alaturka mOsikide adeta çığır
açan Rabia'yı dinlemek için Vehbi Dede ile
Peregrini, Tevfik'in dükkanına gidip gelmeye başlar. Bu arada Selim Paşa'nın oğ­
lu Hilmi rejim muhalifleriyle birlikte Abdülhamid istibdadını yıkmak için gizlice
çalışmakta, Avrupa'da faaliyette bulunan
Jön Türkler'in neşriyatını takip etmektedir.
Bir ihbar üzerine kendisine yardım eden
Tevfik'le birlikte tutuklanarak Şam'a sürülür. Babasının oyun arkadaşı Cüce Rakım ile yalnız kalan Rabia bakkallık ve hafızlıkla hayatını sürdürür. Bu arada Rabia
ile Peregrini arasındaki hoca-talebe ilişki­
si bir süre sonra aşka dönüşür. Peregrini
ölen annesinden kalan serveti alarak İs­
tanbul'a gelir, müslüman olur ve Osman
adını alır. Rabia ile evlendikten sonra Sinekli Bakkal sokağına, o sırada ölen imarnın evine yerleşir. Abdülhamid rejimine
tam bir sadakatle bağlı bulunan ve padişah aleyhindeki faaliyetleri acımasızca cezalandıran Selim Paşa oğlunu sürgüne gönderdikten sonra babalık duygusuyla değiş­
meye başlar ve görevinden ayrılır. 1908'de
Meşrutiyet'in ilanıyla sürgünden dönenler
arasında Tevfik de vardır. Bu arada bir çocuğu olan Rabia eşi ve oğluyla birlikte Sinekli Bakkal'da mutluluk içinde geleceğe
dair planlar yapmaya başlar.
önceki romanlarından farklı olarak Halide Edip burada, gençlik yıllarını geçirdi-