AVRUPA`DA İLK KUR`AN-I KERİM KUR` AN

AVRUPA'DA İLK KUR'AN-I KERİM
TERCÜMELERİ VE İLK
KUR' AN-I KERİM BASKlLARI
Dr. Hüseyin Yaşar*
A- İLK TERCÜMELER
1- İlk Latince Kur'an-ı Kerim Tercümesi
İspanya' daki İslam Dev Ietinin 1 1. Yüzyılda parçalanması İspanya' nın kuze-
yinde küçük hıristiyan devletlerin oluşmasına sebeb olmuştur. 1085'de Tuleytula şehrinin müslümanların elinden çıkması bu küçük devletlerin mücadelesini
adeta taçlandırmıştır ı. Tuleytula' nın müslümanların elinden geri alınması A vrupa'da İslam kültürünün ve ideolojisinin tanınmasına, İslam'a karşı fikri mücadelenin başlamasına, İslami eserlerin başta Kur'an-ı Kerim olmak üzere zamanın
ilim dili olan Latince'ye çevfilmesine sebep olmuştur. Çünkü islami kültür çevresinde doğup büyüyen ve Arapça konuşan pek çok Yahudi, Müslümanlarla beraber bu şehirde yaşıyordu. Onlar şehrin düşmesinden sonra da hayatıarım burada sürdürrneğe devam ettiler. Tuleytula'nın ileri görüşlü Başpapazı Raimund bu
fırsatı değerlendirınek için bir tercüme okulu kurmayı ihınal etmedi 2 . Başpapaz
Raimund hıristiyan bilginlerini Tuleytula'nın zengin kültür ortamından yararlanınağa devam etti.
Bu çağrıya uyanlardan biri de Petrus Venaruhilis oldu. O, 1143 yılında İspan­
ya'yı ziyaret ettiği zaman papaz Raimwıd'un tercüme planiarına yardım etti. Bu
tarihlerde diğer küçük şehirlerde de tercüme faaliyetleri başlamıştı. Bu mütercim'''
2
Dokuz Eylül Üniversitesi Ilahiyat Meslek Yüksek Okulu Öğretim Görevlisi.
W. Montgoıııary Wat!, I>er Einfluss des Isianı m!{ das eumpaisclıe Milfelalter. (lngilizce'ı.len çeviren:
Holger Fliessbach, Berlin, IYHH, 51.
Reinhold Glei, Petrus Vcnarabilis, Sclırifien Zwnls!am Altetılıerge. IYH5, XV.
101
DIYANET iliviiDERGI • ClLT: J5 • SAYI: -1 • EKiiv!-KASIM-ARALIK !lJlJlJ
lerden iki önemli kişi Pamplono başpapazı olan ingiliz asıllı Kewnlu Rolıerr ile
Dalnwtia (Dalmaçya)h Hermwuz idi. Bunlar beraberce arapça astronomi ve me- .
teroloji eserlerini tercüme ediyorlardı :ı.
Bir manastır başkanı olan Petrus Venaralıilis İslam İlahiyatma aid bazı kitaplan ve Kur' an-ı Keıimi tercüme etmeleri için büyük bir para karşılığında bu iki
mütercimi görevlendirdi 4 . Çünkü Petrus İslam'a karşı fikri bir mücadele başlat­
mak istiyordu. Bunu yapabilmesi için de Kur'an-ı Kerim ve İslami kaynaklan tanunası gerekiyordu. Bundan dolayı yüklü bir ödeme yapmaktan çekinmedi5.
Kur'an'ın Latince'ye ilk tercümesi 1143 yılının yaz aylannda bitirilmiştir<'. Bu
tercüme sadece İngiliz asıllı Robert tarafından mı, yoksa Dalmaçyalı Hermwm
tarafından mı yapıldığı konusu tam açık değildir?. Hermwzn bir öğrenciydi ve Roher!' in arkadaşıydı, diyenlerX olduğu gibi; terci.imeyi ikisi beraber yapmışlardır,
diyenler de vardır'~. Daha sonra Avrupalılar üzerinde büyük bir etkisi olan, İslam
Dini'nin yanlış değerlendirilmesine, Kur'an'ın çarpıtılmasına yol açan bu tercüme başarılı bir tercüme değildir. Arapça'nın fılolojik yapısından, Kur'an-ı Kerim'in kendine has uslubundan dolayı mütercim veya mi.itercimler güzel bir tercüme örneği ortaya koyamamışlardır. Bununla da kalınmamış rivayetlere göre
Robert tarafından Kur'an'ın sure sistemi değiştiıilmiştir. Yüz ondört sure yüz yirmi üç sureye çıkanlmıştır. Rohert'in sure aynınma göre Kur'an-ı Kerim:
1- Fatiha Suresi sure olarak kabul
edilmemiştir,
2- Bakara Suresi, 211-141. ayetekadar 1. sure,
3- Bakara Suresi, 21142-202. aycte kadar 2. sure,
4- Bakara Suresi, 2/203-252. ayetekadar 3. sure,
5- Bakara Suresi, 2/253-286. ayete kadar 4. sure,
3
4
Glei, XIII.
Gustav Pfannnıüller, Hwul/mclı der lsiaiii-Lileralür. Berlin Leipzig, 1923; 41, 213; David Friedrkh
Megerlin, liirkisclıe Hibe/. Ol!er des Ko ran. Frankfurt anı Main, 1772, 1 l; Richard W. Soutlıern, /)ııs
Isiallibi/d des ,lt/illelalters. Stutgart, 19X !, 30; Watt, o3.
5 Glei, xııı. xvııı.
o Glei, XVI, Rudi Pan:t, ner Korw1, Darıııstadt. 1974, 12; Helmut Giitje, /)er Kuran (Übersetzung von
Rudi Par..:t}, DarnbtaJt, 1~74, 34: \Vaa, 7--k Pfannnıü1kr, 213; Pctrü:-; \'cncrabili:-t, S,·/;r[{irJi :um h/,;m.
(Lııtinccden çeviren Reinhold Glci), Alteııberge. 19X5, 55; Rudi Parct, Arahislik 1111d /s!amkw1de llll
ıleutsclıell U11iı•ersitaten (Deutschc Orientulisten seit Theodor Niiltkke). Wiesbaden, 19Ci6, 2.
7 Salomon Sdıwcigger, Alcorwws Malımnaticus. Nürnberg, !o lo. VI: Gatje, 34.
X G!ei. XVIII.
9 Pfaıııııiiller, 213; A. Fichcr, l>er Kuran V<lll Rudi Parel. (Dcr Wcrt dcr Vonthandenen Koran Ühersetzung und Su re lll). 4.
102
AVRUPA'DA ILK KUR'AN-i KERitvl TERCÜMELERI VE ILK KUR'AN-i KERIM BASKlLARI
6- Al-i İınran Suresi, 3/1-91. ayetekadar 5. sure,
7- Al-i İmr~m Suresi, 3/92-171. ayetc kadm· 6. surc,
8- Al-i İmran Suresi, 31173-200. ayetekadar 7. sure,
9- Nisa Surcsi, 4/1-23. aycte kadar 8. sure,
10- Nisa Suresi, 4/24-86. ayetekadar 9. sure,
ll- Nisa Suresi, 4/87-147a. ayetekadar 10. sure,
12- Nisa Suresi, 4/147b-176. ayetekadar 11. sure,
13- Maide Suresi, 511-81. ayetekadar 12. sure,
14- Maide Suresi, 5/82-120. ayetekadar 13. sure,
15- En' am Suresi, 611-35. ayetekadar 14. sure,
16- En' am Suresi, 6/36-110. ayetekadar 15. sure,
17- En'am Suresi, 61111-165. ayetekadar 16. sure,
18- A'raf Suresi, 7.-Enfal Suresi, 8 kadar 17. sure,
19- Tevbe Suresi, 9. 18. sure,
20- Nas Suresi, 1 14. 123. sure olarak gösterilmiştir. Fakat Petrus bu sure düzenlemesine kanşmamıştır. Çünkü onun tek maksadı Kur'an ve İslam'a karşı savunduğu delilleri ispat etmektirırı.
Petrus Venerabilis bu Kur'an tercümesine ve diğer İslam ilahiyatina aid eserlerin tercümelerine dayanarak Avrupa'da ilk İslam esaslannın bir özetini yaptı.
Bu eserin adına da "Summa totius lıaeresis saraceııorum" adını vermiştir! ı.
Kerim'in bu ilk tercümesi uzun yıl­
lar ortalıkta hiç görünmcmiş ancak dört yüz yıl sonra 1543 yılında protestan mezhebinin kurucusu Martin Lutlıer'inl2 teşvikiyle Latince tercüme ilk olarak Basel' de T!ıeodor Bihliander (Buchmann: Kitapcı) tarafından matbaada basılıp piyasaya sunulmuştur13. Hatta Luther bu baskıya önsöz yazmış ve burada Kur'an-ı
Kerim, İslam Dini ve Muhammed (a.s)la ilgili görüşlerini açıklarnıştırl4.
1143
yılında
Latince'ye
yapılan Kur'an-ı
10 Reinhold Glei, Petrus Venerabilis, Sc!ıriften Zum Islam. XVI-XVII.
ll Waıı, 74.
12 lsıııet Bozdağ'ın (!smail Hami Dani~mend'in lzalılı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, 2/IIO)'dan yaptığı
naklc gör.:: 1lanım~r'in Viyana Müz~siııd~ saklanan cl yazmaları arasmda Luılı~r'in Kanuni tarafından
yeti~tirildiği, Kur'an'ı tercümeye giıi~tiği, ancak çevrenin baskısıyla bundan vazgeçtiği, ıivayeti vardır
denmektedir. Tari/ı ve Mede11iyet. Nisan, 1Yl)5 (Dergi), 33. Pfannnıüller'e giire Luther Kur'an ve
Muhammed (a.s)la iki defa me~gul olnıu~tur. Pfannmüller, 147.
13 Gustav Wei!, Historisclı-kritisc/ıe Ei11feitullg i11 elen Kora11. Bielfeld, 1X44, XVIII; Glitje, 34: A.
Fischer, 3; Megerlin, 1 1; Ptiınnnıüller, 213.
14 Pfannnıüller, 147.
103
DIYANET ILMI DERGI • ClLT: 35 • SAYI: -ı· EKii'vl-KASiiVI-ARALIK llJlJl)
Bu Latince ilk Kur'an tercümesi bundan sonra yapılan ttalyanca, Almanca ve
Flamanca (Hollandaca) Kur' an tercümelerinin asıl kaynağı olmuştur 15 . Böylece
Avrupa insanının kafasında ilk İslam imajının yerleşmesinde ve şekillenmesinde
en büyük rolü bu ilk tercüme yapmıştır, dersek fazlaca abartınış olınayacağıınızı
zannediyorum.
Gustal' Pfwmmüller Kur'an'ın Latince ilk tercümesinin isınine layık bir tercüme olmadığı, aslıyla da benzerliğinin bulunmadığını söylemektedir' 6 . Fakat
bununla beraber orta çağda özellikle Alınanca Kur'an-ı Kerim tercümelerinin
anası bu talihsiz tercüme olduğu için aynı yanlışlıklan onlarda da görmemiz tabiidir. Mesela ilk Almanca Kur'an-ı Kerim tercümesi olan Salommı Sclıweig­
ger'in tercümesinde ilk Latince tercümede olduğu gibi Fatiha Suresi Kur'an surelerine dahil edilmemiştir17.
2- İlk Almanca Kur'an-ı Kerim Tercümesi
Alınan
diline kazandınlan ilk Kur' an tercümesi Salomon Schvveigger tarafın­
dan yapılmıştır. Nürnberg'de kadınlar kilisesi vaizi olan Schweigger Kudüs'te
hac yapmak maksadıyla İstanbul üzerinden Kudüs' e giderken İstanbul' da üç yıl
ikamet etmiştir. Bu esnada İtalyanca bir tercümeye muttali olan Schweigger bunu Almanca'ya çevirdi. Tercümenin bitiş tarihi 1578'dir. Sclıı.veigger'in tercümesinin değerini anlayabilmek için çeviri yaptığı İtalyanca tercümenin aslını ve tercüme değerini bilmemiz gerekir. Batı kaynaklannda kaydedilen ilk İtalyanca terciime 1547'de Venedik'te basılan Andreas Arrivabene tarafından yapılmıştıriH.
Gustav Pfannmüller bu tercümenin Arapea'dan İtalyanca'ya yapılan bir tercüme
gibi gösteriise de gerçekte 1543'te Basel'de basılan lY 12 y.y. Latince tercümeden
farklı bir özelliği yoktur, demektedir20. Latince ilk tercümenin özelliklerini bilen
birinin Sc/ıweigger çevirisiyle karşılaştırdığında Pfwınmüller'in haklılığını anlayacaktır. Çünkü Latince tercümenin sure dizilişi, sure numaraları, tercümenin bölümlendirilmesi Schweigger tercümesine çok benzemektedir. Schweigger'in mal
15 A. Fisı:her, 3; Gi.itje,
16 Pfannıııüller, 213.
:ı-ı.
17 Salomon S~hwciggcr. 1/coranus ,\.fa/i1Jmt::iicus, Nürnbcrg, 16 ı 6, 7tJ.
J
IX Weil, XIX; Pfannıııüller, 211; Man: Eılouanl Enay, Mulwmmed und Heilige Koran. Hamburg, 1':1':15,
136.
1':1 Weil, XIX: Pfannıııüllcr, 217; Clıristine Sclıirnııadıcr, /)er ls/mn (Geschicte Lelırc Unterschiede zuııı
Christenıuııı) Stuttgarı, 1':1'.!4. 2/304; Anneıııaria Schiııııııel, /)er Islam. 3, Stuttgart, 1':1':10, 364-3115;
Glitje, 34.
20 Pfannnıüller. 14X.
104
AVRUPA'DA iLK KUR" AN-I KERIM TERCÜtviELERI VE ILK KUR"AN-1 KERIM BASKlLARI
hulınu~ mağribi
lacek
gibi eksik,
hırsızlama
Alınanca'ya çevirdiği
bir tcrcümeyi
söylenmektedir21.
aslıyla karşılaştırmadan
ale-
Tercümesini İstanbul'da bitiren Schweigger haccını yapmak için Kudüs'e,
oradan da Şam'a ve İskenderiye'ye uğrayarak tekrar Nürnberg'e geldi, eski görevine devam ctmeğc başladı. Daha sonra da hacc hatıralannı ve Kur'an tercümesini yayınladı. Muhammed Salim Abdullah, "Schweigger'in bu tercümeyi Latince bir çeviriden yapnuşnr" demesi diğer kaynaklann verdiği bilgiye ters düşmek­
tedir22. Ahdullalı bu konuda yanılınıştır diyebiliriz.
Schweigger Tercümesi üç bölüm ile bir önsözden oluşmaktadır. Önsözde: "İyi
kalpli okuyucu/ara Kur'lm üzerine önsöz" diye başlık atan Schweigger, Hz. Muhammed (a.s)a uzun bir mektubu olduğunu belirterek önsözüne başlamıştır.
Her bölüme kitap adını vermiş: birinci bölümde kısa yaratılış bahsinden sonra, Hz. Peygamher ve Enıevi Hal({elerinden Yezid'e kadar olan halifeler hakkın­
da kısa bilgi verdikten sonra Hz. Mulwmmed'in öğretisi konusunda bilgi vermiş­
tir23.
İkinci bölümde tercümeye geçen
Schweigger Fatiha Suresine isim vermeden
şöyle bir başlık atmıştır: "Der Maclıometaner Gebett 1 Welclıes sie die Mutter
des Alcorans nemıen: Mulıammedilerin kitabı ki, ona Kur'an 'm anası denir."
Bundan sonra da Fatiha Suresinin tefsirine geçrniştir24. İkinci bölüm yani ikinci
kitap Kehf Suresi ile bitirilmiştir25. Üçüncü kitap yani üçüncü bölüm de Meryem
Suresi 19. ile başlamış son sure olan N as Suresi, ll 4. ile son bulmuştur.
solda: "Das 1. Buclı des Alcorans: Bu Kur'an'ın 1., 2., 3.,
Kitabı" başlığı sürekli yazılmıştır. Sağda: "Von der Tilrken Religion: Türklerin
diuiuden" başlığı kitabın sonuna kadar her sayfada yazılmıştır. Sure adlarının verilmediği sadece Fatiha dışındaki surelere Kapital (Bölüm) numaraları verilmiş­
tir. Ayet numaralan da yoktur. Geniş olarak isim ve terimler fihristi verilmiştir.
Orta boya yakın, karton üzerine ebru kapaklı olan bu tercüme, baştan önsöz sondan da isim ve terimler indeksi sayfa numaralannın dışında kalmıştır. Diğer bölümlere sayfa numarası verilmiştir. Buna göre tercüme on iki sayfa giriş, on sekiz de indeksin dışında olmak üzere iki yüz altmış yedi sayfadan oluşmaktadır.
Kitabın sayfa adedi de göstermektedir ki, bu tercüme çok eksik bir tercümedir.
Sayfa
başlannda
21 Sali nı Muhammed Abdullah, Geschic!ıte des
22 Abdullah, 62.
23 Schweigger, Alconuws. 52-7X.
24 Sı:hweigger, 7'!.
25 Sı:hweigger, ı 75.
Isiımı il ı JJeutsc!ılwııl.
Graz, 1'!X ı, 62;
Pfannıüller, ı4X.
105
lliYANET IUvll DERGI • ClLT: 35 • SAYI: 4 • EKI!'vl-KAS!i'vi-ARALIK ILJLJY
Balı kaynaklarınca
da hu eksiklik rahat hir şekilde itiraf edilmektedir. Ancak papaz Sclıwei!!!!er İslam·a olan kin ve düsmanlığını tercümesinde hic saklama ihtiyacı duymadan olduğu gihi açıklamış. haLLa hakarete varan ağır ifadeler kullanmak suretiyle ortaçağ saldırılarını devam ettirmiştir. Örneğin, kitabın giriş sayfasında hulunan tanıtıcı bazı başlıklan göz önüne alırsak ki. onlar: "Bu Türk
Kur'au 'dır, Din ve Hurafeler, Nasıl Öğrenilir, Ne Zaman ve Nerede u Onların
Yalanci Peygamberi Muhammed Kaynak ve Başlang1c1m Aldı, Ne İle Aym Yalan Eserinin Fırsatım, Giiliinç ı•e Delice Öğretisini Nazmetti ve İcadetti, fine
(Mulıammed'in) Cazibe/i Yalmılarmdan, Riiyalarmdan, Türklerin İbadetiu­
den, Zekatmdan, Orucımdan, Diğer ibadet ve Törelerinden (bahseden bir kitaptır)." Bu başlıklar tercümenin asıl adına bağlı olarak verilmiş bazı alt tamtıcı
,,,.
~
'-'
>
başlıklardır.
Almanca'ya ilk Kur'an tercümesi denemesi olan bu çalışma çok ağır ve zor
anlaşılan bir dille yazılmıştır21i. lik Latince Kur'an tercümesi üzerine Gustar
Pfamımüller'in: "Bu Latince tercüme ismine layık bir Kur'an tercümesi olmadtğı gibi, orUinat Kur'an 'la da hemen Izemen benzerliği yoktur"27 dediğini biliyoruz. Schweigger'in direkt olmasa bile dalaylı kaynağı olan Latince tercümenin
özellikleri hu tercümede de bulunmaktadır, dememiz mümkündür. Çünkü Man.:
Edouard Enay da buna benzer sözler söylemekte, ona göre Sc/ıweigger tercümesi hem tam değil, hem de fazla özet yapılarak tercüme edilrniştir2X.
Alınan
diline ilk tercüme denemesi olan bu çalışma ilk olarak Nünzherg'de
1616 yılında basılmış, 1623, 1641, 1659, 1664 yıllannda hiçbir değişiklik yapıl­
ınadan Nünıherg'de tekrarlanarak basımı devam etrniştir21J. Schweigger tercümesinden Ramanca (Hollandaca·ya) da tercüme yapıldığı söylenınektedir30 • Annema rie Sclıimmel, "17. ı·e 1X. y.y. daA ı ntpa' daki İslami anlaytş Kur' wı 'm ilk Latince mürereimi Robert'in tercümesinin etkisinden kurtulmamzştt r ", deınekte­
dir3I. Tarihi hadiseler de Sclıimmel'i desteklemektedir. Kur' an-ı Kerim'in çarpı­
tılmış, saptınlmış mesajı uzun yıllar Avrupa insanına sunulmaya devam edilmiş,
1960' lı yılların başlarına kadar Katalik kilisesi İslaın Dini' ni muhan·ef bir din
olarak görmeye devam etmiştir.
21i
En ay, l 36.
27
Pfaıınnıüller,
2 ı:ı.
2X En ay. !OY.
29 Eııay, 136: Atlı.:! Theotlor Khoury, I>er Komn Üherseımng und ll'is.l·enscluıfliliclıen Konunwılar.
Gütcrsloher. ILJ90. 1/116; Abdullah. 6!-62.
30 Eııay, 136.
31 Sdıiııııııel, /)er ls!wn. 3, 364.
106
A VIWI'A'DA ILK KUIL-\N-1 K ERI iv! TERCC1iv1ELERI VE ILK KUR'AN-i KERitvl BASKlLARI
3- İlk İtalyanca Kur'an-ı Kerim Tercümesi
Biraz önce de naklettiğimiz gibi 1547 tarihinde Vcnedik'te Andereas Arrimbene tarafından "Alcorano di lVIacometto" adı altında İtalyanca bir Kur' an-ı Keıim
çevirisi ortaya konımıştur32 . Salommz Schıreil{ger'e de bu tercüme çeviıi kay~1ak
olmuştur. Pf(uuzmüller' c göre bu tercüme Arapça aslından yapılnuş gibi gösteriise
de gcı:çckte Basel'de basılan 12. y.y. tercümesinden farklı bir özelliği yoktur33_
Batılı
ccvrclerin özellikle Niildeke ve talebesi Sc/ma/h·'in
üzerinde durduğu
-·
........
bir İtalyan bilgin olan Ludrivico Marmed'in yaptığı Latince bir Kur'an tercümesi vardır. Bu çevirinin en önemli özelliği Kur' an metni ile tercümenin beraber basılmış olmasıdır. Hz.. Muhwnmed (a.s) 'la ilgili bir biyografi ve Kur' an' a giriş yazısından sonra metinle beraber tercümeye geçilmiştir. Surelerin ayrılması, notların ilave edilmesi bakımından önemlidir. Bu çalışına Padua'da basılınıştır34_
:ı
4- İlk Fransızca Kur'an-ı Kerim Tercümesi
İlk Fransızca Kur' an çevirisi Allllre DuRyer tarafından yapılmıştır. Bir Fransız aıistokratı
olan Allllre Du Rye1~ Marci~Jny'de doğdu. İ<;kenderiye, Kahire ve
İstwıhul Fransız konsolosluklarında görev yaptı. Ortadoğunun pek çok yerine geziler yaptı. Bu esnada Arapea ve Türkçe'yi öğrendi. 1636 yıllarına doğru Paris' e
döndii. Fransız kralımn doğu dilleri tercüınanlığım yaptı. Türkçe bir gramer kitabı da hazırlayan Du Ryer, Sa 'di'nin "Giilistan"ını da Fransızca'ya tercüme etti.
Kur'an'ın Fransızca tercümesini de 1647'de Paris'te yayınladı35_ Akıcı bir uslupla, yorumsuz sadece tercümeden ibaret olan bu çeviri başarılı bir tercüme olduğu
için çok tutulmuş, Alınanca ve Hamanca'ya da tercüme edilerek 18. y.y. kadar
22 kez basılınıştır. Kitabın başında "Religion des Turcs: Türklerin Dini" konusunda kısa bir açıklama vardır.
Tercümenin
adı:
"L'ALCORAN DE MAHOMET"tir36.
5- İlk İngilizce Kur'an-ı Kerim Tercümesi
İngilizce 'ye yapılan
pılmış
ve 1734
yılında
ilk Kur' an-ı Kerim tercümesi George Sade tarafından yayayınlanmıştır37_ Safe tercümesine geçmeden önce uzun
J~
\\'ciL I tJ: Pfannmüllcr, .2 I I: Enay,
33
34
Pti.ınnıııiiller,
ı ~6.
14X.
Tlıeodor Nöldcke- Friedrich Schwally. Gesclıicfıle des Qurwıs. Hiltleslıeiııı, 1961, 2/217; A. Fisclıer,
3; Rudi Paret, XII. Gatje, 34-35.
~5 Pfannıııiiller, 214.
36 Enay. 76.
37 Pfannnı[illcr. 60, 171. 216: Enay. M: SdıiııınıcL 1>er ls llllll IL :'\65: W ei!, XX; Niildeke- Schwally, 2121 X.
107
DiYANET Ilivii DERGI· ClLT: ,,:; • SAYI:-+ • EKI1vl-KASiiVI-ARALIK llJlJ<J
hir giriş yazmıştır. Bu giri~tc tarih, akaid, likılı ve mezhepler tarihi gibi konulan
sekiz bölümde i~lcmiş, ayrıca bir de Kurcyş kahilcsinin şcccresini vermiştir. Birinci bölümde: Cahiliye dcvrini; İkinci bölümde: Doğu Hııistiyanlarını ve Kiliselerini, Yahudileri; Üçüncü Bölümde: Kur'an-ı Kerim'in içeriğini, Dördüncü bölümde: Yasaklar; Altıncı Bölümde: Kur' an açısından toplum düzeni; Yedinci Bölümde: Kutsal günler, Sekizinci bölümde de Mezhebler ve yalancı peygamberler
anlatılmıştır3x.
Tercihnede sureve ayet numaralan yoktur. Surelerin adları tercümeleriyle ve. rilmiş, orjinalleri kullanılmamıştır. Tercümeden sonra sayfa altlarında tefsiri
açıklamalar vardır. Bu açıklamalarda; surelerin adları3'J, önemli kclimeler, iman
ve ibadctle ilgili konular, Cennet-Cehennem konulannı açıklamağa çalışımştır.
Huruf-u Mukattaaile ilgili konuları "Giriş "te ele almış, daha sonra Huruf-u Mukattaa'nın geçtiği yerlerde buraya atıflarda bulunmuştur 0 . George Safe gerek girişi yazarken ve gerekse de tefsiri açıklamalarını yaparken islam bilginlerince
muteber kabul edilen kaynaklan; Taheri, Keşşqf; Beydavi ve Celaleyn gibi tefsirle ilgili kaynaklan ve diğer tarihi kaynaklan kullanması dikkate değerdir. 18. y.y.
ortalannda bu kaynakların bir ingiliz tarafından ciddi bir şekilde tahlili olarak
kullanılması Batıda islami ilimierin ulaştığı seviye bakımından önemli olduğunu
düşünüyoruz. Zamanına göre iyi bir kabul gören bu tercüme 18. ve 19. y.y. da bir
çok kere basıldı. İngilizce konuşulan yerlerde büyük ilgi gören bu çalışma deği­
şik dillere de tercüme edildi. Theodor Arnold tarafından Almanca'ya da tercüme
edilen, Le mg o' da 1746' da basılan bu tercüme Almanya' da çok ilgi gördü. Biz de
Almancasından tanıma imkanı bulduk.
Almanca'ya ilk defa Kur'an-ı Kerim'i orjinal metninden tercüme eden David
Friedriclı Megerlin, Sale çevirisini değerlendirirken şöyle demektedir: "Arnold'un tercümesinde büyük hatalar var. Çünkü George Safe asıl Kur'an metninde tercüme yaparken gerçek manayı yakalayamamıştır. Arapça ve Türkçe kaynaklara baş vurıuanuştır. T/ıe(){/or Anıold da bunları aynen tekrar etmiştir."4 1 İn­
gilizce adı "Tlıe Koran (Tlıe Aleoran of Muhammed)" olan 42 bu tercümenin Almanca adı da "Der Korau oder insgemein so genannte Aleoran des Molıam­
meds"d i 143 .
:ıx
George Sale, !Jer Korll/I (çev: Thender
Sale, !Jer Ko ran. 3, 4X.
-ıo Sale, 3, -+H, 460, 471.
41 Megerlin. Jiirkische Hibe/. X-9.
42 Enay, 131-132.
43 Enay, M-65.
:ıı;ı
108
Arııolc.l), Lcıııgo,
1746, 1-2:12.
AVRUPA'DA ILK KU!<" AN-I KERII'vl TERCÜMELERI VE iLK KUR'AN-i KERIM HASKILARI
B- KUR'AN-I KERiM'İN AVRUPA'DA İLK MATBAA BASKILARI
de hiç şüphesiz matbaanın keşfi ve kullanılması olduğu hemen herkes tarafından kabul edilmektedir. Ancak İslam Dünyası diğer gelişmelerde olduğu gibi matbaanın kullanılmasında da geç kalmıştır.
Temeli bilgi ve kültüre dayalı birdinin kitaplarını özellikle Kur'an-ı Keıim'i mathaada ilk defa gayr-i müslimler tarafından basmak müslümanlar açısından acı bir
tarihi hatıra olduğunu söylemeden geçeıneyeceğiın.
Teknolojinin
Avrupa'da
sıçrama taşlanndan biıi
Kur'an-ı
Kerim'in
baskı
seyri
şöyle olmuştur:
1- Kur' an-ı Kerim ilk defa ınatbaada 1530 yılında Brixen'li Pagwıini tarafın­
dan Venedik'de basılmıştır. Bu baskının adı: "Al-corrmıus arbice"diı-44. Fakat
bu baskının örneğini şimdilik bulmak mümkün değil. Bu tarihlerde Hıristiyan
dünyasının ınanevi lideri Pupa'nın Kur'an-ı Kerim üzerinde yasak emri vardı45.
Pupa'nın emri üzerine bu baskı derhal yakılrnıştır46. Daha sonraları da Papa AleXllllder ll (1655-1667) Kur'an-ı Kerim'in hem metin baskısını hem de tercüme
baskısını yasaklarnıştır47. Bu yüzden bu baskının yayılına şansı olmamıştır.
2- Bugün elimizde örnekleri bulunan en meşhur ve yaygın Kur'an-ı Kerim
baskısı Hanıhwx baskısıdır. Venedik baskısından sonra 1694 yılında Hamburg
Anno'da Hamburg başpapazı olan Abraham Hinckelmann tarafından yapı1rnış­
tır4X.
17. yy. sonlarında Hanıhurg'ta Kur'an baskısı yapmak büyük bir cesaret işi
idi. Hinckelmwm tüm itirazlara göğüs gererek bu işi başardı. Kur'an baskısına
yazdığı uzun latince önsözde de yapılan itirazlara cevap verdi. Hinckelmwın'ın
karşılaştığı itirazlar üç noktada toplanıyordu:
a- Bu
baskı
bu
eıneğe değmez,
b- Bu çalışma bir papaza yakışmaz, bunu yapan bir Hamburg
sa ona hiç yakışmaz,
c- Kur'an'ın içeriğini açıklayıcı bir çalışına yapılınadığı gibi,
rütecek bir tenkit yapılmamıştır.
başpapazı
öğretisini
olur-
de çü-
44 Weil, XVII; Pfannnıüller, 207; Abdullah. oo.
45 Haıtnıuı Bobzin, /)er Kcnwı Von Friedriclı Riickert. Würzburg, IYY5, VII.
4o Abdullah, oo.
47 Sclıiııınıel, /)er Isiımı lll, 3o5; Abdullah. o6.
4X Weil, XVII: Pfannıııüller. 207: Abdullah, 65-o6.
109
DIYANET ILMI DERGI· ClLT: ~5 ·S."\ YI: -1 • EKirVI-K:\Sii\·1-Af{AI.IK I'J'J'J
Ahraham Hinckelmwın hu itir:.ızlara kar~ı kendini şöyle savundu: Kur'an'la
savaşmak ve doğu hıristiyanlığını ayakta tutahilmek ancak Kur' an 'ı tanımak ve
tam anlamıyla anlamakla mümkündür. Aynca Arapça İbranice ilc akrahalığı olan
dildir. İncil'i anlamak ve dil karşılaştırmasını yapabilmek için Kur'an'ı bilmek
önemlidir. Bunun dışmda Arap edebiyatını ve şiirini anlamak için Kur' an yardımcı kaynaktır. Kur'an'ın kendine has uslubundan dolayı bazı ayetlerin manalanndan emin olmadığım için tercümeye yanaşmadım. Hinckelnwnn kendine göre
haklı gerekçeler ortaya koymasına rağmen yaptığı neşriyattan dolayı yine de tenkitlerden kurtulamadı. Kur' an' a yaptığı bu büyük hizmetten dolayı 18. y.y. da
onun işini ve şerefini kaybettiği zannedilmişsc de bu sadeec bir şüpheden ibarettir. Bu baskı bazı eksikliklerine rağmen yüzyıldan fazla konunun uzmanlan tarafından büyük bir ilgi topladı4Y.
Bu baskının adı: "Al-Coramıs Lex İslamitica Mulıammedis jilıı Abdallae
Pfeudoproplıetae, Ad optimorum Codicum Fidem edita"dır5°.
3- Hamburg Kur'an-ı Kerim baskısından dört yıl sonra İtalyan bilgin LudrJl'ico Marracci'nin Latince Kur'an tercümesi ile beraber Paduo'da 1698'de üçüncü
bir metin neşri yapıldı. Bu Latince tercüme İlk Latince tercümeye göre çok başa­
nlı bir tercüme idi. Hıristiyanlığı İslam'a karşı savunmak için Marracci tarafın­
dan yapılan bu çalışına tercüme ile metnin beraberce basıldığı ilk Latince tercüme özelliğini de taşımaktadır. Bu baskının adı da: "Alcoraui Texus Universu"dur51. Hinckelmwın ve Marracci' nin baskılan 19. y.y.' a kadar en yaygın baskılardı52.
4- Rus çariçesi Kmerina II.'nin emriyle 1787 yılında Petershwx'da Kur'an-ı
Kerim'in yeni bir baskısı yapıldı53. Bu baskı 1789, 1790, 1793, 1796, 1798 ve
1803 ·te Ka::.wı 'da tekrar hasıldığını görüyoruz s-ı.
5- Diğer bir Kur' an-ı Kerim baskısı da 1829 Kalkwa· da (H.l245) yapılmıştır.
Bu Kur' an baskısının adı da: "ıV!uzihu 'l-Kur'au"dır55. 1833 yılında İngilizce tercümesiyle beraber tekrar basılımştır. Aynı baskı l834'te yenilenmiştir5 6 .
4Y Pfaıınııılilkr, 212; Enay, YY.
50 Wcil, X V 11; Pl~ınnıııü lkr, 207; Ab <.lu Ilah. 65;
1964. kapak yaziSi.
51
52
Wcil. XVII-XVIII; Pliınnıııüllcr. 207-20X.
Pfaıııııııüller, 2 ı 3; Eııay, ı 12.
53 Weil. XVII-XVIII: Pfannıııüllcr. 213.
54
Prannıııüller.
55 Weil, XVIII:
5(ı
Weil. XVIII.
110
20X.
l'fanıııııüller.
213.
Alıralıanı Hinı.:kclıııaıııı,
rii-Ccmu'lls. Hamburg, Anno,
'\ VRUPA'DA ILK KlJR'AN-1 KERI!vl TERCÜivlELERI VE ILK KUR' AN-I KERIM HASKIL\1-:ı
6- Kalkutu 'da I X3 I' de yayınlanan ha~ ka hir Kur" an-ı Kerim baskısı daha göze çarpmaktadır. Bu da İngilizce tercümeyle heraber yayınlanmış olup, l835"tc
yeni baskısı yapılmıştır. Kulkutu 'da 1837' de tercüme teü;ir ve metinle beraber
başka bir Kur' an-ı Kerim baskısı daha hilinmektedir57_
7- Pek cok Kur'an-ı Kerim calısmasına kaynak olan diğer Alman baskısı
Kur'an-ı Kerim de 1834 'te LeijJZ.ig'te Gustm· Flügel taralindan gerçekleştirilen
haskıdır5x. Bu baskı 1893 yılına kadar altı defa tekı'arlanmıştır. Bu baskının adı
da: "Corani Textus Arabicus"dur5Y.
.,)
.,)
;
~
8- Gustm· Flügel'in diğer önemli çalışması da "Kmıkordans"dır. Bilinen en
eski Batılı Kur'an ımı'ceınİ (Fihristi) olan bu çalışma Flügel'in ikinci önemli çalışmasıdır. Müellif taralindan 1842'de Leipzig'te yayınlanmıştır. Arapça adı:
"Nücıunu 'l-Furqan .fi-Etn?fi '1-Qur 'an" olup Latince adı ise: "Concordantiae
Corani Arabicae AdLiterarum Ordinem Et
Verherımı
Radices"dir60 .
Zamanının şartlarında olduğu
kadar günümüzde de kullanılabilecek güzel bir
çalışmadır. Flügel eserine Latince bir önsöz yazdıktan sonra Kur'an lafızlarını alfabetik olarak bir sıraya koymuştur. Kelimeleri cümle içinde bulunduğu pozisyona göre ayrı ayrı gösterdikten sonra, önce sure numaralarını sonra da ayet numaralarını vermek suretiyle konkordansını tamamlamıştır. Orta boy önsöz hariç 219
sayfa olan bu eser önemli bir ihtiyacı karşılamıştır6ı.
9- Flügel'in Kur' an baskısından sonra Leipz.ig 'te yeni bir baskı ortaya çıkmış­
tır. Bu baskıyı da Guswı· Mauritius Redsloh 1837'de yine Leipz.ig'de neşretmiş­
tir. Arapça adı: "el-Qur'an ve Huve'l-Huda ve'l-Furqan"dır. Latince tam adı
ise: "Coranus Arabice Recensioııis Fliigelianae Textımı Recoııitum iterımı
Exprimi"dir62.
Redslob Kur' an baskısıyla Hinckelmann Kur' an baskısını karşılaştırdığımız­
da Redslob baskısı günümüz Türk Kur' an baskıları na daha çok benzemektedir.
Baskıya önsöz veya giriş yazılmamıştır. Sağ taraftan Kur'an metnine geçişte Fatiha Suresi ve Bakara Suresinin ilk ayetleri süslü ve kcmerli bir tak resmi içine
alınmıştır, İstanbul baskılarının süslü, tehzibli şekline benzetilmeğe çalışılnuştır.
Sağ girişte Kur' an-ı Kerim kapaklarında başka hiçbir yazı, şekil ve figür yoktur,
sadelik hakimdir. Bu sadelik Kur'an-ı Kerim'in sonuna kadar korunmuştur.
57 Weil. XVIII.
SX
Pfanıııiiller,
5Y
Pfanıııııiiller.
(ı()
Gustav Flligcl.
20X; Weil, XVIII;
Collcorılwıliue
(,ı Pfanıııııiiller, 2ı
(ı1 Pfanıııııüller.
Eııay.
X 1.
20X.
Co n mi .·\rııhiccıe. Lcip1.ig, ı X42, kapak ismidir.
Y-210.
20X: Enay, 125: Abdullah. M>.
lll
DiYANET iLMI DERGi· CiLT: 35 • SAYI: 4 • EKIM-KAS!fvi-ARALIK IYYY
Halbuki Binekcimann baskısında sure isimleri sayfa başlarında Latince olarak
yazılmıştır. Redslob baskısında ise Kur' an-ı Kerim sayfaları çerçeve içine alın­
mış; sağda çerçevenin hemen altında sayfanın üst ortasında sure nuımu·ası, aynı
yerde de surenin adı; sayfa çerçevesinin iç kısmında sağ üsLLe sayfa numarası, aynı yerde solda da diğer sayfa mımarası verilmiştir. Ayctlere numara verilmemiş­
tir. Hinckelmann baskısında ise sccavend alametleri, hizh ve secde işaretleri, sayfa çerçeveleri olmamasına rağmen ayetler numaralanmış, diz başlan da sadece
diz numaraları ile belirtilmiştir. Redslob baskısının sonunda sureler için hem Latince hem de Arapça bir indeks verilmiştir. 1922 yılına kadar Redslob baskısı sekiz defa tekrarlanmıştır63.
10- Almanya' da son Kur' an-ı Kerim
baskıları:
1969 yılında Nazifi Kur'an ismi altında bir baskı yapılmıştır. Berlin'de
1975'den beri Türkler tarafından HamidAmidi (Hanıit Aytaç) hattıyla bir baskı­
ya devam edilmektedir. Bu baskı büyük ilgi görmektedir. Ayrıca 1973-74 ve
1976-77 yıllarında Würzburg Üniversitesi matbaasında, Güthersloh'ta pek çok
Kur'an-ı Kerim baskısı yapılıp piyasaya arzedilmiştirt\4. Nazifi Kur'an-ı Kerim
baskısı Hamburg'ta yapılmıştır.
63 Pfannnıüller, 20X; Enay, 125; Abdullah.
64 Enay, 56; Abdullah, 67-titL
112
(ı6